Η ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Η αντιπαράθεση, προ ημερών,  του υπουργού Π. Πολάκη με τον υποψήφιο ευρωβουλευτή της Ν.Δ. Στ. Κυμπουρόπουλο, σχετικά με την πρόσληψή του σε νοσοκομείο, όπως δικαιούνταν μέσα από διαδικασίες που προβλέπονται ως ΑΜΕΑ, πυροδότησε αντιδράσεις. Αυτές εστιάζονταν στο ήθος και ύφος του υπουργού, ανοίγοντας πεδίο κομματικής αντιπαράθεσης ενόψει και των επικείμενων ευρωεκλογών. Αφορμή για την αντιπαράθεση στάθηκε ανάρτηση του Στ. Κυμπουρόπουλου πως διεκδικεί ίσες ευκαιρίες, ούτε μόρια ούτε επιδόματα και χάρες. Ο υπουργός θεωρώντας πως βρήκε λαμπρό πεδίο αντιπαράθεσης με τη Ν.Δ,  που στην ουσία αμφισβητεί την κοινωνική πρόνοια, με το «τσαμπουκαλίδικο» ύφος του επιτέθηκε προσωπικά στον υποψήφιο ευρωβουλευτή. Κι έτσι βρέθηκε ευκαιρία ν’ αρχίσει από τα δυο κόμματα ένας πλειστηριασμός  επίδειξης ευαισθησίας προς τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού.  

Και κάπως έτσι, μ’ έναν τρόπο ενδεικτικό του επιπέδου και του είδους της πολιτικής αντιπαράθεσης,  μπήκε στο προεκλογικό παιχνίδι η κοινωνική πολιτική των δυο πρώτων σε ψήφους κομμάτων. Ακόμα κι αν  επικεντρώνονται σε διαφορετικές πτυχές της πολιτικής, αυτές οι εμφανιζόμενες αντίθετες κομματικές θέσεις ακολουθούν την κυρίαρχη προσέγγιση της σημερινής πολιτικής της κυρίαρχης εξουσίας. Με λεκτικούς λοιπόν ακροβατισμούς, προσωπικές επιθέσεις, μεγαλοστομίες αυτοαναιρούμενες, αμφότερα τα κόμματα θέλουν να αποκρύψουν την υποβάθμιση της κοινωνικής πρόνοιας με τις περικοπές δαπανών αλλά και τις τροποποιήσεις, προς το δυσμενέστερο,  στον τρόπο σχεδιασμού και υλοποίησης των κοινωνικών πολιτικών. Οι συνέπειες όμως  της κυρίαρχης πολιτικής στις συνθήκες και την κοινωνική θέση των ατόμων με ειδικές ανάγκες, όσον αφορά  στην κοινωνική πρόνοια, την εισοδηματική βοήθεια, την υγειονομική περίθαλψη και άλλα προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης φυσικά και δεν ισοσταθμίζονται με  υποκριτικούς λόγους και κενές υποσχέσεις.

 Η θεμελιώδης πηγή των προβλημάτων που αντιμετωπίζονται από άτομα με αναπηρία δεν περιορίζεται σε προκατειλημμένες συμπεριφορές εξαιτίας απλώς λανθασμένων αντιλήψεων που αν διαγραφούν θα γίνει αποδεκτή η διαφορά και η δικαιοσύνη και ισότητα θ’ ανθίσει. Αυτή η μονομερής προσέγγιση απομακρύνει την προσοχή από τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής που επηρεάζει την κοινωνική ερμηνεία και τις έννοιες της αναπηρίας και δείχνει επίσης πως στις καπιταλιστικές κοινωνίες η αποκατάσταση, όπως όλα τα άλλα αγαθά και υπηρεσίες, μετατρέπονται σε εμπόρευμα.

Η εμφάνιση της αναπηρίας ως "ανθρώπινης κατηγορίας" έχει την ρίζα της στην άνοδο του βιομηχανικού καπιταλισμού και τη μετατροπή των συνθηκών εργασίας, οικογένειας και κοινωνίας και  παράγεται ως οικονομικό πρόβλημα λόγω αλλαγών στη φύση της εργασίας και των αναγκών της αγοράς εργασίας μέσα στον καπιταλισμό. Η αλλαγή στις εργασιακές σχέσεις –από τις πιο αργές μεθόδους εργασίας, κατά την αγροτική παραγωγική διαδικασία,  στις οποίες μπορούσαν παρά τη θρησκευτική δεισιδαιμονία και τη δίωξή τους  πολλοί ανάπηροι να ενσωματωθούν, στην ταχύτητα του εργοστασιακού έργου, στην επιβολή της πειθαρχίας, στην τήρηση χρόνου στην εργασία- διογκώνει ως οικονομικό πρόβλημα την αναπηρία. Στη βιομηχανοποιημένη  παραγωγή τα σώματα των ανθρώπων ήταν όλο και περισσότερο εκτιμημένα για την ικανότητά τους να λειτουργούν σαν μηχανές.

Ο βιομηχανικός καπιταλισμός δημιούργησε έτσι όχι μόνο μια τάξη προλετάριων αλλά και μια νέα κατηγορία, των  ατόμων με αναπηρία που δεν συμμορφώνονται με το σύνηθες σώμα των εργαζομένων και των οποίων η εργατική δύναμη ουσιαστικά διαγράφηκε και αποκλείστηκε από την αμειβόμενη εργασία. Κι έτσι τα άτομα με αναπηρίες θεωρήθηκαν ως κοινωνικό πρόβλημα, διαχωρίστηκαν και αποκλείστηκαν από την κοινωνική ζωή, περιορίστηκαν σε άσυλα, φυλακές, αποικίες κλπ. Και όπως όλες  οι κοινωνικές αλλαγές απαιτούν μια ιδεολογία για να στηρίξουν τον οικονομικό ορθολογισμό τους και ο αποκλεισμός αυτός εξορθολογίστηκε από τους κοινωνικούς δαρβινιστές που χρησιμοποίησαν τη βιολογία για να ταυτίσουν φύση και κοινωνία, όπου οι κατώτεροι δεν επιβιώνουν. Η θεωρία της ευγονικής υποστηρίζει την επιβολή της έννοιας της   "κανονικότητας", μέσω της εξάλειψης των "ελαττωμάτων".

Η οικονομία λοιπόν,  μέσω της λειτουργίας της αγοράς εργασίας και της κοινωνικής οργάνωσης της εργασίας, διαδραματίζει βασικό ρόλο στην παραγωγή της κατηγορίας αναπηρίας και στον προσδιορισμό των κοινωνικών απαντήσεων σχετικά με  τα προβλήματα που προκύπτουν. Η κοινωνική θέση ενός ατόμου επηρεάζει το είδος και μέγεθος των προβλημάτων από την αναπηρία που είναι πιθανό να αντιμετωπίσει, αλλά και την πιθανότητα χορήγησης υπηρεσιών αποκατάστασης.

Μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο, με την αντίσταση των λαών, την ήττα του φασισμού και την αίγλη της ΕΣΣΔ, η επέκταση του κράτους πρόνοιας σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες οδήγησε σε μια αυξημένη κρατική παροχή κοινωνικών υπηρεσιών για τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Στις μέρες μας η καπιταλιστική επίθεση διαλύει το κράτος πρόνοιας και οι κυβερνήσεις επιχειρούν να περιορίσουν τον ορισμό της αναπηρίας και να μειώσουν τα επίπεδα των δικαιωμάτων. Το σύστημα παροχών αναπηρίας χρησιμοποιείται  ως κοινωνικά νομιμοποιημένο μέσο με το  οποίο η καπιταλιστική τάξη μπορεί να αποφύγει την πρόσληψη ή τη διατήρηση μη τυποποιημένων εργαζομένων προσφέροντας προγράμματα φτώχειας που τη διαιωνίζουν. Οργανισμοί, εταιρείες, ΜΚΟ κλπ. μετατρέπουν τις παροχές αναπηρίας σε εμπόρευμα γύρω από το οποίο δημιουργούνται ή απορρίπτονται κοινωνικές πολιτικές σύμφωνα με την αγοραία αξία τους.  

Σε γενικές γραμμές, η άνοδος του καπιταλισμού είχε σαφώς αντιφατικά αποτελέσματα για τα άτομα με αναπηρίες. Από τη μία πλευρά, υπήρξαν θετικά αποτελέσματα όσον αφορά την καλύτερη ιατρική τεχνολογία, η οποία επέτεινε τη διάρκεια ζωής και αύξησε την ποιότητα ζωής για όσους όμως  μπορούσαν να την αντέξουν οικονομικά. Από την άλλη πλευρά, υπήρξαν αρνητικές επιπτώσεις, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται η κατηγοριοποίηση σε άκαμπτες και εν πολλοίς αυθαίρετες διαγνωστικές κατηγορίες με έμφαση στα ιατρικά ζητήματα, αντιμετωπίζοντας την αναπηρία ως προσωπική τραγωδία ή ατομική ιατρική κατάσταση, και λιγότερο στα εμπόδια που επιβάλλονται από το φυσικό περιβάλλον και το ταξικό σύστημα.

Αποδεχόμενοι λοιπόν  σιωπηρά τα  θεμέλια της ιδεολογίας της ανταγωνιστικής κοινωνίας διαμορφώνεται μια αντίληψη για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία αντίστοιχη των καταναλωτών να τυγχάνουν ίσης μεταχείρισης από την αγορά. Αυτό όμως είναι κενό γράμμα  για το τεράστιο ποσοστό ατόμων που ζουν σε συνθήκες φτώχειας και θα πρέπει να ανακαλύψουν ταλέντα και ικανότητες, ώστε να  ενταχτούν με κάποιο τρόπο στην  αγορά εργασίας παρόλη την αναπηρία τους, εφόσον είναι πιο πιθανό να γίνουν αποδεκτά ως εργαζόμενοι παρά ως κοινωνικά ή οικονομικά βάρη.  Γιατί η αναπηρία πέρα από μια προσωπική τραγωδία προκαλεί προβλήματα τα οποία δεν πλήττουν εξίσου όλα τα άτομα ανεξαρτήτως της κοινωνικής τους τάξης. Αντίθετα οι πλούσιοι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες μπορούν να πληρώσουν για αγαθά και υπηρεσίες για να αντισταθμίσουν τις επιπτώσεις της καταπίεσης και του αποκλεισμού. 

Στην τελική,  επειδή ο καπιταλισμός βλέπει τα πάντα με την προοπτική του κέρδους, είναι ο αποκλεισμός από την εκμετάλλευση στο σύστημα μισθωτής εργασίας που βρίσκεται στον πυρήνα της καταπίεσης των ατόμων με αναπηρία σε κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής.