ΜΟΝΤΕΛΟ ΖΩΗΣ

Και κάπου ανάμεσα στα …εορτολόγια για την ημέρα της γυναίκας στις 8 του Μάρτη, σε κάποια μέσα ενημέρωσης αναφέρθηκε και η επέτειος, αυτές τις μέρες,  του θανάτου της Μελίνας Μερκούρη πριν 25 χρόνια. Κι αυτή η συμπτωματική σύνδεση γίνεται αφορμή για σκέψεις πάνω σε μοντέλα ζωής που προσλαμβάνουν ιδιαίτερη σημασία  για να γίνεται η ζωή  ανεκτή και απατηλή, χωρίς να φαίνεται ότι εξαπατούν, που  μοιάζουν σημαντικά κι ας μην είναι αληθινά.

          Το μοντέλο ζωής της Μελίνας Μερκούρη ακόμα επιβιώνει σαν μια απόδειξη για την χειραφέτηση της γυναίκας πέρα από τάξεις, με θαυμασμό όμως στις αστικές καταβολές της.  Στην εικόνα της  η ανάμιξη του δυνατού και αδύνατου, η γοητεία της ιδιωτικής ζωής και ο εξωραϊσμός της δημόσιας, η γενίκευση του ατομικού σε αμφίβολες αντιστοιχίες και άριστες αναλογίες ανταποκρίνονταν σε φαντασιώσεις και καλλιεργούσαν αυταπάτες. Η  φιλοτέχνηση του πορτραίτου της, γυναίκα απελευθερωμένη και δυνατή,  είναι ενδεικτική των μύθων που δημιουργήθηκαν τα χρόνια της μεταπολίτευσης,  όπου η έννοια της αντίστασης εναντίον της χούντας ερμηνεύτηκε μ’ ένα διασταλτικό τρόπο, αναμιγνύοντας χωρίς μέτρο και ενδοιασμό κραυγαλέες εκδηλώσεις μιας αναγνωρίσιμης και προστατευμένης  διεθνώς γυναίκας με τους κινδύνους της αντιστασιακής δράσης στις φυλακές και τα ξερονήσια.

Στο πρόσωπο τής σχεδόν για  μια δεκαετία υπουργού  Πολιτισμού στις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ  αρεσκόταν η κοινωνία της σοσιαλιστικής κατά ΠΑΣΟΚ Ελλάδας να αναγνωρίζει την πραγματοποίηση των ευσεβών πόθων της, που περιλάμβανε τους πιο παλιούς μύθους και τους πιο πολυμεταχειρισμένους νοηματικούς συμβολισμούς. Η ομορφιά και η ευτυχία, η αστική καταγωγή  και η λαϊκότητα, ο πλούτος και η επιτυχία, ο έρωτας και η πολιτική, η τέχνη και η επανάσταση συνενώνονται στην προσωπογραφία μιας  ξεχωριστής γυναίκας. Τίποτε δεν έμενε απέξω. Αμφιβολίες και αμφισημίες του πορτραίτου της ήταν  ελάχιστες και περιθωριακές εκείνα τα χρόνια και αυτό συνεχίστηκε και στα μετέπειτα.    

Κι ούτε και στους δύσκολους καιρούς της οικονομικής κρίσης αυτά τα μοντέλα ζωής στους μικροαστούς μεταβλήθηκαν, απλά στριμώχθηκαν στις αυταπάτες του μέλλοντός μας. Κι ας έχει πια αποκαλυφθεί μέσα στην οικονομική ανέχεια η σχέση μεταξύ της κοινωνικής τάξης και της καταπίεσης λόγω φύλου, με  νέες μορφές ανισότητας κι εκμετάλλευσης να προστίθενται στις ταξικές. Η μεγάλη ελπίδα των γυναικών, η εργασία που θα τις απελευθέρωνε, διαλύθηκε σε πολυάριθμες ήττες και απογοητεύσεις, βιώνοντας πια σαν εκμετάλλευση τη δουλειά σε επιχειρήσεις, γραφεία, εργοστάσια με ορατό κάθε φορά κίνδυνο να μην τους εξασφαλίζει ούτε την επιβίωση.

