Οι πραγματικοί οργανωτές του πραξικοπήματος

Στην Αθήνα βιάζονταν...

Μισή με μία ώρα πριν εκδηλωθεί το πραξικόπημα στην Κύπρο, στην Αθήνα ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Γρ. Μπονάνος, συγκέντρωσε στο γραφείο στο Πεντάγωνο τους αρχηγούς των κλάδων του στρατεύματος ανακοινώνοντάς τους το βαρυσήμαντο γεγονός πριν ακόμη αυτό λάβει χώρα!!!

- "Κύριοι - είπε ο αρχηγός - στην Κύπρο η Εθνοφρουρά ανέτρεψε τον Μακάριο, όστις μάλλον έχει φονευθεί".

Ας δούμε όμως πώς περιγράφει τη σκηνή ο τότε αρχηγός της πολεμικής αεροπορίας, αντιπτέραρχος Αλέξανδρος Παπανικολάου, σε απόρρητη έκθεσή του που παρέδωσε στην κυβέρνηση Καραμανλή μετά τη μεταπολίτευση: "Η αυλαία του δράματος - γράφει ο Παπανικολάου - υψώθη την 15ην Ιουλίου 1974. Ο στρατηγός Μπονάνος εκάλεσεν εις το γραφείον του άπαντας τους αρχηγούς Κλάδων Ενόπλων Δυνάμεων, την 0Ο.Ο8 ώραν, και ανεκοίνωσεν εις αυτούς ότι η Εθνοφρουρά ανέτρεψε τον Μακάριον, όστις μάλλον είχε φονευθεί. Ητο η πρώτη φορά καθ' ην ο υποφαινόμενος επληροφορείτο περί τοιαύτης εξελίξεως, εις σχετικήν δε ερώτησίν του έλαβεν ως απάντησιν ότι "όλα θα εξελιχθούν καλώς"" (Η Εκθεση Παπανικολάου στο: Στ. Ψυχάρη: "Τα παρασκήνια της Αλλαγής", Αθήνα 1975, σελ. 205 - 239).

Ο ίδιος, όμως, ο στρατηγός Μπονάνος, στα απομνημονεύματά του, παρουσιάζει κάπως διαφορετικά τα πράγματα. Ας παρακολουθήσουμε και τη δική του εξιστόρηση: "Το πρωί της Δευτέρας, 15 Ιουλίου - γράφει ο Μπονάνος - έφτασα στο γραφείο μου πολύ ενωρίτερον της συνήθους ώρας προσελεύσεώς μου... Περί την 7ην πρωινήν, εισέρχεται εις το γραφείον μου ο Ματάτσης και μου αναφέρει ότι η ενέργεια ανατροπής του Μακαρίου ήρχισε, και ότι μέχρι στιγμής, ουδέν εμπόδιον παρουσιάζεται διά την επιτυχίαν της.

Μετ' ολίγον με επεσκέφθη ο Ιωαννίδης περιχαρής διά την επιτυχίαν και μου λέγει ότι ο Μακάριος είναι νεκρός. Κατόπιν αυτού, την 7.30 ώραν, καλώ τους αρχηγούς των τριών κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων. Τους ενημέρωσα διά την αναληφθείσαν ενέργειαν ανατροπής και ανέφερα την πληροφορίαν του Ιωαννίδη, ότι ο Μακάριος μάλλον εφονεύθη.

Ο Γαλατσάνος, βέβαια, εγνώριζε διότι τον είχα, ως προανέφερα, ενημερώσει. Αλλά και οι Αραπάκης και Παπανικολάου μου έδωσαν την εντύπωσιν ότι εγνώριζαν, διότι ουδόλως εξεπλάγησαν και εδέχθησαν με ικανοποίησιν την ενημέρωσιν, και ως να μη έλεγα κάτι άγνωστον.

Εδωσα εντολήν να παρακολουθούν στενώς την κατάστασιν, ώστε να είμεθα έτοιμοι διά την αντιμετώπισιν παντός ενδεχομένου και ούτοι απεχώρησαν, επιστρέψαντες στα γραφεία των.

