Ο κάλπικος παράδεισος του νεοκεϋνσιανισμού στην Ιαπωνία και τις ΗΠΑ

 Ο κάλπικος παράδεισος του νεοκεϋνσιανισμού στην Ιαπωνία και τις ΗΠΑ

Πηγή: Ριζοσπάστης

Η συζήτηση για τη διαχείριση του κρατικού χρέους, που επανήλθε στη δημοσιότητα μέσα από μια σειρά από δημοσιεύματα μεγάλων ξένων εφημερίδων, επανέφερε στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης ανάμεσα στην κυβέρνηση και τον ΣΥΡΙΖΑ το μείγμα διαχείρισης του καπιταλισμού.

Πιο συγκεκριμένα, ο ΣΥΡΙΖΑ προσπαθεί να εμφανίσει τα προβλήματα των εργαζομένων στην Ελλάδα και στην Ευρώπη ως αποτέλεσμα της νεοφιλελεύθερης πολιτικής της λιτότητας. 

Η αναφορά του Αλ. Τσίπρα στην πρόσφατη ομιλία του στη Ρώμη είναι χαρακτηριστική: «Για να μπει τέρμα στο μαρτύριο της λιτότητας. Για να βγει η Ελλάδα, ο Νότος της Ευρώπης και όλη η Ευρώπη από το μακρύ σκοτάδι του νεοφιλελευθερισμού». Στην ίδια ομιλία, εκτός από περιγραφή του προβλήματος, πρότεινε και τη λύση του: «Γι' αυτό και παλεύουμε να τερματιστεί η λιτότητα, να διαγραφεί το μεγαλύτερο μέρος του δημόσιου χρέους και να χρηματοδοτηθεί από τον κοινό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό η ενίσχυση της απασχόλησης και η ανάπτυξη».

Οι συγκεκριμένες προτάσεις του συμπυκνώνουν σε μεγάλο βαθμό την τάχα φιλολαϊκή εναλλακτική πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ. Τελικά φωτογραφίζουν τη λιτότητα ως διαχειριστική επιλογή και ισχυρίζονται ότι ο κακός δαίμονας που την προκαλεί είναι η νεοφιλελεύθερη πολιτική διαχείρισης του καπιταλισμού στην ΕΕ. Προτάσσουν ως φιλολαϊκή λύση απέναντι στην κρίση τη μεταβολή του δημοσιονομικού μείγματος, δηλαδή την ενίσχυση των κρατικών δαπανών ως μέσου «για να πάρει μπρος η οικονομία», παράλληλα με την «αύξηση της κατανάλωσης» που τάχα μπορεί να ωφελήσει τόσο τους εργαζόμενους, αφού σταματά η λιτότητα, όσο και τις επιχειρήσεις, αφού η αυξημένη «κίνηση στην αγορά» οδηγεί σε διέξοδο απ' την κρίση, που, κατά την άποψη αυτή, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πτώση της κίνησης στην αγορά. Μεταβάλλοντας άρα το δημοσιονομικό μείγμα, μέσα από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και το πανευρωπαϊκό «ψηφοδέλτιο Τσίπρα», θα οδηγηθούμε σε μια οικονομική «γη της Επαγγελίας», όπου εργαζόμενοι και επιχειρήσεις θα δρέπουν μαζί τους καρπούς της οικονομικής καπιταλιστικής ανάπτυξης.

Στην πραγματικότητα, οι προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ έχουν ως στόχο να ωραιοποιήσουν τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, να συγκαλύψουν τον πραγματικό καπιταλισμό, «που σαπίζει και πεθαίνει», να πείσουν τους εργαζόμενους πως δεν είναι το σύστημα που απαιτεί αλλαγή, απλά η κυβέρνηση και η μορφή διαχείρισής του. Ωστόσο, «τα γεγονότα είναι πεισματάρικα». Αρκεί να θυμηθούμε τα αποτελέσματα τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ιαπωνία, όπου δοκιμάστηκε και δοκιμάζεται αυτό το τάχα θαυματουργό δημοσιονομικό μείγμα, για να καταλάβουμε πως η «Χαναάν» που υπόσχεται ο ΣΥΡΙΖΑ είναι τελικά παράδεισος μόνο για το μεγάλο κεφάλαιο.

