Με στόχο το μυαλό της νέας γενιάς...

Με στόχο το μυαλό της νέας γενιάς...

Πρώτες διαπιστώσεις πάνω στο πρόγραμμα για τις βιβλιοθήκες "Future Library"

Βαρύγδουπες λέξεις, τεχνικοί όροι και «αργκό», ανακατεμένα με σκοπίμως θολά «οράματα» εκπροσώπων του μονοπωλιακού κεφαλαίου, περιγράφουν - σε πρώτη ανάγνωση - τα όσα «θαυμαστά» συμβαίνουν στον υπό κατασκευή «κόσμο» του προγράμματος Future Library (FL), που ιδρύθηκε το 2011 με πρωτοβουλία του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» (ΙΣΝ). Το ΙΣΝ χρηματοδότησε μελέτη με σκοπό την αναλυτική περιγραφή της τρέχουσας κατάστασης των δημόσιων και δημοτικών Βιβλιοθηκών της χώρας και την κατάρτιση σχεδίου και προτάσεων δράσης για τη βελτίωσή τους. Βάσει των συμπερασμάτων της μελέτης αυτής¹ καταρτίστηκε από το ΙΣΝ τετραετές «Σχέδιο Δράσης» με στόχο το FL να συντονίσει και να υλοποιήσει σειρά δράσεων σε δημόσιες και δημοτικές Βιβλιοθήκες, από την εκπαίδευση προσωπικού ως τη δημιουργία Εθνικού Ψηφιακού Κόμβου και την ανάπτυξη ηλεκτρονικών Βιβλιοθηκών με πρόσβαση σε όλους τους κοινωνικούς χώρους. Στους στόχους του FL είναι ακόμα η ανάπτυξη ενός δικτύου βιβλιοθηκών με έμφαση στις υπηρεσίες για παιδιά και εφήβους.

Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι ένα τέτοιο εγχείρημα δεν είναι καθόλου κακό. Ισα ίσα, ένα ηλεκτρονικό δίκτυο βιβλιοθηκών που θα πατά πάνω στη βάση δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών, μπορεί να προσφέρει τη δυνατότητα στον κόσμο να έρθει πιο κοντά με το βιβλίο, τη μελέτη, τη γνώση, δεδομένου ότι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το διαδίκτυο είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας της πλειοψηφίας των εργαζομένων και των νέων. Μιλάμε όμως για κάτι τέτοιο;

Ας δούμε πιο συγκεκριμένα ορισμένα δεδομένα.
Το εγχείρημα του ΙΣΝ θα κορυφωθεί το 2016 με τη «νέα» Εθνική Βιβλιοθήκη στο Φαληρικό Δέλτα. Το διήμερο 9 και 10 Δεκέμβρη 2013 διεξήχθη στην Αθήνα διάσκεψη που αφορούσε το πρόγραμμα FL με συμμετοχές από την Ελλάδα, τα Βαλκάνια και χώρες της ΕΕ και η οποία αποτελούσε την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης του ομώνυμου εγχειρήματος και ταυτόχρονα την επέκταση του προγράμματος. Συμμετέχοντες στο εγχείρημα είναι η Google, το Ιδρυμα Bill & Melinda Gates, το ίδρυμα Europeana, η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας, το Βρετανικό Συμβούλιο, η εταιρεία Area Domus, η εταιρεία Vodafone CU, ενώ υποστηρικτές είναι μια σειρά εταιρειών και ΜΜΕ.
Η συμμετοχή μονοπωλίων όπως η Google, που εδώ και αρκετά χρόνια προσπαθεί να αποκτήσει δικαιώματα στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά και ιδιαίτερα στα βιβλία, στο όνομα της - καταρχήν - δωρεάν διαδικτυακής διάθεσής τους, είναι αρκετή για να βάλει τον υποψιασμένο σε σκέψεις. Το ίδιο και η δυνατότητα που θα δίνει ο κεντρικός έλεγχος των βιβλιοθηκών για «εξαφάνιση» ανεπιθύμητης βιβλιογραφίας, όπως συμβαίνει σήμερα με την «εξαφάνιση» κάποιων ανεπιθύμητων ιστοσελίδων στα «χαμηλά» των αποτελεσμάτων γνωστών μηχανών αναζήτησης στο διαδίκτυο.

