Οι αρκτικές περιοχές «βαρόμετρο» για το φαινόμενο του θερμοκηπίου

Οι αρκτικές περιοχές «βαρόμετρο» για το φαινόμενο του θερμοκηπίου

Το 1941 που φωτογραφήθηκε ο παγετώνας Μουίρ στην Αλάσκα (πάνω), είχε σε ορισμένα σημεία πάχος 60 μέτρα. Από τότε υποχώρησε περισσότερο από 20 χιλιόμετρα. Η φωτογραφία που λήφθηκε από το ίδιο σημείο το 2004 (κάτω) δείχνει ότι οι κάποτε έρημες ακτές του παγετώνα, καλύπτονται τώρα από δέντρα και άλλα είδη βλάστησης

Η 23η Μάρτη κάθε χρόνου γιορτάζεται από την Παγκόσμια Μετεωρολογική Οργάνωση (ΠΜΟ) και τα 187 μέλη της σε όλο τον κόσμο ως Παγκόσμια Ημέρα Μετεωρολογίας, υπενθυμίζοντας την ημερομηνία ίδρυσης της ΠΜΟ το 1950 και τη μετατροπή της ένα χρόνο αργότερα σε υπηρεσία του ΟΗΕ. Για να τονίσει τη σημασία του, αλλά και ως συμβολή στο Διεθνές Πολικό Ετος 2007 - 2008, η ΠΜΟ όρισε βασικό θέμα της δουλιάς της το 2007, την πολική μετεωρολογία και την κατανόηση των παγκόσμιων επιπτώσεών της.

Στο πλαίσιο του Διεθνούς Πολικού Ετους, θα πραγματοποιηθεί μια συντονισμένη, διεθνής, διεπιστημονική ερευνητική προσπάθεια τόσο στην Αρκτική (Βόρειος Πόλος), όσο και στην Ανταρκτική (Νότιος Πόλος) και γι' αυτό στην πραγματικότητα το Διεθνές Πολικό Ετος θα διαρκέσει από το Μάρτη του 2007, έως το Μάρτη του 2009 (ώστε να μπορέσουν να εργαστούν οι επιστήμονες και στις δύο πολικές περιοχές κατά τους καλοκαιρινούς και τους χειμερινούς μήνες).

Το πρώτο Διεθνές Πολικό Ετος προκηρύχτηκε το 1882 - 1883 και το δεύτερο το 1932 - 1933. Η επιτυχία τους οδήγησε στο κατά πολύ γνωστότερο Διεθνές Γεωφυσικό Ετος (1 Ιούλη 1957 έως 31 Δεκέμβρη 1958), που το σημάδεψε η εκτόξευση από τη Σοβιετική Ενωση του «Σπούτνικ», του πρώτου τεχνητού δορυφόρου της Γης. Στο Διεθνές Γεωφυσικό Ετος συμμετείχαν 80.000 επιστήμονες από 67 χώρες και στο πλαίσιό του κατασκευάστηκαν οι περισσότεροι μόνιμοι ερευνητικοί σταθμοί στην Ανταρκτική.

Ποια είναι η αιτία αυτού του μεγάλου και διαχρονικού ενδιαφέροντος για τις πολικές περιοχές; Τι κάνει εκατοντάδες επιστήμονες να κλείνονται επί μήνες σε μικρούς χώρους στις εξαιρετικά αφιλόξενες συνθήκες περιβάλλοντος των αρκτικών περιοχών και πολλούς περισσότερους συναδέλφους τους να μελετάνε με μεγάλο ενδιαφέρον τα δεδομένα που προκύπτουν από τις αποστολές αυτές; Η κατανόηση του τοπικού κλίματος στην Αρκτική και την Ανταρκτική, που αποτελούν σημαντικό μέρος της επιφάνειας του πλανήτη μας, οπωσδήποτε έχει τη σημασία της, τόσο από επιστημονικής πλευράς, όσο και για τη ζωή των κατοίκων της Αρκτικής. Ενδιαφερόμενες είναι, βεβαίως, και οι εταιρείες που κάνουν έρευνες για πετρέλαιο και αέριο, το εφοπλιστικό κεφάλαιο και οι εταιρείες αερομεταφορών. Σημαντικό κίνητρο είναι, όμως, και η συμβολή αυτής της έρευνας στην κατανόηση και εκτίμηση των κλιματικών αλλαγών και των επιπτώσεών τους σε παγκόσμια κλίμακα.

