«Ο τελευταίος ακροβάτης του μοντερνισμού»

ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΛΕΝΤΙΑΝΟΣ

«Ο τελευταίος ακροβάτης του μοντερνισμού»

Το Μουσείο Μπενάκη, στο κτίριο της οδού Πειραιώς 138, θα φιλοξενήσει - από τις 27 Σεπτέμβρη και μέχρι τις 6 Γενάρη - την πρώτη μεγάλη, αναδρομική έκθεση έργων ενός μεγάλου εικαστικού και αγωνιστή της ΕΑΜικής Αντίστασης. Του διεθνούς φήμης γλύπτη Κώστα Κουλεντιανού, του «τελευταίου ακροβάτη του μοντερνισμού», όπως έχει χαρακτηριστεί. Ενός δημιουργού, που, λόγω της ΕΑΜικής του δράσης και της συμμετοχής του στον ηρωικό αγώνα, το Δεκέμβρη του 1944, διωκόμενος φυγαδεύτηκε, μπαρκάροντας, χαράματα, στις 22 Δεκέμβρη του 1945, μαζί με άλλους νέους ηλικιακά, επίσης διωκόμενους συντρόφους του - διανοουμένους και καλλιτέχνες, στο πλοίο «Ματαρόα», που τους μετέφερε στη Γαλλία. Η έκθεση αυτή συμπίπτει έως τις 11 Νοέμβρη, με την επίσης πρώτη μεγάλη και αναδρομική έκθεση του αγωνιστή κομμουνιστή ζωγράφου Βάλια Σεμερτζίδη, που φιλοξενείται στον ίδιο χώρο.

Η εκθεσιακή «επιστροφή» του Κώστα Κουλεντιανού, στην Αθήνα, οφείλεται στο γιο του, Μπεν Κουλεντιανό, ο οποίος μεγάλωσε στην Αθήνα, μακριά απ' τον πατέρα του, με τον οποίο ξανάσμιξε, πηγαίνοντας, το 1976, για σπουδές στο Παρίσι. Τότε, πια, ο γιος μπόρεσε να εκτιμήσει καλύτερα το έργο του «μεγαλύτερου Ελληνα γλύπτη του 20ού αιώνα», κατά τον επιστημονικό συνεργάτη της έκθεσης, στο Μουσείο Μπενάκη, Ντένη Ζαχαρόπουλο. «Καθότι Ελληνας, μπόρεσα να υποστηρίξω καλύτερα στον τόπο μου το έργο του πατέρα μου, ώστε να βρει τη θέση που του αξίζει», λέει ο Μπεν Κουλεντιανός, ο οποίος δούλεψε πολύ κοντά στον πατέρα του μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, οπότε πήγε για μουσικές σπουδές στην Αμερική, από όπου επέστρεψε το 1990 και ξαναδούλεψε με τον πατέρα του, μέχρι το θάνατό του, το 1995, στη Γαλλία. Συνεργαζόμενος και «ζώντας μέσα από το έργο του πατέρα», ο Μπεν Κουλεντιανός θεωρεί εαυτόν «εξπέρ» όσον αφορά στο έργο του πατέρα του, συνυπογράφει, μαζί με τον Θόδωρο Παπαδόπουλο, το συντονισμό και την επιμέλεια της έκθεσης με τίτλο «Κ. Κουλεντιανός. Ο τελευταίος ακροβάτης του μοντερνισμού».

«Ελαμψε στη Γαλλία»

Ο Κώστας Κουλεντιανός γεννήθηκε στην Αθήνα, το 1915. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας. Αυτοεξόριστος στο Παρίσι, με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης, σπούδασε στην Academie de la Grande Chaumiere, στο εργαστήριο του Οσίπ Ζαντκίν. «Ταλαντούχος, μορφωμένος, ωραίος, ειλικρινής, αγαπητός σε όλους», ο Κ. Κουλεντιανός γνωρίστηκε με τον Ανρί Λοράν και επηρεάστηκε τόσο από εκείνον, που ο Γάλλος γλύπτης τον θεωρούσε «συνεχιστή» του. «Ο Κώστας Κουλεντιανός έλαμψε στη Γαλλία. Πολλά έργα του υπάρχουν σε δημόσιες τοποθεσίες της χώρας και αλλού», σημειώνει ο Ντ. Ζαχαρόπουλος.

Στο Παρίσι, στο σπίτι του Κουλεντιανού, όπως και των γειτόνων του, επίσης αυτοεξόριστων συντρόφων του, γλυπτών Μέμου Μακρή καιΙάσονα Μολφέση, συναθροίζονταν κι άλλοι Ελληνες δημιουργοί (Αξελός, Πράσινος, Μόραλης, Φραγκιάς), αλλά και προοδευτικοί Γάλλοι (λ.χ. Ροζέ Βαγιάν). Φίλος του Κουλεντιανού ήταν και ο κορυφαίος του μοντερνισμού, Πάμπλο Πικάσο.

Ο Κουλεντιανός «ζούσε μέσα από τη δουλειά του και αγαπούσε ιδιαίτερα τους φίλους του. Ενιωθε Ελληνας, όπως νιώθει κάποιος που αγαπάει την πατρίδα του. Δούλεψε πολύ με την Ελλάδα, κάνοντας πολλές εκθέσεις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια της ζωής του και ήθελε πολύ να διδάσκει στη Σχολή Καλών Τεχνών, αλλά δεν πρόλαβε», λέει ο γιος του.

