ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΞΑΘΛΙΩΣΗΣ

Συνωστισμός υποψηφιοτήτων για τη θέση του αρχηγού του νέου φορέα της αποκαλούμενης Κεντροαριστεράς, που συσπειρώνει κάτω από ενιαία ηγεσία κόμματα τα οποία στις επόμενες εκλογές φοβούνται πως θα εξαφανιστούν από τον εκλογικό χάρτη. Στην Ελλάδα της εξαθλίωσης και της φτώχειας οι συνεχιζόμενες προσπάθειες μετεξέλιξης των αστικών κομμάτων, που εκτρέπουν τις πολιτικές αναζητήσεις από την αφετηρία των προβλημάτων, ανταποκρίνονται στις ανάγκες της καπιταλιστικής βάσης που απαιτεί μονοσήμαντες πολιτικές επιλογές προσαρμοσμένες στις ανάγκες του κεφαλαίου. Όλα τα αστικά κόμματα δεν μπορούν πια ούτε να υποκρίνονται τους αντιπάλους και μοιάζει να εξαντλείται και η μορφοποίηση σε κομματίδια κάποιων από τα ιδεολογικά συστατικά τους, την ίδια στιγμή όμως που ο τύπος διαχείρισης του συστήματος που αυτά εκφράζουν και παραμένει κυρίαρχος και δεν φαίνεται προς το παρόν να αμφισβητείται από μεγάλη πλειοψηφία. Μοιάζει στις νέες οικονομικοκοινωνικές συνθήκες να ξαναβρίσκει την ισορροπία της η πολιτική σκηνή των αστικών κομμάτων,  αναπαλαιωμένη ίσως και μετεξελιγμένη,  σίγουρα όμως αποθρασυμένη  –όχι μόνο η θρασύτητα της Χ.Α αλλά και η διολίσθηση της Ν. Δημοκρατίας σε θέσεις της το δείχνει.

               Στην προσπάθεια για παγίωση αυτής της  πολιτικής αναπαλαίωσης  και κανονικοποίησης του πολιτικού βίου επιστρατεύονται διανοούμενοι και δημοσιογράφοι που θα θεωρητικοποιήσουν την σταθεροποίηση της κατάστασής μας στα όρια –και πέραν των ορίων- της εξαθλίωσης. Συντονισμένα και σχεδόν επιθετικά προβάλλονται απόψεις για αστική δημοκρατία και φιλελευθερισμό, ενώ δεν σταματά η συνεχής απαξίωση του μαρξισμού ποικιλοτρόπως. Μετά τα διλήμματα και τις απειλές επανέρχεται επιθετικά φτιασιδωμένη η  αστική ιδεολογία για να εκμαιεύσει την ανοχή  και αποδοχή μας.

               Κι έρχεται στο προσκήνιο ο θαυμασμός για τη δημοκρατική και ρασιοναλιστική ευρωπαϊκή παράδοση της κριτικής  κάθε αυθεντίας και επομένως απόρριψης κάθε ολοκληρωτισμού, που σημαίνει απόρριψη του πάλαι ποτέ υπαρκτού σοσιαλισμού, προβάλλεται η αντίθεση ανάμεσα στις δημοκρατικές αρχές από τη μια και στις μαρξιστικές ή λενινιστικές αρχές που έφεραν τον ολοκληρωτισμό. Και δίνεται η διαβεβαίωση πως «η ανθρωπότητα δεν πρόκειται να απορρίψει ξανά τους δύο πυλώνες της νέας εποχής: την ελεύθερη αγορά και τη φιλελεύθερη δημοκρατία».  Μαγική λέξη είναι η ελευθερία. Και η ελευθερία ταυτίζεται με την απουσία καταναγκασμών στις ατομικές επιλογές –ελευθερία στην προσωπική ζωή, στις κοινωνικές σχέσεις, στις οικονομικές δραστηριότητες.

