Καζέρτα: Η συνέχεια του λάθους του Λιβάνου – Το δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ για τη συμφωνία της Καζέρτας

Κατιούσα

Στις 15 Σεπτέμβρη 1944 ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης παρέλαβε από τον αντισυνταγματάρχη Έντμοντ τηλεγράφημα του Βρετανού στρατηγού Ουίλσον, που τον καλούσε να πάει άμεσα στην Ιταλία μαζί με τον Ζέρβα. Ο Σαράφης ενημέρωσε τον Σιάντο και τον Μάντακα (γραμματείς στην ΠΕΕΑ, Εσωτερικών και Στρατιωτικών αντίστοιχα), που συμφώνησαν.

“Μετά τη συμμετοχή μας στην κυβέρνηση του Καΐρου δεν ξαίραμε αν υπήρχε τυπικά η ΠΕΕΑ ή όχι (…) ούτε είχε εκδοθεί διαταγή που να καθόριζε από ποιον θα έπαιρνε πλέον διαταγές ο ΕΛΑΣ (…) μείναμε σύμφωνοι ο γραμματέας στρατιωτικών να ορίσει τον αντικαταστάτη μου έως την επάνοδό μου” (Στ. Σαράφης, ο ΕΛΑΣ).

Ο Σαράφης όρισε ως αντικαταστάτη του το στρατηγό Μανώλη Μάντακα, ενώ στο ταξίδι του τον συνόδευσε ο δικηγόρος Κώστας Δεσποτόπουλος. Τελικά η αντιπροσωπία αναχώρησε από το αεροδρόμιο της Νεράιδας (Θεσσαλία) στις 20 Σεπτέμβρη, με τη συνοδεία βρετανικών καταδιωκτικών.
Εκείνες τις μέρες το Γενικό Στρατηγείο πήρε διαταγή του Σκόμπι σχετικά με τον αφοπλισμό των Ταγμάτων Ασφαλείας. Έγραψε ο Σαράφης:

“Η διαταγή αυτή που παρουσίαζε το στρατηγό Σκόμπυ σαν αρχηγό των ελληνικών δυνάμεων ήταν αντίθετη με τις οδηγίες που είχα πάρει όταν συζήτησα με τους Μάντακα και Σιάντο, γιατί επρόκειτο να επιμείνουμε στο διαορισμό έλληνα αρχιστρατήγου του στρατηγού Οθωναίου, που είχε εγκριθεί στο Λίβανο (…) καθώς και για τα τάγματα ασφαλείας (…) που όλοι έπρεπε ν’ αφοπλιστούν και δικαστούν. (…) Πήρα στο τηλέφωνο τους συναγ. Μάντακα και Σιάντο και ρώτησα αν διέταξαν την εκτέλεση αυτής της διαταγής. Μου απάντησαν καταφατικά”. (ό.π.)

Στη διάρκεια της παραμονής στην Καζέρτα, πριν την κατάληξη στην τελική Συμφωνία, ο Σαράφης και ο Δεσποτόπουλος ενημέρωσαν τους Ζέβγο και Σβώλο, που είχαν έρθει στην Καζέρτα μαζί με όλη την κυβέρνηση, για τις διαταγές που τους είχε δώσει ο Σκόμπι και οι οποίες ήταν απαράδεκτες. Έγραψε ο Σαράφης:

“Ο συναγωνιστής Σβώλος είπε πως πρέπει να είμαστε υποχωρητικοί (…) Ότι πρέπει να ξαίρουμε ότι αν δεν μπαίναμε στην κυβέρνηση οι άγγλοι ετοίμαζαν να κάνουν κατοχή στην Ελλάδα (…) για ν’ αντιμετωπίσουν τον ΕΛΑΣ. Με τη συμμετοχή μας διαρκώς κερδίζουμε έδαφος (…) Υπό το ίδιο πνεύμα μίλησε και ο συναγωνιστής Ζέβγος”. (ό.π.)

