Γράμμα του Ι.Β. Στάλιν στον Ντέμιαν Μπέντνι, 12/12/1930

 Γράμμα του Ι.Β. Στάλιν στον Ντέμιαν Μπέντνι, 12/12/1930

Το γράμμα του Ι. Β. Στάλιν στον Ντεμιάν Μπέντνι της 12/12/1930 δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στον 13ο τόμο (σελίδες 23–27) της σοβιετικής έκδοσης των «Έργων» του Στάλιν στα ρωσικά (Μόσχα 1951)· η πρώτη δημοσίευση σε ελληνική μετάφραση πραγματοποιήθηκε με την έκδοση του 13ου τόμου των «Απάντων» του Στάλιν το 1953 στο Βουκουρέστι. Η πρώτη δημοσίευση αυτού του γράμματος έγινε με αρκετές περικοπές. Αν και οι περικοπές αυτές δεν αλλάζουν επί της ουσίας την σημασία του περιεχομένου του, στέλνω προς ανάρτηση ολόκληρο το κείμενο του γράμματος σε μετάφραση στα ελληνικά, όχι μόνο επειδή αποτελεί σημαντικό ντοκουμέντο για την σοβιετική πολιτική απέναντι στην διανόηση αλλά και γιατί θίγει και μια σειρά άλλα βασικά για την σοβιετική πολιτική στους αντίστοιχους τομείς θέματα (π.χ. εθνικό ζήτημα, σχέσεις κομμουνιστικού κόμματος και σοβιετικού κράτους, δημοκρατικός συγκεντρωτισμός κ.α.). Η μετάφραση των περικοπών βασίστηκε στο κείμενο που δίνει ο 18ος τόμος (σελίδες 31–35) της ρωσικής έκδοσης των «Έργων» του Ι. Β. Στάλιν που εκδόθηκε το 2006 στο Τβερ (πρβλ. И. В. Сталин Сочинения. — Т. 18. — Тверь: Информационно-издательский центр «Союз», 2006. С. 31–35), ενώ για το υπόλοιπο ακολουθήθηκε κατά βάση η υφιστάμενη ελληνική μετάφραση (βλ. σχετικά προηγούμενη ανάρτηση σε τούτο το νήμα). Τα αποσπάσματα του γράμματος που είχαν παραληφθεί στην πρώτη έκδοση έχουν τοποθετηθεί μεταξύ οξυγώνιων αγκυλών (< >). Η πρώτη δημοσίευση στα ρωσικά και οι αρχειακοί κωδικοί του πρωτότυπου του γράμματος σημειώνονται στο τέλος του κειμένου. Για να βοηθήσω τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες να καταλάβουν καλύτερα το γράμμα συμπληρώνω τα εξής: ο Ε. Μ. Γιαροσλάβσκι ήταν εκείνη την εποχή μέλος της συντακτικής επιτροπής της εφημερίδας «Πράβντα», οι Γκ. Λελέβιτς, Λ. Λ. Αβερμπάχ και Λ. Σ. Σοσνόβσκι ήταν κριτικοί λογοτεχνίας· ο Λελέβιτς κι ο Σοσνόβσκι ήταν παράγοντες του λεγόμενου κινήματος «Στην σκοπιά» που δημιουργήθηκε από μέλη της ομάδας συγγραφέων που έβγαζαν μεταξύ 1923 και 1925 το λογοτεχνικό περιοδικό «Στην σκοπιά» (συνέχισε να βγαίνει μεταξύ 1926 και 1932 μετονομασμένο «Στην λογοτεχνική σκοπιά») και οι δυο τους είχαν επιμεληθεί την έκδοση της «Συλλογής Έργων» του Ντ. Μπέντνι που κυκλοφόρησε σε 13 τόμους το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1920. — Μη Απολιθωμένος κ.λπ.

Ι. Β. ΣΤΑΛΙΝ

ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ ΝΤ. ΜΠΕΝΤΝΙ

12 του Δεκέμβρη 1930

Στο σύντροφο Ντεμιάν Μπέντνι.

Πήρα το γράμμα Σας της 8/12. Επιθυμείτε, όπως φαίνεται, την απάντησή μου. Ορίστε λοιπόν.

