ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΙ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ

Εν μέσω  κυβερνητικών δηλώσεων για αντίθεση στις πυραυλικές επιθέσεις από ΗΠΑ και Γαλλία στη Συρία, παρόλο που χρησιμοποιήθηκε η νατοϊκή βάση της Σούδας,  θριαμβολογιών του πρωθυπουργού για καθαρή έξοδο από μνημόνια, επιθέσεων φασιστών σε πρόσφυγες στη Μυτιλήνη κατατέθηκε και πριν μερικές μέρες ψηφίστηκε το νομοσχέδιο με τα «μέτρα για την ενίσχυση του θεσμού της αναδοχής και υιοθεσίας» που δίνει το δικαίωμα αναδοχής σε ομόφυλα ζευγάρια που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης. Κι ακόμα κι αν η προθυμία της κυβέρνησης να νομοθετεί για ζητήματα που θεωρούνται πως άπτονται «προοδευτικών κοινωνικών αντιλήψεων» μπορεί να κατηγορηθεί για αποπροσανατολιστική από φλέγοντα προβλήματα είναι όμως κι ενδεικτική για το είδος της προοδευτικής κατεύθυνσης των αριστερών δυνάμεων σαν το ΣΥΡΙΖΑ.

               Οι νόμοι που ψηφίστηκαν από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ για ομόφυλα ζευγάρια μοιάζει να νομοθετούν ένα νέο είδος οικογένειας με συγκεχυμένες τις έννοιες της πατρότητας και μητρότητας. Το πρόβλημα είναι η στόχευση αυτής της σύγχυσης.

           Με το έργο του ο Φ. Ένγκελς για την καταγωγή της οικογένειας ξεκαθάρισε πως  η  οικογένεια ως κοινωνικό φαινόμενο αλλάζει ακολουθώντας την εξέλιξη της οικονομικής βάσης της κοινωνίας, εφόσον κάθε μορφή της προκύπτει από την ιστορική εξέλιξη του ανθρώπου εκφράζοντας ιστορική αναγκαιότητα. Έτσι η επικράτηση της μονογαμικής μορφής οικογένειας στηριζόταν στη νίκη της ατομικής ιδιοκτησίας με την κυριαρχία του άντρα στην οικογένεια και την εξασφάλιση της γνησιότητας των παιδιών του που θα κληρονομούσαν την περιουσία του. Η μονογαμική οικογένεια γίνεται η εικόνα των αντιθέσεων και αντιφάσεων μέσα στις οποίες κινείται από την εμφάνιση του πολιτισμού η διασπασμένη σε τάξεις κοινωνία, χωρίς να μπορεί να τις λύσει και να τις ξεπεράσει. Και βέβαια στη Δύση η επικράτηση του χριστιανισμού ενίσχυσε τους ιδεολογικούς δεσμούς που στερέωναν την οικογένεια, έτσι που πάνω στην οικονομική βάση του γάμου να εμφανιστεί  κι ένα συγκινησιακό και αισθηματικό περίβλημα. Ακόμα κι όταν στην  άρχουσα τάξη, απαλλαγμένη από οικονομικές φροντίδες και φτάνοντας σ’ ένα στάδιο πνευματικής και ηθικής ανάπτυξης, εμφανίστηκε ο ιπποτικός έρωτας, η ατομική ιδιοκτησία παρέμεινε η βάση των οικογενειακών σχέσεων. Με την εκβιομηχάνιση καταστράφηκε ο δεσμός ανάμεσα στη ζωή της οικογένειας και στην παραγωγή αφήνοντας μόνο τη λειτουργία της διοργάνωσης της οικιακής ζωής και έφτασε η οικογένεια να περιοριστεί  στους συζύγους και τα παιδιά. Επιπλέον, υπό την επίδραση των επαναστατικών αγώνων τα νομοθετικά συστήματα  αναγνωρίζουν, ανεξαρτήτως της εφαρμογής στην πραγματική ζωή, δικαιώματα στη γυναίκα και τον γάμο σαν συμφωνία εθελοντική ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα με ίδια δικαιώματα και καθήκοντα  ο ένας απέναντι στον άλλο.

               Κι αν στις μέρες μας, του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, μοιάζει να εξασθενούν οι οικονομικοί, νομικοί και θρησκευτικοί δεσμοί που στερέωναν την οικογένεια και υπερασπίζονταν τις ευκρινείς σχέσεις ιδιοκτησίας ηθικοποιώντας τες σ’ ένα ιδεολογικό επίπεδο  μέσα στην οικογένεια, συνεχίζει όμως η οικογένεια να συντελεί  στη διαμόρφωση των βασικών αξιών και απόψεων  που μπορεί να αποβούν αποφασιστικής σημασίας για τα άτομα ακόμα και μετά την αποχώρησή τους από την οικογενειακή εστία. Γι’ αυτό και νομοθετήματα σαν αυτό που περιλαμβάνει αναδοχή σε ομόφυλα ζευγάρια αδρά περιγράφουν σαν σε σκαρίφημα τα νέα πρότυπα οικογένειας στον καπιταλισμό της υψηλής τεχνολογίας. Γιατί «το καθοριστικό στοιχείο στην ιστορία είναι σε τελική ανάλυση: η παραγωγή και η αναπαραγωγή της άμεσης ζωής» κι επομένως «Οι κοινωνικοί θεσμοί όπου ζουν οι άνθρωποι μιας ορισμένης ιστορικής εποχής και μιας ορισμένης χώρας, καθορίζονται και από τα δυο είδη της παραγωγής: από τη βαθμίδα ανάπτυξης, από τη μια μεριά, της εργασίας και, από την άλλη, της οικογένειας».