Περί την 8ην πρωινήν, μου ετηλεφώνησεν ο Ντάβος, που ευρίσκετο εις Αθήνας λόγω της συνόδου του Ανωτάτου Στρατιωτικού Συμβουλίου και με συνεχάρη διά την ενέργειαν. "Επρεπε να το είχαμε κάνει ενωρίτερα", πρόσθεσε". (Στρατηγού Γρ. Μπονάνου: "Η Αλήθεια", σελ. 224).

Η προετοιμασία του πραξικοπήματος και η εκτέλεσή του

Η χούντα των Αθηνών - όπως προκύπτει από τις καταθέσεις των πρωταγωνιστών της στην επιτροπή της Βουλής που εξέτασε το φάκελο της Κύπρου - είχε αποφασίσει, τουλάχιστον, από τις αρχές του 1974 την πραξικοπηματική ανατροπή του Μακαρίου.Η σχετική απόφαση λήφθηκε σε σύσκεψη που έγινε, με πρωτοβουλία του αόρατου δικτάτορα Δ. Ιωαννίδη, στο σπίτι του "πρωθυπουργού" Ανδρουτσόπουλου και με τη συμμετοχή του "Προέδρου Δημοκρατίας" του καθεστώτος Φ. Γκιζίκη καθώς και του αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγού Μπονάνου (Κ. Κάππου: "Εγκλημα εναντίον της Κύπρου", εκδόσεις ΓΝΩΣΕΙΣ, σελ. 57). Ετσι τον Ιούλιο του 1974 είχαν γίνει ουσιαστικά όλες οι σχετικές προετοιμασίες.

Στις 2 Ιουλίου σε σύσκεψη που έγινε στο γραφείο του στρατηγού Μπονάνου στο Πεντάγωνο - με τη συμμετοχή του ιδίου, του Δ. Ιωαννίδη, του διοικητή της Γ Ανωτέρας Στρατιωτικής Διοικήσεως της Κυπριακής Εθνοφρουράς ταξίαρχου Μ. Γεωργίτση, του Διοικητή των ΛΟΚ Κύπρου Συνταγματάρχη Κ. Κομπόκη και του επιτελάρχη της κυπριακής εθνοφρουράς υποστράτηγου Π. Παπαδάκη - δόθηκεπροφορική διαταγή να ανατρέψει η εθνοφρουρά το Μακάριο.Γι' αυτή τη σύσκεψη ο Μπονάνος γράφει: "Το βράδυ της επομένης ημέρας συγκεντρώθηκαν στο γραφείο μου ο Παπαδάκης, ο Γεωργίτσης και ο Κομπόκης. Ο Ιωαννίδης είχεν έλθη μόνος του ενωρίτερα και μάλιστα μου εζήτησε να ομιλήση μόνον εκείνος. Δεν τον ήκουσα και ενημέρωσα τους άλλους αξιωματικούς διά τον λόγον της προσκλήσεώς των στο αρχηγείον. Εν συνεχεία ο Ιωαννίδης εξήγησε δι' ολίγον τι θα γίνη και πώς πρέπει να σχεδιασθή. Ο Παπαδάκης και οι δύο άλλοι, ετόνισαν ότι πρέπει απαραιτήτως να απομακρυνθεί εκ Κύπρου ο Αρχηγός του ΓΕΕΦ (σ. Γ.Π.: Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς) Ντενίσης, διότι έχει, λόγω του κινδύνου επεισοδίων δεσμεύσει όλας τας μονάδας της Εθνικής Φρουράς να μην κινούνται άνευ προσωπικής διαταγής του. Ανέλαβα να καλέσω τον Ντενίσην εις Αθήνας, ετόνισα δε εις τους άλλους, ότι η ενέργεια πρέπει να εκτελεσθή από τας μονάδας της Εθνικής Φρουράς που εδρεύουν εις Λευκωσίαν και ότι ουδεμία άλλη μονάς θα μετακινηθή εκ των άλλων σημείων της νήσου προς την Κυπριακήν πρωτεύουσαν. Συνεφώνησαν όλοι και έφυγαν διά το γραφείον του Ιωαννίδη, όπου θα κατήρτιζαν το σχέδιον ενεργείας, το οποίον θα μου υπεβάλετο την επομένην, διά να το μελετήσω. Το πρωί της επομένης, με επεσκέφθησαν οι Παπαδάκης, Γεωργίτσης και Κομπόκης, διά να με αποχαιρετήσουν. Τους ηρώτησα διατί δεν έφεραν το σχέδιον και μου είπον ότι το είχε ο Ιωαννίδης, ο οποίος και θα μου το υποβάλη μετ' ολίγον. Δε γνωρίζω εάν τελικώς κατηρτίσθη σχέδιον και εάν πράγματι κατηρτίσθη, ουδέποτε το είδον" (Στρατηγού Γρ. Μπονάνου, στο ίδιο, σελ. 218).