Πλούσια και πολύτροπη δημιουργία

Η έκθεση περιλαμβάνει 120 έργα του καλλιτέχνη, αντιπροσωπευτικά όλων των περιόδων δημιουργίας του. Από τα πρώτα σπουδαστικά έργα της δεκαετίας του 1940, όταν ακόμα δούλευε σε πηλό, έως τα μνημειακά του έργα σε σίδερο των τελευταίων δεκαετιών της ζωής του. Στόχος της έκθεσης είναι η «ανασκόπηση» του συνόλου της δημιουργίας του καλλιτέχνη. Θέματα όπως η ποικιλία των υλικών και η πλαστική άνεση, με την οποία τα χρησιμοποιούσε, η ενασχόλησή του με την ανθρώπινη μορφή, ο συνδυασμός επιπέδων, σε έργα μικρών αλλά και μεγάλων διαστάσεων, η συνέπεια της πορείας του προς την όλο και μεγαλύτερη απλότητα αποτελούν τα θεμελιώδη ζητήματα της έκθεσης και της έκδοσης που τη συνοδεύει.

Ο Κώστας Κουλεντιανός, στο εργαστήρι του, στην Αρλ

Το 1962, ο Κουλεντιανός παρουσίασε την πρώτη του ατομική έκθεση στο Παρίσι και άρχισε να συνδιαλέγεται με αρχιτέκτονες για την ένταξη της γλυπτικής στην αρχιτεκτονική, σε δημόσιους και ανοιχτούς χώρους. Πραγματοποίησε πάνω από τριάντα ατομικές εκθέσεις σε αίθουσες Τέχνης σ' όλο τον κόσμο. Συμμετείχε σε σημαντικές ομαδικές εκθέσεις και διεθνείς διοργανώσεις (παρισινά Salon de la Jeune Sculpture και Salon de Mai, Biennale Αμβέρσας - 1953, Sao Paulo - 1955, Βενετίας - 1964 και 1982 - όπου μαζί με τον Γ. Ζογγολόπουλο εκπροσώπησε την Ελλάδα στο τμήμα γλυπτικής, κ.ά.). Εργα του κοσμούν δημόσιους χώρους σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις. Διοργάνωσε εργαστήρια γλυπτικής στην Ecole des Arts Decoratifs του Παρισιού (1975 - 76) και στην Ecole des Beaux-Arts της Μασσαλίας (1979 - 80). Το 1984 ονομάστηκε «Ιππότης των Γραμμάτων και Τεχνών» στη Γαλλία. Υπήρξε μέλος της ομάδας «Τομή». Ασχολήθηκε, επίσης με την ταπισερί, τη χαλκογραφία και την εικονογράφηση. Εικονογράφησε τη «Στέρνα» του Σεφέρη. Την περίοδο 1975 - 1976 δίδαξε στη Σχολή Les Art Deco του Παρισιού και το 1979 - 1980 στη Σχολή Καλών Τεχνών Μασσαλίας. Από το 1979 μέχρι το 1982 δημιούργησε τη σειρά έργων «Νέα Γενιά», με την οποία αντιπροσώπευσε την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας (1980). Πολλά έργα του, επίτοιχα, ξυλόγλυπτα, μεταξοτυπίες, από ανοξείδωτο ατσάλι και επιχρυσωμένο ορείχαλκο, καθώς και ταπισερί, βρίσκονται σήμερα στη Νότια Γαλλία, την Ελλάδα και αλλού. Αρκετά κοσμούν δημόσια κτίρια και ανοικτούς χώρους. Δύο γλυπτά του βρίσκονται στο Σταθμό Εθνικής Αμυνας του Μετρό και μπροστά από το ξενοδοχείο Hilton των Αθηνών. Του απονεμήθηκε η διάκριση του «Ιππότη των Τεχνών και των Γραμμάτων» στη Γαλλία.

Αποκλειστικό υλικό της δουλειάς του ήταν το μέταλλο (κασσίτερος, μολύβι, χαλκός, σίδερο, ατσάλι). Το ανθρώπινο σώμα, συνήθως γυναικείο, αποτέλεσε αρχικά το κύριο θέμα του. Σταδιακά τα έργα του έγιναν περισσότερο σχηματοποιημένα, με έμφαση στις γεωμετρικές δομές. Τα «βιδωτά» γλυπτά της δεκαετίας του '70 συνοψίζουν την έως τότε πορεία του. Είναι συνήθως μεγάλων διαστάσεων και αποτελούν συναρθρώσεις επίπεδων ή καμπύλων επιφανειών, καθαρών στη μορφή αλλά δυναμικών στην κίνηση. Χαρακτηριστικό τους το βαμμένο σίδερο (μαύρο, κόκκινο ή άσπρο).

Ο Κ. Κουλεντιανός, μιλώντας για το έργο του έλεγε: «Χρησιμοποιώ ως υλικό κυρίως το σίδερο, όλο και πιο σκληρό, πιο βαρύ, πιο δύσκολο να το δουλέψεις. Προσπαθώ να του αφαιρέσω το ακατέργαστο βάρος του και να του δώσω μια άλλη κίνηση. Το βασικό μου πρόβλημα είναι ο χώρος, το φως και ο όγκος. Το πώς το εκάστοτε έργο μου θα μπορέσει να τοποθετηθεί στο χώρο και να δεχτεί το φως, ώστε να αποκτήσει σημασία. Προσπαθώ μέσα από τις φόρμες μου να διανοίξω το χώρο κάνοντας τρύπες για να μπορέσει να περάσει το φως, για να μπει ο χώρος μέσα στο αντικείμενο, το οποίο με τη σειρά του μπαίνει μέσα στο χώρο».

Αρ. Ελ