ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ

Η αναζήτηση της ταυτότητας των οικονομικών προβλημάτων καταποντίστηκε εν μέσω έμφυλων και εθνικών ταυτοτήτων.  

Εισάγεται στη Βουλή προς ψήφιση νομοσχέδιο για τη «νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου- Εθνικός Μηχανισμός Παρακολούθησης και Αξιολόγησης του σχεδίου δράσης για τα δικαιώματα του παιδιού», σε τροπολογία η κυβέρνηση κάνει προσπάθεια να ρυθμίσει το ζήτημα της   ονομασίας  (τούρκικη) συλλόγου της μουσουλμανικής μειονότητας Ξάνθης που ο Άρειος Πάγος έκρινε ότι έπρεπε να καταργηθεί, στην Καταλωνία το  δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της από την Ισπανία ενεργοποίησε τον κατασταλτικό μηχανισμό της Μαδρίτης που φέρνει σε ευθεία αντιπαράθεση τους Καταλανούς με την κεντρική κυβέρνηση.

               Και όλοι οι υπόλοιποι, οι αδαείς πνιγμένοι στην καθημερινότητα, προσπαθούν να ερμηνεύσουν καταστάσεις, να εκλογικεύσουν την πραγματικότητα. Και εκεί είναι που τσαλαβουτάμε σε ορισμούς εννοιών, περιγραφές χαρακτηριστικών και χανόμαστε μέσα σε ερωτήματα που καταλήγουν υπαρξιακά. Ταυτότητα εαυτού, ομαδική ταυτότητα, κοινωνική ταυτότητα ορίζουν αυτό που είμαι, την ταύτισή μου με ένα σύνολο ομοίων, τον προσδιορισμό μου από το κοινωνικό σύνολο. Είμαστε αυτό που δηλώνουμε, είμαστε ό,τι αισθανόμαστε, είμαστε αυτά που μας διαμορφώνουν, αυτό που είμαστε βασίζεται στον αυτοπροσδιορισμό ή τον ετεροπροσδιορισμό; Και τελικά τι είμαστε; 

Ο προβληματισμός περί ταυτοτήτων, και η «έμφυλη» ταυτότητα είναι ένα κομμάτι του, είναι σημαντικός  γιατί ανοίγονται οπτικές μέσα από τις οποίες  μπορούμε να εξετάσουμε τα σημεία στα οποία τέμνονται οι διαφορετικές εκφράσεις εξουσίας και καταπίεσης που σχηματίζουν το κοινωνικό μας πλαίσιο. Αν και η  έμφαση δίνεται για τον τρόπο που το άτομο τοποθετεί τον εαυτό του απέναντι σε κοινωνικές κατηγορίες ή ομάδες επιμένοντας στις πολλές ταυτότητές του και παραγνωρίζεται το πώς αυτές διαμορφώνονται και αναδιαμορφώνονται ιστορικά μέσα από τις κοινωνικές σχέσεις, γιατί ο τρόπος που κατανοούμε τον εαυτό μας και μιλάμε γι’ αυτόν καθορίζεται ιστορικά.

Η επικράτηση του φορντισμού στην παραγωγή, που δεν εξαρτάται από την αυτενέργεια και δεξιότητες εργατών, αλλά από την πιστή και πειθαρχημένη εφαρμογή της νόρμας και την ολοκλήρωση των καθηκόντων της θέσης του κάθε εργάτη στην παραγωγή, δεν ευνοεί ανάδειξη του διαφορετικού αλλά την επικράτηση μιας κυρίαρχης κανονικότητας, μιας ομοιογένειας και αφομοίωσης κάθε παρέκκλισης. Στα χρόνια μας όμως, εποχή της πληροφορίας, η ρευστοποίηση των όρων εργασίας, που γίνεται ευέλικτη, μερική, εργολαβική κλπ., ο βίος μας που δεν οργανώνεται με άξονα την επαγγελματική διαδρομή απαιτεί από τα υποκείμενα διαφορετικές σημασιοδοτήσεις για να κατανοήσουν την ασυνέχεια στην εργασιακή τους πορεία, που απειλεί και αλλάζει την ταυτότητα των ανθρώπων. Οι νέες εργασιακές συνθήκες  δεν επιτρέπουν την κατανόηση της διαδρομής της ζωής τους ως μια διαδικασία που συνδιαμορφώνουν ή έχουν αυτή τη δυνατότητα και οι ίδιοι. Η έμφαση στο εφήμερο, στο φευγαλέο, η δυνατότητα να ενεργεί κανείς με ευελιξία, η δυσκολία δέσμευσης μακροπρόθεσμων στόχων μεταβάλλει αξίες και πρότυπα και  η αξία της προσαρμοστικότητας γίνεται  ύψιστη αρετή. Επόμενο λοιπόν είναι η ανάδειξη διαφορών, ποικιλίας, υπέρβασης ορίων.  Έμφαση δίνεται στην πολλαπλότητα των οπτικών όπου ακυρώνεται κάθε θεώρηση για την ύπαρξη ενός προνομιακού σημείου, από όπου η θέαση των πραγμάτων μπορεί να στοιχειοθετήσει τη δυνατότητα κριτικής και την αφετηρία της δράσης. Κι επειδή  σήμερα  δεν υπάρχει τίποτε πέραν του κοινωνικού που να θεμελιώνει το κοινωνικό, δεν υπάρχει δηλ. κάτι έξω από την κοινωνία, ακόμα και οι βιολογικές βάσεις της ύπαρξής μας, όπως και η φύση ως περιβάλλον της ανθρώπινης ζωής, γίνονται διακύβευμα κοινωνικών αποφάσεων και πρακτικών. Τα πεδία που έδιναν σταθερότητα στα κοινωνικά άτομα, (τάξη, φύλο, εθνότητα, εργασία) κατακερματίζονται και μαζί τους υπονομεύεται η αίσθηση του εαυτού μας ως ολοκληρωμένου υποκειμένου, απειλείται η συνοχή και συνέχειά του. 

