.
Ο μαύρος καθρέφτης. Γιατί η αντίσταση προηγείται της εξουσίας
Τα κοινωνικά κινήματα δεν είναι καθεαυτά προοδευτικά. Τα δεξιά πολιτικά κινήματα, από τους Ναζί μέχρι τους φανατικούς θρησκευόμενους, βρίσκονταν πίσω από μερικές από τις πιο καταστροφικές και τερατώδεις πολιτικές εξελίξεις του περασμένου αιώνα. Και τώρα, οι κινήσεις της πολιτικής ακροδεξιάς, συχνά με την ανοχή και την αλληλεγγύη των δεξιών κυβερνήσεων, είναι και πάλι σε άνοδο. Η σκέψη και η δράση των ακροδεξιών πολιτικών κινημάτων δεν είναι γενικά συντηρητική αλλά αντιδραστική. Δεν ενδιαφέρονται για τη διατήρηση ή την προστασία του status quo, αλλά θέλουν να αποκαταστήσουν μια παλαιότερη ταξη, έναν παλιό καθεστώς. Όσοι έχασαν πρόσφατα την κοινωνική τους επιρροή και κύρος – όπως οι λευκοί στις ΗΠΑ, οι λευκοί εργαζόμενοι της εργατικής τάξης στην Ευρώπη ή οι ολιγαρχίες στη Λατινική Αμερική – αποτελούν τον πυρήνα της δεξιάς κινητοποίησης. Σημαντικά στοιχεία, που διαμορφώνουν την ενότητα αυτών των κινημάτων, είναι συχνά η «φυλή», η θρησκεία ή η εθνική ταυτότητα. Συχνά, όμως, αυτό που πρόκειται να αποκατασταθεί δεν είναι ούτε μια χαμένη παλιά τάξη, αλλά η εφεύρεση ενός φανταστικού, υποθετικού παρελθόντος. Τα ακροδεξιά κινήματα είναι αντιδραστικά με μια άλλη έννοια, στο μέτρο που αντιδρούν στην αριστερή πολιτική. Η αντίδραση με αυτή την έννοια όχι μόνο αποσκοπεί στην αποτροπή της κοινωνικής απελευθέρωσης, αλλά δείχνει επίσης ότι προσπαθεί να αναλάβει μορφές διαμαρτυρίας, λόγου, ακόμη και ειδικών στόχων χρησιμοποιώντας επιλεκτική ή και παραμορφωμένη ρητορική. Τα ακροδεξιά πολιτικά κινήματα αντιγράφουν το ηγετικό στυλ, τις οργανωτικές δομές και επίσης την ατζέντα διαμαρτυρίας των προοδευτικών των τελευταίων δεκαετιών. Το παράδειγμα αναφέρεται στη γενική διαπίστηωσή μας ότι η αντίσταση πάντα προηγείται της εξουσίας. Τα επαναστατικά κινήματα και οι μάχες για απελευθέρωση αποτελούν πηγή πολιτικής καινοτομίας, ενώ τα ακροδεξιά πολιτικά κινήματα είναι μόνο ικανά να μιμηθούν μερικές από αυτές τις καινοτομίες, συχνά με τρομερές συνέπειες.
Αποκατάσταση της «ενότητας του λαού».
Καθ’ όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά καθορίζουν τα ακροδεξιά πολιτικά κινήματα: εξουσία και ταυτότητα, αφενός η υπεροχή της ηγεσίας και αφετέρου η ιδέα της ανάγκης να υπερασπιστεί ή να επαναφέρει την «ενότητα του λαού». Ενώ ο ενθουσιασμός για την αρχή της εξουσίας μειώθηκε ή άλλαξε κάπως τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα, η αίσθηση ότι ο «λαός» απειλείται από όλες τις πλευρές και πρέπει να υπερασπιστεί, συνεχίζει να αποτελεί την πηγή των ακροδεξιών κινημάτων. (Schmitt 1933): «Η δύναμη του εθνικιστικού σοσιαλιστικού κράτους έγκειται στο ότι κυριαρχείται και διαπερνάται από την ιδέα της ηγεσίας, από πάνω προς τα κάτω και σε κάθε άτομο της ύπαρξής του».
