15 Δεκ 2018

Πωλ Ελυάρ – Από το Παρίσι στο Γράμμο


«Άσκοπα ζείτε εσείς χωρίς να δείτε πως οι άνθρωποι
έχουν ανάγκη την ενότητα να ελπίζουν ν’ αγωνίζονται
Να μάθουνε τον κόσμο και να τον αλλάξουν»
[Η Ποίηση πρέπει να έχει στόχο την πραχτική αλήθεια]
Ο Πωλ Ελυάρ (πραγματικό όνομα: Eugène Émile Paul Grindel, 14 Δεκεμβρίου 1895 – 18 Νοεμβρίου 1952) ήταν Γάλλος συγγραφέας και ποιητής ο οποίος δραστηριοποιήθηκε στα καλλιτεχνικά ρεύματα του ντανταϊσμού και του υπερρεαλισμού.Θεωρείται μέχρι σήμερα ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους ποιητές.
Γεννήθηκε στην πόλη Σαιν-Ντενί, κοντά στο Παρίσι όπου πέρασε τα πρώτα του χρόνια. Στο διάστημα 1907-1911 γράφτηκε στη Σχολή Κολμπέρ όπου πραγματοποίησε σπουδές, ωστόσο σε ηλικία περίπου 17 ετών προσβλήθηκε από φυματίωση και αναγκάστηκε να τις διακόψει. Για δύο χρόνια, διέμεινε σε σανατόριο στο Νταβός της Ελβετίας όπου τελικά θεραπεύτηκε και αμέσως μετά, το 1914 κατατάχθηκε στον στρατό.
Το 1917 παντρεύτηκε την Helena Deluvina Diarkinoff, περισσότερο γνωστή ως Γκαλά, με την οποία απέκτησε και μία κόρη. Την ίδια περίοδο δημοσίευε τα πρώτα του ποιήματα, αρχικά με τη συλλογή Το Χρέος και η Ανησυχία και αργότερα με τα Ποιήματα για την Ειρήνη (1918), τα οποία προκάλεσαν και το ενδιαφέρον του Ζαν Πολάν, εκδότη της επιθεώρησης Spectateur. Παράλληλα, ο Ελυάρ γνωρίστηκε με τους Αντρέ Μπρετόν, Λουί Αραγκόν και Τριστάν Τζαρά, με τους οποίους συμμετείχε αρχικά στο κίνημα του ντανταϊσμού και αργότερα του υπερρεαλισμού. Απέκτησε επίσης μία στενή φιλία με τον Μαξ Ερνστ. Το 1932 χώρισε με τη γυναίκα του “Γκαλά” αλλά η σχέση τους εξακολούθησε επί χρόνια, ακόμη και μετά το γάμο του Ελυάρ το 1934 με την ” Νυς”. Ο Πωλ Ελυάρ αποτέλεσε έναν από τους ιδρυτές της επιθεώρησης των υπερρεαλιστών Litterature καθώς και της μεταγενέστερης έκδοσης La Revolution Surrealiste. Παρέμεινε στις τάξεις της υπερρεαλιστικής ομάδας του Παρισιού μέχρι το 1938.
Κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου πήρε ενεργό μέρος στην Αντίσταση, ως μέλος του κομμουνιστικού κόμματος. Οι κομμουνιστικές πεποιθήσεις του Ελυάρ τον ώθησαν στο σημείο να επισκεφτεί το Γράμμο κατά τη διάρκεια του Ελληνικού εμφυλίου πολέμου και να γράφει ποιήματα υπέρ των ανταρτών, με σκοπό να αναπτερώσει το ηθικό τους.
Πέθανε το 1952 από καρδιακή προσβολή, σε ηλικία 57 ετών.
Ο Ελυάρ ως μαχητικός διανοούμενος και κομμουνιστής βρισκόταν πάντα στο μετεριζι των αναγκών της εποχής. Δεν φοβήθηκε ποτέ να εκφράσει τις αποψεις του, ακόμα και σε δύσκολες περιόδους. Είχε υποστηρίξει την Μαροκινή Επανάσταση (ενάντια στους Ισπανούς ως κατακτητές) το 1925 και αργότερα κράτησε μία μαχητική θέση απέναντι στον φρανκισμό. Εκείνη την περίοδο ο επιστήθιος φίλος του είναι ο Πάμπλο Πικάσο. Ο ποιητής γράφει το ποίημα «Νίκη για τη Γκερνίκα» και ο ζωγράφος ζωγραφίζει τον γνωστό πίνακα.
