Πάνω από 1 δισεκατομμύριο άστρα και συνεχίζει

Πάνω από 1 δισεκατομμύριο άστρα και συνεχίζει

Καλλιτεχνική απεικόνιση του δορυφόρου Γαία καθώς χαρτογραφεί το Γαλαξία

Τον πρώτο κατάλογο, που περιέχει την ακριβή θέση στο χώρο και τη λαμπρότητα 1.142.000.000 άστρων του Γαλαξία έδωσαν πριν από λίγες μέρες στη δημοσιότητα, οι επικεφαλής του προγράμματος «Γαία», του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA). Πρόκειται για το πρώτο χειροπιαστό αποτέλεσμα της δουλειάς 450 επιστημόνων και μηχανικών λογισμικού από όλη την Ευρώπη, που κρίθηκε σκόπιμο να δημοσιοποιηθεί πριν ολοκληρωθεί το έργο, ώστε να αξιοποιηθεί στο μεταξύ από την επιστημονική κοινότητα.
Ο νέος κατάλογος στηρίχτηκε στα δεδομένα από τους πρώτους 14 μήνες λειτουργίας του δορυφόρου «Γαία». Είναι δυο φορές πιο ακριβής και περιέχει 20 φορές περισσότερα άστρα από τον προηγούμενο κατάλογο αναφοράς της αστρομετρίας, τον Κατάλογο Ιππαρχος. Οι επιστήμονες μελέτησαν ιδιαίτερα 2 εκατομμύρια άστρα που υπήρχαν τόσο στον Ιππαρχο, όσο και στον κατάλογο Τυχώ-2, της αποστολής «Ιππαρχος» του ESA, που πραγματοποιήθηκε πριν από δύο δεκαετίες. Συνδυάζοντας τα δεδομένα της «Γαίας» με εκείνα των δύο προϋπαρχόντων μικρότερης ακρίβειας καταλόγων, έγινε δυνατό να διαχωρίσουν τα φαινόμενα της παράλλαξης και της πραγματικής κίνησης των άστρων (σ.σ. παράλλαξη είναι ένα από τα στοιχεία της φαινόμενης κίνησης των άστρων στον ουρανό που οφείλεται στην περιφορά της Γης γύρω από τον Ηλιο και εξαρτάται από την απόσταση του άστρου από το ηλιακό σύστημα, ενώ κανονική κίνηση είναι το στοιχείο, που οφείλεται στην πραγματική μετακίνηση των άστρων μέσα στον Γαλαξία). Ετσι, οι επιστήμονες μπόρεσαν να υπολογίσουν με ακρίβεια τις αποστάσεις και τις κινήσεις των 2 εκατομμυρίων άστρων, σχηματίζοντας τον συνδυασμένο κατάλογο αναφοράς: Τυχώ - Γαία Αστρομετρική Λύση (TGAS).

Ο αστρικός χάρτης του Γαλαξία που έδωσε ο ESA, με επισήμανση των γαλαξιών (γαλάζιο), των ανοιχτών σμηνών (κίτρινο) και των σφαιρωτών σμηνών άστρων (λευκό)

Ο Γαλαξίας μας είναι ένας σπειροειδής γαλαξίας με περίπου 100 δισεκατομμύρια άστρα, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται σε ένα δίσκο που έχει διάμετρο 100.000 ετών φωτός και πάχος στο κέντρο του 1.000 ετών φωτός. Στο σκοτεινό έναστρο ουρανό αυτός ο δίσκος φαίνεται ως αυτό που ονομάζουμε Γαλαξιακό Επίπεδο. Είναι ιδιαίτερα φωτεινό στο κέντρο, ενώ διατρέχεται από σκοτεινές λωρίδες, που οφείλονται σε πυκνά νέφη διαστρικών αερίων και σκόνης, τα οποία απορροφούν το φως στην πορεία του από τα άστρα προς τη Γη.
Ο Γαλαξίας περιέχει πολλά σφαιρωτά (σφαιρικά) και ανοιχτά (σ.σ. αραιά) σμήνη άστρων, δηλαδή ομάδες άστρων που συγκρατούνται μαζί από τις βαρυτικές τους αλληλεπιδράσεις. Τα σφαιρωτά σμήνη περιέχουν εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια άστρα και βρίσκονται κυρίως στην άλω του Γαλαξία (έξω από το Γαλαξιακό Επίπεδο), ενώ τα ανοιχτά σμήνη (όπως οι Πλειάδες) περιέχουν μερικές εκατοντάδες έως χιλιάδες άστρα και βρίσκονται κυρίως πάνω στο Γαλαξιακό Επίπεδο.
Τα δύο φωτεινά αντικείμενα στο κάτω δεξιά μέρος του χάρτη της «Γαίας» που δημοσιεύουμε είναι το Μεγάλο και το Μικρό Μαγγελανικό Νέφος, δύο νάνοι γαλαξίες, δορυφόροι του Γαλαξία. Στους άλλους γαλαξίες ξεχωρίζει η Ανδρομέδα (M31) με το δορυφόρο της Μ33. Στην εικόνα φαίνονται κάποιες καμπύλες λωρίδες και τεχνουργήματα, που δεν έχουν αστρονομική προέλευση, αλλά είναι αποτέλεσμα της διαδικασίας σάρωσης του ουρανού από το δορυφόρο «Γαία». Επειδή ο χάρτης έχει βασιστεί στα δεδομένα από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας, όλα τα τμήματα του ουρανού δεν έχουν ακόμη σαρωθεί με την ίδια λεπτομέρεια. Τα τεχνουργήματα θα εξαφανίζονται σταδιακά καθώς νέα δεδομένα από τις παρατηρήσεις θα προστίθενται στο χάρτη.