Η απουσία ενός υπερκείμενου πλαισίου που να έχει ισχύ αν όχι για όλους τουλάχιστον για ένα μεγάλο σύνολο αφήνει χώρο για την πολλαπλότητα και τον ανταγωνισμό των διαφόρων εκδοχών. Η κάθε φορά προτίμηση μιας απ’ αυτές  αφήνοντας ανοιχτές τις απαντήσεις στο πώς διαχειριζόμαστε την πολλαπλότητα, πού βρίσκεται το κέντρο της αντίθεσης, δεν οδηγεί στη σύνθεση των διαφορών αλλά μόνο στην αναγνώριση του ατομικού και ιδιαίτερου. Η απώλεια όμως συνεκτικών συστημάτων αναφοράς που θα είναι δεσμευτικά για όλους, είτε γίνονται αποδεκτά είτε απορρίπτονται, μας απομονώνουν σε δραστηριότητες και πεδία που συγκροτούνται ως διαφορετικοί και πολλές φορές αντιφατικοί κόσμοι που δεν ενώνουν αλλά διαχωρίζουν. Κι εδώ εντοπίζεται η ελευθερία που η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία υπόσχεται με τον πολλαπλασιασμό των δυνατοτήτων της βίωσης και της δράσης.  Και κάπως έτσι αποσυνδέονται πλήρως  βιώματα υποτέλειας  από την ταξικότητα, παρόλο που η ταξική δομή παραμένει, αλλά δεν αναγνωρίζεται,  και επιδρά ως μηχανισμός στην παραγωγή ανισοτήτων.

Η εικόνα του εαυτού μας, που διαμορφώνεται κατά τη διαδικασία κοινωνικοποίησης και μέσα από τη διαρκή αλληλεπίδραση με άλλα άτομα, στην εποχή μας αντανακλά την αβεβαιότητα που έχουν προκαλέσει οι δραματικές αλλαγές, δηλ. μεταμορφώσεις στην εργασία, ανακατατάξεις στην οικογένεια, γεωγραφική αλλά και κοινωνική κινητικότητα, εξελίξεις στη βιοϊατρική, εκ νέου χάραξη πολιτικών συνόρων κλπ. Οι σταθερές και ενιαίες ταυτότητες που αποδίδονταν ως πρόσφατα στα άτομα θεωρούνται ότι κατακερματίζονται. Προβάλλεται η σύνθεση από ανολοκλήρωτες και αντιφατικές ταυτότητες του ατόμου και με την  ανάδυση διαφορετικών αντιφατικών ταυτοτήτων  που μας τραβούν προς διαφορετικές κατευθύνσεις οι ταυτίσεις μας αλλάζουν συνεχώς, π.χ οικολόγοι, ομοφυλόφιλοι, πολίτες κλπ Τα κοινωνικά πεδία στα οποία αντιστοιχούσαν  οι ταυτότητές μας (τάξη, έθνος, εργασία κλπ) και που διασφάλιζαν την υποκειμενική μας συμμόρφωση με τις αντικειμενικές ανάγκες της κοινωνίας  φαίνονται συνεχώς μεταβαλλόμενα, ενώ μένει αμετάβλητη η υλική βάση του τρόπου οργάνωσης της παραγωγής,  με αποτέλεσμα η  διαδικασία της ταύτισης του εαυτού μας στις κοινωνικές  μας ταυτότητες να καθίσταται ασαφής. Η ταυτότητα γίνεται μεθοδολογικό εργαλείο ανάλυσης των κοινωνικών ανισοτήτων και η αναζήτηση ταυτότητας ταυτίζεται με την αναζήτηση της ευτυχίας.

 Μόνο που στο τέλος χωρίς τίποτε σταθερό και συνεκτικό  και η δράση μας και η αντίληψή μας για τον κόσμο ρευστοποιείται.