Πριν απ’ όλα για μερικές μικρόλογες και τιποτένιες φράσεις και υπαινιγμούς Σας. Αν αυτές οι άσχημες «μικρολογίες» αποτελούσαν ένα τυχαίο στοιχείο, θα μπορούσε κανείς να τις προσπεράσει. Είναι όμως τόσο πολλές και «αναβλύζουν» με τέτοια δύναμη που δίνουν τον τόνο σε όλο το γράμμα Σας. Και ο τόνος, όπως είναι γνωστό, κάνει τη μουσική.

Θεωρείτε την απόφαση της ΚΕ «θηλιά», ένδειξη ότι «έφτασε η ώρα της δικής μου (δηλ. της δικής Σας) καταστροφής». Γιατί, για ποιο λόγο; Πώς να ονομάσεις έναν κομμουνιστή που αντί να εμβαθύνει στην ουσία της απόφασης της ΚΕ και να διορθώσει τα λάθη του, θεωρεί αυτή την απόφαση «θηλιά»;

Δεκάδες φορές Σας παίνεψε η ΚΕ, όταν έπρεπε να Σας παινέψει. Δεκάδες φορές Σας περιφρούρησε η ΚΕ (όχι χωρίς κάποιο παρατράβηγμα!) από τις επιθέσεις ορισμένων ομάδων και συντρόφων του κόμματός μας. Δεκάδες ποιητές και συγγραφείς έβαλε στη θέση τους η ΚΕ, όταν έπεφταν σε ορισμένα λάθη. Όλα αυτά τα βρίσκατε κανονικά και ευνόητα. Όταν όμως η ΚΕ αναγκάστηκε να κριτικάρει τα λάθη Σας, αρχίσατε ξαφνικά να ξεφυσάτε και να φωνάζετε για «θηλιά». Για ποιο λόγο; Μήπως η ΚΕ δεν έχει το δικαίωμα να κριτικάρει τα λάθη Σας; Μήπως η απόφαση της ΚΕ δεν είναι υποχρεωτική για Σας; Μήπως τα ποιήματά Σας είναι ανώτερα από κάθε κριτική; Δε βρίσκετε ότι μολυνθήκατε από κάποια δυσάρεστη αρρώστια που λέγεται «έπαρση»; Περισσότερη σεμνότητα, σ. Ντεμιάν.

