Εισαγωγή
Υπάρχει μια έννοια την οποία εισήγαγε ο Max Weber με την επιστημονική μεθοδολογία του η οποία ονομάζεται «αξιολογική ουδετερότητα». Χοντρικά αυτό που σημαίνει αυτός ο όρος στο έργο του Weber είναι πως όταν κάποιος κάνει μια επιστημονική έρευνα, οφείλει να είναι ουδέτερος απέναντι στο αντικείμενο που εξετάζει. Δηλαδή αν ένας Γερμανός ιστορικός εξετάζει την ιστορία της Γερμανίας, να μην επηρεάζεται η έρευνα του από το γεγονός ότι είναι και ο ίδιος Γερμανός. Αντίστοιχα αν κάποιος Έλληνας ιστορικός μελετάει την ιστορία της Τουρκίας, να μην επηρεάζεται από το γεγονός ότι είναι Έλληνας. Το αν, και σε ποιο βαθμό αυτός ο «κανόνας» στην έρευνα είναι δυνατόν να τηρηθεί, αποτελεί μια μεγάλη κουβέντα στην σύγχρονη επιστημολογία, όμως εμάς δεν θα μας απασχολήσει κάτι τέτοιο στο παρόν άρθρο.
Ο λόγος για τον οποίο έκανα όλο αυτόν τον πρόλογο είναι ότι σκοπεύω να τηρήσω την «αξιολογική ουδετερότητα» στις συγκρίσεις που θα ακολουθήσουν. Δηλαδή θα προσπαθήσω να εξετάσω τις διαφορές μεταξύ κομμουνισμού και φασισμού όχι ως κάποιος υποστηρικτής του κομμουνισμού αλλά όσο το δυνατόν πιο ουδέτερα, σαν κάποιος που βλέπει μονάχα τα σκληρά δεδομένα και δεν κάνει αξιολογικές κρίσεις (αν κάτι είναι σωστό ή λάθος) με βάση την όποια κοσμοθεωρία του. Στην παρουσίασή μου θα ξεκινήσω από τα λίγο πιο θεωρητικά ζητήματα και θα προχωρήσω στα πιο πρακτικά. Φυσικά αυτό δε σημαίνει ότι τα θεωρητικά ζητήματα με τα οποία θα καταπιαστώ δεν έχουν πρακτική εφαρμογή αλλά ούτε και ότι τα πρακτικά δεν έχουν θεωρητικό αντίκρισμα μέσα στο εκάστοτε ιδεολογικό «οικοσύστημα».
Θεμελίωση της ιδεολογίας
Η κομμουνιστική είναι μια ιδεολογία που βασίζεται πάνω σε μια σειρά από κοινωνιολογικές και οικονομικές αναλύσεις στο έργο σημαντικών επιστημόνων του 19ου αιώνα και αργότερα. Η θεμελίωσή της είναι θα λέγαμε ορθολογικού τύπου, άσχετα αν κάποιος δέχεται ή όχι αυτό το είδος της ορθολογικότητας. Η ναζιστική ιδεολογία μεταχειρίζεται μεταφυσικού τύπου αξιώματα περί ανωτερότητας της λευκής φυλής, κατωτερότητας των εβραίων, των μαύρων, των γκέι, της καθαρότητας του αίματος και πάνω εκεί θεμελιώνει τις όποιες πολιτικές αξιώσεις της. Ακόμα και στις περιπτώσεις που αποπειράται να χρησιμοποιήσει νομιμοποιητικά την ιστορία (ναζισμός/φασισμός), το κάνει με μη επιστημονικό τρόπο, και δε διστάζει να ανακατέψει μέσα στην ιστορική αφήγηση μυθολογικές αναπαραστάσεις και σύμβολα (για παράδειγμα ο μύθος της Θούλης).