Μετεωρολογική σημαδούρα ελεύθερης πλεύσης στη θάλασσα Γουέντελ, στην Ανταρκτική

Λόγω της αραιοκατοίκησης των αρκτικών περιοχών, τα περισσότερα μετεωρολογικά δεδομένα προέρχονται από δορυφόρους με πολική τροχιά και δευτερευόντως από αυτόματους μετεωρολογικούς σταθμούς και σημαδούρες αγκυρωμένες ή ελεύθερης πλεύσης. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών ανιχνεύτηκαν σημαντικές μεταβολές στο περιβάλλον των πόλων, όπως η μείωση των αιώνιων πάγων, το λιώσιμο ορισμένων παγετώνων και μέρους του μόνιμα παγωμένου εδάφους και η μείωση του πάγου σε ποτάμια και λίμνες. Η μελέτη αυτών των μεταβολών - που είναι πιο έντονες στην Αρκτική - από ειδική διεθνή επιστημονική ομάδα οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της Γης αυξήθηκε τον 20ό αιώνα κατά 0,6 βαθμούς Κελσίου. Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα, έως το 2100 οι μέσες θερμοκρασίες σε όλη τη Γη θα αυξηθούν από 1,4 έως 5,8 βαθμούς, με άνοδο της στάθμης της θάλασσας από 9 έως 88 εκατοστά.

Η συρρίκνωση του θαλάσσιου πάγου μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα, επηρεάζοντας τα θαλάσσια θηλαστικά και τους πληθυσμούς κριλ (είδος ζωοπλαγκτόν), που τρέφουν αμέτρητα θαλασσοπούλια, φώκιες και φάλαινες. Το αιώνια παγωμένο έδαφος είναι επίσης ευαίσθητο στη μακροχρόνια ατμοσφαιρική θέρμανση, κάνοντας πιθανό το σταδιακό λιώσιμο σε περιοχές γύρω από την Αρκτική και την επέκταση των βαλτότοπων, με συνοδευόμενη καταστροφή κτιρίων και υποδομής, αλλά και έκλυση μεθανίου, αερίου του θερμοκηπίου με πολύ μεγαλύτερη επίδραση από το διοξείδιο του άνθρακα.

Το λιώσιμο του παγωμένου εδάφους στη Σιβηρία, τον Καναδά και τη Γροιλανδία θα μπορούσε να απελευθερώσει ένα τρισεκατομμύριο τόνους άνθρακα και να επιταχύνει ραγδαία το φαινόμενο του θερμοκηπίου

Υπάρχουν αμέτρητα παραδείγματα της παγκόσμιας εμβέλειας των θεμάτων που σχετίζονται με τις πολικές περιοχές. Οι αιώνιοι πάγοι παίζουν κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση της παγκόσμιας ωκεάνιας κυκλοφορίας. Ταυτόχρονα, παίζουν πρωτογενή ρόλο στην ποσότητα της ηλιακής ενέργειας που προσλαμβάνεται από τον πλανήτη (οι παγωμένες λευκές περιοχές ανακλούν περισσότερο από το ηλιακό φως στο Διάστημα, σε σχέση με τη βαθυγάλανη θάλασσα ή τη στεριά). Συνολικά, ο ισημερινός δέχεται περίπου 5 φορές περισσότερη ενέργεια συγκριτικά με τους Πόλους και η ατμόσφαιρα κι οι ωκεανοί αντιδρούν στην προκαλούμενη μεγάλη διαφορά θερμοκρασίας, με μεταφορά θερμότητας προς τους Πόλους. Με άλλα λόγια, οι πολικές περιοχές συνδέονται με το κλίμα του υπόλοιπου πλανήτη μέσα από πολύπλοκα συστήματα βασισμένα στην ατμοσφαιρική ροή και την κυκλοφορία του νερού των ωκεανών.

Το Ελ Νίνιο, για παράδειγμα, είναι μια μεγάλη διαταραχή μάζας κατά μήκος του Ειρηνικού Ωκεανού, που σχετίζεται με περιοδικές μεταβολές στις θερμοκρασίες της επιφάνειας της θάλασσας στο ανατολικό του τμήμα. Είναι, στην ουσία, ένας μεγάλος κλιματικός κύκλος, που επηρεάζει περιοχές που βρίσκονται πολύ μακριά από τη λεκάνη του Ειρηνικού, όπως για παράδειγμα ορισμένες περιοχές της Αφρικής. «Τηλεσυνδέσεις» είναι οι ατμοσφαιρικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ απομακρυσμένων περιοχών που τώρα οι επιστήμονες θέλουν να μελετήσουν, ώστε να βρουν ακριβέστερη συσχέτιση ανάμεσα στον καιρό στους Πόλους και τα διάφορα μετεωρολογικά φαινόμενα σε άλλα σημεία του πλανήτη.

Στο Διεθνές Πολικό Ετος αναμένεται ότι θα συμμετέχουν 50.000 άνθρωποι πάνω από 60 χώρες. Η στήριξη στα επιστημονικά συμπεράσματα που θα προκύψουν και από αυτή τη διαδικασία, η αναγνώριση της ρίζας του προβλήματος στην καπιταλιστική ανάπτυξη - που έχει ως αποτέλεσμα τη φθορά του ανθρώπου και μέσω της περιβαλλοντικής καταστροφής - είναι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της νέας αποπροσανατολιστικής προσπάθειας του κεφαλαίου να πείσει ότι παίρνει μέτρα και ότι για το φαινόμενου του θερμοκηπίου είμαστε συνυπεύθυνοι όλοι.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: World Meteorological Organization, «Discover»