Πώς ο Παναμάς έγινε ο παράδεισος του μαύρου χρήματος

Καλωσόρισες στον Παναμά. Μια μικρή χώρα 3,6 εκατομμυρίων κατοίκων που εκτείνεται σε 75.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ανάμεσα στον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό, ανάμεσα στη Βόρεια και τη Νότια Αμερική. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής, στον Παναμά ο λαός δεν πολεμά σε εμφύλιους πολέμους και οι διαφορές δεν λύνονται με αίμα. Οι συμφωνίες κλείνονται πάνω από το τραπέζι, συνήθως με ένα ποτήρι ουίσκι, και πάντα με τους κανόνες που ορίζει ο θεός του μαύρου χρήματος. Αρκεί να πιστέψεις σε αυτόν για να βρεθείς στον παράδεισο. Ποιος έχει ανάγκη από ήρωες;

Ο Παναμάς είναι γνωστός για αρκετά πράγματα. Εκεί βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα μηχανολογικά επιτεύγματα του ανθρώπου, η Διώρυγα του Παναμά, που ενώνει τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό. Εκεί διενήργησε το πρώτο της πόλεμο η οικογένεια Μπους εν έτη 1989 – μία πρόβα τζενεράλε για το τι επρόκειτο να συμβεί λίγα χρόνια αργότερα στο Ιράκ. Εκεί βρίσκεται το δεύτερο μεγαλύτερο τροπικό δάσος στο Δυτικό Ημισφαίριο, μετά τον Αμαζόνιο, γεγονός που -σε συνδυασμό με τα γαλαζοπράσινα νερά και μια πρωτεύουσα που σφύζει από ζωή και ανέσεις- ευνοεί την ανάπτυξη μιας ακμάζουσας τουριστικής βιομηχανίας. Και βεβαίως, ο Παναμάς συγκαταλέγεται στη λίστα με τους μεγαλύτερους φορολογικούς παραδείσους στον κόσμο, γεγονός που πρόσφατα μας θύμισε και ανέδειξε η διαβόητη υπόθεση Panama Papers, μία άνευ προηγουμένου διαρροή 11,5 εκατομμυρίων εγγράφων από την νομική εταιρία Mossack Fonseca. Όπως προκύπτει από τα έγγραφα, από το 1977 που ιδρύθηκε, η παναμαϊκή φίρμα βοήθησε τους πελάτες της να ξεπλύνουν βρώμικο χρήμα και να αποφύγουν κυρώσεις και φόρους. Και όταν λέμε πελάτες εννοούμε την παγκόσμια οικονομική ελίτ, από ηθοποιούς και ποδοσφαιριστές, μέχρι αρχηγούς κρατών και επικεφαλής καρτέλ ναρκωτικών.

Εν αρχή ήν ο Ρούσβελτ και η J.P. Morgan & Co

Πώς έγινε όμως ο Παναμάς ο παράδεισος του μαύρου χρήματος; Για να απαντήσει κανείς το ερώτημα αυτό πρέπει να γυρίσει πολύ πίσω και να κατανοήσει τις ίδιες τις συνθήκες δημιουργίας του παναμαϊκού κράτους. Βλέπετε, μέχρι το 1903, ο Παναμάς ήταν επαρχία της Κολομβίας και δεν αποκαλείται αδίκως δημιούργημα του Αμερικανού προέδρου Ρούσβελτ, καθώς έγινε ανεξάρτητο κράτος με τη βοήθεια της κυβέρνησής του και για έναν και μόνο σκοπό: τη δημιουργία της Διώρυγας. Όταν ο πρόεδρος Ρούσβελτ διαπίστωσε την απροθυμία της Κολομβιανής Κυβέρνησης για τη δημιουργία ενός καναλιού που θα ενώσει τους δύο ωκεανούς στράφηκε στο Παναμικό Κίνημα Ανεξαρτησίας και το υποστήριξε στρατιωτικά μέχρι τέλους, μέχρι ότου ο Παναμάς έγινε ανεξάρτητο κράτος με σκοπό της κατασκευή της Διώρυγας. Οι Αμερικανοί αγόρασαν το δικαίωμα κατασκευής και χρήσης της, ενώ η γύρω περιοχή τέθηκε υπό αμερικανική κυριαρχία και δημιουργήθηκαν βάσεις του αμερικανικού στρατού. Επί της ουσίας, για έναν περίπου αιώνα, τον παναμαϊκό κράτος θα λειτουργούσε σαν αμερικανικό προτεκτοράτο που προωθούσε τα συμφέροντα των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική, ενώ παράλληλα θα παγιωνόταν ένα ιδιότυπο οικονομικό καθεστώς. Φως στις ρίζες και την καθιέρωση του καθεστώτος αυτού ρίχνει μια σειρά από έρευνες, μεταξύ των οποίων αυτή του δημοσιογράφου Κεν Σιλβερσταϊν που δημοσιεύθηκε στο VICE το 2014:

«Το 1903 η κυβέρνηση Ρούσβελτ δημιούργησε το παναμαϊκό κράτος αναγκάζοντας την Κολομβία να παραδώσει την επαρχία του Παναμά. Ο Ρούσβελτ δρούσε για λογαριασμό διαφόρων τραπεζικών ιδρυμάτων, μεταξύ των οποίων η J. P. Morgan & Co, η οποία διορίστηκε ως ο επίσημος «δημοσιονομικός ατζέντης» της χώρας, με αρμοδιότητα τη διαχείριση ενός κονδυλίου 10 εκατομμυρίων δολαρίων που οι ΗΠΑ διοχέτευσαν ως βοήθεια προς το νεοσύστατο κράτος. Οι Αμερικανικές τράπεζες βοήθησαν να γίνει ο Παναμάς οικονομικό κέντρο».

 

Ξέπλυμα από τα 16

Η ιστορία του Παναμά με την φοροδιαφυγή ξεκινά το 1919, όταν το 16χρονο μόλις έθνος ξεκινά να εγγράφει ξένα πλοία με δική του σημαία προκειμένου να βοηθήσει την Standard Oil να αποφύγει αμερικανικούς φόρους και κανονισμούς, σύμφωνα με τη μελέτη του Αρμάντο Χοσέ Γκαρσία Πίρες, για το νορβηγικό Ινστιτούτο Έρευνας της Οικονομίας και της Διοίκησης Επιχειρήσεων. Το 1927, τραπεζίτες της Wall Street βοήθησαν τον Παναμά να εισάγει χαλαρή νομοθεσία που επέτρεπε στους ξένους να ανοίξουν μια εταιρία χωρίς ερωτήσεις και χωρίς φόρους, επισημαίνει ο Πίρες.

Ουσιαστικά όμως η χώρα αναδείχθηκε ως παράδεισος φορολογίας και ξεπλύματος μαύρου χρήματος το 1970, όταν η τότε κυβέρνηση νομοθέτησε μερικούς από τους πιο αυστηρούς κανόνες οικονομικού απορρήτου στον κόσμο. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του Κεν Σιλβερσταϊν, ήταν αυτοί οι κανόνες που πιθανότατα ενθάρρυναν την ίδρυση της Mossack Fonseca το 1977. «Μιλάμε για κανόνες που δεν διασφάλιζαν απλά εμπιστευτικότητα για τους ξένους επενδυτές, αλλά καθιστούσαν έγκλημα την αποκάλυψη οποιουδήποτε στοιχείου από πλευράς των τραπεζών για τους πελάτες τους, εκτός εάν υποχρεούνταν να το πράξουν με δικαστική εντολή για λόγους τρομοκρατίας, λαθρεμπορίου ναρκωτικών ή άλλου σοβαρού αδικήματος (χωρίς ωστόσο να συμπεριλαμβάνεται αυτό της φοροδιαφυγής)».

 

Το χέρι της CIA

Από το 1983, το ξέπλυμα χρήματος από εγκληματικές δραστηριότητες έλαβε εθνικές διαστάσεις όταν την εξουσία ανέλαβε πραξικοπηματικά, ο τότε αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, Στρατηγός Μανουέλ Νοριέγκα, ο οποίος συνεργάστηκε με το Κολομβιανό καρτέλ του Μεντεγίν και τους έδωσε το ελεύθερο να δρουν ανενόχλητοι στη χώρα. Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι ο Νοριέγκα ήταν και στενός συνεργάτης των ΗΠΑ, καθώς προωθούσε τα αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή και ήταν στο payroll της CIA επί σειράς ετών, ακόμα και όταν επικεφαλής της υπηρεσίας ήταν ο μετέπειτα Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος.