Η νέα γενιά όπως τη θέλουν

Στις 9 Ιούλη 2013 ανακοινώθηκε η δημιουργία Media Lab σε 9 δημόσιες/δημοτικές Βιβλιοθήκες της χώρας από το FL, ενώ οι στόχοι του Media Lab περιγράφονται σε σχετική ανάρτηση στην ιστοσελίδα του ΙΣΝ. Εκεί αναφέρεται ότι, μεταξύ άλλων, στόχος του όλου εγχειρήματος, μέσω της μετατροπής των Βιβλιοθηκών σε «στέκια», είναι η προσέγγιση «των target groups: Generation Y, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών και άλλων μειονοτήτων, των ανέργων και των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες αυτής της ηλικίας»².
Generation Y είναι μια κατασκευή που χωρίζει τις «γενιές» με βάση μόνο τη χρονολογία γέννησης και ορόσημο ένα υποτιθέμενο «μεγάλο» γεγονός. Η Generation Y καλύπτει τους γεννηθέντες μεταξύ 1982 και 2004, ενώ το «μεγάλο» γεγονός είναι ότι τα ΜΜΕ συνέδεσαν το μέλλον αυτής της «γενιάς» με την έναρξη της τρίτης χιλιετίας, το 2000.
Με βάση αυτή την κατασκευή, το FL καθορίζει αυτή τη «γενιά» ως «ομάδα - στόχο» στην οποία απευθύνεται και την περιγράφει ως καλύπτουσα το ηλικιακό φάσμα μεταξύ 18 και 34 ετών, και απαρτίζεται από εφήβους, φοιτητές, νέους επιχειρηματίες, ανέργους και μετανάστες που «γεννήθηκαν και ανατράφηκαν μέσα στο ψηφιακό περιβάλλον κι επομένως το γνωρίζουν σαν την παλάμη του χεριού τους»³. Αξίζει να επισημανθεί η δήλωση του FL ότι γνωρίζει πως στους νέους αυτούς «αρέσουν τα μικρά και στοχευμένα μηνύματα, όχι οι φιλοσοφίες που δεν οδηγούν πουθενά»⁴. Μια διαπίστωση αλλά και κατεύθυνση της άρχουσας τάξης, με βάση την οποία προσπαθεί να χειραγωγήσει και να ενσωματώσει τη νέα γενιά στο σάπιο σύστημά της.
Σύμφωνα πάντα με το FL, η Generation Y προσδοκά από τις νέες τεχνολογίες να είναι «παρούσες με τη ζήτηση» (on demand), να προάγουν τη συνεργασία και την ψυχαγωγία και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους ως πελάτες»⁵.
Στόχος, μεταξύ άλλων, των Media Lab είναι να διευκολύνουν τους νέους που ανήκουν στη «γενιά» αυτή «να αποχωρήσουν προσωρινά από επίσημες γραμμές καθοδήγησης (!!!) και να ενώσουν τις δυνάμεις ευχερώς για να ανταποκριθούν στις ευκαιρίες της κοινωνίας και της αγοράς»⁶.
