Παρασιτοκτόνο η άμεση αιτία, το κυνήγι του κέρδους η απώτερη

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΙΚΙΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ

Παρασιτοκτόνο η άμεση αιτία, το κυνήγι του κέρδους η απώτερη

Η κατάρρευση των μελισσιών αποδόθηκε σε διάφορες αιτίες, μια από τις οποίες είναι και η παρασιτική μύγα της εικόνας, που τοποθετεί τα αυγά της στην κοιλιά της μέλισσας, με αποτέλεσμα όταν γεννηθούν οι προνύμφες, η μέλισσα να πεθάνει. Το φαινόμενο παρατηρήθηκε στην περιοχή της Καλιφόρνιας και οι ερευνητές που το εντόπισαν υποθέτουν ότι η παρασιτική συμπεριφορά της μύγας εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια

Το 2007 εκδηλώθηκε μια μεγάλη καταστροφή στα μελίσσια σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε ορισμένες περιοχές εξαφανίστηκαν μέχρι και οι μισές εργάτριες μέλισσες, χωρίς όμως να πεθάνουν μέσα στο μελίσσι. Μετά από μια σύντομη ύφεση, το φαινόμενο - που για πρώτη φορά έγινε αισθητό το 2006 - επανέκαμψε το χειμώνα του 2008, όταν μόνο στις ΗΠΑ καταστράφηκε το 36% των αποικιών μελισσών. Αναφορές για μεγάλες απώλειες έχουν γίνει από τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, τη Βραζιλία, τον Καναδά, την Κίνα, τη Γαλλία, τη Γερμανία και πολλές άλλες περιοχές του κόσμου.

Επί πέντε χρόνια, χιλιάδες επιστήμονες σε όλο τον κόσμο αναζητούσαν την αιτία του φαινομένου, που παρουσιαζόταν ως μυστηριώδες. Εξέτασαν την επίδραση παθογόνων ιών, μυκήτων, ακάρεων, ιπτάμενων εντόμων που παρασιτούν στις μέλισσες και κάθε άλλη πιθανή, ακόμα και απίθανη αιτία. Τρεις επιστημονικές μελέτες που δημοσιεύτηκαν πριν λίγες μέρες αποδεικνύουν ότι η αιτία ήταν προφανής και πρέπει να ήταν τουλάχιστον υποψιασμένοι, τόσο αυτοί που κέρδιζαν από το έγκλημα σε βάρος των μελισσοκόμων και της λαϊκής υγείας, όσο και οι αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες που ολιγώρησαν. Ανεξάρτητα από δευτερεύουσες αιτίες, που μπορεί σε ορισμένες περιοχές του κόσμου ή σε ορισμένες περιπτώσεις να παίζουν πράγματι κάποιο ρόλο, βασική αιτία αποδεικνύονται τανεονικοτινοειδή παρασιτοκτόνα, που βρίσκονται σε ευρεία χρήση στην παγκόσμια γεωργική παραγωγή από τη δεκαετία του 1990. Μάλιστα στη Γαλλία ήδη από τη δεκαετία του '90 υπήρχε μια μισοαπαγόρευση αυτών των παρασιτοκτόνων ως υπεύθυνων για τη μείωση του αριθμού των μελισσών, στην Ιταλία υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί, ενώ στη Σλοβενία απαγορεύτηκαν για ένα διάστημα και μετά ...ξεαπαγορεύτηκαν.

