Μη χρησιμοποιείς μάταια την ιδέα του κομμουνισμού

 Μη χρησιμοποιείς μάταια την ιδέα του κομμουνισμού

Η χρησιμοποίηση των κομμουνιστικών εννοιών με διαστρεβλωμένο περιεχόμενο από αυτο-προσδιοριζόμενους μαρξιστές (ή, καλύτερα, μετα-μαρξιστές) -αφού τις επικαιροποιήσουν- είναι ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο τελευταία. Η διαστρέβλωση των μαρξιστικών εννοιών και της κομμουνιστικής ορολογίας στην προσπάθεια να καταστεί η ‘ξύλινη γλώσσα’ επίκαιρη και ελκυστική είναι κάτι που πρέπει οπωσδήποτε να καταπολεμηθεί. Ο αγώνας αυτός στο πεδίο της ιδεολογικής σύγκρουσης, αν και όχι καθοριστικός, είναι απαραίτητος γιατί μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση και την ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης της εργατικής τάξης, μέσω της αποφυγής επικίνδυνων και αποπροσανατολιστικών θέσεων. Έτσι μόνο μπορεί να μετατραπεί σε παράγοντα, που επιδρά στην ανάπτυξη του αγώνα της εργατικής τάξης για την εκπλήρωση του τελικού σκοπού, την ανατροπή του καπιταλισμού, την οικοδόμηση του σοσιαλισμού - κομμουνισμού.

Με αφορμή το κείμενο της καθηγήτριας Jodi Dean θα προσπαθήσουμε να δείξουμε το αβυσσαλέο χάσμα που χωρίζει τις κομμουνιστικές θέσεις, που προκύπτουν από την μαρξιστική-λενινιστική ανάλυση της συγκεκριμένης κοινωνικο-ιστορικής συνθήκης, από οπορτουνίστικες θεωρίες μικροαστών θεωρητικών που σφετερίζονται την κομμουνιστική ορολογία, αφού διαστρεβλώσουν το περιεχόμενό της, για να μασκαρέψουν τις αντιδραστικές θέσεις τους. Βέβαια, όλα ξεκινάνε από την αντικειμενική συνθήκη της αποκοπής και της μη επαφής των σύγχρονων θεωρητικών με το εργατικό κίνημα. Και η αντικειμενική συνθήκη αυτή οδηγεί σε επιπόλαιες και επιφανειακές αναλύσεις του καπιταλισμού που καμία σχέση δεν έχουν με την μαρξιστική ανάλυση του απάνθρωπου αυτού τρόπου οικονομικο-κοινωνικής παραγωγής και οργάνωσης. Γράφει η εν λόγω καθηγήτρια:

Ο σύγχρονος καπιταλισμός ενδιαφέρεται λιγότερο για την παραγωγή πραγμάτων και περισσότερο για τις χρηματοπιστωτικές και εμπορικές πρακτικές που επωφελούν το 1 τοις εκατό, υποστηρίζοντας τη συνέχιση και αύξηση της κατανάλωσής του.

Παραπέμπουμε σε κριτική αυτής της -γεμάτης παρανοήσεις και παγίδες που αποπροσανατολίζουν- θέσης που έχει γίνει σε άλλο μπλογκ. Αρκεί να πούμε πως η παραπάνω θέση υποστηρίζει την ύπαρξη ενός καλού και ενός κακού καπιταλισμού, με άμεση συνέπεια την πρόταση πως ένας καλός καπιταλισμός είναι κάτι που και ο ‘’κομμουνιστής’’ δε θα έπρεπε να βλέπει με κακό μάτι. Πως συνδέεται αυτή η θέση με την έννοια της λαϊκής κυριαρχίας, που προωθεί η συγκεκριμένη καθηγήτρια στο άρθρο της; Ας δούμε πως συνεχίζει το κείμενό της:

Την τελευταία δεκαετία, σημαντικοί θεωρητικοί υποστήριξαν την ανάγκη να σκεφτούμε ξανά το θέμα του κομμουνισμού. Ο κομμουνισμός, ως υπόθεση, πραγματικότητα ή ορίζοντας, εμφανίστηκε εκ νέου επίκαιρος. Στο παρόν κείμενο, παρουσιάζω τον «λαό ως εμάς τους υπόλοιπους» (the people as the rest of us) ως μια αναδιατύπωση της ιδέας του προλεταριάτου και ως υποκείμενο του κομμουνισμού.