               Ένα νοητικό παράδειγμα από τον Robert Nozick είναι ενδεικτικό για την έννοια αυτής της ελευθερίας που πολλοί από τους φιλελεύθερους ισχυρίζονται πως υπερασπίζονται. Έστω λοιπόν πως υπάρχει μια κοινωνία 24 ατόμων, όπου στην ύστατη θέση της κλίμακάς της βρίσκεται ο εργάτης Ω. Ο Ω έχει να αντιμετωπίσει το δίλημμα της εργασίας (υποταγής) σε έναν καπιταλιστή ή του θανάτου από την ασιτία. Σύμφωνα με τον Nozick παρά το πιεστικότατο δίλημμα, (στην ουσία, μη δίλημμα) ο Ω δεν είναι σε καμιά περίπτωση λιγότερο ελεύθερος από τους Α έως Ψ, εφόσον αυτοί έχουν πράξει εθελούσια και εντός των δικαιωμάτων τους. Η συνθήκη που αντιμετωπίζει ο Ω, ασχέτως του πόσο απεχθής είναι, δεν αφορά τη δικαιοσύνη. Αν ο Ω επιλέξει να εργαστεί για τον καπιταλιστή, η επιλογή του δεν είναι προϊόν εξαναγκασμού, αλλά ίδιας και ελεύθερης βούλησης. Δεν θεωρείται πως ο Ω είναι ελεύθερος επειδή μπορεί να επιλέξει μεταξύ δυο ενδεχομένων (με το δεύτερο να αποτελεί την πείνα), αλλά επειδή απλώς δεν έχει προηγηθεί κάποια παραβίαση δικαιωμάτων. Μ’  άλλα λόγια μπορεί  οι πράξεις των Α έως Ψ να μειώνουν τις διαθέσιμες επιλογές του Ω, ωστόσο αυτό σε καμιά περίπτωση δεν μειώνει την ελευθερία του.

Οι απολογητές λοιπόν του καπιταλισμού μέσα από έννοιες όπως δικαιοσύνη κι ελευθερία προσπαθούν να τον δικαιώσουν. Μόνο που η ελευθερία τους εμφανίζεται μονοσήμαντη, έτσι που να επιστρατευθεί  στην υπεράσπιση της ιδιοκτησίας η οποία βέβαια προσδιορίζεται  ως αποκρυστάλλωση της ελευθερίας. Υπονοείται πάντα πως ο εργάτης λαμβάνει περισσότερα από όσα θα λάμβανε σ’ ένα κόσμο χωρίς ιδιοκτησία, ενώ όσον αφορά τους εργάτες που δεν βρίσκουν αγοραστές για την εργατική τους δύναμη, η υπόρρητη ή και εκφρασμένη άποψη είναι πως ούτως ή άλλως δεν θα επιβίωναν, αυτοί είναι υπεύθυνοι για την ανικανότητά τους.

Η μεγάλη επιθυμία των φιλελεύθερων για προστασία της ελευθερίας στην τελική δεν αφορά όλους, εφόσον ελευθερία εννοείται στην πραγματικότητα η ελευθερία των ιδιοκτητών να πράττουν όπως θέλουν με την περιουσία τους. Κι αν ακόμα μοιάζει προβληματική η σύνδεση καπιταλισμού και ελευθερίας, αυτό όμως που προέχει είναι να αποδειχτεί πως το αντίπαλο δέος του καπιταλισμού ο κομμουνισμός, δεν μπορεί να διατηρηθεί παρά με κόστος την ίδια την ελευθερία. Και μέσα από νοητικά τεχνάσματα, υπόρρητες παραδοχές στην ουσία ο τυπικός σύγχρονος αστός της καπιταλιστικής κοινωνίας θεωρείται ο καθολικός τύπος του φυσικού ανθρώπου.

Στα επιχειρήματά τους επικρατεί μια  φορμαλιστική αντίληψη του δικαίου και του ηθικού που  αγνοεί την άσκηση της εξουσίας, την κατοχή των μέσων παραγωγής, τη συσχέτιση της ανισότητας ως προς την ιδιοκτησία με την ανισότητα σε σχέση με την εξουσία και τις συνέπειες της για την ελευθερία του ατόμου. Και όλοι αρνούνται να δουν την καταγωγή της ιδιοκτησίας, τα ιστορικά συμφραζόμενά της, δεν βρίσκουν, γιατί δεν μπορούν να δικαιολογήσουν ακόμα και με τις δικές τους έννοιες δικαίου ή ελευθερίας,  στα θεμέλιά της αυθαιρεσίες και ανομίες. Και αν θέλοντας να δώσουν αιωνιότητα στο παρόν πολιτικοοικονομικό σύστημα δημιουργούν άχρονα και καθολικά υποκείμενα στα παραδείγματα, όμως αυτά δεν είναι παρά προϊόντα των δυτικών καπιταλιστικών κοινωνιών.

Μόνο που  το δίκαιο και η ελευθερία δεν εξαντλείται στο επίπεδο μιας αποστειρωμένης  μικροκοινωνίας χωρίς προβλήματα επιβίωσης,  σε ένα ατομικιστικό περιβάλλον όπου αγνοείται η έννοια του κοινωνικού γίγνεσθαι και παύει ο ιστορικός χρόνος.