Θέση απέναντι στον πόλεμο
Σύμφωνα με την ναζιστική ιδεολογία ο πόλεμος ποτέ δεν πρέπει να σταματά. Για τους ναζί ο πόλεμος γινόταν αντιληπτός ως ένας τρόπος να επεκτείνουν τον «ζωτικό τους χώρο» απέναντι στους υπόλοιπους «κατώτερους» λαούς. Ιδεολογία τους ήταν η ακραία έκφραση του κοινωνικού δαρβινισμού σε επίπεδο φυλής, όπου ολόκληρος ο πλανήτης φάνταζε σαν μια τεράστια αρένα που μέσω της ωμής δύναμης οι «ανώτερες» φυλές θα κυριαρχούσαν στις κατώτερες. Είναι μια απαισιόδοξη οπτική για την φύση του ανθρώπου, σύμφωνα με την οποία ο «νόμος της ζούγκλας» θα συνοδεύει την ανθρωπότητα για πάντα, αφού οι άνθρωποι είναι όχι μόνο αδύνατον, αλλά και απευκταίο, να τιθασεύσουν τα όποια ζωώδη τους ένστικτα. Η κομμουνιστική ιδεολογία δεν αγαπά τον πόλεμο, για έναν κομμουνιστή ο πόλεμος είναι δικαιολογημένος μόνο στη βάση που οι καταπιεζόμενοι εναντιώνονται στους καταπιεστές τους σε έναν πόλεμο που θα τελειώσει όλους τους πολέμους. Στην ναζιστική ιδεολογία ο πόλεμος θα τελειώσει μόνον όταν οι «υπάνθρωποι» θα έχουν εξοντωθεί ή υποδουλωθεί και θα έχει κυριαρχήσει η «υπεράνθρωπη φυλή». Οι κομμουνιστές οραματίζονται ότι τα παιδιά τους θα ζήσουν σε μια ειρηνική κοινωνία, οι φασίστες βλέπουν τα παιδιά τους ως τους αυριανούς πολεμιστές της φυλής.
Θέση της γυναίκας
Έχουμε ήδη αναφέρει ότι η ναζιστική ιδεολογία αντιμετωπίζει τους ανθρώπους ως κατώτερους ή ανώτερους ανάλογα με το χρώμα, τη φυλή, το σεξουαλικό προσανατολισμό κ.α. Κάτι παρόμοιο ισχύει και για τη θέση του άνδρα και της γυναίκας στην κοινωνία. Ο άνδρας για τους φασίστες είναι ο ισχυρός κρίκος της οικογένειας, αυτός που πολεμάει, αυτός που διατάζει. Η γυναίκα είναι προορισμένη κυρίως για να μεγαλώνει τα παιδιά και για να κάνει τις δουλειές στο σπίτι. Για τους φασίστες και τους ναζιστές, άνδρες και γυναίκες δεν έχουν τις ίδιες δυνατότητες, με τις γυναίκες να είναι κατώτερες και περισσότερο περιορισμένες στο εσωτερικό του σπιτιού. Οι θέσεις κλειδιά στον κρατικό μηχανισμό, στον στρατό κλπ, προορίζονται κυρίως για τους άνδρες. Για τους κομμουνιστές η γυναίκα πρέπει να είναι ισάξια και ίση με τον άνδρα, και για την κατάκτηση αυτής της ισότητας γυναίκες και άνδρες πρέπει να αγωνιστούν αν αυτή δεν είναι δεδομένη. Διακρίσεις ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες στο σοσιαλισμό μπορούν να είναι μόνο «θετικού τύπου», όπως είναι για παράδειγμα η άδεια εγκυμοσύνης. Στην πράξη ο σοσιαλισμός προώθησε σε μεγάλο βαθμό τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, αμβλύνοντας την ανισότητα και προωθώντας τις γυναίκες σε τομείς που μέχρι τότε ούτε είχαν ονειρευτεί.
Οικονομία
Δε θα μπούμε φυσικά σε λεπτομέρειες, οφείλουμε όμως να αναφερθούμε σε μια πολύ σημαντική διαφορά ανάμεσα στην οικονομία του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και στις οικονομίες των ναζιστικών/φασιστικών κρατών. Αυτή δεν είναι άλλη από το είδος της ιδιοκτησίας. Στα σοσιαλιστικά κράτη είναι γεγονός ότι δεν υπήρχε ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, δεν υπήρχε δηλαδή καπιταλιστική ιδιοκτησία. Τόσο η φασιστική Ιταλία, όσο και η ναζιστική Γερμανία, όχι μόνο δεν κατάργησαν την μεγάλη ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής αλλά την ενίσχυσαν κιόλας. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν φτιαγμένα κοντά σε βιομηχανικές περιοχές ή σαν παράρτημα αυτών. Έτσι ήταν εύκολο οι αιχμάλωτοι να εργάζονται στα εργοστάσια αυτά κάτω από εξαντλητικές συνθήκες και με ανταμοιβή ένα πιάτο αραιωμένη σούπα (αν ήσουν τυχερός) ή θάνατο (αν δεν άντεχες τις κακουχίες ή αν δεν κρινόσουν επαρκής). Τα κεφάλια των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων, Τίσεν, Κρουπ και λοιποί, είχαν λόγο στις αποφάσεις του ναζιστικού κράτους, και δίχως να δώσουν τις κατευθύνσεις τους δεν κινούνταν τίποτα στην οικονομία.