Ο Μπονάνος αναφέρεται σε μία ακόμη σύσκεψη, ανάμεσα σ' αυτόν, τον Ιωαννίδη και τον Γκιζίκη που έγινε στο σπίτι του τελευταίου στις 11 Ιουλίου, λίγες δηλαδή μέρες πριν το πραξικόπημα. "Ο Ιωαννίδης - γράφει - μας είπεν ότι έχει πληροφορίας από την Κύπρον, συμφώνως προς τας οποίας το επικουρικόν σώμα του Μακαρίου επιτήρη στενώς και καθ' όλην τη νύκτα τα στρατόπεδα της Εθνικής Φρουράς, ενώ "πολιορκεί" κυριολεκτικώς τα σπίτια όπου διαμένουν οι Ελληνες αξιωματικοί μετά των οικογενειών τους. Ως εκ τούτου, είπε, η ενέργεια δεν ημπορεί να γίνει νύκτα, αλλά ημέραν, όταν οι πραιτοριανοί αποσύρονται. Και προέκρινε ως κατάλληλον χρόνον την πρωίαν της Δευτέρας, 15ης Ιουλίου.

Τον ηρώτησα τότε πού είναι το σχέδιον ενεργείας που είχε καταρτισθή και εκείνος μου απάντησεν ότι δεν υπάρχει γραπτόν σχέδιον αλλ' ότι έδωσεν εντολάς προφορικώς στους Γεωργίτσην και Κομπόκην, τας οποίας ούτοι απεστήθησαν" (στο ίδιο, σελ. 219).

Το πραξικόπημα εκδηλώθηκε, όπως είχαν προγραμματίσει οι εμπνευστές του. Από το σημείο αυτό και μετά αρχίζει ένα νέο δράμα για τη Μεγαλόνησο που κρατάει ως τις μέρες μας.

    

Οι πραγματικοί οργανωτές του πραξικοπήματος

Ασφαλώς δεν είναι κανείς τόσο αφελής, ώστε να πιστέψει πως το πραξικόπημα στην Κύπρο ήταν έργο μόνο της χούντας του Ιωαννίδη και των οργάνων της. Αλλά, ούτε και τα στοιχεία που υπάρχουν συνηγορούν σε κάτι τέτοιο. Αντίθετα, όλα βεβαιώνουν ότι τόσο το πραξικόπημα όσο και ο ΑΤΤΙΛΑΣ που ακολούθησε, αποτελούσαν ένα ενιαίο σχέδιο των Αμερικανών με κύριο στόχο να προωθήσουν δυναμικά την πολιτική που από χρόνια είχαν υιοθετήσει για διχοτομική λύση του Κυπριακού. Ας δούμε όμως το θέμα αναλυτικότερα.