Η σχέση του με την Ελλάδα «κρατά» από το 1944, που συνεπαρμένος από τον αγώνα του λαού της Αθήνας, του αφιερώνει το ποίημα «Η Μάχη της Αθήνας», «…Λαέ βασιλιά, λαέ απελπισμένε,/ δεν έχεις πια να χάσεις/ παρά τη λευτεριά σου…». Το ποίημα γίνεται γνωστό το 1946, όταν ο Ελυάρ, προσκαλεσμένος του ΕΑΜ, συμμετέχει σε εκδηλώσεις στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
«Ελλάδα, ρόδο του λόγου μου»
Η γαλλική αντιπροσωπεία έφτασε στην Ελλάδα, μέσω Αλβανίας. Επισκέφθηκε το Βίτσι, τα χωριά της Ελεύθερης Ελλάδας, τα νοσοκομεία, συνάντησε από κοντά τις μαυροφορομένες γυναίκες, που όπως σημείωνε ο Ελυάρ, «πάντα θ’ ακούσεις την ίδια τραγική απάντηση. “Χωροφύλακες σκότωσαν τους δικούς μου, έδειραν, βίασαν γυναίκες, έκαψαν το χωριό, ο γιος μου σκοτώθηκε…”».
Στη συνέχεια, η γαλλική αντιπροσωπεία, συνοδευόμενη από τον Πέτρο Κόκκαλη, έφτασε στο Γράμμο, όπου παρέμεινε περίπου μια βδομάδα.
Ο Ελυάρ δε στεκόταν λεπτό. Βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του μετώπου, όπου με τηλεβόα απευθύνθηκε στους στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού. Περιηγήθηκε και παρευρέθηκε σε μικρές και μεγάλες μονάδες του ΔΣΕ, στην έδρα του Γενικού Αρχηγείου, σε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις για τους μαχητές και τους κατοίκους των χωριών. Από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές η παρασημοφόρησή του από την ΙΧη Μεραρχία. Να πώς το περιγράφει η εφημερίδα «Προς τη Νίκη» (13/6/1949), με τίτλο, «Η γαλλική αντιπροσωπεία με τους αητούς του Γράμμου»«(…) Τίποτα δε σαλεύει. Ο στρατηγός προχωράει στον Ελυάρ. Χαιρετά και καρφιτσώνει το παράσημο “Λιτόχωρο” και αργά, καθαρά χτυπητά σα να θέλει να φτάσουν τα λόγια ως τα κατάβαθα της ψυχής, να πετάξουν ως τις άκρες της Γης, λέει: “Η λεύτερη Ελλάδα μέσω της ΙΧης Μεραρχίας σας προσφέρει το παράσημο “Λιτόχωρο” παρμένο απ’ το νωπό τάφο του ήρωα νεκρού μας ταγματάρχη Ανδρεάδη (ήταν από τους πρωτεργάτες της μάχης του Λιτοχώρου) (…)
Υστερα μας μιλάει ο Ελυάρ: Σύντροφοι, σας ευχαριστώ για το μετάλλιο. Νιώθω πως δεν αξίζω. Μα το δέχομαι γιατί θα το φορώ στ’ όνομα όλων των Γάλλων που παλεύουν και πάλεψαν όπως εσείς. Σας δίνω όρκο πως το μήνυμα του νεκρού συντρόφου σας Ανδρεάδη θα γίνει γνωστό σ’ όλο τον κόσμο (…). Η νίκη που κερδίζεται μ’ αίμα και δάκρυα θα δώσει πιο όμορφη ζωή σε όλους τους λαούς. Γιατί αυτή τη στιγμή υπάρχουν δύο στρατόπεδα, όπως και στη χώρα σας. Κείνο που πολεμάει για τη ζωή και κείνο που πολεμάει για θησαυρούς».
Εικόνες συνταρακτικές, που αποτύπωνε με την ψυχή του και την πένα του, σε μια σειρά ποιημάτων, με γενικό τίτλο «Ελλάδα, ρόδο του λόγου μου».
Εξι από αυτά τα ποιήματα, αμέσως μετά την επιστροφή του Ελυάρ από το Γράμμο, κυκλοφόρησαν το 1949 στο Παρίσι, σε ένα λεύκωμα, με τίτλο «Grece, ma rose de raison», εικονογραφημένο με έξι χαρακτικά της Ζιζής Μακρή, το οποίο τύπωσε στο χέρι, σε 50 αντίτυπα, ο σύντροφός της και γλύπτης Μέμος Μακρής και τα οποία διακινήθηκαν χέρι – χέρι, για την ενημέρωση των προοδευτικών Γάλλων διανοουμένων για τον αγώνα του ΔΣΕ.