<Φέρνετε σ’ αντιπαράθεση το σ. Γιαροσλάβσκι με μένα (για συγκεκριμένη αιτία με μένα κι όχι με τη Γραμματεία της ΚΕ), αν κι απ’ το γράμμα Σας είναι φανερό ότι ο σ. Γιαροσλάβσκι είχε αμφιβολίες για την αναγκαιότητα δημοσίευσης του πρώτου μέρους του χρονογραφήματος «Χωρίς έλεος» και μονάχα επηρεασμένος από την επίδραση του «στεναχωρημένου προσώπου» Σας, έδωσε τη συγκατάθεση για δημοσίευση. Αλλά αυτό δεν είναι όλο. Φέρνετε παρακάτω σ’ αντιπαράθεση το σ. Μόλοτοφ με μένα, με τη διαβεβαίωση ότι αυτός δε βρήκε τίποτα το λαθεμένο στο χρονογράφημά Σας «Κατέβα απ’ το τζάκι» κι ότι μάλιστα «το εγκωμίασε υπερβολικά». Πρώτο, επιτρέψτε μου να αμφιβάλλω για την ειλικρίνεια των όσων μου λέτε αναφορικά με το σ. Μόλοτοφ. Έχω κάθε λόγο να πιστεύω περισσότερο το σ. Μόλοτοφ από Σας. Δεύτερο, δεν είναι άραγε παράξενο ότι τίποτα δε λέτε στο γράμμα Σας για το πώς αντιμετώπισε ο σ. Μόλοτοφ το χρονογράφημά Σας «Χωρίς έλεος»; Κι ύστερα, ποιο νόημα μπορεί να έχει η απόπειρά Σας να φέρετε σ’ αντιπαράθεση το σ. Μόλοτοφ με μένα; Ένα μόνο νόημα: να κάνετε τον υπαινιγμό ότι η απόφαση της Γραμματείας της ΚΕ είναι στ’ αλήθεια όχι απόφαση αυτής της τελευταίας, αλλά προσωπική γνώμη του Στάλιν, που, ολοφάνερα, παρουσιάζει την προσωπική του γνώμη για απόφαση της Γραμματείας της ΚΕ. Όμως αυτό ξεπερνάει τα όρια, σ. Ντεμιάν. Αυτό είναι απλά ανέντιμο. Είναι πραγματικά δυνατό να πρέπει ακόμα και να εκφράζονται επιφυλάξεις για το ότι η απόφαση της Γραμματείας της ΚΕ «Για τα λάθη στα χρονογραφήματα του Ντ. Μπέντνι „Κατέβα απ’ το τζάκι“ και „Χωρίς έλεος“» πάρθηκε με όλους τους ψήφους των παρόντων μελών της Γραμματείας (Στάλιν, Μόλοτοφ, Καγκανόβιτς), δηλ. ομόφωνα; Μα μήπως μπορούσε να ήταν διαφορετικά; Θυμάμαι τώρα τι μου είχατε πει πριν από μερικούς μήνες στο τηλέφωνο: «φαίνεται, υπάρχουν διαφωνίες μεταξύ Στάλιν και Μόλοτοφ. Ο Μόλοτοφ υπονομεύει το Στάλιν» κ.λπ. Πρέπει να θυμόσαστε ότι Σας είχα τότε διακόψει απότομα και Σας είχα παρακαλέσει να μην ασχολείστε με κουτσομπολιά. Είχα πάρει τότε εκείνο το «κόλπο» Σας για δυσάρεστο επεισόδιο. Τώρα βλέπω ότι από την πλευρά Σας υπήρχε πανούργος υπολογισμός — να ψιλοπαίξετε με τις φανταστικές διαφωνίες και να βγάλετε απ’ αυτό κάποιο κέρδος. Περισσότερη εντιμότητα, σ. Ντεμιάν…

«Τώρα στρώθηκα», γράφετε, «για να δώσω επίσης λόγο, αλλά όσο έγραφα, σχημάτισα τη σταθερή πεποίθηση ότι δεν τα δημοσιεύουν τα έργα μου ή για την ακρίβεια, αφού τα δημοσιεύσουν, θα συνεχίσουν εκείνη την πολιτική απέναντί μου, που θα δυναμώσει ακόμα περισσότερο την υποταγή μου και θα φέρει πιο κοντά το δικό μου μοιραίο καταστροφικό σημείο του τέλους. Ίσως, στ’ αλήθεια, δε γίνεται να είναι κανείς μεγάλος ρώσος ποιητής, χωρίς να διακόψει το δρόμο του με καταστροφικό τρόπο».

Ώστε λοιπόν υπάρχει κάποια ειδική πολιτική απέναντι στο Ντεμιάν Μπέντνι. Τι λογής είναι αυτή η πολιτική, σε τι συνίσταται; Αυτή, η πολιτική αυτή, συνίσταται, φαίνεται, στο να αναγκάσει «τους μεγάλους ρώσους ποιητές» «να διακόψουν το δρόμο τους με καταστροφικό τρόπο». Υπάρχει, καθώς είναι γνωστό, η «νέα» (εντελώς «νέα»!) τροτσκιστική «θεωρία», η οποία ισχυρίζεται ότι στη Σοβιετική Ρωσία πραγματική είναι μονάχα η βρομιά, πραγματικός είναι μονάχα ο «Βάλτος». Όπως φαίνεται, αυτή τη «θεωρία» κάνετε τώρα την απόπειρα να την αποδώσετε στην πολιτική της ΚΕ απέναντι στους «μεγάλους ρώσους ποιητές». Τέτοιος είναι ο βαθμός της «εμπιστοσύνης» Σας στην ΚΕ. Δε νομίζω ότι είσαστε ικανός, ακόμα κι αν βρίσκεστε στην κατάσταση ενός υστερικού, να φτάσετε να λέτε τέτοιες αντικομματικές ατιμίες. Όχι τυχαία, διαβάζοντας το γράμμα Σας, θυμήθηκα το Σοσνόβσκι…