Αδιάσειστα στοιχεία

Τα νεονικοτινοειδή χρησιμοποιούνται για τον ψεκασμό του χώματος, των σπόρων ή των βλαστών και έχουν την τάση να επενεργούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι μέλισσες ανιχνεύουν και αποφεύγουν σχετικά μεγάλες συγκεντρώσεις τους στο νέκταρ, οι οποίες επιφέρουν το θάνατο στα περισσότερα έντομα. Αντίθετα, οι μέλισσες δεν αποφεύγουν φυτά και νέκταρ με πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις νεονικοτινοειδών, χωρίς να εμφανίζουν άμεσα βλάβες στην υγεία τους. Τα νεονικοτινοειδή είναι νευροπαραλυτικά, έχουν δηλαδή την ιδιότητα να μπλοκάρουν τις νευρωνικές συνάψεις, εκτοπίζοντας τους νευροδιαβιβαστές, με αποτέλεσμα τα έντομα σταδιακά να παρουσιάζουν νευρολογική δυσλειτουργία, απώλεια προσωρινής μνήμης, αποπροσανατολισμό και τελικά να πεθαίνουν μακριά από την κυψέλη, αφού δεν μπορούν να βρουν το δρόμο του γυρισμού.

Στην πιο πρόσφατη έρευνα, εκείνη της Σχολής Δημόσιας Υγείας του πανεπιστημίου Χάρβαρντ, οι ερευνητές κράτησαν 4 κυψέλες ως δείγμα ελέγχου και μόλυναν άλλες 16 με διαφορετικές συγκεντρώσεις imidacloprid, ενός από τα πιο διαδεδομένα νεονικοτινοειδή παρασιτοκτόνα. Μετά από 12 βδομάδες, οι μέλισσες ήταν ζωντανές σε όλα τα μελίσσια, αν και σε εκείνα με το περισσότερο παρασιτοκτόνο εμφανίζονταν πιο αδύναμες. Ομως στις 23 βδομάδες, οι 15 από τις 16 κυψέλες κατέρρευσαν με τον κλασικό τρόπο του συνδρόμου κατάρρευσης αποικιών: οι κυψέλες ήταν σχεδόν άδειες, με μόνο μερικές νεαρές μέλισσες να επιζούν, ενώ οι ενήλικες είχαν εξαφανιστεί. Πρώτα κατέρρευσαν τα μελίσσια που μολύνθηκαν με περισσότερο παρασιτοκτόνο. Το πρόβλημα παρουσιάστηκε όμως και σε πολλά από τα μελίσσια που μολύνθηκαν με επίπεδα νεονικοτινοειδών χαμηλότερα από εκείνα που χρησιμοποιούνται στη γεωργία και εκείνα που συναντώνται στις περιοχές όπου υπάρχουν μελίσσια. Οι τέσσερις κυψέλες που δεν μολύνθηκαν παρέμειναν ανέπαφες.

Λιγότερες μέλισσες, πολύ λιγότερες βασίλισσες

Η μελέτη εξηγεί και γιατί το σύνδρομο κατάρρευσης έγινε αισθητό στις ΗΠΑ μόνο μετά το 2006. Αιτία είναι το σιρόπι φρουκτόζης με το οποίο πολλοί μελισσοκόμοι ταΐζουν τις μέλισσες που αποικούν ένα νέο μελίσσι, ή τις περιόδους που δεν υπάρχει στη φύση διαθέσιμο νέκταρ. Το σιρόπι αυτό προέρχεται συνήθως από καλαμπόκι και οι αμερικανικοί αγροί καλαμποκιού άρχισαν να ψεκάζονται με imidacloprid το 2004-2005...

Η αμερικανική μελέτη δημοσιεύτηκε λίγες μέρες μετά από μια βρετανική και μια γαλλική μελέτη. Οι Βρετανοί ερευνητές, χρησιμοποιώντας άλλο είδος μέλισσας, διαπίστωσαν ότι μόλις 6 βδομάδες μετά τη μόλυνση των μελισσιών, οι αποικίες σε αυτά ήταν 8-12% πιο ολιγομελείς σε σχέση με τα μελίσσια ελέγχου, που σημαίνει ότι οι μέλισσες δεν συγκέντρωναν την ίδια ποσότητα τροφής, αλλά κυρίως περιείχαν 85% λιγότερες βασίλισσες από το φυσιολογικό. Μόλις 1 ή 2 βασίλισσες ανά μελίσσι. Οι βασίλισσες είναι οι μέλισσες που γεννούν τη νέα γενιά εργατριών, όταν πεθαίνει η προηγούμενη.

Στην άλλη μελέτη, οι Γάλλοι ερευνητές τοποθέτησαν μικροτσίπ σε μέλισσες για να παρακολουθήσουν τις κινήσεις τους. Οταν τους χορήγησαν μικρές δόσεις του νεονικοτινοειδούς thiamethoxam, η πιθανότητα να μην επιστρέψουν στην κυψέλη αυξήθηκε κατά δύο έως τρεις φορές, σε σχέση με τις μέλισσες ελέγχου. Πετούσαν σαν ζαλισμένες και τελικά πέθαιναν μακριά από το μελίσσι.

Το πραγματικό πρόβλημα

Το ζήτημα του συνδρόμου κατάρρευσης των αποικιών δεν αφορά μόνο τους μελισσοκόμους. Το ένα τρίτο της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής στηρίζεται στην Apis mellifera, την ευρωπαϊκή μέλισσα, το είδος που έχει υιοθετηθεί από τους περισσότερους μελισσοκόμους. Μεγάλες μονοκαλλιέργειες απαιτούν έντονη δραστηριότητα επικονίασης σε μικρά χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια του έτους, ρόλο που άλλοι επικονιαστές, όπως οι άγριες μέλισσες και οι νυχτερίδες, δεν μπορούν να εκπληρώσουν. Μόνο η A. mellifera μπορεί να εξαπολύσει ορδές επικονιαστών σχεδόν οποιαδήποτε εποχή του έτους, αρκεί ο καιρός να είναι σχετικά ήπιος και να υπάρχουν λουλούδια για να τα επισκεφτούν οι μέλισσες. Το μέλι που παράγουν οι μέλισσες καταναλώνεται από ανθρώπους, όπως φυσικά και τα φυτικά προϊόντα που παράγονται με χρήση νεονικοτινοειδών παρασιτοκτόνων. Ποιος ξέρει τι επιφυλάσσει το μέλλον, για τις επιδράσεις των παρασιτοκτόνων αυτών στην ανθρώπινη υγεία.

Ισως τυπικά να μην υπάρχει κάτι μεμπτό στην όλη υπόθεση. Ισως όλα έγιναν νόμιμα και με καλό σκοπό, δηλαδή το κέρδος. Ποιος θα έβαζε εμπόδια στην ανάπτυξη, ποιος θα σταματούσε μια Bayer, μια Monsanto ή μια Syngenta από το να θέσει σε κυκλοφορία στην αγορά νέα παρασιτοκτόνα πριν αυτά ελεγχθούν πολύπλευρα και λεπτομερώς ως προς όλες τις επιπτώσεις τους; Τα νεονικοτινοειδή παρασιτοκτόνα έχουν περάσει από τον τυπικό έλεγχο ασφάλειας για την υγεία ανθρώπων και οικοσυστημάτων, δηλαδή τον έλεγχο που λέει βγάλε το προϊόν όσο πιο γρήγορα γίνεται στην αγορά για να αρχίσει να ρέει το χρήμα, να κάνει τον κύκλο του το κεφάλαιο και να συσσωρεύονται τα κέρδη. Τώρα που η αλήθεια βγήκε στο φως - πολύ «ντροπαλά» στα αστικά ΜΜΕ - αν τα ενδιαφερόμενα μονοπώλια δεν αντεπιτεθούν με ...κατά παραγγελία μελέτες που θα παρουσιάζουν το μαύρο άσπρο, θα παρθούν μέτρα για το σύνδρομο κατάρρευσης των αποικιών μελισσών. Ωσότου κάποιο άλλο διατροφικό ή οικολογικό σκάνδαλο υπενθυμίσει και πάλι ότι το πρόβλημα ξεκινάει από το σκοπό για τον οποίο γίνεται η παραγωγή και την ίδια την ύπαρξη των μονοπωλίων.