Σε συνέχεια, ο Γ. Παπανδρέου ανακοίνωσε τους στρατιωτικούς διοικητές Αττικής και Θεσσαλονίκης, Π. Σπηλιωτόπουλο και Παπαγεωργίου αντίστοιχα. Η απόφαση γι’ αυτούς είχε παρθεί από τον Αύγουστο του 1944 εν αγνοία του ΕΑΜ. Μάλιστα ο Σπηλιωτόπουλος ενεργούσε από τότε ως στρατιωτικός διοικητής Αττικής. Τελικά υπογράφτηκε ο διορισμός του Σπηλιωτόπουλου, ο οποίος ήταν αρχηγός χωροφυλακής επί Τσολάκογλου και μέχρι πρότινος υπαρχηγός της ΡΑΝ. Ο συνταγματάρχης Παπαγεωργίου, της ΠΑΟ, επίσης συνεργάτης των Γερμανών, τελικά δε διορίστηκε ως… υποχώρηση προς τον ΕΛΑΣ.
Στις 16 και στις 22 Σεπτέμβρη 1944, λίγες μέρες πριν τη σύσκεψη της Καζέρτα, ο Γ. Παπανδρέου έστειλε στον Τσόρτσιλ δυο τηλεγραφήματα με το ίδιο περιεχόμενο:

“Ενώπιον διαμορφωθείσης κρισίμου καταστάσεως τα πολιτικά μέσα προς αντιμετώπισίν της δεν είναι πλέον επαρκή. Μόνον η άμεσος παρουσία επιβλητικών βρετανικών δυνάμεων εις την Ελλάδα και μέχρι των τουρκικών ακτών ημπορεί να μεταβάλει την κατάστασιν”. (ό.π.)

Στις 24 έως 26 Σεπτέμβρη 1944 πραγματοποιήθηκε στην Καζέρτα η σύσκεψη του Στρατηγείου των Συμμαχικών Δυνάμεων της Μεσογείου, της κυβέρνησης της Μ. Βρετανίας, της ελληνικής κυβέρνησης “Εθνικής Ενότητας”, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ.
Στη σύσκεψη πήραν μέρος ο Βρετανός αρχιστράτηγος Ουίλσον εκ μέρους των Συμμαχικών Δυνάμεων της Μεσογείου, από τη βρετανική κυβέρνηση ο Μακμίλαν, υπουργός πληρεξούσιος για τη Μεσόγειο, ο πρεσβευτής της Μ. Βρετανίας στην ελληνική κυβέρνηση Λίπερ, ο στρατηγός Σκόμπι και οι ταξίαρχοι Σπρίνχολ και Μπένφιλ. Την κυβέρνηση “Εθνικής Ενότητας” εκπροσώπησαν οι Γεώργιος Παπανδρέου, Αλέξανδρος Σβώλος, Γιάννης Ζέβγος, Θεμιστοκλής Τσάτσος και Χρήστος Σγουρίτσας και τον ΕΔΕΣ ο Ναπολέων Ζέρβας. Τον ΕΛΑΣ εκπροσώπησε ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης.
Τα βασικά σημεία της Συμφωνίας της Καζέρτα ήταν τα εξής:

1) Όλαι αι ανταρτικαί ομάδες αι δρώσαι εν Ελλάδι τίθενται υπό τας διαταγάς της Ελληνικής Κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος.
2) Η Ελληνική Κυβέρνησις θέτει τας δυνάμεις ταύτας υπό τας διαταγάς του Στρατηγού Σκόμπυ, όστις ωνομάσθη υπό του ανωτάτου Συμμαχικού Αρχιστρατήγου, ως Στρατηγός Διοικών τας Δυνάμεις εν Ελλάδι.
3) Συμφώνως προς την προκήρυξιν, εκδοθείσαν παρά της Ελληνικής Κυβερνήσεως, ότι οι Αρχηγοί των Ελλήνων ανταρτών θα απαγορεύσουν πάσαν απόπειραν των υπ’ αυτούς μονάδων να αναλάβουν την αρχήν ανά χείρας. Τοιαύτη πράξις θα χαρακτηρισθή ως έγκλημα και θα τιμωρηθή αναλόγως.
4) Όσον αφορά τας Αθήνας, ουδεμία ενέργεια θα αναληφθή εκτός υπό τας αμέσους διαταγάς του Στρατηγού Σκόμπυ (…).
5) Τα Τάγματα Ασφαλείας θεωρούνται ως όργανα του εχθρού. Θα χαρακτηρισθούν ως εχθρικοί σχηματισμοί, εκτός εάν παραδοθούν συμφώνως προς διαταγάς εκδοθησομένας παρά του Στρατηγού Διοικούντος τας εν Ελλάδι δυνάμεις (…).