Αρκετά όμως για τις «μικρολογίες» και τα τιποτένια «καμώματα». Αυτών, των «μικρολογιών» αυτών, υπάρχει τέτοιος βάλτος στο γράμμα Σας («ο στρεψόδικος αναγνώστης», «ο πληροφορημένος Αβερμπάχ» και παρόμοια μαγευτικά) και μοιάζουν τόσο η μια με την άλλη που γι’ αυτές δεν αξίζει να επεκταθεί κανείς περισσότερο. Ας περάσουμε στην ουσία της υπόθεσης.>

Πού βρίσκεται η ουσία των λαθών Σας; Βρίσκεται στο ότι η κριτική των ελλείψεων της ζωής και των βιοτικών συνθηκών στην ΕΣΣΔ, κριτική υποχρεωτική και αναγκαία, που στην αρχή την αναπτύξατε αρκετά εύστοχα και μαστορικά, Σας παράσυρε έξω από τα όρια και παρασύροντάς Σας άρχισε να μετατρέπεται, στα έργα Σας, σε συκοφαντία ενάντια στην ΕΣΣΔ, το παρελθόν της και το παρόν της. Τέτοια είναι τα έργα Σας «Κατέβα απ’ το τζάκι» και «Χωρίς έλεος». Τέτοιος είναι ο «Βάλτος» Σας που τον διάβασα σήμερα ύστερα από σύσταση του σ. Μόλοτοφ.

Λέτε ότι ο σ. Μόλοτοφ παίνεψε το χρονογράφημα «Κατέβα απ’ το τζάκι». Πολύ πιθανό. Το χρονογράφημα αυτό το παίνεψα και γω, ίσως όχι λιγότερο από το σ. Μόλοτοφ, επειδή εκεί (όπως και σε άλλα χρονογραφήματα) υπάρχουν μια σειρά θαυμάσια σημεία που χτυπάν κατευθείαν στο στόχο. Υπάρχει όμως εκεί και μια τέτοια κουταλιά κατράμι που χαλάει ολόκληρη την εικόνα και τη μετατρέπει σε πραγματικό «Βάλτο». Να ποιο είναι το ζήτημα και να τι είναι εκείνο που δίνει τον τόνο σ’ αυτά τα χρονογραφήματα.

Κρίνετε μόνος Σας.

Όλος ο κόσμος παραδέχεται σήμερα ότι το κέντρο του επαναστατικού κινήματος μετατοπίστηκε από τη Δυτική Ευρώπη στη Ρωσία. Οι επαναστάτες όλων των χωρών ατενίζουν με ελπίδα την ΕΣΣΔ σαν την εστία της απελευθερωτικής πάλης των εργαζομένων όλου του κόσμου, αναγνωρίζοντάς την σαν τη μοναδική τους πατρίδα. Οι επαναστάτες εργάτες όλων των χωρών χειροκροτούν ομόθυμα τη σοβιετική εργατική τάξη, και πρώτα-πρώτα τη ρωσική εργατική τάξη, την πρωτοπορία των σοβιετικών εργατών, σαν τον αναγνωρισμένο αρχηγό τους που εφαρμόζει την πιο επαναστατική και την πιο δραστήρια πολιτική, που ονειρεύτηκαν να εφαρμόσουν ποτέ οι προλετάριοι των άλλων χωρών. Οι καθοδηγητές των επαναστατών εργατών όλων των χωρών μελετούν αχόρταγα τη διδακτικότατη ιστορία της εργατικής τάξης της Ρωσίας, το παρελθόν της, το παρελθόν της Ρωσίας, ξέροντας πως εκτός απ’ την αντιδραστική Ρωσία, υπήρχε και η επαναστατική Ρωσία, η Ρωσία των Ραντίστσεφ και Τσερνισέφσκι, των Ζελιάμποφ και Ουλιάνοφ, των Χαλτούριν και Αλεξέγιεφ. Όλα αυτά εμπνέουν (δεν μπορούν παρά να εμπνέουν!) στις καρδιές των ρώσων εργατών ένα αίσθημα επαναστατικής εθνικής περηφάνιας, ικανό να κινήσει όρη, ικανό να κάνει θαύματα.