Το δικτατορικό καθεστώς - μαριονέτα των Αθηνών ήταν αδύνατο να προχωρήσει σε οποιαδήποτε ενέργεια στην Κύπρο, χωρίς να έχει εξασφαλίσει τις στοιχειώδεις εγγυήσεις ότι θα έχει την κάλυψη των Ηνωμένων Πολιτειών.Ο Αντιπτέραρχος Παπανικολάου στην προαναφερόμενη απόρρητη έκθεσή του λέει πως όταν στις 16 Ιουλίου του 1974, μια μέρα δηλαδή μετά το πραξικόπημα, ρώτησε τον Ιωαννίδη για τις επιπτώσεις αυτής της ενέργειας εισέπραξε την εξής απάντηση: "ούτε οι Αμερικανοί ούτε οι Τούρκοι επεθύμουν τον Μακάριον" (Στ. Ψυχάρη: "Τα παρασκήνια της Αλλαγής", Αθήνα 1975, σελ. 276). Αλλά και ο τότε αρχηγός του πολεμικού Ναυτικού Αντιναύαρχος Πέτρος Αραπάκης, σε δική του έκθεση, υποστηρίζει πως ο Ιωαννίδης τού είχε πει για το πραξικόπημα: "Κύριε αρχηγέ, όταν κάποτε πληροφορηθείτε τα εις χείρας μου στοιχεία και τας ενθαρρύνσεις ας είχον θα με δικαιολογήσητε" (στο ίδιο, σελ. 61). Πιο κατηγορηματικός και πιο σαφής απ' όλους, όμως, είναι ο στρατηγός Μπονάνος, ο οποίος πρωταγωνίστησε στην προετοιμασία και στην εκτέλεση του πραξικοπήματος κι έτσι η μαρτυρία του - αν και επιλεκτική, με αποσιωπήσεις και σκόπιμες συγχύσεις ως προς την ουσία του θέματος - έχει ιδιαίτερη σημασία:

"Πολλάκις - γράφει ο Μπονάνος - ο Ιωαννίδης με διαβεβαίωσεν, ότι οι Τούρκοι δεν πρόκειται να αναμειχθούν, διότι και οι Αμερικανοί είναι υπέρ της ανατροπής του Μακαρίου και θα σταθούν δίπλα μας εις πάσαν περίπτωσιν". Ακόμη ο Μπονάνος αναφέρει πως ο Ιωαννίδης του είχε πει "ότι έχει διαβεβαιώσεις από την CIA πως οι Τούρκοι δε θα επέμβουν".

"Δε γνωρίζω - προσθέτει ο τότε αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων - εάν ο Γκιζίκης είχε τρόπον να διασταυρώνη τας πληροφορίας αυτάς του Ιωαννίδη, εγώ όμως στερούμενος οιασδήποτε σχέσεως με τους Αμερικανούς, δεν τον είχα. Μόνο αι πληροφορίαι του Αρχηγού της ΚΥΠ Σταθόπουλου, που μου εδόθησαν υπό του ιδίου (... ) μου έδωσαν την εντύπωσιν διασταυρώσεως. Αι πληροφορίαι αυταί ήσαν αι εξής:

α. Ο εις Αθήνας αρχηγός του κλιμακίου της CIA, που δε γνωρίζω ποιος ήτο, είπε στον Σταθόπουλον ότι τώρα είναι η κατάλληλη ευκαιρία διά να επέμβωμεν στην Κύπρον, ότι οι Αμερικανοί δε θέλουν τον Μακάριον στην εξουσίαν και "είναι μαζί μας"!

β. Οτι τον επεσκέφθη - τον Σταθόπουλον - ο Ελληνοαμερικανός επιχειρηματίας Τομ Πάππας, ο οποίος του είπεν ότι η κατάστασης με τον Μακάριον πρέπει να εκκαθαρισθή και ότι τώρα είναι η κατάλληλος ευκαιρία. Επίσης του είπε ότι "η Αμερική είναι μαζί μας"" (Στρατηγού Γρ. Μπονάνου: "Η Αλήθεια", σελ. 218).

* * *

Την άμεση εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών στο πραξικόπημα της Κύπρου επιβεβαιώνει η ίδια τους η στάση, ειδικότερα από τη στιγμή που αυτό εκδηλώθηκε. Γράφει αναλυτικά ο Λώρενς Στερν:

"Καθ' όλη την πρώτη εβδομάδα της κρίσης, η επίσημη φωνή της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής ήταν αυτή του πρεσβευτή Ρόμπερτ Αντερσον, του επί του Τύπου εκπροσώπου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ στην καθημερινή μεσηβρινή από μέρους του ενημέρωση του Τύπου. Ο Αντερσον ήταν ένας φιλικός και επί μακρό ταλαιπωρούμενος γραφειοκράτης, η δουλιά του οποίου ήταν, παρά τις πάρα πολύ επίμονες παρενοχλήσεις των ανακριτών - δημοσιογράφων, να εκφράζει πιστά το γράμμα και το πνεύμα αυτών που ο Κίσιγκερ ήθελε να ειπωθούν, χωρίς να αποκλίνει ούτε ίντζα από τις κατευθυντήριες γραμμές του υπουργού (... ) Τη μέρα του πραξικοπήματος, ο Αντερσον βρέθηκε μπροστά σε μια αίθουσα πλημμυρισμένη από δημοσιογράφους. Περιορίστηκε να δηλώσει απλά και ήρεμα ότι "η πολιτική μας παραμένει η ίδια, υποστηρίζουμε την ανεξαρτησία, την εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου και τις συνταγματικές της διατάξεις και καλούμε τα άλλα κράτη να ακολουθήσουν μια παρόμοια πολιτική". Αμέσως μετά, ο Αντερσον απάντησε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ανέλαβαν οποιεσδήποτε "διαπραγματεύσεις, μυστικές συνομιλίες, τηλεφωνικές συνδιαλέξεις", για να αποτρέψουν το πραξικόπημα.Το πιο σημαντικό ήταν αυτό που οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είπαν εκείνη τη μέρα. Ενώ η ενέργεια των Αθηνών είχε προκαλέσει την κατακραυγή ολόκληρης της Ευρώπης, ο εκπρόσωπος του Κίσιγκερ δεν πρόφερε ούτε μια επικριτική λέξη για την ανάμειξη της Ελλάδας ούτε μια λέξη καταδίκης για την ανακοινωθείσα δολοφονία του Μακαρίου (... )

* * *

Τις πρώτες μέρες, ύστερα από το πραξικόπημα, ο Αντερσον αμυνόμενος, παρέκαμπτε τις ερωτήσεις που αναφέρονταν στο θέμα της αναγνώρισης του καθεστώτος Σαμψών από τις Ηνωμένες Πολιτείες. "Η παρούσα κατάσταση στην Κύπρο δεν είναι σαφής", είπε την Τρίτη 16 Ιουλίου. "Και, κατά την άποψή μας, προς το παρόν, δεν εγείρεται θέμα αναγνώρισης".

"Είναι η κυβέρνηση Μακαρίου κυβέρνηση της Κύπρου αυτή τη στιγμή, όσον αφορά εμάς;" ρώτησε ένας ανταποκριτής.

"Δε θα ήθελα να προβώ σ' οποιοδήποτε σχόλιο".

Στις 17 Ιουλίου: "Ρόμπερτ, ποια κυβέρνηση αναγνωρίζουμε σήμερα; "

"Πάνω σ' αυτό το θέμα, εδώ είπα ότι, επί του παρόντος προσπαθούμε να προβούμε σε εκτίμηση της κατάστασης και δεν υπάρχει θέμα για... προσπαθούμε να αποφασίσουμε για να το θέσω μ' αυτό τον τρόπο"" (Λώρενς Στερν: "Λάθος Αλογο", εκδόσεις ΤΑΜΑΣΟΣ, Λευκωσία 1978, σελ. 143 - 145.

Χαρακτηριστικό της πολιτικής στάσης των Ηνωμένων Πολιτειών γύρω από την κυπριακή τραγωδία - και ενδεικτικό της άμεσης εμπλοκής τους σ' όλη την τραγική εξέλιξη του Ιουλίου 1974 - είναι και το γεγονός ότι ο Κίσιγκερ δέχτηκε συνάντηση με τον Μακάριο στη Νέα Υόρκη, όμως δεν τον δέχτηκε ως πρόεδρο αλλά ως αρχιεπίσκοπο (Ν. Κρανιδιώτη: "Ανοχύρωτη Πολιτεία", Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, τόμος Β, σελ. 431).

"Ενα συμπέρασμα εξάγεται καθαρά - γράφει ο Λώρενς Στερν -, αναφορικά με τις προθέσεις του Κίσιγκερ, αμέσως μετά τη βίαιη ανατροπή της κυβέρνησης Μακαρίου. Ο Κίσιγκερ, αντίθετα με ό,τι συνέβη με την κυβέρνηση Τζόνσον στην περίπτωση της κρίσης του 1964, ήθελε να κάνει όσο το δυνατό λιγότερα: Δεν ήθελε να ανταγωνιστεί την ελληνική χούντα, που πατρόναρε το πραξικόπημα, δεν ήθελε να κατακρίνει το καθεστώς του Κύπριου πιστολά Σαμψών, δεν ήθελε να επικαλεσθεί εναντίον της Τουρκίας τις πολιτικές κυρώσεις σε περίπτωση εισβολής... " (στο ίδιο, σελ. 148).

