Η τεχνολογία προς όφελος ή κατά των εργατών;

Η τεχνολογία προς όφελος ή κατά των εργατών;

Προβληματισμός για πρόσφατη έκθεση βρετανικών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων για τη χρήση επιστημονικών εφαρμογών στη βελτίωση ανθρώπινων λειτουργιών

Η χρήση ρομποτικών εφαρμογών έχει δύο όψεις: μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αποκατάσταση της κίνησης αλλά και για την εντατική αύξηση της αποδοτικότητας στην εργασία μέσα στα επόμενα χρόνια

Πολλές φορές περνά από το μυαλό μας το εύλογο ερώτημα εάν και πώς θα μπορέσουμε να ανταποκριθούμε επάξια στις αυξημένες επαγγελματικές υποχρεώσεις ως τη λεγόμενη τρίτη ηλικία, με δεδομένες τις διαδοχικές αυξήσεις στα όρια συνταξιοδότησης και τις αντιλαϊκές ασφαλιστικές πολιτικές σε ένα απάνθρωπο και έντονα ανταγωνιστικό καπιταλιστικό σύστημα. Συχνά οι απαντήσεις σε ένα τέτοιο ερώτημα συνοδεύονται με στιγμιότυπα από ταινίες ή μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας με πρωταγωνιστές βιονικούς υπερανθρώπους «προηγμένων» μελλοντικών κοινωνιών. Σωστά;

Κι όμως! Μία τέτοια προοπτική δεν είναι καθόλου επιστημονική φαντασία. Εδώ και μερικά χρόνια, γίνεται χρήση τεχνολογικών και επιστημονικών εφαρμογών με στόχο τη λεγόμενη«ανθρώπινη επαυξημένη βελτίωση» (human enhancement). Δηλαδή, την αποκατάσταση ή βελτίωση ανθρώπινων λειτουργιών π.χ. με τη χρήση φαρμάκων για αύξηση της συγκέντρωσης, με τη χρήση νευροεπιστημονικών εφαρμογών και ρομποτικών, βιονικών μελών για την αποκατάσταση ή βελτίωση της ακοής, της όρασης, της κίνησης ή των γνωσιακών ικανοτήτων. Οι περισσότεροι έχουμε δει τα βιονικά άκρα νέας τεχνολογίας που χρησιμοποιούν ορισμένοι αθλητές των Παραολυμπιακών Αγώνων. Αλλοι είδαμε πρόσφατα στιγμιότυπα από τις προσπάθειες του 31χρονου Αμερικανού Ζακ Βάουτερ που έγινε ο πρώτος που κατάφερε να ανέβει τις σκάλες 103 ορόφων ουρανοξύστη στο Σικάγο με ρομποτικό πόδι που ελέγχεται από νευρώνες (!) ή την Βρετανίδα μαραθωνοδρόμοΚλαιρ Λόμας που τερμάτισε στο Μαραθώνιο του Λονδίνου μετά από 16 μέρες με τη βοήθεια ρομποτικών ποδιών και ειδική βιονική στολή εξωσκελετικής κίνησης...

Δεν είναι μόνον όμως οι αθλητές που χρησιμοποιούν ρομποτικά μέλη για να αποκαταστήσουν την κίνησή τους αλλά και επιστήμονες ή επαγγελματίες σε ιδιαίτερα απαιτητικά επαγγέλματα. Για παράδειγμα, η Μπάρμπαρα Σαχακιάν, καθηγήτρια νευροψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ σημείωνε σε πρόσφατο ρεπορτάζ του ΒΒC πως ήδη το 16% των Αμερικανών φοιτητών χρησιμοποιεί ως «ενισχυτικό μάθησης και συγκέντρωσης» τα χάπια «Ritalin» (που χρησιμοποιούνται ως αγωγή σε πάσχοντες από το σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής) στην εξεταστική περίοδο. Η ίδια σημειώνει ότι πιλότοι και χειρουργοί χρησιμοποιούν αμφεταμίνες για να μείνουν ξύπνιοι και σε εγρήγορση για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους, ενώ επισημαίνει πως ήδη εργαζόμενοι υπερωριακής απασχόλησης χρησιμοποιούν (ή τους επιβάλλεται να χρησιμοποιήσουν...) το φάρμακο «Modafinil» για να μειώσουν τον κίνδυνο έκθεσης σε ατυχήματα...

Οπως φαίνεται, το καπιταλιστικό σύστημα θέλει και σχεδιάζει να μετατρέψει ένα μέρος της εργατικής τάξης σε σκληρά εργαζόμενους ως τα βαθιά γεράματα. Ως τον τάφο... Εκτός, βέβαια, εάν οι εργαζόμενοι και οι λαοί παλεύοντας για τη λαϊκή εξουσία και καταργώντας την καπιταλιστική εκμετάλλευση καταστήσουν τη χρήση τέτοιων επιστημονικών και τεχνολογικών εφαρμογών εργαλείο βελτίωσης των συνθηκών εργασίας και της ζωής τους.