Και Σεις; Αντί να συλλάβετε αυτό το μεγαλειώδες προτσές στην ιστορία της επανάστασης και να αρθείτε στο ύψος των καθηκόντων του τραγουδιστή του πρωτοπόρου προλεταριάτου, τρυπώσατε κάπου σε μια λαγκαδιά και, αφού παραπλανηθήκατε ανάμεσα σε πληχτικότατες περικοπές απ’ τα έργα του Καραμζίν και σε όχι λιγότερο πληχτικά αποφθέγματα απ’ το «Ντομοστρόι», αρχίσατε να διακηρύχνετε σ’ όλο τον κόσμο ότι η Ρωσία στο παρελθόν αποτελούσε ένα αγγείο αχρειότητας και εγκατάλειψης, ότι η σημερινή Ρωσία αποτελεί ένα πραγματικό «Βάλτο», ότι η «τεμπελιά» και η τάση «να ξαπλώνονται πάνω στο τζάκι» αποτελούν σχεδόν εθνικό γνώρισμα των Ρώσων γενικά, και κατά συνέπεια και των ρώσων εργατών που πραγματοποιώντας την Οχτωβριανή Επανάσταση, δεν έπαψαν, βέβαια, να είναι Ρώσοι. Κι αυτό το λέτε μπολσεβίκικη κριτική! Όχι, πολυσέβαστε σ. Ντεμιάν, αυτό δεν είναι μπολσεβίκικη κριτική, αλλά [συκοφαντία ενάντια στο λαό μας], δυσφήμηση της ΕΣΣΔ, δυσφήμηση του προλεταριάτου της ΕΣΣΔ, δυσφήμηση του ρωσικού προλεταριάτου.

Κι ύστερα απ’ αυτά θέλετε να σιωπήσει η ΚΕ! Για ποιον την παίρνετε την ΚΕ μας;

Και θέλετε να σιωπήσω επειδή, λέει, τρέφετε για μένα «βιογραφική στοργή»! Πόσο είσαστε αφελής και πόσο λίγο ξέρετε τους μπολσεβίκους…

Σαν «γραμματισμένος άνθρωπος» ίσως να μην αρνηθείτε ν’ ακούσετε τα παρακάτω λόγια του Λένιν:

«Είναι άραγε ξένο σε μας, τους μεγαλορώσους συνειδητούς προλετάριους, το αίσθημα της εθνικής περηφάνιας; Βέβαια, όχι! Αγαπάμε τη γλώσσα μας και την πατρίδα μας, και δουλεύουμε περισσότερο από κάθε άλλον για να ανυψώσουμε τις εργαζόμενες μάζες της (δηλαδή τα 9/10 του πληθυσμού της) στη συνειδητή ζωή δημοκρατών και σοσιαλιστών. Πονάμε περισσότερο από καθετί όταν βλέπουμε και αισθανόμαστε σε τι βία, σε τι καταπίεση και εξευτελισμούς υποβάλλουν την όμορφη πατρίδα μας οι τσαρικοί δήμιοι, οι ευγενείς και οι κεφαλαιοκράτες. Είμαστε περήφανοι γιατί αυτή η βία προκάλεσε αντίσταση στο περιβάλλον μας, στο περιβάλλον των Μεγαλορώσων, γιατί αυτό το περιβάλλον ανάδειξε το Ραντίστσεφ, τους δεκεμβριστές, τους επαναστάτες-ραζνοτσίντσι του 1870–1880, γιατί η μεγαλορωσική εργατική τάξη δημιούργησε το 1905 ένα ισχυρό επαναστατικό κόμμα μαζών, γιατί ο μεγαλορώσος μουζίκος άρχισε τον ίδιο καιρό να γίνεται δημοκράτης, άρχισε ν’ ανατρέπει τον παπά και τον τσιφλικά. Θυμόμαστε πως εδώ και μισόν αιώνα ο μεγαλορώσος δημοκράτης Τσερνισέφσκι, που αφιέρωσε τη ζωή του στην υπόθεση της επανάστασης, είπε: „Άθλιο έθνος, έθνος δούλων, από πάνω ως κάτω — όλοι, δούλοι“. Στους ανοιχτούς και σκεπασμένους μεγαλορώσους δούλους (δούλους απέναντι στην τσαρική μοναρχία) δεν τους αρέσει να θυμούνται αυτά τα λόγια. Κατά τη γνώμη μας όμως αυτά ήταν λόγια αληθινής αγάπης προς την πατρίδα, αγάπης που έπασχε γιατί έλειπε η επαναστατικότητα από τις μάζες του μεγαλορωσικού πληθυσμού. Τότε δεν υπήρχε αυτή η επαναστατικότητα. Τώρα είναι λίγη, μα υπάρχει. Είμαστε γεμάτοι από αίσθημα εθνικής περηφάνιας, γιατί το μεγαλορωσικό έθνος δημιούργησε κι αυτό επαναστατική τάξη, απόδειξε κι αυτό ότι είναι ικανό να δώσει στην ανθρωπότητα μεγάλα πρότυπα αγώνα για τη λευτεριά και το σοσιαλισμό, κι όχι μόνο μεγάλα πογκρόμ, σειρές κρεμάλες, μπουντρούμια, μεγάλους λιμούς και μεγάλη δουλοπρέπεια μπροστά στους παπάδες, τους τσάρους, τους τσιφλικάδες και τους κεφαλαιοκράτες». (Λένιν. «Για την εθνική περηφάνια των Μεγαλορώσων»).

Να πώς ήξερε να μιλάει ο Λένιν, ο μεγαλύτερος διεθνιστής του κόσμου, για την εθνική περηφάνια των Mεγαλορώσων.

Και μιλούσε έτσι γιατί ήξερε ότι: «Το συμφέρον (όχι εννοούμενο δουλικά) της εθνικής περηφάνιας των Μεγαλορώσων συμπίπτει με το σοσιαλιστικό συμφέρον των μεγαλορώσων (και όλων των άλλων) προλεταρίων» (βλ. στο ίδιο).

Να το ξεκάθαρο και θαρραλέο «πρόγραμμα» του Λένιν. Το «πρόγραμμα» αυτό είναι πέρα για πέρα κατανοητό και φυσικό για τους επαναστάτες που συνδέονται ζωτικά με την εργατική τους τάξη, με το λαό τους.

Είναι ακατανόητο και αφύσικο για τα τέρατα τύπου Λελέβιτς που δεν είναι συνδεμένα κι ούτε μπορούν να είναι συνδεμένα με την εργατική τους τάξη, με το λαό τους.

Είναι άραγε δυνατό να συμβιβάσουμε αυτό το επαναστατικό «πρόγραμμα» του Λένιν με την αρρωστιάρικη τάση που εκδηλώνεται στα τελευταία Σας χρονογραφήματα;

[Είναι ξεκάθαρο ότι] δεν είναι δυνατό. Δεν είναι δυνατό, γιατί ανάμεσά τους δεν υπάρχει τίποτε το κοινό.

Να ποιο είναι το ζήτημα και να τι είναι εκείνο που δε θέλετε να καταλάβετε. Πρέπει, λοιπόν, να γυρίσετε στον παλιό, λενινιστικό δρόμο, πάση θυσία. [Άλλοι δρόμοι δεν υπάρχουν.]

Σ’ αυτό βρίσκεται η ουσία, και όχι στις θρηνωδίες ενός τρομαγμένου διανοούμενου που φλυαρεί από την τρομάρα του ότι το Ντεμιάν θέλουν τάχα να τον «απομονώσουν», ότι τα έργα του Ντεμιάν «δε θα δημοσιεύονται πια» κτλ. [Κατανοητό;]

[Απαιτήσατε από μένα να είμαι ξεκάθαρος. Ελπίζω ότι Σας έδωσα μιαν αρκετά ξεκάθαρη απάντηση.]

I. Στάλιν

Εξουσία και καλλιτεχνική διανόηση. Ντοκουμέντα 1917–1953, Μόσχα 1999, σσ. 134–137.

Ρωσικά Κρατικά Αρχεία Κοινωνικοπολιτικής Ιστορίας, Αρχειακή Ενότητα 558, Ευρετήριο Ενότητας 1, Φάκελος 2939, Φύλλα 1–6

Μη Απολιθωμένος (ακόμα!) από τις ακτές της Ανατολικής Βαλτικής