Τέλος πρώτου μέρους
Λαγωνικάκης Φραγκίσκος (Poexania)
Υπάρχει μια έννοια την οποία εισήγαγε ο Max Weber με την επιστημονική μεθοδολογία του η οποία ονομάζεται «αξιολογική ουδετερότητα». Χοντρικά αυτό που σημαίνει αυτός ο όρος στο έργο του Weber είναι πως όταν κάποιος κάνει μια επιστημονική έρευνα, οφείλει να είναι ουδέτερος απέναντι στο αντικείμενο που εξετάζει. Δηλαδή αν ένας Γερμανός ιστορικός εξετάζει την ιστορία της Γερμανίας, να μην επηρεάζεται η έρευνα του από το γεγονός ότι είναι και ο ίδιος Γερμανός. Αντίστοιχα αν κάποιος Έλληνας ιστορικός μελετάει την ιστορία της Τουρκίας, να μην επηρεάζεται από το γεγονός ότι είναι Έλληνας. Το αν, και σε ποιο βαθμό αυτός ο «κανόνας» στην έρευνα είναι δυνατόν να τηρηθεί, αποτελεί μια μεγάλη κουβέντα στην σύγχρονη επιστημολογία, όμως εμάς δεν θα μας απασχολήσει κάτι τέτοιο στο παρόν άρθρο.
Ο λόγος για τον οποίο έκανα όλο αυτόν τον πρόλογο είναι ότι σκοπεύω να τηρήσω την «αξιολογική ουδετερότητα» στις συγκρίσεις που θα ακολουθήσουν. Δηλαδή θα προσπαθήσω να εξετάσω τις διαφορές μεταξύ κομμουνισμού και φασισμού όχι ως κάποιος υποστηρικτής του κομμουνισμού αλλά όσο το δυνατόν πιο ουδέτερα, σαν κάποιος που βλέπει μονάχα τα σκληρά δεδομένα και δεν κάνει αξιολογικές κρίσεις (αν κάτι είναι σωστό ή λάθος) με βάση την όποια κοσμοθεωρία του. Στην παρουσίασή μου θα ξεκινήσω από τα λίγο πιο θεωρητικά ζητήματα και θα προχωρήσω στα πιο πρακτικά. Φυσικά αυτό δε σημαίνει ότι τα θεωρητικά ζητήματα με τα οποία θα καταπιαστώ δεν έχουν πρακτική εφαρμογή αλλά ούτε και ότι τα πρακτικά δεν έχουν θεωρητικό αντίκρισμα μέσα στο εκάστοτε ιδεολογικό «οικοσύστημα».
Θεμελίωση της ιδεολογίας
Η κομμουνιστική είναι μια ιδεολογία που βασίζεται πάνω σε μια σειρά από κοινωνιολογικές και οικονομικές αναλύσεις στο έργο σημαντικών επιστημόνων του 19ου αιώνα και αργότερα. Η θεμελίωσή της είναι θα λέγαμε ορθολογικού τύπου, άσχετα αν κάποιος δέχεται ή όχι αυτό το είδος της ορθολογικότητας. Η ναζιστική ιδεολογία μεταχειρίζεται μεταφυσικού τύπου αξιώματα περί ανωτερότητας της λευκής φυλής, κατωτερότητας των εβραίων, των μαύρων, των γκέι, της καθαρότητας του αίματος και πάνω εκεί θεμελιώνει τις όποιες πολιτικές αξιώσεις της. Ακόμα και στις περιπτώσεις που αποπειράται να χρησιμοποιήσει νομιμοποιητικά την ιστορία (ναζισμός/φασισμός), το κάνει με μη επιστημονικό τρόπο, και δε διστάζει να ανακατέψει μέσα στην ιστορική αφήγηση μυθολογικές αναπαραστάσεις και σύμβολα (για παράδειγμα ο μύθος της Θούλης).