Όπως προκύπτει από μαρτυρίες αξιωματούχων και άλλων εμπλεκομένων στο ντοκιμαντέρ της Εμπόλεμης Ζώνης «Εισβολή στον Παναμά», ο Νοριέγκα επέτρεψε την εκπαίδευση χιλιάδων Κόντρας στον Παναμά με εντολή της CIA, συνδράμοντας έτσι στην υπονόμευση του καθεστώτος των Σαντινίστας στη Νικαράγουα. Σε αντάλλαγμα, η CIA έκανε τα στραβά μάτια για τις σχέσεις του με τα Κολομβιανά καρτέλ κοκαΐνης.

Ήξεραν ότι ήταν δικτάτορας και έμπορος ναρκωτικών. Ήταν όμως ο δικός τους δικτάτορας

Μάλιστα όταν στα μέσα της δεκαετίας  του ‘80 η αμερικανική υπηρεσία δίωξης ναρκωτικών DEA συλλέγει στοιχεία για τις παράνομες δραστηριότητες του Νοριέγκα, οι μυστικές υπηρεσίες δίνουν εντολή να σταματήσει κάθε είδους έρευνα. Οι Αμερικανικές υπηρεσίες συνεχίζουν να θρέφουν το τέρας, όσο αυτό τους  είναι χρήσιμο. Ειδικά όταν το Κογκρέσο απαγόρευσε τη διάθεση κονδυλίων για τους αντάρτες Κόντρας που πολεμούσαν τους Σαντινίστας στη Νικαράγουα, η CIA αναγκάστηκε να βρει άλλους τρόπους για να συνεχίσει το έργο της. Χρησιμοποίησε λοιπόν το δρόμο των ναρκωτικών μέσω του Παναμά. Φορτώνονταν σε αεροπλάνα που η CIA άφηνε να περνούν για να χρηματοδοτούνται οι επιχειρήσεις της…

Ο πρώτος  πόλεμος της οικογένειας Μπους

Κάποια στιγμή όμως ο Νοριέγκα έπαψε να είναι χρήσιμος καθώς αρνήθηκε να γίνει η αιχμή του δόρατος για την ανατροπή των Σαντινίστας στη Νικαράγουα. Επιπλέον, η θητεία του Τζορτζ Μπους του πρεσβύτερου στη CIA έφτανε στο τέλος της, θα διεκδικούσε τη προεδρία των ΗΠΑ, και ο Νοριέγκα γνώριζε πάρα πολλά. Έτσι, το 1988 η DEA εξέδωσε ένταλμα σύλληψης εναντίον του Νοριέγκα για διακίνηση ναρκωτικών και ξέπλυμα μαύρου χρήματος. Ένα χρόνο μετά, θα ακολουθούσε η αμερικανική εισβολή στον Παναμά, η σύλληψη και η φυλάκιση του Νοριέγκα.

«Πριν από ένα χρόνο ο λαός του Παναμά ζούσε μέσα στον φόβο κάτω από το ζυγό ενός δικτάτορα. Σήμερα αποκαταστάθηκε η Δημοκρατία, ο Παναμάς είναι ελεύθερος», δήλωνε τότε με περηφάνια ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους.

Ήταν εξάλλου ο πρώτος πόλεμος της οικογένειας Μπους και η πρόβα τζενεράλε για την μετέπειτα Καταιγίδα της Ερήμου, που άνοιξε τον ασκό του Αιόλου στη Μέση Ανατολή με αφορμή την ανατροπή ενός άλλου δικτάτορα, του Σαντάμ Χουσείν… Η ιστορία επαναλαμβάνεται, διότι όπως εύστοχα δήλωνε στην κάμερα του ντοκιμαντέρ «Εισβολή στον Παναμά» ο ντόπιος δημοσιογράφος Τομάς Καμπάλ, «οι Αμερικανοί είναι καλοί στο να δημιουργού και να ανατρέπουν δικτάτορες και να εισβάλουν σε τρίτες χώρες, αλλά έχουν ακόμα πολλά να μάθουν για το κτίσιμο της δημοκρατία και το πώς αυτή αποκτά ρίζες». Όσο για τη διακίνηση ναρκωτικών;

Οι ΗΠΑ πήραν τον Αλί Μπαμπά αλλά ξέχασαν να πάρουν τους 40 κλέφτες

«Πήραν τον Νοριέγκα αλλά ξέχασαν τους συνεργάτες του. Όταν λοιπόν απομακρύνθηκε ανέλαβαν οι 40 κλέφτες και τότε αναπτύχθηκε η ελεύθερη διακίνηση ναρκωτικών στη χώρα, με αποτέλεσμα να έχουμε περισσότερα ναρκωτικά από ποτέ».

Παράλληλα, η ανατροπή του Νοριέγκα επανέφερε στην εξουσία τις παλιές τραπεζικές ελίτ, συνεχιστές του έργου της J.P. Morgan, επισημαίνει ο Σιλβερσταϊν. Και κάπως έτσι, μαζί με τη δημοκρατία που έφεραν οι Αμερικανοί στη χώρα, ρίζωσε και το λαθρεμπόριο ναρκωτικών και το ξέπλυμα μαύρου χρήματος.

Παράδεισος των φοροφυγάδων – κόλαση των φτωχών

Έως σήμερα, κανένας από τους δημοκρατικά εκλεγμένους προέδρους δεν έκανε τίποτα για να αντιμετωπίσει ούτε αυτά τα ζητήματα ούτε και το άλλο μεγάλο πρόβλημα της χώρας που είναι η φτώχεια. Παρά τους εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης που η οικονομία της χώρας έχει παρουσιάσει τα τελευταία χρόνια, με τον τομέας της παροχής υπηρεσιών να συνιστά το 77% του ΑΕΠ, ο Παναμάς έχει μια από τις πιο ανισομερείς κατανομές πλούτου στη Λατινική Αμερική. Τον 26% του πληθυσμού ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας, ειδικά οι ιθαγενείς.

Την ίδια ώρα οι offshore εταιρίες δεν καταβάλλουν φόρο εισοδήματος, διεθνών συναλλαγών κλπ, παρά μόνο ένα εφάπαξ ποσό 300 δολαρίων το χρόνο, σύμφωνα με τo InSight Crime, που μελετά το οργανωμένο έγκλημα στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική. Παράλληλα, ο νόμος τους επιτρέπει να λειτουργούν υπό καθεστώς ανωνυμίας και να μην δηλώνουν τα στοιχεία τους σε καμία κρατική υπηρεσία. Νομικές εταιρίες όπως η Mossack Fonseca διαχειρίζονται πολλές εξ αυτών. Δεν υποχρεούνται να διατηρούν αρχείο συναλλαγών και αν διατηρούν δεν υποχρεούνται να το κοινοποιήσουν σε καμιά ξένη φορολογική ή άλλη κυβερνητική υπηρεσία.

«Σε ό,τι αφορά το ξέπλυμα χρήματος, προσφέρουμε πλήρεις υπηρεσίες, πλύσιμο, στέγνωμα… Μπορείς να πας σε οποιοδήποτε νομική φίρμα στην πόλη, μεγάλη ή μικρή, και να ανοίξεις εταιρία χωρίς να σου τεθεί καμία ερώτηση» δήλωνε στον Σιλβερσταϊν ο Παναμέζος δικηγόρος και πολιτικός αναλυτής, Μιγκέλ Αντόνιο Μπερνάλ.

Σήμερα, ο Παναμάς διαθέτει περισσότερες από 350,000 διεθνείς επιχειρήσεις. Ο αριθμός είναι ο τρίτος μεγαλύτερος στον κόσμο, μετά τον Χονγκ Κονγκ και τις Παρθένες Νήσους, σύμφωνα με το Financial Secrecy Index. Τα τελευταία χρόνια η κυβέρνηση προχώρησε σε κάποιες νομικές και κανονιστικές αλλαγές σε σχέση με το ξέπλυμα χρήματος τις οποίες η διακρατική Financial Action Task Force εξέλαβε ως «σημαντική πρόοδο» στην αντιμετώπιση του προβλήματος, με αποτέλεσμα να αφαιρέσει τον Παναμά από την περιβόητη γκρίζα λίστα της τον περασμένο Φεβρουάριο. Ωστόσο, πολλοί νομικοί υπογράμμιζαν ότι οι πρακτικές του ξεπλύματος παραμένουν ευρέως διαδεδομένες. Μετά το Panama Papers και καθώς οι αποκαλύψεις συνεχίζονται, πιθανότατα το κοινό να μάθει τελικά για πόσο διαδεδομένες πρακτικές μιλάμε.