Τι ήθελαν, λοιπόν, οι Ηνωμένες Πολιτείες; Προφανώς τα ήθελαν όλα. Ηθελαν και το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή. Χωρίς το πρώτο δε θα ερχόταν η δεύτερη. Και χωρίς τον Αττίλα δε θα ερχόταν η διχοτόμηση.

    

Ο "Αττίλας" διχοτομεί την Κύπρο

Στο διάστημα 19 έως 23 Νοέμβρη του 1973 πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη ένα περίεργο σεμινάριο για το Κυπριακό πρόβλημα. Οργανωτής ήταν το Κέντρο Μεσογειακών σπουδών, πίσω από το οποίο βρισκόταν το Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΠΑ. Τα πρόσωπα που έλαβαν μέρος στο σεμινάριο κάθε άλλο παρά άγνωστα ήταν. Μεταξύ άλλων συμμετείχαν ο Γλ. Κληρίδης, ο Ρ. Ντενκτάς, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο γνωστός Αμερικανός διπλωμάτης και μετέπειτα υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Σάιρους Βανς και άλλοι. Ο Σ. Βανς με την ομιλία του ξεκαθάρισε τη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών γύρω από το Κυπριακό προφητεύοντας ουσιαστικά όσα έμελλε να ακολουθήσουν. "Το Κυπριακό - είπε ο Αμερικανός αξιωματούχος - είναι εστία αναφλέξεως μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Μπορεί μάλιστα να προκληθεί και επέμβαση της Τουρκίας, αλλά αυτή τη φορά μην ελπίζετε ότι θα επέμβει η Αμερική να σταματήσει την Τουρκία" (Μ. Ιγνατίου: "Το Σεμινάριο της Ρώμης", εκδόσεις ΠΟΝΤΙΚΙ, σελ. 132). Ας παρακολουθήσουμε όμως και την εφαρμογή στην πράξη της "προφητείας".

Η Τουρκία αρπάζει την ευκαιρία

Από την πρώτη στιγμή που εκδηλώθηκε το πραξικόπημα στην Κύπρο, η Τουρκία είδε πως είχε μπροστά της την ευκαιρία που γύρευε για να προωθήσει τα διχοτομικά σχέδια στο νησί. Στις 16/7/1974 ο Τούρκος κυβερνητικός εκπρόσωπος Ορχάν Μπιργκίτ δήλωνε πως "η Τουρκία θα ζητήσει την επέμβαση της Μεγάλης Βρετανίας στην Κύπρο. Αν το Λονδίνο δεν ανταποκριθεί σ' αυτό το αίτημα, η Τουρκία θα αντιδράσει όπως εκείνη νομίζει καλύτερα" (Ν. Ψυρούκη: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας", εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, τόμος Δ σελ. 383).Ως εγγυήτρια δύναμη της Κυπριακής Δημοκρατίας η Τουρκία είχε μια σειρά δικαιώματα που απέρρεαν από τις συνθήκες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, τα οποία φυσικά δεν ήταν διατεθειμένη να απεμπολήσει. Επίσης από χρόνια έπαιζε το χαρτί της ένοπλης επέμβασης και είχε προετοιμαστεί στρατιωτικά για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. "Τα αποβατικά σκάφη του τουρκικού στόλου και οι αναγκαίες ένοπλες δυνάμεις - γράφει ο Ν. Ψυρούκης - ήταν σε επιφυλακή αρκετά πριν γίνει το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου. Ολα ήταν έτοιμα και καλά προετοιμασμένα. Εκείνο που απέμενε ήταν να προετοιμαστεί το έδαφος και να δοθεί η διαταγή του big boss" (στο ίδιο, σελ. 383 - 384). Μόνο στην Αθήνα κοιμούνταν τον ύπνο του δικαίου. Ο Ιωαννίδης έλεγε στους πάντες ότι είχε διαβεβαιώσεις από τους Αμερικανούς πως οι Τούρκοι δεν επρόκειτο να κινηθούν. Ο "Πρόεδρος" μάλιστα της χουντικής κυβέρνησης, στρατηγός Φ. Γκιζίκης, κατέθεσε στην επιτροπή της Βουλής που εξέτασε το φάκελο της Κύπρου, ότι όλοι είχαν διαβεβαιώσεις από τους Αμερικανούς: και ο Ιωαννίδης και ο "πρωθυπουργός" Αδ. Ανδρουτσόπουλος, και ο αρχηγός της ΚΥΠ Σπ. Σταθόπουλος και ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Γρ. Μπονάνος (Κ. Κάππου: "Εγκλημα εναντίον της Κύπρου", εκδόσεις ΓΝΩΣΕΙΣ, σελ. 76-77).

