Τα εβδομήντα δύο χρόνια ενός καινούριου πολιτισμού

 

Ένα επίκαιρο στη σημασία του άρθρο του ποιητή και δημοσιογράφου Κώστα Καναβούρη, γραμμένο για τα 72 χρόνια του ΚΚΕ, που αλιεύσαμε από το βιβλίο του «Είναι αργά, Βραδιάζει νωρίς. Δημοσιογραφικά σημειώματα 1989 – 1997» (εκδ. Καστανιώτη, 1998):

Εβδομήντα δύο χρόνια με το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Εβδομήντα δύο χρόνια με τον Ριζοσπάστη. Μια γιορτινή επέτειος που ξεπερνά τα όρια του ΚΚΕ, που ξεπερνά ακόμα και την κοινωνική του εμβέλεια και απήχηση. Μια επέτειος που στην κυριολεξία περιλαμβάνει και αφορά ολόκληρο τον ελληνικό λαό. Γιατί, σ’ αυτά τα εβδομήντα δύο χρόνια της ύπαρξης του, το ΚΚΕ, με τη διαρκή συλλογική του πράξη, αγκάλιασε ολόκληρο τον ελληνικό λαό. Αρκετές φορές – στις πικρότατες ώρες – αγκάλιασε ακόμα και τους διώκτες του. Γιατί βέβαια, πράττοντας τα ύψιστα, όπως ας πούμε την ανυποχώρητη πάλη εναντίον του φασισμού, δεν το έκανε μόνο για τα μέλη, τους οπαδούς και τους φίλους του, το έκανε για ολόκληρο τον ελληνικό λαό. Και τούτο, πέρα και πάνω από τις πολιτικές ή ιστορικές διαστάσεις του, είναι πολιτισμός. Πολιτισμός καθαγιασμένος από το αίμα των μαρτύρων του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας. Συνεπώς, είμαστε μέσα στην πιο ακέραια αλήθεια αν πούμε – και πρέπει να το πούμε – ότι κάθε επετειακή ημέρα από την ίδρυση του ΚΚΕ είναι και μια επέτειος πολιτισμού.

Επηρέασε

Ως συγκροτημένη μορφή ιδεολογίας ο ιστορικός και διαλεκτικός υλισμός, ως συγκροτημένη μορφή μιας τεράστιας συλλογικής πεπραγμένης αλήθειας, το ΚΚΕ επηρέασε καθοριστικά τις πολιτιστικές δομές της Ελλάδας. Είτε άμεσα είτε έμμεσα.

Άμεσα, γιατί συνεπήρε μέσα στη θυελλώδη του πορεία και στο φως των ιδανικών του πολλά από τα καλύτερα μυαλά αυτής της χώρας. Μακρύς ο κατάλογος των ονομάτων. Ατελείωτος. Τόσο που, αν σημειώσεις και μόνο μερικούς, κινδυνεύεις να αδικήσεις τόσους και τόσους. Από την άλλη, δεν θα έφτανε ο χώρος όλης της εφημερίδας για να αναφέρεις όλα τα ονόματα των διανοουμένων, των καλλιτεχνών, των επιστημόνων που λάμπρυναν με την παρουσία και την πράξη τους τις γραμμές του ΚΚΕ. Που έκαναν δηλαδή την πράξη του ακόμα πιο πλούσια, ακόμα πιο φορτισμένη από το ήθος της ιστορικής γενναιότητας. Αλλά και που οι ίδιοι, μέσα από τη συμμετοχή τους, ήταν σαν να μεγάλωσαν μέσα τους. Κι έστρεψαν την προσοχή τους, την οπτική τους, το ταλέντο τους στο κέντρο της Ιστορίας και του πολιτισμού: στον άνθρωπο.

Αλλά και έμμεσα το ΚΚΕ επηρέασε τον πολιτισμό. Γιατί επενέβη δραστικά στη διαδικασία των ιστορικών μετασχηματισμών της Ελλάδας. Επηρεάζοντας  ανθρώπους που δεν ανήκαν ιδεολογικά σ’ αυτό. Φέρνοντας την έννοια του ανθρωπισμού στην επιφάνεια της πραγματικότητας. Ακόμα εξαναγκάζοντας το αντίπαλο δέος να δραστηριοποιηθεί για να μπορέσει την αντιπαράθεση. Κι όταν αντιπαρατίθεσαι σ’ έναν αντίπαλο κορυφαίου ήθους, όπως το ΚΚΕ, και παράλληλα ιστορικά αποφασισμένο, θα πρέπει κι εσύ να ενεργοποιήσεις τις καλύτερες δυνάμεις σου μέσα στην πολυπλοκότητα του χρόνου. Κι αυτό μπορεί να προκύψει – όπως και έγινε – από πολλές μεριές. Μπορεί, ας πούμε, η άρχουσα τάξη πραγμάτων να εδίωξε ως την ανείπωτη βάσανο, ως το θάνατο, τους κομμουνιστές. Αλλά και σ’ εκείνες τις στιγμές υπήρξαν άνθρωποι που ανήκαν στην ιδεολογία της και επηρεάστηκαν  βαθύτατα από το μαρτύριο, παράγοντας πολιτιστικό  έργο υψηλής ποιότητας, με κέντρο του ενδιαφέροντος τον άνθρωπο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η παραγωγή τέχνης στην Ελλάδα του μεσοπολέμου από ανθρώπους εκτός του ΚΚΕ είναι σε μεγάλο βαθμό επηρεασμένη από τα ιδανικά του σοσιαλισμού. Κάτι που διαφαίνεται και στη θεματολογία, αλλά και στη διαπραγμάτευση των έργων τέχνης. Οι ήρωες της καθημερινότητας μπήκαν μια για πάντα μέσα στην τέχνη. Δεν είναι καθόλου τυχαίο επίσης ότι στις γενιές που ονομάζουμε πρώτη και δεύτερη μεταπολεμική γενιά κυριαρχεί η περιπέτεια της Αριστεράς. Είτε ως κλίμα είτε ως θέμα είτε ως κατάσταση.