Η ηγεσία στα σημερινά ακροδεξιά πολιτικά κινήματα δεν έχει καμιά ομοιότητα με αυτά που διατυπώνει ο Schmitt. Ακόμη και τα γνωστά στελέχη ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη – είτε η Μαρί Λεπέν του Εθνικού Μετώπου, ο Νάιτζελ Φάρατζ του Κόμματος Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου, ο Jimmie Akesson της Sveriged Democraterna ή ο Νίκος Μιχαλολιάκος της Χρυσής Αυγής – ανήκουν στις κατά τον Schmitt αποτρόπαιες φιλελεύθερες δημοκρατικές αρχές παρά προσεγγίζουν μια εξουσιαστική αρχή. Στο Tea Party, η απουσία χαρισματικών ηγετών αποκαλύπτεται ακόμα πιο καθαρά. Ως υποψήφιοι για την ηγεσία στο Tea Party εμφανίζονται μερικοί πολιτικοί υποστηρικτές του όπως η Sarah Palin, διασημότητες στα μέσα μαζικής ενημέρωσης όπως ο Glenn Beck ή γνωστοί χρηματοδότες όπως οι αδελφοί Charles και David Koch, αλλά στην πραγματικότητα τέτοια άτομα ως αρχηγοί για το ίδιο το κίνημα είναι σχετικά ασήμαντοι. Σε παραστρατιωτικές οργανώσεις, όπως είναι το ΙΣΙΣ ή η Αλ Γκάιντα στο Ιράκ, οι αρχηγοί – όπως ο Αμπού Μπακρ αλ-Βαγονέτων, που ονομάζει τον εαυτό του χαλίφη – είναι πιο εμφανείς και πολλά δεξιά πολιτικά θρησκευτικά κινήματα ισχυρίζονται ότι έχουν θρησκευτικό χαρισματικό αυταρχισμό. Οι δομές ηγεσίας βασίζονται σε τζαμιά, ναούς και εκκλησίες ως τόποι από τους οποίους θα διαδοθεί το πολιτικό τους μήνυμα. Αλλά στην πραγματικότητα, ακόμη και αυτοί οι ηγέτες είναι δευτερεύουσας σημασίας και τελικά εναλλάξιμοι.
Σε αντίθεση με την ηγεσία, η ταυτότητα συνεχίζει να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο. Πράγματι, το πιο συνεκτικό χαρακτηριστικό των πολιτικών κινημάτων της ακροδεξιάς είναι αυτό που περιγράφει ο Carl Schmitt ως υποχρέωση να σώσει ή να αποκαταστήσει την ταυτότητα του λαού, μια ταυτότητα που απειλείται συνεχώς από εξωτερικές δυνάμεις. Η πολιτική των ακροδεξιών κινημάτων βασίζεται στη λογική μιας σύγκρουσης πολιτισμών, ορίζοντας τον πολιτισμό κυρίως μέσω της θρησκείας ή της «φυλής» (ή και των δύο). Κατά συνέπεια, το υψηλότερο πολιτικό καθήκον είναι να υπερασπιστεί κανείς το δικό του είδος ενάντια στους «ξένους». Ο Schmitt δίνει σε αυτό το «ξένο» στερεότυπο εβραϊκά χαρακτηριστικά, αλλά δεν απαιτεί μεγάλη φαντασία για να μεταφερθεί μια απωστική αναπαράσταση, οι Νιγηριανοί στη Νότια Αφρική, στην Ευρώπη ή την Ινδία οι Μουσουλμάνοι, στις Ηνωμένες Πολιτείες οι έγχρωμοι, στην Αργεντινή οι Βολιβιανοί, στη Σαουδική Αραβία οι σιίτες ή οπουδήποτε αλλού στον κόσμο οι μη «ντόπιοι».
Το κρίσιμο σημείο εδώ είναι ότι η «ενότητα του λαού» θεωρείται πάντοτε ως χαρακτηριστικό ενός παρελθόντος (πραγματικού ή φανταστικού, μερικές φορές με πρωταρχική αντίληψη) και της κοινωνικής του τάξης όπως τα ακροδεξιά κινήματα τα αισθάνονται για να τα υπερασπίσουν , να τα διεκδικήσουν ή να τα σώσουν από τους “ξένους”. Τέτοια κινήματα είναι επομένως λαϊκιστικά με τη στενή έννοια, επειδή στο επίκεντρο της πολιτικής τους είναι η ταυτότητα του λαού και ο αποκλεισμός των άλλων. Σύμφωνα με τους Christopher Parker και Matt Barreto (2013), οι οπαδοί του Tea Party θεωρούνται λιγότερο «συμβατικοί» από τους «αντιδραστικούς συντηρητικούς», καθώς αναζητούν πέρα από τον οικονομικό φιλελευθερισμό να «γυρίσουν τα ρολόγια πίσω» για να αποκατασταθεί η φανταστική – κυρίως λευκή, προτεσταντική και ετεροφυλόφιλη – εθνική ταυτότητα. Κατά συνέπεια, οι υποστηρικτές του δαιμονολογούν όσους, στα μάτια τους, απειλούν την «ενότητα του λαού» – συμπεριλαμβανομένων των φτωχών, των μεταναστών, των δικαιούχων κοινωνικής μέριμνας και των μουσουλμάνων. Ακόμα κι αν σήμερα τα ακροδεξιά πολιτικά κινήματα δεν είναι ανοιχτά ρατσιστικά, αρκεί να σηκωθεί λίγο το καπάκι και το βασικό ζήτημα αποκαλύπτεται: η υπεράσπιση ενός φανταστικού λαού και η εθνική ή θρησκευτική του ταυτότητα ενάντια στους «ξένους».