Οι ‘σημαντικοί θεωρητικοί’ λοιπόν που υποστήριξαν την ανάγκη να ανα-θεωρήσουμε το θέμα του κομμουνισμού ώθησαν τη συγκεκριμένη καθηγήτρια να μας ‘παρουσιάσει τον λαό ως εμάς τους υπολοίπους’. Και συνδέοντας τη φράση αυτή με την πρώτη φράση που παραθέσαμε προκύπτει το λογικό συμπέρασμα πως ‘εμείς οι υπόλοιποι’ είμαστε το 99%  του κόσμου που δεν επωφελείται από τις πρακτικές του ‘σύγχρονου’ καπιταλισμού. Καμία ταξική ανάλυση της κοινωνίας, πλήρης συσκοτισμός της ταξικής πάλης. Και συνεχίζει:

Ο κομμουνισμός είναι ένας όρος που δηλώνει τον συλλογικό προσδιορισμό της κοινής κατάστασης του λαού από τον λαό, την κυριαρχία του λαού.

Ας αυτοπροσδιοριστούμε, λοιπόν, εμείς το 99% και τότε ήρθε ο κομμουνισμός. Για την Jodi Dean δε χρειάζεται καμία ανάλυση των αντικειμενικών συνθηκών που καθιστούν αδιέξοδο το καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και οργάνωσης της κοινωνίας και αναγκαία τη μετάβαση σε ένα ανώτερο στάδιο, όπου δε θα υπάρχει εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο. Σύμφωνα με την Jodi Dean, ο κομμουνισμός δεν είναι πλέον ένα σύστημα παραγωγής και οργάνωσης της κοινωνίας που αν και αποτελεί ιστορική αναγκαιότητα απαιτεί την ανάπτυξη ταξικής συνείδησης, την οργάνωση γύρω από το κόμμα της πρωτοπόρου εργατικής τάξης -που είναι το επαναστατικό υποκείμενο- εξέγερση για την συντριβή του αστικού κράτους και την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου ως μεταβατικού σταδίου προς τον κομμουνισμό. Όχι. Τον κομμουνισμό τον σκεφτήκανε ξανά σημαντικοί θεωρητικοί. Αρκεί εμείς το 99% να προσδιοριστούμε συλλογικά και να ψηφίσουμε ΣΥΡΙΖΑ στις ευρωεκλογές. Το απόσπασμα συνεχίζει:

Η υπόθεσή μου είναι, λοιπόν, ότι μια έμφαση στον λαό ως εμάς τους υπόλοιπους μπορεί να παίξει τον ίδιο ρόλο που παλιότερα έπαιζε το «προλεταριάτο».

Η αναδιατύπωση της ιδέας του προλεταριάτου από τη συγκεκριμένη καθηγήτρια ισοδυναμεί, δηλαδή, με την εξουδετέρωση της ιδέας του προλεταριάτου, με την εγκατάλειψη της μαρξιστικής ανάλυσης της κοινωνίας. Το χειρότερο είναι πως αυτές οι σκέψεις παρουσιάζονται ακριβώς ως μαρξιστικές και διαστρεβλώνουν το έργο μαρξιστών για να υποστηρίξουν τις ρεβιζιονιστικές τους αρλούμπες. Η Jodi Dean, για παράδειγμα, κακοποιεί το έργο του Λούκατς για να στηρίξει τις οπορτουνιστικές θέσεις της. Για να στηρίξει την πρότασή της για αντικατάσταση της έννοιας του προλεταριάτου από την έννοια του λαού γράφει:

Ο Georg Lukács αναφέρεται στον λαό με αυτήν ακριβώς την έννοια όταν εξηγεί τον διαλεκτικό μετασχηματισμό της έννοιας του λαού στην περιγραφή της Ρωσικής Επανάστασης από τον Λένιν: «Η θολή και αφηρημένη έννοια του ‘λαού’ έπρεπε να απορριφθεί, αλλά αυτό για να μπορέσει να αναπτυχθεί μια επαναστατική, ιδιαίτερη έννοια του ‘λαού’ -η επαναστατική συμμαχία των καταπιεσμένων- από μια συγκεκριμένη κατανόηση των συνθηκών της προλεταριακής επανάστασης».

Υποθέτουμε πως η καθηγήτρια θέλει να μεταδώσει στη δική της έννοια του ‘λαού ως εμάς των υπολοίπων’ το επαναστατικό χαρακτήρα της συμμαχίας των καταπιεσμένων που ο Λούκατς αναφέρει ως ένα λενινιστικό όρο της επαναστατικής Ρωσίας. Στην προσπάθειά της αυτή, βέβαια, σκόπιμα παρέλειψε να αναφέρει τις αμέσως προηγούμενες και επόμενες προτάσεις από αυτή που παρέθεσε, και οι οποίες κάνουν συγκεκριμένο το τι εννοεί ο Λούκατς με την έννοια του λαού ως επαναστατική συμμαχία των καταπιεσμένων. Γιατί ο Λούκατς δε μιλάει για έναν αφηρημένο αχταρμά, αλλά για τη λαϊκή συμμαχία των καταπιεσμένων στρωμάτων οργανωμένων γύρω από την πρωτοπόρο εργατική τάξη. Ακολουθεί ολοκληρωμένο το απόσπασμα του κειμένου του Λούκατς:

Επομένως, η οικονομική και κοινωνική διάρθρωση της Ρωσίας δημιούργησε τις αντικειμενικές βάσεις για τη συμμαχία ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αγροτιά. Οι ταξικοί τους στόχοι είναι διαφορετικοί.  Γι' αυτό έπρεπε να σπάσει η χαώδης συνένωσή τους στη συγκεχυμένη και λαϊκίστικη έννοια του «λαού». Δεν μπορούν όμως να πραγματοποιήσουν τους διαφορετικούς αυτούς ταξικούς στόχους παρά μέσα από τον κοινό αγώνα. [...] Η συγκεχυμένη και αφηρημένη έννοια του λαού χρειάστηκε να παραμεριστεί, μονάχα όμως για ν ' αφήσει, με βάση τη συγκεκριμένη κατανόηση των συνθηκών μιας προλεταριακής επανάστασης, να δημιουργηθεί η επαναστατικά διαφοροποιημένη έννοια του λαού. δηλαδή η επαναστατική συμμαχία όλων των καταπιεσμένων. [...] Επειδή όμως η συνείδηση και μαζί μ' αυτήν η ικανότητα να καθοδηγείς αυτόν τον αγώνα -ταξικά αντικειμενικά- βρίσκονται μόνο στην ταξική συνείδηση του προλεταριάτου, αυτό μπορεί και οφείλει στην επερχόμενη επανάσταση να γίνει η ηγετική τάξη της κοινωνικής ανατροπής.

Ας δούμε ένα ένα τα στοιχεία που επέλεξε να παραλείψει η καθηγήτρια Dean στην αναφορά της στον Λούκατς. Κατ’ αρχάς, δεν υπάρχει καμία αναφορά στο ότι οι ταξικοί στόχοι του προλεταριάτου και της αγροτιάς είναι αντικειμενικά διαφορετικοί. Γι αυτό το λόγο δεν μπορούν να είναι ‘ενωμένοι’ υπό την ‘συγκεχυμένη και λαϊκίστικη έννοια του λαού’. Μα αυτή η συγκεχυμένη έννοια του λαού δεν είναι ακριβώς αυτή για την οποία μιλάει η Dean και με την οποία θέλει να αντικαταστήσει το προλεταριάτο ως το επαναστατικό υποκείμενο; Γι αυτό και παραλείπει οποιαδήποτε αναφορά στη διαφορετική φύση των ταξικών στόχων μεταξύ των συμμάχων. Επίσης, δεν υπάρχει καμία αναφορά στην αντικειμενική αναγκαιότητα μιας τέτοιας συμμαχίας. Η λαϊκή συμμαχία για την οποία μιλάει ο Λούκατς, η συμμαχία ανάμεσα στην εργατική τάξη και την αγροτιά ήταν αντικειμενικά αναγκαία για την πραγματοποίηση των στόχων τους μέσα από κοινό αγώνα. Αλλά, η σημαντικότερη σκόπιμη παράλειψη της Jodi Dean είναι η αναφορά στη συνείδηση και στην ικανότητα καθοδήγησης του κοινού αγώνα της λαϊκής συμμαχίας που βρίσκεται -ταξικά, αντικειμενικά- ΜΟΝΟ στην ταξική συνείδηση του προλεταριάτου, που ‘οφείλει στην επερχόμενη επανάσταση να γίνει η ηγετική τάξη της κοινωνικής ανατροπής’.

Συνοψίζοντας, η εργατική τάξη δεν είναι απλά μία έννοια η οποία μπορεί να αντικατασταθεί από μία άλλη, πιο ‘επίκαιρη’. Αυτή είναι η διαφορά της θεωρίας του ιστορικού υλισμού από τις αστικές ιδεαλιστικές και αντιδραστικές θεωρίες. Το προλεταριάτο είναι το επαναστατικό υποκείμενο για το λόγο ακριβώς ότι είναι η τάξη που υφίσταται στο πετσί της την εκμετάλλευση είτε σε περιόδους καπιταλιστικής κρίσης, είτε σε περιόδους καπιταλιστικής κανονικότητας και ανάπτυξης. Η εργατική τάξη έχει μόνο την εργατική της δύναμη να πουλήσει με αντάλλαγμα τα ελάχιστα αγαθά που χρειάζεται για τη συντήρησή της. Με όλο το σεβασμό στην καθηγήτρια, αλλά το 99% του πληθυσμού -ποιανού πληθυσμού δε μας λέει, άλλη μία αφηρημένη σκέψη- δεν ανήκει στην εργατική τάξη. Μπορεί στον ιμπεριαλισμό, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, ο πλούτος να συγκεντρώνεται πράγματι σε όλο και μικρότερο ποσοστό καπιταλιστών, αλλά αυτό δε σημαίνει πως το 99% του πληθυσμού αποτελούμε επαναστατικά υποκείμενα. Εξάλλου, η επανάσταση και η εργατική εξουσία δεν είναι απλή αριθμητική αλλά άλγεβρα.