Οποιος διαβάσει τις δραστηριότητες του Media Lab θα διαπιστώσει ότι πρόκειται για την ανάπτυξη μιας σειράς δεξιοτήτων (μόνο) σχετιζόμενων με ένα ευρύτατο φάσμα δραστηριοποίησης στους τομείς της επικοινωνίας και των υπηρεσιών στους οποίους προσανατολίζεται το μονοπωλιακό κεφάλαιο στοχεύοντας στο κέρδος με άμεσο αλλά και έμμεσο τρόπο.
Το μονοπωλιακό κεφάλαιο δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη ορισμένων δεξιοτήτων, που καθιστούν το εργατικό δυναμικό τόσο «αποδοτικό» και κατάλληλα εκπαιδευμένο για να ανταποκριθεί στη λειτουργία των σύγχρονων μέσων παραγωγής, ως εργαζόμενο με αυτά αλλά και ως καταναλωτής τους, όσο και «ευέλικτο» και «προσαρμόσιμο» στις αρρυθμίες και στις ανακατατάξεις της καπιταλιστικής οικονομίας.
Ο γενικός διευθυντής του ΙΣΝ, Γιάννης Τροχόπουλος, σε συνέντευξή του στο «Βήμα» είναι αποκαλυπτικός: «Παγκοσμίως υπάρχουν πλέον μόνο άνθρωποι που εφοδιάζονται με δεξιότητες και είναι ευέλικτοι να προσαρμόζονται στην παραγωγική διαδικασία»⁷. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο και το FL «επενδύει» στο δυναμικό αυτό και δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός πως οι βιβλιοθήκες που συνεργάζονται με το FL, στο σχετικό συμφωνητικό που έχουν υπογράψει, συμφωνούν πως εάν δεν τηρήσουν το πρόγραμμα του FL, εκείνο θα τους αφαιρέσει τον τεχνολογικό εξοπλισμό που τους παρέχει «δωρεάν».
Ταυτόχρονα, σταθερός στόχος της αστικής τάξης είναι η συνεχής ενσωμάτωση της εργατικής τάξης και της κάθε νέας γενιάς εργαζομένων στη δική της ιδεολογία, και στο δικό της πρόγραμμα, η «φυσιολογική» υποταγή της εργατικής τάξης στις επιδιώξεις της αστικής τάξης: «Ο πρότερος βίος μου επιτρέπει να αυθαιρετήσω και να φαντασθώ την Ελλάδα του 2021 σαν μια πελώρια βιβλιοθήκη. Τη μεγαλύτερη, σε αυτήν την περίπτωση, βιβλιοθήκη στον κόσμο. Μια βιβλιοθήκη που θα περικλείει όλη τη σοφία, αλλά και τη δημιουργικότητα της νέας γενιάς. Θα έπρεπε ίσως να είναι και λίγο διδακτική και να έδινε οδηγίες με τους ανθρώπους που θα μας εξυπηρετούσαν για το πώς, π.χ., θα μπορούσαμε όλοι μαζί να συμφιλιώσουμε μια ευημερούσα οικονομία με μια καλή και αλληλέγγυα κοινωνία»⁸.