Η πράξη

Στον πολιτισμό, όμως, δεν συμμετέχουν μόνο οι επώνυμοι. Εξίσου κεφαλαιώδης ήταν η προσφορά του ΚΚΕ στον πολιτισμό με την ενεργοποίηση τεραστίων τμημάτων του πληθυσμού. Με την παρουσία του και την προοπτική του, το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, σ’ αυτή τη διάρκεια των εβδομήντα χρόνων του, μπορεί να περηφανεύεται.

Εκατομμύρια ανώνυμοι δεν έμειναν στην απελπισία. Εκατομμύρια ανώνυμοι αρνήθηκαν το σκοτάδι του ανεξήγητου. Εκατομμύρια ανώνυμοι αρνήθηκαν τη διάσταση του απλού αντικειμένου μέσα στην Ιστορία, αναβιβάστηκαν  στο ύψος του ιστορικού υποκειμένου και συμμετείχαν στη δημιουργία του κόσμου μέσα στη συλλογική τους πράξη. Συμμετείχαν μέσα στην ποιητική της ελπίδας, όπως την παρουσιάζει το ΚΚΕ, υποβασταζόμενοι από την οραματική διάσταση ενός καλύτερου αύριο. Έπραξαν μέσα σ’ ένα καινούριο πλαίσιο ιστορικής ευαισθησίας, αλλά και ιστορικής ευσυνειδησίας – ως άνθρωποι καλής συνείδησης -, αναλαμβάνοντας τις ευθύνες τους μέχρι το τέλος. Γιατί ήξεραν ότι τέλος δεν υπάρχει. Και μάλιστα ανέλαβαν τις ευθύνες τους όχι μόνο ως «μάζα» – λέξη που χρησιμοποιήθηκε αρκετές φορές για να ενδείξει μια μαζικοποιητική συμπεριφορά του ΚΚΕ προς το λαό -, αλλά το αντίθετο. Μέσα από τη μαζική τους δράση  ανέλαβαν την ατομική τους ευθύνη μέσα στο χρόνο, μέχρι την πλήρη ακεραίωση της προσωπικότητας και μέχρι το θρίαμβο της ατομικότητας. Μέχρι δηλαδή την εθελουσία ορθοστασία μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα και μέχρι την εθελουσία υπομονή και επιμονή στη διατρητική δυνατότητα του βασανιστή τους χωρίς να υποκύψουν.

Εκεί ακριβώς ο άνθρωπος, ως μονάδα μέσα στο άπειρο του χρόνου υψώνεται και καταλαμβάνει την περίοπτη ακμαιότητα που του αξίζει. Μη και δεν είναι αυτό ένας καινούριος πολιτισμός;

Έτσι, μέσα σ’ αυτή την καινούρια κατάσταση, δεν είναι καθόλου περίεργο που μέσα στις φυλακές γράφτηκαν έργα λογοτεχνίας και επιστημονικές μελέτες. Δεν είναι περίεργο που ο Νίκος Μπελογιάννης, κυριολεκτικά παραμονές θανάτου, μέσα στη φυλακή, έγραψε τη μελέτη «Οι πρώτες μακρινές ρίζες της νεοελληνικής λογοτεχνίας». Μήτε είναι περίεργο που ο εκτελεσμένος μαζί με τον Μπελογιάννη Δημήτρης Μπάτσης έχει γράψει ένα κλασικό έργο για τη βαριά βιομηχανία στην Ελλάδα. Ή που ο πρύτανης του πολυτεχνείου Νίκος Κατσίκης, μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ, έφτασε, με τους συνεργάτες του, στις μνημειώδεις μελέτες για την εκμετάλλευση  των ενεργειακών πηγών στην Ελλάδα, καταρρίπτοντας τη θεωρία της «ψωροκώσταινας». Τίποτα δεν είναι περίεργο. Απλά παραδείγματα. Απλά σημαινόμενα της πολιτιστικής παρουσίας του ΚΚΕ στην Ελλάδα εδώ και εβδομήντα δύο χρόνια.