Η επεκτατική πολιτική στις σημερινές ΗΠΑ

Η παγκόσμια, συγχρονισμένη καπιταλιστική κρίση του 2008-2009 έπληξε ουσιαστικά την καπιταλιστική παραγωγή στις ΗΠΑ, με το ΑΕΠ να συρρικνώνεται κατά 5,1% από το 2008 μέχρι το Φλεβάρη του 2010, ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής να μειώνεται σχεδόν στο 80% της τιμής του 2007, ενώ το επίσημο ποσοστό ανεργίας αυξήθηκε από 4,7% το 2007 σε 10% το 2009.

Οι ΗΠΑ απάντησαν στην εκδήλωση της καπιταλιστικής κρίσης με ένα εκτεταμένο πρόγραμμα επεκτατικής δημοσιονομικής διαχείρισης, τροφοδοτώντας την καπιταλιστική του οικονομία με κεφάλαια, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα. Το αμερικανικό κράτος στήριξε άμεσα τις τράπεζες και μεγάλες βιομηχανικές επιχειρήσεις με δάνεια και επιχορηγήσεις μαμούθ δεκάδων ή και εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων και προχώρησαν σε ένα πρόγραμμα παροχής ρευστότητας στις τράπεζες και εμμέσως στη βιομηχανία.

Το αποτέλεσμα αυτής της λεγόμενης πολιτικής Ομπάμα οδήγησε σε μια αναζωογόνηση της αμερικανικής οικονομίας. Ο ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ ήταν 2,5% το 2010, 1,9% το 2011, 2,8% το 2012 και πάνω από 1,5% το 2013, ρυθμοί σημαντικοί για μια τόσο αναπτυγμένη καπιταλιστική οικονομία. Το 2013 το ΑΕΠ ήταν 5% αυξημένο σε σχέση με τα επίπεδα ΑΕΠ προ κρίσης και η βιομηχανική παραγωγή έχει ανακάμψει στα προ κρίσης επίπεδα.

Ωστόσο, η κατάσταση που βιώνουν οι εργαζόμενοι από την πολιτική αυτή, που θαυμάζει η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, κάθε άλλο παρά ρόδινη είναι. Παρά τους θετικούς ρυθμούς καπιταλιστικής ανάπτυξης, η πραγματική ανεργία, όταν συμπεριληφθούν μια σειρά από άλλες κατηγορίες εργαζομένων, όπως υποαπασχολούμενοι που ψάχνουν πλήρη απασχόληση, άνεργοι που δεν καταγράφονται, παραμένει εξαιρετικά υψηλή στο 15%. Τα επίπεδα φτώχειας πραγματικά θερίζουν. Στην πλουσιότερη χώρα του κόσμου σχεδόν 50 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται κάτω απ' τα όρια της φτώχειας και αναγκάζονται να καταφεύγουν σε κουπόνια φαγητού, προκειμένου να εξασφαλίζουν στοιχειωδώς την επιβίωσή τους, ενώ το 22% των παιδιών καταγράφονται ως φτωχά. Οι κατασχέσεις κατοικιών ξεπερνούν τα 5 εκατομμύρια από το 2007. Η κοινωνική ανισότητα στις ΗΠΑ είναι τόσο μεγάλη, που ο ίδιος ο πρόεδρος Ομπάμα, σε πρόσφατη δήλωσή του, τη συνέκρινε με την κοινωνική ανισότητα σε χώρες όπως η Τζαμάικα. Η οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ συνοδεύτηκε με σημαντική διεύρυνση αυτών των διαφορών. Η μέση συνολική περιουσία του φτωχότερου 93% του πληθυσμού μειώθηκε από το 2009 στο 2011 κατά 4% και διαμορφώθηκε στις 100.000 ευρώ, ενώ την ίδια στιγμή η μέση περιουσία του πλουσιότερου 7% του πληθυσμού αυξήθηκε κατά 28% και διαμορφώθηκε στα 2,4 εκατομμύρια ευρώ, δηλαδή σχεδόν 25 φορές μεγαλύτερη.

Την ίδια στιγμή η μεγάλη αύξηση των κρατικών δαπανών οδήγησε σε εκτίναξη του κρατικού χρέους, από 64% του ΑΕΠ 2007 σε 105% του ΑΕΠ το 2013, χρέος που θα κληθούν να αποπληρώσουν τα λαϊκά στρώματα τα επόμενα χρόνια. Το υψηλό δημόσιο χρέος και η διαπάλη για τη διαχείρισή του οδήγησαν σε στάση πληρωμών του Δημοσίου, που κράτησε δύο ολόκληρες εβδομάδες μέσα στο 2013, με αποτέλεσμα να διακοπεί η λειτουργία τμημάτων του κρατικού μηχανισμού με σχεδόν ένα εκατομμύριο εργαζόμενοι να βρεθούν σε αναγκαστική άδεια άνευ αποδοχών. Συγχρόνως, το υψηλό χρέος έχει οδηγήσει σε χρεοκοπία ορισμένες περιοχές των ΗΠΑ. Χαρακτηριστικότερο το παράδειγμα του Ντιτρόιτ, όπου κατέθεσε αίτηση πτώχευσης και θα «επιλύσει» το πρόβλημα με μεγάλες περικοπές στο ύψος των συντάξεων και των παροχών Υγείας. Ανάλογο πρόβλημα παρουσιάζουν πολλές πολιτείες των ΗΠΑ. Η πολιτεία του Ιλινόις, με πρωτεύουσα το Σικάγο, εμφανίζει «χρηματοδοτικό κενό» στις συντάξεις που υπερβαίνει τα 133 δισ. δολάρια, ενώ συνολικά το χρηματοδοτικό κενό υπολογίζεται στα 2,7 τρισ. δολάρια ΗΠΑ. Ηδη προετοιμάζεται γύρος μαζικών περικοπών στις συντάξεις, με πρώτο βήμα την προετοιμασία της κοινής γνώμης να αποδεχτεί τέτοια μέτρα ως αναγκαιότητα, με αναφορές σε τεράστιες συντάξεις και σε πολύ χαμηλά όρια ηλικίας. Κάθε ομοιότητα με την κατάσταση που ζουν οι εργαζόμενοι στην Ελλάδα κάθε άλλο παρά συμπτωματική είναι...

Η επεκτατική πολιτική στην Ιαπωνία

Ανάλογες είναι και οι συνθήκες στην Ιαπωνία, στη δεύτερη μέχρι πρότινος μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη.

Η οικονομία της Ιαπωνίας βρισκόταν και πριν την εκδήλωση της κρίσης του 2008-2009 σε μια κατάσταση σχεδόν στασιμότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ορισμένοι, σχολιάζοντας τις πενιχρές επιδόσεις της ιαπωνικής καπιταλιστικής οικονομίας, αναφέρονται στις δύο δεκαετίες του '90 και του 2000 ως «η χαμένη εικοσαετία». Η εκδήλωση της κρίσης είχε ως αποτέλεσμα δραστική μείωση του ιαπωνικού ΑΕΠ. Μέσα σε δύο χρόνια, το ΑΕΠ μειώθηκε σχεδόν 7% και έφτασε στα επίπεδα του 2003. Ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής έπεσε σχεδόν κατά 20%.

Και στην Ιαπωνία η κρατική διαχείριση στράφηκε στο θαυματουργό «όπλο» μιας επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής προκειμένου να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της καπιταλιστικής κρίσης και γενικότερα να επιταχυνθεί η καπιταλιστική ανάπτυξη. Το πρόγραμμα επεκτατικής πολιτικής ξεκίνησε από το Δεκέμβρη του 2012 και έγινε γνωστό από το όνομα του πρωθυπουργού Abe που το προώθησε. Το πρόγραμμα περιλάμβανε χρηματοδότηση μεγάλων κατασκευαστικών έργων, άμεσα και μέσω σχετικών ομολόγων, και εκτενείς ρυθμίσεις στη νομισματική πολιτική (ώστε να ενθαρρύνεται η κατανάλωση και οι επενδύσεις).

Για την αστική τάξη, το πρόγραμμα είναι και στην Ιαπωνία επιτυχημένο. Εδωσε πράγματι προσωρινά ώθηση στην καπιταλιστική ανάπτυξη. Το ΑΕΠ του 2013 υπερβαίνει πλέον το προ κρίσης ΑΕΠ του 2007 και ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής αυξήθηκε σημαντικά. Ο δείκτης μετοχών του χρηματιστηρίου του Τόκιο Nikkei έχει πρακτικά υπερβεί τα επίπεδα πριν την εκδήλωση της κρίσης του 2008. Τι κέρδισαν ωστόσο οι εργαζόμενοι;