Ανάκατα, αποσπασματικά...

Στην ίδια ακριβώς κατεύθυνση και στη «φιλοσοφία» της «προσαρμοστικότητας» και της «ευελιξίας» εντάσσεται και η περιβόητη επιχείρηση «φιλαναγνωσίας» που βρίσκεται εν εξελίξει από το FL. Ουσιαστικά, πρόκειται για «σόου», όπου διάφοροι με γνωστά επώνυμα, αναγιγνώσκουν αποσπάσματα από διάφορα βιβλία που αρέσουν στους ίδιους, αποσκοπώντας στο να «μαγέψουν» το «κοινό». «Ηταν, για μιάμιση ώρα, η Εθνική Βιβλιοθήκη ένα μικρό καταφύγιο. Πιανόσουν από τις λέξεις, ανάκατες, αποσπασματικές, περνούσες από τον αισθαντικό Σεφέρη στον προφητικό Παπαδιαμάντη, στην οδυνηρή γοητεία του Καρυωτάκη, στον συμβολικό στοχασμό του Μπόρχες. Κάπως έτσι, χωρίς επίσημη στολή και εύσημα φιλαναγνωσίας, με τις πόρτες ανοικτές στους περαστικούς θα κτιστεί το ενδιαφέρον για τη νέα Εθνική Βιβλιοθήκη του 2016 στο Φαληρικό Δέλτα»⁸, σημείωσε ο κ. Τροχόπουλος.
Λίγες γραμμές πιο κάτω γίνεται πιο αποκαλυπτικός: «"Ενδιαφέρον" σημαίνει διάλογος ανοικτός στην κοινωνία, όχι μόνο ανάμεσα σε ειδήμονες (δηλαδή;) για το ρόλο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, σε μια χώρα που έμαθε να καταναλώνει αλλά όχι να διαβάζει. Με υποτυπώδεις σχολικές βιβλιοθήκες, με διακοσμητικά ράφια σπιτιών. Οι εξαιρέσεις δεν συγκροτούν κανόνα. Στις δημόσιες βιβλιοθήκες τα τελευταία χρόνια γίνεται πολλή δουλειά, αλλά ο χαρακτήρας της Εθνικής είναι διαφορετικός»⁹.
«Η μετεγκατάσταση του 2016 δεν έχει μόνο τον κόπο της μεταφοράς εκατοντάδων χιλιάδων τεκμηρίων, αλλά και την ανάγκη ενός αναμορφωμένου "περιεχομένου"¹⁰. (δηλαδή;) Επικεντρωμένου ή όχι, θα το αποφασίσουν οι αρμόδιοι. Ο καθένας από εμάς όμως, ως μονάδα και ως κοινωνικό σύνολο, θα πρέπει να εντάξει στον προσωπικό χάρτη έναν καινούργιο προορισμό. Που δεν θα κοινοποιείται ως κατ' εξαίρεση γεγονός, αλλά θα περιλαμβάνεται στις φυσικές δραστηριότητες της ημέρας. Δεν θα είναι το όραμα ορισμένων, αλλά η πραγματικότητα των πολλών. Η μετάβαση έχει πολλά σκαλοπάτια»¹¹.
Μπορεί να υποθέσει κάποιος ότι όλη η «φιλοσοφία» του FL συνίσταται στις «ανάκατες, αποσπασματικές λέξεις». Δηλαδή, την υποκατάσταση της ολόπλευρης μόρφωσης που οδηγεί στην απόκτηση γενικής αντίληψης των σχέσεων και των νόμων κίνησης της πραγματικότητας και η οποία αποτελεί θεμέλιο για την ανάπτυξη της πολυμέρειας και της δημιουργικότητας, με «πιρουνιές» από διάφορα κείμενα, τα οποία προσεγγισμένα έξω από το χρόνο και τις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες γράφτηκαν, δεν λένε απολύτως τίποτα.
Η γνώση ταυτίζεται, έτσι, στο τέλος, με την «πληροφορία». Αυτή τη μορφή, αυτό το μοντέλο ίσως δούμε να ξεδιπλώνεται μέσω του Εθνικού Ψηφιακού Κόμβου που σχεδιάζει το ΙΣΝ.

