Η ευελιξία στην εργασία «διαβατήριο» για την «ψηφιακή εποχή»

Εκθεση για τη συμμετοχή των εργαζόμενων γυναικών στον κλάδο των Τηλεπικοινωνιών και της Πληροφορικής δημοσιοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με αφορμή την Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας

Στην ανάγκη να γεφυρωθεί το «ψηφιακό χάσμα» ανάμεσα στα δύο φύλα, και κυρίως στα ποσοστά των εργαζομένων στους κλάδους των Τηλεπικοινωνιών και της Πληροφορικής, εστιάζει για μια ακόμα φορά την προσοχή της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία, με αφορμή την Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας, έδωσε στη δημοσιότητα έκθεση με θέμα τις «Γυναίκες στην Ψηφιακή Εποχή» («Women in Digital Age»).
«Το μέλλον της Ευρώπης θα είναι ψηφιακό», ανέφερε σε δήλωσή της, με αφορμή τη δημοσίευση της έκθεσης, η Μ. Γκαμπριέλ, επίτροπος Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας, διαμηνύοντας πως «οι γυναίκες και τα κορίτσια δεν μπορούν να αποκλειστούν από την ψηφιακή μεταμόρφωση της οικονομίας και της κοινωνίας».
Ο τομέας των Τηλεπικοινωνιών και της Πληροφορικής (ΤΠΕ) συγκαταλέγεται στους «δυναμικούς» κλάδους της οικονομίας, σε αυτούς δηλαδή από τους οποίους οι επιχειρηματικοί όμιλοι προσδοκούν ενίσχυση της κερδοφορίας τους. Στο παραπάνω πλαίσιο, ΕΕ και κυβερνήσεις εκδηλώνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αύξηση του αριθμού των γυναικών που απασχολούνται στον κλάδο.
Παρά τις συστηματικές προσπάθειες να παρουσιαστούν οι ευέλικτες εργασιακές σχέσεις που κυριαρχούν στον κλάδο ως συμφέρουσες για τις γυναίκες και «ταιριαστές» στις ανάγκες τους, η πραγματικότητα αποτυπώνεται διαφορετική, ενώ τα στοιχεία δείχνουν πως η αύξηση της συμμετοχής των εργαζόμενων γυναικών στο συγκεκριμένο κλάδο «σκοντάφτει» σε μια σειρά από εμπόδια.

Στόχος η αξιοποίηση της «δεξαμενής» του γυναικείου δυναμικού

Η ανησυχία της Επιτροπής εστιάζει στο γεγονός ότι τα ποσοστά των γυναικών που εργάζονται στον κλάδο δεν δείχνουν να βελτιώνονται, αντιθέτως καταγράφουν μια σχετική στασιμότητα, ακόμα και μια ορισμένη κάμψη τα τελευταία χρόνια. Το 2015, το 5,8% των Ευρωπαίων εργαζομένων απασχολούνταν σε «ψηφιακές θέσεις εργασίας», έναντι ποσοστού 5,4% το 2011. Η αύξηση που καταγράφηκε από το 2011 στο 2015 ήταν μεγαλύτερη για τους άνδρες εργαζόμενους, διευρύνοντας έτσι τη διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα.
Στην Ελλάδα, η ίδια ανησυχία αποτυπώνεται σε πρόσφατο δελτίο Τύπου της Γενικής Γραμματείας Ψηφιακής Πολιτικής, στο οποίο επισημαίνει ότι «η ζήτηση εργαζομένων με ψηφιακές δεξιότητες στην Ευρώπη παρουσιάζει συνεχή αύξηση, ενώ στην Ελλάδα ποσοστό 20% των επιχειρήσεων που αναζήτησαν δυναμικό για πρόσληψη σε τομείς νέων τεχνολογιών δεν μπόρεσαν να καλυφθούν λόγω έλλειψης κατάλληλων ειδικοτήτων».
Και συνεχίζει με τη διαπίστωση ότι «παρά την ετήσια αύξηση, κατά περίπου 120.000 νέες θέσεις εργασίας που παρουσιάζει ο τομέας των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στην Ευρωπαϊκή Ενωση, εμφανίζεται έλλειμμα σε ειδικευμένο σε θέματα ΤΠΕ ανθρώπινο δυναμικό. Η αντιφατική αυτή εικόνα αποκαλύπτει μια αναντιστοιχία μεταξύ των δεξιοτήτων που είναι σε προσφορά και εκείνων που ζητά η ταχέως αναπτυσσόμενη αγορά της τεχνολογίας σήμερα».
Δηλαδή, προσδοκούν να αντλήσουν από τη «δεξαμενή» των γυναικών σε παραγωγική ηλικία εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, προσαρμοσμένο στις δεξιότητες που απαιτούν οι ανάγκες του καπιταλιστικού ανταγωνισμού και μέσα στον κλάδο. Από αυτήν τη σκοπιά, τους απασχολεί και το ποσοστό των γυναικών αποφοίτων από τις αντίστοιχες σχολές Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.
Για κάθε 1.000 γυναίκες αποφοίτους Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην ΕΕ, οι 24 είναι πτυχιούχοι σε τομείς που σχετίζονται με τις ΤΠΕ, αριθμός τον οποίο η Επιτροπή θεωρεί χαμηλό. Ωστόσο, από αυτές τις 24 αποφοίτους, μόνο οι 6 καταλήγουν να εργάζονται σε θέσεις εργασίας ανάλογες με το αντικείμενο των σπουδών τους. Οι αντίστοιχοι υπολογισμοί για τους άνδρες καταγράφουν 92 πτυχιούχους στους σχετικούς τομείς, ανά 1.000 αποφοίτους, εκ των οποίων οι 49 εργάζονται σε ανάλογες θέσεις. Εκτιμά επίσης η Επιτροπή ότι η αντιστοιχία των γυναικών αποφοίτων της Πληροφορικής σε σχέση με τους άνδρες αποφοίτους είναι 3 προς 10.
Οι γυναίκες που εργάζονται στον ψηφιακό τομέα, σε μεγαλύτερο ποσοστό σε σχέση με τους άνδρες αποσύρονται από την κοινωνική παραγωγή, ιδιαίτερα στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ 30 και 44 ετών. Πρόκειται για την περίοδο που η μισθωτή επιστήμονας δημιουργεί οικογένεια, έχει παιδιά σε μικρές ηλικίες με αυξημένες ανάγκες για τη φροντίδα τους, που αποτελεί ατομική - οικογενειακή υπόθεση.
«Η ετήσια απώλεια παραγωγικότητας για την ευρωπαϊκή οικονομία λόγω των γυναικών που εγκαταλείπουν τις ψηφιακές θέσεις εργασίας τους και παραμένουν οικονομικά ανενεργές, ανέρχεται σε 16,1 δισ. ευρώ», ισχυρίζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μετρώντας τα ...διαφυγόντα κέρδη και τα πλήγματα στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της.

Οι παρενέργειες της ευελιξίας και η προσπάθεια χειραγώγησης

Η προώθηση των ευέλικτων εργασιακών σχέσεων, που κυριαρχούν στο συγκεκριμένο κλάδο, αξιοποίησε ως αγωγό και δίαυλο την αντικειμενική δυσκολία της εργαζόμενης μητέρας να συνδυάσει τη δουλειά με την ευθύνη για τη φροντίδα των παιδιών, των ηλικιωμένων γονιών, της οικογένειας.
Καρπός της «ευελιξίας» στον κλάδο της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών, όπως και σε όλους τους κλάδους, δεν είναι μόνο η μερική απασχόληση, αλλά και μια σειρά από άλλες μορφές: Τηλεργασία, on call, stand by. Πρόκειται για μορφές ευέλικτης εργασίας που επεκτείνουν τον εργάσιμο χρόνο των γυναικών, αυξάνουν την εντατικοποίηση, πολλαπλασιάζουν το άγχος και την πίεση κάτω από την οποία δουλεύουν.
Δίπλα στα παραπάνω, υπάρχουν τα ωράρια που επιμηκύνονται, οι συχνές και απλήρωτες υπερωρίες για να παραδοθούν τα πρότζεκτ και να πιαστούν τα πλάνα των επιχειρήσεων. Στα κιτάπια των επιχειρηματικών ομίλων η έννοια της «ισορροπίας» οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής περιλαμβάνει ωράρια εργασίας που προσαρμόζονται στις ανάγκες της εταιρείας, άδειες και παροχές που βρίσκονται στη διακριτική της ευχέρεια και πάνω από όλα «δέσμευση» των εργαζομένων στην επιχείρηση και τους στόχους της.
Μέσα από όλα τα παραπάνω, οι επιχειρήσεις επιδιώκουν να διαμορφώνουν στάση, αντιλήψεις προσωπικής υποχρέωσης και ατομικής ευθύνης των εργαζόμενων γυναικών προς την «καλή διεύθυνση της επιχείρησης». Με αυτόν τον τρόπο ενισχύονται τα όρια αποδοχής, συμβιβασμού με τις συνθήκες εργασίας, οι μειωμένες απαιτήσεις για το εισόδημα, την κοινωνική πολιτική, η αναζήτηση ατομικών λύσεων στα εργασιακά προβλήματα.
Παράλληλα, η στρατηγική των καπιταλιστικών επιχειρήσεων στον τομέα ΤΠΕ έχει στραμμένο το βλέμμα της και στη χειραγώγηση της συνείδησης των γυναικών και συνολικά των εργαζομένων. Γυναίκες - στελέχη των επιχειρηματικών ομίλων που ηγούνται στην κούρσα του ανταγωνισμού, περιγράφουν την «ευελιξία», τη «δημιουργικότητα» και τη «φαντασία» ως γυναικεία χαρακτηριστικά που μπορούν να γίνουν «διαβατήριο» για μια καριέρα στον κλάδο. Με μια σειρά από παρεμβάσεις αντιπαρατίθενται στις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που αποτρέπουν τις γυναίκες από τις σπουδές, τις ειδικότητες και τα επαγγέλματα που συνδέονται με τον συγκεκριμένο τομέα.
Από πίσω κρύβονται, όμως, οι πολλαπλές στοχεύσεις της καπιταλιστικής εργοδοσίας: Κρύβεται η μεγάλη διαφοροποίηση στις εργασιακές σχέσεις που επικρατεί σε κάθε επιχείρηση, ιδιαίτερα όσον αφορά στα ωράρια εργασίας, όπως τα σπαστά, κυλιόμενα ωράρια που σμπαραλιάζουν την προσωπική και οικογενειακή ζωή, φθείρουν την υγεία, ιδιαίτερα της εργαζόμενης γυναίκας. Κρύβεται η εντατικοποίηση της εργασίας για να παραδοθούν τα πρότζεκτ, για να πιαστούν τα πλάνα.
Κρύβεται, όμως, και ο ενδοκαπιταλιστικός ανταγωνισμός στον κλάδο για την προσέλκυση επιστημονικού εργατικού δυναμικού με τεχνογνωσία. Κρύβεται ότι η διασφάλιση της κερδοφορίας και της ανταγωνιστικότητας των επιχειρηματικών κολοσσών διαμορφώνεται κάτω από τη σκληρή ταξική εκμετάλλευση του συνόλου των εργαζομένων, σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό για τις μισθωτές.