Από την άλλη, όπως σημειώνει η Τζάκι Λιτς Σκάλι από το πανεπιστήμιο του Νιουκάστλ, η χρήση τέτοιων φαρμάκων μπορεί, αφ' ενός, να αυξάνει την απόδοση των εργαζομένων αλλά ελλοχεύει σοβαρούς κινδύνους για την υγεία. Οπως επεσήμανε σε δηλώσεις της στο «Ασοσιέτεντ Πρες», «το να είσαι σε ετοιμότητα για περισσότερο χρόνο δε σημαίνει ότι εκτίθεσαι λιγότερο στο εργασιακό στρες, αλλά ότι εκτίθεσαι για περισσότερο χρόνο στο άγχος ενώ δουλεύεις περισσότερο...».

Επίκεινται σημαντικές αλλαγές σε εργασία και κοινωνία

Αφορμή για τέτοιους προβληματισμούς έδωσε στα μέσα της βδομάδας η δημοσιοποίηση πολυσέλιδης έκθεσης από τέσσερις κορυφαίους επιστημονικούς φορείς της Βρετανίας με τον ενδιαφέροντα τίτλο: «Η επαυξημένη βελτίωση του ανθρώπου και το μέλλον της εργασίας». Η έκθεση ουσιαστικά κατέγραψε τους προβληματισμούς, τις θέσεις και τις απόψεις επιστημόνων από πλειάδα επιστημονικών και τεχνολογικών κλάδων σε μία προσπάθεια διερεύνησης και εκτίμησης των μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων από τη χρήση τεχνολογικών και επιστημονικών εφαρμογών σε επίπεδο κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, ηθικό, εργασιακό κ.ά. Οι προβληματισμοί και τα ζητήματα των επιστημόνων τέθηκαν στη διάρκεια συνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε στη Βρετανία την περασμένη άνοιξη από την Ακαδημία Ιατρικών Επιστημών, τη Βρετανική Ακαδημία, τη Βασιλική Ακαδημία Μηχανικής και τη Βασιλική Λέσχη. Οι περισσότεροι σύνεδροι επισήμαναν μεταξύ άλλων τα εξής:

-- Τις επόμενες λίγες δεκαετίες αναμένεται να αλλάξει σημαντικά η φύση της πληρωμένης εργασίας εξαιτίας της γήρανσης μεγάλου μέρους της εργατικής δύναμης και της αλλαγής των εργασιακών πρακτικών και σχέσεων.

-- Δεν αποκλείεται υπερήλικες εργαζόμενοι να ανταγωνιστούν επάξια ή ακόμη και να εκτοπίσουν από την αγορά εργασίας πολύ νεότερους με ενδεχόμενες δραματικές κοινωνικές και άλλες συνέπειες...

-- Επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα ενίσχυσης και βελτίωσης του ανθρώπου θα αναγκάσουν τους ανθρώπους να δουλέψουν «καλύτερα, περισσότερο και σκληρότερα» π.χ. με φάρμακα, βιονικά προσαρτήματα και μέλη.

-- Οι εφαρμογές αυτές θα έχουν σοβαρές επιπτώσεις και στους εργαζόμενους και στους άνεργους.

-- Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στο ποιοι και υπό ποιες συνθήκες θα επιτρέψουν ή και θα επιβάλουν τη χρήση τέτοιων τεχνολογιών αλλά και ποιοι θα παράγουν ή θα έχουν πρόσβαση σε τέτοιου είδους επιτεύγματα.

Μπροστά στα παραπάνω ερωτήματα, συνδυασμένες εφαρμογές δημιουργούν προοπτική εφιαλτικών καταστάσεων ενός εργασιακού (και όχι μόνον...) «Μεγάλου Αδελφού». Οπως π.χ. η συνδυασμένη χρήση των προηγμένων αθλητικών παπουτσιών της εταιρίας «ΝΙΚΕ» που καταγράφουν σε πραγματικό χρόνο και τόπο το παραμικρό βήμα του ιδιοκτήτη τους και των γυαλιών με ενσωματωμένους μικροϋπολογιστές που κυκλοφόρησε πρόσφατα η γνωστή εταιρία «Google» δίνοντας τη δυνατότητα λεπτομερούς καταγραφής όσων αντικρίζει και ακούει ο χρήστης. Φανταστείτε τον υπάλληλο μίας πολυεθνικής να φορά τα συγκεκριμένα παπούτσια και γυαλιά, καθ' υπόδειξη των μάνατζερ στα πλαίσια «αύξησης της παραγωγικότητας»...

Το κεφάλαιο προφανώς, θα επιχειρήσει να μετατρέψει τους εργαζόμενους τον 21ο αιώνα όχι μόνον σε «απασχολούμενους» ιδιαίτερα ελαστικών εργασιακών σχέσεων, αλλά και σε σκλάβους που αντί για αλυσίδες θα φορούν βιονικά, ρομποτικά συστήματα «ενίσχυσης» των δυνατοτήτων τους. Τέτοια σχέδια πρέπει να ανατραπούν προτού να είναι πολύ αργά... Και αυτό θα γίνει με την πάλη για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.