Στοχεύουν στη χειραγώγηση

Η απόκτηση της ολόπλευρης εκείνης μόρφωσης που εξοπλίζει τον άνθρωπο με στέρεες βάσεις και τον οδηγεί στην ανάπτυξη κοινωνικής συνείδησης είναι δύσκολη και επίπονη διαδικασία, απαιτεί μόχθο και μέθοδο για την οικοδόμηση συγκροτημένης αντίληψης για τον κόσμο (κοσμοθεωρίας), με κρίσιμο το ρόλο της φιλοσοφίας, η οποία όμως, σύμφωνα με το FL, όπως ήδη σημειώσαμε, «δεν οδηγεί πουθενά». Είναι διαδικασία εφ' όρου ζωής που καμία σχέση δεν έχει με τη «διά βίου μάθηση» των αστών, και δεν υποκαθίσταται ούτε από «αποσπάσματα» κειμένων, ούτε από «ανθολόγια» «ωραίων λέξεων», ούτε προσφέρεται για «θεάματα». Ομως, αυτή η τελευταία επισήμανση δεν σημαίνει πως οι αστοί και εν προκειμένω το FL κάνουν «λάθος» ή δεν «γνωρίζουν».
Το αντίθετο, γνωρίζουν πολύ καλά τι πράττουν και σε τι «ορισμούς» θέλουν να εγκλωβίσουν τη μόρφωση και τι περιεχόμενο να της δώσουν. Από την ανάπτυξη ορισμένων «δεξιοτήτων» ως την ανάγνωση «αποσπασμάτων» κειμένων για «μορφωτικές επαλείψεις» και ως την έναρξη επιχείρησης για κατάργηση της «ομογενοποιημένης δημόσιας εκπαίδευσης με ατομική εκπαίδευση»¹² τα πάντα στοχεύουν στη συνείδηση των εργαζομένων και της νέας γενιάς της εργατικής τάξης και στην κατασκευή του εντελώς απαλλοτριωμένου ανθρώπου που θα βολοδέρνει μόνος και έρημος στο βάλτο ενός κοινωνικοοικονομικού συστήματος που σάπισε.
Αν και υπάρχουν ακόμα πολλά αναπάντητα ζητήματα σχετικά με το αν, τι και πότε θα γίνει από τους σχεδιασμούς του FL, το αρχικό μας ερώτημα, εάν, δηλαδή, το παραπάνω εγχείρημα είναι χρήσιμο ή όχι, δεν μπορεί να το δει κανείς έξω από το πολιτικο-οικονομικό πλαίσιο στο οποίο υλοποιείται. Οι ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες, η δημιουργία δικτύου βιβλιοθηκών, το ηλεκτρονικό βιβλίο κ.ά. βεβαίως και αποτελούν χρήσιμα εργαλεία. Οχι όμως όταν ο σχεδιασμός και η λειτουργία τους είναι υπόθεση κάποιων καπιταλιστών, που πέραν των προφανών επιδιώξεων (διαφήμιση του ομίλου και κοινωνική ανοχή, ακόμα και καταξίωση ως ευεργετών) στοχεύουν να χειραγωγήσουν, να κατευθύνουν εκεί που τους βολεύει, τους νέους ανθρώπους που αναζητούν τη γνώση, την αλήθεια.
Θα μπορέσουν να γίνουν εργαλεία αποτελεσματικά για τη μόρφωση, την ολοκληρωμένη πνευματική καλλιέργεια του λαού, μόνο σε μια κοινωνία απαλλαγμένη από την εκμετάλλευση, μια κοινωνία όπου η γνώση «επιστρέφει» ατόφια και ενιαία στο σύνολο της κοινωνίας που την παρήγαγε, χωρίς το «διαθλαστικό φακό» εκείνων που θέλουν να παρουσιάσουν τον καπιταλισμό ως την ανώτατη μορφή οργάνωσης της κοινωνίας.
Παραπομπές:
1. - 6. Το σχετικό υλικό και τα δελτία Τύπου στο www.futurelibrary.gr
7. Συνέντευξη του Γιάννη Τροχόπουλου στο «Βήμα της Κυριακής» - 24/11/2013
8. Γιάννη Τροχόπουλου: Σαν μια πελώρια βιβλιοθήκη/«Καθημερινή» 29-12-2013
9. - 11. Ανάρτηση της 25ης Δεκεμβρίου 2013 στο Facebook, της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κερατσινίου - Δραπετσώνας με παραπομπή σε κείμενο του Γ. Τροχόπουλου με τίτλο «Καταφύγιο για το μέλλον», ξεχωριστής αναφοράς.
12. The Huffington Post/December 29, 2013/technology/Edition: U.S./ Steve Harmon Serial entrepreneur and web pioneer/2014 Top Trends In Technology (Κύριες τάσεις στην τεχνολογία για το 2014).

Γ. Μ.