Στις ελληνίδες αδελφές μου (Γράμμος, Ιούνης ’49)
Αδελφές μου της ελπίδας, ω, γυναίκες γενναίες,
Έχετε κλείσει συμφωνία ενάντια στο θάνατο
Ω, αθάνατες αγαπημένες μου,
Παίζετε τη ζωή σας
Για να θριαμβεύσει η ζωή
Είναι κοντά η μέρα, ω, αδελφές μου του μεγαλείου,
Που θα κοροϊδεύουμε τις λέξεις πόλεμος και μιζέρια
Γιατί θα έχετε νικήσει
 Προσεύχονται οι χήρες και οι μανάδες
….Με τα όπλα και με το αίμα
λυτρώστε μας από το φασισμό
Νανουρίζαμε ολάκερο το φως
και τα στήθη μας φούσκωναν γάλα
Αφήστε μας να πάρουμε τουφέκι
να βάλουμε σημάδι τους φασίστες…
[Συλλογή: «Ελλάδα, τριαντάφυλλο του λογισμού μου»]
Έκκληση του Πωλ Ελυάρ στους στρατιώτες του Εθνικού Στρατού στο μέτωπο του Γράμμου (Ιούνης 1949)
Γιοι της Ελλάδας,
«Απευθύνομαι σ’ εσάς τους αγρότες, τους εργάτες, τους διανοούμενους που υπηρετείτε αναγκαστικά στο στρατό μιας κυβέρνησης που δεν σας εκπροσωπεί. Και πρώτα απ’ όλα θέλω να σας διαβεβαιώσω πως ήρθα για να διαπιστώσω με τα ίδια μου τα μάτια την εδώ κατάσταση και πως μοναδικός λόγος που με παρότρυνε σ’ αυτό είναι το ζωηρό ενδιαφέρον μου για την αλήθεια αλλά και το πάθος μου για την ειρήνη. Ένας εμφύλιος πόλεμος όπως ο δικός σας είναι ο πιο φοβερός απ’ τους πολέμους και οι μόνοι που ωφελούνται είναι εκείνοι που σας οδήγησαν σ’ αυτόν.
Αυτό που είδα στην ελεύθερη Ελλάδα είναι ο ακατανίκητος Λαϊκός Στρατός του οποίου η αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία ενώνει αδελφικά τους αξιωματικούς και τους στρατιώτες του. Κανένας ξένος δεν υπάρχει στις γραμμές τους, εφόσον το όραμά τους είναι η ανεξαρτησία και το μεγαλείο, σε ευτυχία και ειρήνη, της χώρας τους. Είδα την αθώα καρδιά τους, τα τίμια μάτια τους και κάτω απ’ τον γαλάζιο ουρανό τους να χορεύουν και να τραγουδάνε σαν παιδιά. Είδα όμως και το μέτωπό τους να σκοτεινιάζει με τη σκέψη ότι έχουν απέναντί τους τους αντιπάλους στη μάχη τα αδέλφια, τους γονείς και τους πατεράδες τους. Όμως πολλές περιοχές πρέπει ακόμα να ελευθερωθούν, πολλά ερείπια να ανορθωθούν, πολλή χέρσα γη να καλλιεργηθεί και κυρίως να επιτευχθεί η απελευθέρωση απ’ τα μαρτύρια.
Σας ικετεύω όλους εσάς που βρίσκεστε απ’ τη μεριά των δεσμοφυλάκων και των δήμιων να αναλογιστείτε τους αθώους που κάθε μέρα πληρώνουν το δικό σας μέλλον με το αίμα τους. Σας ικετεύω να αναλογιστείτε τη φρίκη της Μακρονήσου και των φυλακών της χώρας σας, όπου χιλιάδες πατριώτες, βέβαιοι για τη νίκη τους, περιμένουν κάθε μέρα τα βασανιστήρια και το θάνατο.
Όπου κι’ αν πήγα είδα παντού εδώ στο μέτωπο, στην πρώτη γραμμή ή στα μετόπισθεν, τους αιχμαλώτους συναδέλφους σας να απολαμβάνουν τον πιο μεγάλο σεβασμό και την ανθρωπιά και να διατρέφονται ακριβώς όπως και οι αντάρτες, είδα να περιποιούνται τους τραυματίες σας με την ίδια φροντίδα όπως και εκείνους του Δημοκρατικού Στρατού. Αυτοί οι αιχμάλωτοι, που κάθε μέρα γίνονται περισσότεροι, είναι ελεύθεροι να επιστρέψουν στα σπίτια τους ή να ενταχθούν στο Δημοκρατικό Στρατό. Οι πιο πολλοί διαλέγουν τη δεύτερη λύση.
Είναι η πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία που ένα στρατός αισθάνεται τόσο δυνατός, τόσο βέβαιος για τη νίκη ώστε να είναι σε θέση να δείχνει τέτοια εμπιστοσύνη στον άνθρωπο. Είναι επίσης που ένας στρατός δείχνει τόσο πρόθυμος να προσφέρει την ειρήνη, όσο περισσότερο αυξάνουν οι δυνάμεις του. Η μόνη νίκη που εύχεται αυτός ο στρατός είναι η καθολική ενότητα του λαού και το τέλος των δεινών του πολέμου που έχουν επιβάλλει οι αγγλοσάξονες ιμπεριαλιστές.
Σ’ ολόκληρο τον κόσμο οι απλοί άνθρωποι αγωνίζονται για την ειρήνη. Ο γενναίος ελληνικός λαός, γεμάτος δόξα βρίσκεται στην πρωτοπορία αυτού του αγώνα.»

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

TOP READ