               Η οικογένεια και στον αναπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο παραμένει ακόμα  βασικός κοινωνικός θεσμός αναπαραγωγής, κοινωνικοποίησης και μεταβίβασης αγαθών. Επηρεάζοντας λοιπόν το χαρακτήρα και τη συμπεριφορά των παιδιών μ’ ένα μονοπωλιακό τρόπο στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, νομοθετήματα, σαν αυτό που ψηφίστηκε πριν από λίγες μέρες, δείχνουν την κατεύθυνση την κοινωνικοποίησης στην οποία η κυρίαρχη εξουσία δεν είναι αρνητική. Έχοντας το παιδί  σαν ομάδα αναφοράς τις σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα σε μια οικογένεια με ασαφείς γονεϊκούς ρόλους, που δεν θεωρούνται δεδομένοι και σταθεροί και καθορίζονται με νομικά συμβόλαια,  χαλκεύει προοδευτικά τη δική του προσωπικότητα πάνω στη φενάκη πως είναι ρυθμιστής της προσωπικής του πορείας στη ζωή. Και κάπως έτσι διαμορφώνεται ένας ατομικός τρόπος ζωής που ευνοεί επαγγελματική κινητικότητα, άνευ όρων διαθεσιμότητα εργαζομένων κι αποδοχή της ρευστότητας του περιβάλλοντος που δεν εγγυάται καμιά σταθερότητα και ασφάλεια.

               Κι αν στις  μέρες μας είναι  καταλυτική η  επέμβαση της επιστήμης στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, οι συνέπειες αυτής της επέμβασης εξαρτώνται άμεσα από τις κατευθύνσεις και στόχους του ίδιου του οικονομικοπολιτικού συστήματος, εφόσον η οικογένεια δεν ζει σε πολιτική ανυπαρξία. Κι επειδή δεν είναι μόνο το σεξ που έχει αυτονομηθεί  από τη διαδικασία αναπαραγωγής αλλά και το αντίστροφο, η έννοια του γονιού φαίνεται να χάνει το σταθερό βιολογικό υπόβαθρο και η απόκτηση παιδιού μπορεί να γίνει βάσει νομικών διατάξεων. Ενδεικτικό μιας τέτοιας κατεύθυνσης είναι ο Νόμος 3089/ 23-12-2002 σχετικά με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή για την περίπτωση της ανάδοχης μήτρας, όπως και ο πρόσφατος για την αναδοχή από ομόφυλα ζευγάρια. Ανεξαρτήτως συμφωνίας ή όχι με τα νομοθετήματα,  το βέβαιο είναι πως οδηγούμαστε σε επαναπροσδιορισμό της οικογένειας. Αναγνωρίζεται λοιπόν μια τάση για ίδρυση οικογένειας με βάση τη βούληση, και όχι απλώς ως προς το χρόνο,  των εμπλεκομένων μερών που συνδέει το παιδί μ’ εκείνους που το επιθυμούν, είτε είναι γενετικοί γονείς είτε όχι.  Οι δεσμοί συγγένειας μοιάζει να οργανώνονται διαμέσου της διαπραγμάτευσης και των συμβολαίων.

Μόνο που στο καπιταλιστικό σύστημα μετατρέπονται τα πάντα σε εμπορεύματα,  κυριαρχεί η αγορά και η πώληση κι επομένως καμιά εγγύηση δεν υπάρχει πως και η ίδια η αναπαραγωγή δεν θα καταλήξει ξεκάθαρα και μόνο ένα εμπόρευμα. Ακόμα και οι νομοθεσίες για σύναψη συμβολαίων με ρητή νομική απαγόρευση οικονομικής δοσοληψίας δεν μπορεί να αποτρέψει σ’ ένα καπιταλιστικό περιβάλλον η απόκτηση παιδιού να περιοριστεί στο επίπεδο της οικονομικής επιχείρησης. Εξάλλου μπορεί τυπικά και νομικά να έχει εξασφαλιστεί η ισότητα και ελευθερία στο καπιταλιστικό περιβάλλον της αστικής δημοκρατίας, αλλά στην πραγματική ζωή με τις οικονομικές ανισότητες και ταξικές καταπιέσεις μετανάστες, πρόσφυγες, φτωχοί  μπορούν να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης στο πεδίο της αναπαραγωγής και δημιουργίας οικογένειας από ευημερούντες αστούς.

Κι έτσι δεν υποχωρεί η καχυποψία πως αυτό που φαίνεται σαν προϊόν βούλησης ή και ελεύθερης συμφωνίας να υπαγορεύεται στην τελική από τους κανόνες της αγοράς.