Η Συμφωνία της Καζέρτα υπογράφτηκε από τους Ουίλσον, Παπανδρέου, Σαράφη και Ζέρβα. Ήταν το επόμενο βήμα της Συμφωνίας του Λιβάνου. Επισφράγιζε την παράδοση του ΕΛΑΣ στις αγγλικές δυνάμεις και έδινε τη δυνατότητα στους Βρετανούς να υπονομεύουν ανοιχτά το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ*, για να έρθουν στην Ελλάδα με την έγκριση του ΚΚΕ, προκειμένου να γίνουν το αποφασιστικό πολεμικό στήριγμα της εγχώριας αστικής εξουσίας. Η ηγεσία του ΚΚΕ δεν ήταν σε θέση, προγραμματικά-πολιτικά και από την άποψη της τρέχουσας πολιτικής ετοιμότητας, να δρομολογήσει τη ρήξη έστω την ύστατη στιγμή.

*Για παράδειγμα, μετά από τη Συμφωνία της Καζέρτα, το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής και η κυβέρνηση του Καΐρου αναγνώρισαν τις δωσιλογικές δυνάμεις υπό τον Τσαούς Αντόν ως συμμαχική δύναμη. Επειδή το 26ο Σύνταγμα Πεζικού Δράμας του ΕΛΑΣ αρνήθηκε να συνεργαστεί με τον Τσαούς Αντόν και τον εκεί Βρετανό ταγματάρχη Μίλερ, ο οποίος είχε πάρει υπό την προστασία του τον Τσαούς Αντόν, οι Βρετανοί διαμαρτυρήθηκαν ότι ο ΕΛΑΣ Δράμας παραβαίνει τις διαταγές της συμμαχικής διοίκησης. Η τελευταία κατηγορούσε τον ΕΛΑΣ Δράμας ότι συνεργάζεται με Βούλγαρους ληστές εναντίον Βρετανών και Αμερικανών αξιωματικών και του Τσαούς Αντόν. Η πραγματικότητα ήταν βέβαια τελείως διαφορετική, όπως πληροφόρησε την ηγεσία του ΕΛΑΣ η Ομάδα Μεραρχιών Μακεδονίας: Ο Τσαούς Αντόν, με προτροπή του ταγματάρχη Μίλερ, είχε υπογράψει συμφωνία με το Βούλγαρο στρατηγό Σιρακόφ να χτυπηθεί ο ΕΛΑΣ. Η ηγεσία του ΕΛΑΣ διαμαρτυρήθηκε και ο Μίλερ αντικαταστάθηκε. ΤΟ Σεπτέμβρη και τον Οκτώβρη ο Τσαούς Αντόν βοηθούσε τους Γερμανούς που υποχωρούσαν. Το ίδιο και τα τμήματα του Μιχάλαγα, του Κισά-Μπατζάκ, του Παπαδόπουλου και άλλων ταγματασφαλιτών. Ο Σαράφης έγραψε: “Παρά την πρόσκληση του ΕΛΑΣ να συνεργαστούν μαζί του και να χτπήσουν τους γερμανούς για να ελαφρώσουν τη θέση τους, όπως πρόβλεπε η συμφωνία της Γκαζέρτας, οι άγγλοι αξίωσαν να τους αναγνωρίσουμε σαν αντάρτες του ΕΔΕΣ και να κρατήσουν τον οπλισμό τους. Φυσικά δε δεχθήκαμε και εφαρμόσαμε και γι’ αυτούς τη διάταξη των ταγμάτων ασφαλείας”.