Στην πραγματικότητα, η κατάσταση για τους εργαζόμενους δεν βελτιώνεται. Το μερίδιο των μισθών στο ΑΕΠ μειώθηκε από 60,3% το 2011 σε 58,7% το 2013, ενώ το 2000 έφθανε το 65% και τα στοιχεία του ΟΟΣΑ κατατάσσουν την Ιαπωνία στην έκτη χειρότερη θέση αναφορικά με το ποσοστό φτώχειας. Οι όποιες αυξήσεις στους πραγματικούς μισθούς της περιόδου μετά την κρίση χάθηκαν το τελευταίο διάστημα αφού οι πραγματικοί μισθοί μειώνονται συνεχώς τους τελευταίους 19 μήνες, πρακτικά όλη την περίοδο εφαρμογής των επεκτατικών μέτρων και έπεσαν πάλι στο επίπεδο του 2009, στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 16 ετών. Ταυτόχρονα, το 2013, το ποσοστό «μη κανονικής εργασίας» (μερική απασχόληση, ενοικιαζόμενοι εργαζόμενοι κλπ.) με ανύπαρκτα δικαιώματα κατέγραψε ρεκόρ, φθάνοντας στο 36,7% της συνολικής απασχόλησης. Οι εργαζόμενοι αυτής της κατηγορίας πληρώνονται σχεδόν το μισό σε σχέση με τους υπόλοιπους εργαζόμενους. Την ίδια στιγμή, τα δημοσιονομικά βάρη μεταφέρονται στις πλάτες των λαϊκών στρωμάτων, με την έμμεση φορολογία στην κατανάλωση να αυξάνεται από τον Απρίλη στο 8% (από 5%) και προετοιμάζεται νέα αύξηση στο 10% το 2015. Γενικότερα το δημόσιο χρέος που θα κληθούν να αποπληρώσουν οι εργαζόμενοι φθάνει το 240% του ΑΕΠ.

Η πραγματική διέξοδος για τους εργαζόμενους

Οποιο παράδειγμα εφαρμογής του αντινεοφιλελεύθερου - «νέο» ή παλαιοκεϋνσιανού μοντέλου διαχείρισης και να εξετάσουμε, απ' τις ΗΠΑ μέχρι την Ιαπωνία, το συμπέρασμα είναι το ίδιο. Το θαυματουργό φάρμακο δεν εκπληρώνει αυτά που υπόσχεται.

Η ανάπτυξη που επιτυγχάνει είναι πρόσκαιρη και παροδική. Στην πραγματικότητα στρώνει το έδαφος για νέα βαθύτερη κρίση. Διογκώνει το κρατικό χρέος που θα πρέπει να αποπληρώσουν οι εργαζόμενοι στη συνέχεια.

Κυρίως όμως είναι τελικά αντιλαϊκή. Η καπιταλιστική ανάπτυξη στηρίζεται στην εξαθλίωση των εργαζομένων, σε φθηνή εργατική δύναμη, στη φτώχεια και την εξαθλίωση των μαζών. Και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, αφού αιτία για τα βάσανα των εργαζομένων είναι ο ίδιος ο καπιταλιστικός δρόμος ανάπτυξης που προϋποθέτει ένταση της εκμετάλλευσης.

Ο Α. Αϊνστάιν είχε δηλώσει παλαιότερα «τρέλα είναι το να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά και να αναμένεις διαφορετικά αποτελέσματα». Ωστόσο, θα ήταν τεράστιο λάθος να θεωρήσει κανείς ότι οι δυνάμεις που πίνουν νερό σήμερα στο όνομα της κεϋνσιανής διαχείρισης και υποστηρίζουν ότι μπορεί να είναι φιλολαϊκή, περιμένουν πραγματικά να δράσει η κεϋνσιανή διαχείριση υπέρ του λαού. Στόχος τους είναι να κοροϊδέψουν τους εργαζόμενους, να τους πείσουν ότι αρκεί μια διαχειριστική εναλλαγή για να βελτιωθεί η ζωή τους, να τους αποπροσανατολίσουν απ' τη μοναδική πραγματική διέξοδο: Την οργάνωση της πάλης απέναντι στον πραγματικό αντίπαλο, την ΕΕ και την εξουσία των μονοπωλίων, με κάθε πιθανή διαχειριστική εκδοχή της, φιλελεύθερη ή κεϋνσιανή.

Του Γρηγόρη ΛΙΟΝΗ *
* Ο Γρηγόρης Λιονής είναι μέλος του Τμήματος Οικονομίας της ΚΕ του ΚΚΕ