Η στάση της Μ. Βρετανίας και των ΗΠΑ

Πριν προχωρήσει στην εισβολή η Τουρκία θέλησε να πάρει την έγκριση των δύο μεγάλων δυνάμεων του ΝΑΤΟ: της Βρετανίας - που ήταν και εγγυήτρια δύναμη της Κυπριακής Δημοκρατίας - και των Ηνωμένων Πολιτειών. Ετσι, παράλληλα με τις απειλές έθεσε σε εφαρμογή και την παρελκυστική της τακτική δίνοντας όρκους πίστης στην ειρηνική λύση του προβλήματος, αλλά και εμφανίζοντας την ανατροπή του Μακαρίου ως υπόθεση αποκλειστικά των Ελληνοκυπρίων.(Σ. Γρηγοριάδη: "Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας", εκδόσεις ΚΑΠΟΠΟΥΛΟΣ, τόμος 7ος, σελ. 248).

Στις 17 Ιούλη ο "σοσιαλιστής" Τούρκος πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετζεβίτ επισκέφθηκε το Λονδίνο, όπου ζήτησε από τη βρετανική κυβέρνηση την από κοινού επέμβαση στην Κύπρο, βάσει των όσων προέβλεπαν οι συνθήκες εγγυήσεως. Οι Βρετανοί, σε ό,τι τους αφορούσε, απέκρουσαν την τουρκική πρόταση αλλά δεν πήραν το παραμικρό μέτρο για να εμποδίσουν μια ενδεχόμενη μονομερή στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας. Αντίθετα, σύμφωνα με μαρτυρία του Γλαύκου Κληρίδη, οι κυβερνώντες στη Βρετανία στις 16/7/1974 "σε υπουργικό συμβούλιο αποφάσισαν να μην επέμβουν και σε περίπτωση τουρκικής εισβολής" (ΒΗΜΑ 17/7/1981 και Ν. Ψυρούκη, στο ίδιο, σελ. 384-385). Είναι φανερό επομένως πως ο Ετζεβίτ πήρε, ουσιαστικά, την έγκριση των Βρετανών να προχωρήσει στον ΑΤΤΙΛΑ.

Ποια όμως ήταν η στάση των Αμερικανών; "Ο Κίσιγκερ - γράφει ο Ν. Κρανιδιώτης - που απέδιδε ιδιαίτερη σημασία στη θέση της Τουρκίας μέσα στην Ατλαντική συμμαχία, ευνοούσε τα τουρκικά σχέδια στην Κύπρο, ήθελε όμως να τα επιβάλει με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποφευχθεί ένας ελληνοτουρκικός πόλεμος (που θα παρέλυε τη Νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ), και να μη δοθεί στη Σοβιετική Ενωση η ευκαιρία να παρέμβει.Γι' αυτό, από τις πρώτες κιόλας μέρες του πραξικοπήματος, εξαπέλυσε τον υφυπουργό Εξωτερικών Τζόζεφ Σίσκο..." (Ν. Κρανιδιώτη: "Ανοχύρωτη Πολιτεία", εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, τόμος β, σελ. 395-396).

Πράγματι ο Σίσκο πέτυχε στην αποστολή του αφού κατάφερε να μην προκληθεί ελληνοτουρκικός πόλεμος και να μην αποτραπεί η τουρκική εισβολή και η διά των όπλων διχοτόμηση του νησιού. Από την άλλη δεν είχε και δύσκολο έργο δεδομένου ότι η χούντα του Ιωαννίδη δεν ήταν διατεθειμένη να κάνει το παραμικρό που θα ερχόταν σε αντίθεση με τη θέληση των ΗΠΑ κι ας προέβαινε ο αόρατος δικτάτορας σε λεονταρισμούς προς τον Αμερικανό υφυπουργό, λέγοντάς του τη μέρα της εισβολής: "Μας εξαπατήσατε. Δεν απομένει διά την Ελλάδα ουδέν έτερον, πλην της γενικής επιστρατεύσεως και του πολέμου". Επρόκειτο για θέατρο, όπως αναφέρει στην απόρρητη έκθεσή του ο αντιπτέραρχος Αλ. Παπανικολάου.

Ο "Αττίλας"

Η Τουρκική εισβολή ξεκίνησε στις 5 το πρωί της 20ής Ιούλη 1974 όταν οι ναυτικοί σταθμοί επιτήρησης ΣΕΠ "Α" και ΣΕΠ "Δ" δέχτηκαν τα πρώτα πυρά. Μέχρι τα χαράματα της 22ης Ιούλη που καταλήχθηκε - με αμερικανική πρωτοβουλία - η συμφωνία ανακωχής, τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο στις εξελίξεις τον είχαν οι ΗΠΑ. Οι Τούρκοι έκαναν το δικό τους πόλεμο έχοντας απέναντί τους μόνο τη σθεναρή αντίσταση του κυπριακού λαού και των ενόπλων δυνάμεων που βρίσκονταν στο νησί. Στην Αθήνα, όμως, κυβέρνηση δεν υπήρχε. Οι πάντες είχαν εξαφανιστεί τουλάχιστον από τις 21 του Ιούλη, και ο ναύαρχος Αραπάκης - βάσει των όσων ο ίδιος λέει στην απόρρητη έκθεσή του - άρχισε τις διαπραγματεύσεις με τον Σίσκο και τον Κίσιγκερ, ώστε να σταματήσουν οι εχθροπραξίες (Στ. Ψυχάρη, στο ίδιο, σελ. 249-252).

Στις 4.30 πμ της 14ης Αυγούστου 1974 ξεκίνησε η δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής που έχει μείνει στην ιστορία με την επωνυμία "ΑΤΤΙΛΑΣ 2". Με την ολοκλήρωση αυτής της επιχείρησης στα χέρια των Τούρκων πέρασε το 36,3% του κυπριακού εδάφους, το νησί διχοτομήθηκε και η κατάσταση αυτή παραμένει μέχρι σήμερα η ίδια. Η τότε κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή, που είχε προέλθει από την πολιτική μεταβολή της 24ης του Ιούλη 1974, υποχρεώθηκε να προχωρήσει στο μέτρο της αποχώρησης της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. "Κατόπιν της αποδείξεως της ανικανότητας της Ατλαντικής Συμμαχίας - έλεγε η σχετική κυβερνητική ανακοίνωση - όπως αναχαιτίσει την Τουρκίαν από του να δημιουργήσει κατάσταση συρράξεως μεταξύ δύο Συμμάχων, ο πρόεδρος της Κυβερνήσεως κ. Κ. Καραμανλής έδωσεν εντολήν όπως αι ελληνικαί Ενοπλοι Δυνάμεις αποσυρθούν από της Συμμαχίας του ΝΑΤΟ" (εφημερίδες 15/8/1974). Η ανακοίνωση αυτή, αν μη τι άλλο φανερώνει ότι το πρόβλημα του κινδύνου "εξ Ανατολών" δεν είναι πρόβλημα, κυρίως ελληνοτουρκικών σχέσεων αλλά πρωτίστως πρόβλημα των σχέσεων της Ελλάδας με την Ατλαντική Συμμαχία, διότι αυτή είναι που ενθαρρύνει τον τουρκικό επεκτατισμό και υπονομεύει την εδαφική ακεραιότητα και ανεξαρτησία της χώρας μας. Η επισήμανση αυτή, που απορρέει αβίαστα από τα ιστορικά γεγονότα, έχει σήμερα ιδιαίτερη σημασία και σπουδαιότητα.