Τα παιδιά των ναζί εκπαιδεύονταν από μικρά στη λογική του πολέμου
Σύμφωνα με την ναζιστική ιδεολογία ο πόλεμος ποτέ δεν πρέπει να σταματά. Για τους ναζί ο πόλεμος γινόταν αντιληπτός ως ένας τρόπος να επεκτείνουν τον «ζωτικό τους χώρο» απέναντι στους υπόλοιπους «κατώτερους» λαούς. Ιδεολογία τους ήταν η ακραία έκφραση του κοινωνικού δαρβινισμού σε επίπεδο φυλής, όπου ολόκληρος ο πλανήτης φάνταζε σαν μια τεράστια αρένα που μέσω της ωμής δύναμης οι «ανώτερες» φυλές θα κυριαρχούσαν στις κατώτερες. Είναι μια απαισιόδοξη οπτική για την φύση του ανθρώπου, σύμφωνα με την οποία ο «νόμος της ζούγκλας» θα συνοδεύει την ανθρωπότητα για πάντα, αφού οι άνθρωποι είναι όχι μόνο αδύνατον, αλλά και απευκταίο, να τιθασεύσουν τα όποια ζωώδη τους ένστικτα. Η κομμουνιστική ιδεολογία δεν αγαπά τον πόλεμο, για έναν κομμουνιστή ο πόλεμος είναι δικαιολογημένος μόνο στη βάση που οι καταπιεζόμενοι εναντιώνονται στους καταπιεστές τους σε έναν πόλεμο που θα τελειώσει όλους τους πολέμους. Στην ναζιστική ιδεολογία ο πόλεμος θα τελειώσει μόνον όταν οι «υπάνθρωποι» θα έχουν εξοντωθεί ή υποδουλωθεί και θα έχει κυριαρχήσει η «υπεράνθρωπη φυλή». Οι κομμουνιστές οραματίζονται ότι τα παιδιά τους θα ζήσουν σε μια ειρηνική κοινωνία, οι φασίστες βλέπουν τα παιδιά τους ως τους αυριανούς πολεμιστές της φυλής.
Θέση της γυναίκας
Έχουμε ήδη αναφέρει ότι η ναζιστική ιδεολογία αντιμετωπίζει τους ανθρώπους ως κατώτερους ή ανώτερους ανάλογα με το χρώμα, τη φυλή, το σεξουαλικό προσανατολισμό κ.α. Κάτι παρόμοιο ισχύει και για τη θέση του άνδρα και της γυναίκας στην κοινωνία. Ο άνδρας για τους φασίστες είναι ο ισχυρός κρίκος της οικογένειας, αυτός που πολεμάει, αυτός που διατάζει. Η γυναίκα είναι προορισμένη κυρίως για να μεγαλώνει τα παιδιά και για να κάνει τις δουλειές στο σπίτι. Για τους φασίστες και τους ναζιστές, άνδρες και γυναίκες δεν έχουν τις ίδιες δυνατότητες, με τις γυναίκες να είναι κατώτερες και περισσότερο περιορισμένες στο εσωτερικό του σπιτιού. Οι θέσεις κλειδιά στον κρατικό μηχανισμό, στον στρατό κλπ, προορίζονται κυρίως για τους άνδρες. Για τους κομμουνιστές η γυναίκα πρέπει να είναι ισάξια και ίση με τον άνδρα, και για την κατάκτηση αυτής της ισότητας γυναίκες και άνδρες πρέπει να αγωνιστούν αν αυτή δεν είναι δεδομένη. Διακρίσεις ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες στο σοσιαλισμό μπορούν να είναι μόνο «θετικού τύπου», όπως είναι για παράδειγμα η άδεια εγκυμοσύνης. Στην πράξη ο σοσιαλισμός προώθησε σε μεγάλο βαθμό τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, αμβλύνοντας την ανισότητα και προωθώντας τις γυναίκες σε τομείς που μέχρι τότε ούτε είχαν ονειρευτεί.
Φωτογραφία που απεικονίζει την ιδέα που είχαν οι ναζί για την ιεραρχία στην οικογένεια
Δε θα μπούμε φυσικά σε λεπτομέρειες, οφείλουμε όμως να αναφερθούμε σε μια πολύ σημαντική διαφορά ανάμεσα στην οικονομία του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και στις οικονομίες των ναζιστικών/φασιστικών κρατών. Αυτή δεν είναι άλλη από το είδος της ιδιοκτησίας. Στα σοσιαλιστικά κράτη είναι γεγονός ότι δεν υπήρχε ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, δεν υπήρχε δηλαδή καπιταλιστική ιδιοκτησία. Τόσο η φασιστική Ιταλία, όσο και η ναζιστική Γερμανία, όχι μόνο δεν κατάργησαν την μεγάλη ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής αλλά την ενίσχυσαν κιόλας. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν φτιαγμένα κοντά σε βιομηχανικές περιοχές ή σαν παράρτημα αυτών. Έτσι ήταν εύκολο οι αιχμάλωτοι να εργάζονται στα εργοστάσια αυτά κάτω από εξαντλητικές συνθήκες και με ανταμοιβή ένα πιάτο αραιωμένη σούπα (αν ήσουν τυχερός) ή θάνατο (αν δεν άντεχες τις κακουχίες ή αν δεν κρινόσουν επαρκής). Τα κεφάλια των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων, Τίσεν, Κρουπ και λοιποί, είχαν λόγο στις αποφάσεις του ναζιστικού κράτους, και δίχως να δώσουν τις κατευθύνσεις τους δεν κινούνταν τίποτα στην οικονομία.
Τέλος πρώτου μέρους
Λαγωνικάκης Φραγκίσκος (Poexania)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου