H τέχνη στα σίδερα της Χούντας

H τέχνη στα σίδερα της Χούντας

Ξεκίνησα να γράφω το άρθρο αυτό έχοντας μόλις διαβάσει μια πικρή δημοσκόπηση για τις επερχόμενες εκλογές στην χώρα μας. Η δημοσκόπηση, προερχόμενη από αστική εφημερίδα αναφέρει μια δεκακομματική Βουλή και μέσα σε αυτήν και το φασιστικό κόμμα της Χρυσής Αυγής. Σκέφθηκα τον παππούλη μου αμέσως, καθώς κι εκείνο το τραγούδι της Δημητριάδη που λέει "ο φασισμός δεν έρχεται απ' το μέλλον". Η ιστορική μνήμη είναι παράξενο πράγμα. Μόλις 40 χρόνια μας χωρίζουν από τότε που 7840 άνθρωποι βρέθηκαν σε εξορίες και φυλακές, άλλοι δολοφονήθηκαν, άλλοι βασανίστηκαν και η Ελλάδα τοποθετήθηκε στον γύψο. Εκείνο τον Απρίλη του 1968, ο παππούλης μου έτρωγε σπίτι του φακές. Το θυμάμαι που το λέει τακτικά ο πατέρας μου: "Ούτε θέλω να θυμάμαι αυτό το φαγητό" Πέρασαν από την αυλή οι χωροφύλακες και του είπαν να ετοιμαστεί για μεταγωγή. Και ενώ η γιαγιά μας έκλαιγε και φώναζε, εκείνος πήρε στωικά την βαλίτσα που είχε και παλιά στα ξερονήσια και τους ακολούθησε αμίλητος. Το φορτηγό του στρατού τους περίμενε στην πλατεία της Αμφιλοχίας κι ενώ πλήθος κόσμου είχε μαζευτεί ένα γύρω μονάχα μια γυναίκα τόλμησε να σηκώσει μια φωνή " Που τον πάτε καλέ τον Νίκο; Τι σας έκανε ο καλύτερος ο άνθρωπος; Σαν δε ντρέπεστε! ". Η γυναίκα που ήταν μανάβισσα του έδωσε σε μια τσάντα πορτοκάλια. Αυτός ήταν ο παππούς μας, ο εθνικός κίνδυνος! Ο κομμουνιστής!

Σήμερα στην Βουλή υπάρχει περίπτωση να βρεθεί ένα κόμμα που πιστεύει στον εθνικοσοσιαλισμό. Δηλαδή στο στρεβλό ιδεολόγημα του Χίτλερ. Παρά το ότι γνωρίζω ότι "η φτώχεια και η οικονομική εξαθλίωση φέρνει το στοιχείο του λούμπεν στο προλεταριάτο" Παρά το ότι διάβασα και πραγματικά πιστεύω ότι " η φτώχεια και η οικονομική εξαθλίωση ευνοεί τον φασισμό", αναρωτιέμαι: Μονάχα μέσα σε 40 χρόνια ξεχάσαμε; Κι ενώ κάπου μέσα μου κάτω από τις ιδέες μου, την αγωνιστικότητά μου και τα όσα πιστεύω, φοβάμαι, σκέπτομαι ότι θύμα μιας νέας Χούντας θα μπορούσα να είμαι κι εγώ. Κάπου εκεί έβαλα κοντά στον φόβο μια φωτογραφία του παππούλη μας. "Να" λέω "κι αυτός τα πέρασε και χώρεσε μέσα στο κελί όλο το φως και την φαντασία που κουβάλαγε στο μυαλό του". Και όχι μόνο αυτός αλλά και τόσοι άλλοι που πίστευαν σε έναν καλύτερο κόσμο, χωρίς φυλακές και εξορίες, γεμάτο με το φως ενός κατακόκκινου ήλιου.

Θα ξεκινήσω λοιπόν με αυτές τις σκέψεις το αφιέρωμα στην τέχνη των κρατούμενων της Χούντας. Η τέχνη αυτή προέρχεται από την τυραννισμένη ψυχή του προοδευτικού ανθρώπου. Υλικό δημιουργίας της πέρα από την φαντασία, είναι όλα εκείνα τα "ταπεινά" υλικά που οι εξόριστοι και οι φυλακισμένοι μπόρεσαν να έχουν στην διάθεσή τους για να δημιουργήσουν. Η θεματολογία της είναι καθαρά ανθρωποκεντρική. Καλύπτει είτε τον εγκλεισμό ως βίωμα, είτε θέματα λαϊκά και καθημερινά. Αποτελεί πηγαία έκφραση σε κάθε επίπεδο. Το εντυπωσιακό στην τέχνη του εγκλεισμού είναι ότι δεν μοιρολατρεί.  Εκφράζει μια πηγαία αισιοδοξία για το μέλλον και ακόμη και σε ότι αφορά θέματα του εγκλεισμού, απλά εκθέτει χωρίς παράπονο και φόβο. Το στοιχείο της αυτό έχει σαφέστατα να κάνει με το ποιόν των καλλιτεχνών. Υπήρξαν άνθρωποι που βρίσκονταν εκεί εν πλήρη επίγνωση του πώς και του γιατί. Άνθρωποι συνειδητοποιημένοι και πρωτοπόροι που δεν δίστασαν να υπομείνουν τα όσα ο φασισμός τους επιφύλαξε. Ας απολαύσουμε την τέχνη τους.

Έγχρωμη ψάθα από το Παρθένη της Λέρου 20/4/1969

Έγχρωμη ψάθα από το Παρθένη της Λέρου  

Εγχάρακτα ξύλα με παραστάσεις από τον Δωδεκάλογο του Παλαμά  και άποψη του στρατοπέδου στην Γυάρο

Εγχάρακτα καυσόξυλα με σκηνές από ανθρώπους, ζώα και τοπία 

Ακουαρέλα με άποψη του στρατοπέδου στην Γυάρο

Αντώνης Καραγιάννης: Η μάνα του κρατούμενου, χαρακτικό

Ακουαρέλα, Η είσοδος στο Λακκί της Λέρου

Ευχετήρια κάρτα με ξεραμένα λουλούδια από το Παρθένι

Ευχετήρια κάρτα με ξεραμένα λουλούδια από το Παρθένι 

Ευχετήρια κάρτα από τις φυλακές Κορυδαλλού

Χαρακτικό με την Παναγία της Γυάρου και στίχους του Βάρναλη. Μέσα της φυλάχτηκαν παράνομα σημειώματα

Χαρτί και μελάνι, Κυριάκος Τσακίρης, Η Μεταγωγή

Κάρβουνο, Θανάσης Κωνσταντινίδης, Αυτοπροσωπογραφία

Κάρβουνο, Θανάσης Κωνσταντινίδης, ο Γιάννης Ρίτσος

Κάρβουνο, Θανάσης Κωνσταντινίδης,  Χαρίλαος Φλωράκης

Κάρβουνο, Από το κελί της φυλακής

Εγχάρακτο καδράκι με πουλιά από διάφορα στρώματα λάκας

Κάρτα από τις φυλακές Αβέρωφ 

Ακουαρέλα Φυλακές στο Λακκί της Λέρου

Χειροτεχνήματα από ξύλο, σπιρτόκουτα, ταμπακιέρες, κασετίνες και  τα γνωστά κομπολόγια-ψαράκια

Ακουαρέλα, Μέρα Γιορτής

Ένας από τους αετούς του μπάρμπα-Αντρέα

Χαρτί και κάρβουνο, Ο Θάνατος του Παναγιώτη Ελλή,  Κυριάκος Τσακίρης

Μήτρες και σύνεργα ξυλογλυπτικής 

Χαρακτικό με χρώμα, Τα καφεμπρίκια στην Γυάρο, εικονίζεται η μεγάλη κονσέρβα κορνμπίφ που αποτελούσε φαγητό για μέρες στην φυλακή.

Τιμητική φρουρά στο μνήμα του συντρόφου, κάρβουνο, Βασίλης Τσίγγος

Κτίριο της φυλακής στην Γάρο, Φαρσακίδης

Η μπουγάδα στην Γυάρο, Φαρσακίδης

Το πλυντήριο στην Γυάρο, Φαρσακίδης

Για το τέλος αφήσαμε τα καλλιτεχνήματα του δικού μας φίλου κ. Σωτήρη Κράνια 

Μελάνι σε όστρακο. Ο κ. Σωτήρης με την γυναίκα και τα παιδιά του. Γυάρος 1968

Αχιβάδα (τα φτερά της πάπιας) και σκληρό ψωμί. Χειροτέχνημα του κ Σωτήρη στην Γυάρο το 1968