Συγχρόνως, μοιάζει να επιλύονται οι όποιες αμφισημίες του φεμινιστικού κινήματος υπέρ του καπιταλισμού της εκμετάλλευσης και της θεωρητικής υποστήριξης ατομικών δικαιωμάτων. Γιατί οι  φεμινιστικές ιδέες αποκομμένες από την ταξική τους διάσταση καταλήγουν να εκφράζονται όλο και περισσότερο με ατομικιστικούς όρους που ενθαρρύνουν την ατομική εξέλιξη και προωθούν τον καριερισμό με μοντέλα τις γυναίκες επιχειρηματίες, προς δόξαν του καπιταλισμού.

Και γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο πως ο  παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός, καθώς  οι γυναίκες έχουν χυθεί σε αγορές εργασίας,  εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη  μισθωτή εργασία των γυναικών, ιδίως από χαμηλόμισθες εργασίες στις υπηρεσίες και τη μεταποίηση, που εκτελούνται όχι μόνο από νεαρές γυναίκες, αλλά και από έγγαμες γυναίκες, από  γυναίκες με παιδιά, από  γυναίκες σχεδόν όλων των εθνικοτήτων. Εξάλλου, χρησιμοποιώντας ο καπιταλισμός την φεμινιστική κριτική για την οικονομική εξάρτηση της γυναίκας από τον  άντρα, για να εντείνει την εκμετάλλευση αξιοποιεί το όνειρο της χειραφέτησης της σαν κινητήρα συσσώρευσης κεφαλαίου. Η πραγματικότητα του είδους της χειραφέτησης των γυναικών της εργατικής τάξης βασίζεται στο νέο εργασιακό πρότυπο που περιλαμβάνει μείωση μισθών και εργασιακής ασφάλειας, γενικά μείωση του βιοτικού επιπέδου.

Από την άλλη, η κριτική από τον φεμινισμό για το …περιορισμένο πολιτικό όραμα  που επικεντρωνόταν έντονα στις ταξικές ανισότητες και δεν μπορούσε να αντιληφθεί τις μη οικονομικές αδικίες, όπως την ενδοοικογενειακή βία ή τη σεξουαλική επίθεση, ενώ φαινόταν πως διευρύνει την πολιτική του ατζέντα αμφισβητώντας και καταστάσεις που βασίζονται στις πολιτισμικές κατασκευές της διαφοράς του φύλου, κατέληξε σε μια μονόπλευρη εστίαση στην ταυτότητα φύλου εις βάρος εργασιακών και οικονομικών ζητημάτων.

 Κι ακόμα χειρότερα, η φεμινιστική στροφή  προς την πολιτική ταυτότητας συνδυάστηκε ανεπαισθήτως αλλά μεθοδευμένα με μια πολιτική που δεν ήθελε άλλο από το να καταστείλει όλη την μνήμη της κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης. Και μάλιστα η απολυτοποίηση του σεξισμού και πολιτισμικών διαφορών, προς δόξαν του καπιταλισμού και πάλι, γινόταν τη στιγμή που οι περιστάσεις απαιτούσαν διπλασιασμένη προσοχή στην κριτική της καπιταλιστικής οικονομίας.

Κι αν γυναίκες που ξεχώριζαν όπως η Μελίνα Μερκούρη έμοιαζε να ενσαρκώνουν τα φεμινιστικά πρότυπα της ανεξάρτητης, χαρισματικής, απελευθερωμένης γυναίκας τροφοδοτώντας με ψευδαισθήσεις την καθημερινότητα των εργαζομένων, όταν η ταξική καταπίεση στις εργαζόμενες κάνει ασφυκτική τη  ζωή τους αποκαλύπτεται ο σύνδεσμος αυτών των μοντέλων ζωής με τον καπιταλισμό και τα συμφέροντά  του.