Ο λαϊκισμός και η φυλετική ιδιοκτησία
Τα ακροδεξιά λαϊκίστικα κινήματα, ειδικά εκείνα στις κυρίαρχες χώρες του παγκόσμιου Βορρά, κάνουν την ανάλυση δύσκολη επειδή λειτουργούν με αντιφατικούς τρόπους. Έτσι πχ στην πολιτική συζήτηση, στρέφονται ρητορικά εναντίον των ελίτ, ενώ ταυτόχρονα προσκολλώνται στις κοινωνικές ιεραρχίες.
Ένας τρόπος για να επιλυθεί αυτή η σύγχυση είναι να ακολουθηθεί η ιδέα της ιδιοκτησίας, καθώς είναι θεμελιώδους σημασίας για τον ακροδεξιό λαϊκισμό, μια ιδέα που ενδημεί πλήρως στις ιδέες της «φυλετικής ταυτότητας». Στην πραγματικότητα, ο λαϊκισμός δεν βασίζεται μόνο στην αγάπη της ταυτότητας (μια τρομερή, καταστροφική μορφή πολιτικής αγάπης), αλλά πίσω από την ταυτότητα κρύβεται η ιδιοκτησία. Η κυριαρχία και η φυλετική ιδιοκτησία είναι τα σημάδια του ακροδεξιού λαϊκισμού. Τα ακροδεξιά πολιτικά κινήματα, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, είναι αντιδραστικά με μια διπλή έννοια: στην προσπάθεια αποκατάστασης μιας κοινωνικής τάξης που ανήκει στο παρελθόν, συχνά στρεβλώνουν το ρεπερτόριο της διαμαρτυρίας, το λεξιλόγιο και μερικές φορές χρησιμοποιούν ακόμα και προφανείς όρους από την αριστερή αντίσταση και τις κινητοποιήσεις απελευθέρωσης από αυτήν.
Ο «δεξιός λαϊκισμός», όπως είπε ο Corey Robin (2011) περιγράφει τη στρατηγική που απευθύνεται στις μάζες χωρίς πραγματικά να αμφισβητεί τη δύναμη των ελίτ: χρησιμοποιεί την ενέργεια των μαζών για την εδραίωση ή την αποκατάσταση της εξουσίας των ελίτ. Αυτό δεν είναι σε καμία περίπτωση μια νέα εφεύρεση της χριστιανικής φονταμενταλιστής ακροδεξιάς, αλλά αντιθέτως, ο αντιδραστικός λαϊκισμός υπήρξε από την αρχή ένα συνηθισμένο φαινόμενο στο συντηρητικό λόγο». Είναι η υποτιθέμενη αδιαφορία και υποβάθμιση των αστικών και φιλελεύθερων ελίτ που προωθούν τα ακροδεξιά λαϊκιστικά κινήματα – και δεν είναι δύσκολο να βρεθούν αποδείξεις ότι οι ελίτ αγνοούν και εκμεταλλεύονται τα συμφέροντα των φτωχών και των εργατικών τάξεων.
Δεν θέλουμε να αρνηθούμε πολλές σοβαρές διαμαρτυρίες κατά των ελίτ στο χρηματοπιστωτικό τομέα, κατά των παγκόσμιων θεσμών και των εθνικών κυβερνήσεων, της σοβαρότητας και της κατανόησής τους. (Στην πραγματικότητα, τα ευφυή αριστερά κινήματα πρέπει να ανακτήσουν μερικά από τα λαϊκιστικά στοιχεία). Η λαϊκιστική στροφή εναντίον των ελίτ εκφράζεται συχνά ως αγανάκτηση ενάντια στον κανόνα ιδιοκτησίας. Από τη μια πλευρά, η λαϊκιστική κριτική στρέφεται κατά της εξουσίας του χρήματος, της παγκόσμιας αγοράς, αλλά και των εθνικών κεντρικών τραπεζών, οι οποίες κατηγορούνται ότι απέτυχαν ως «νομισματικοί κηδεμόνες». Από την άλλη πλευρά, τα λαϊκίστικα κινήματα στις προσπάθειές τους να επιβεβαιώσουν τον λαό – γενικά, θρησκευτικά ή πολιτιστικά καθορισμένα – συνδέουν την ταυτότητα με την ιδιοκτησία, την ακίνητη περιουσία και άλλα αντικειμενικά περιουσιακά στοιχεία και τελικά με την πρώτη σε όλες τις μορφές της.
Έτσι, η γη είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα αλλά και η νομισματική σταθερότητα. Η ταυτότητα και η ιδιοκτησία συνδέονται μεταξύ τους με δύο βασικούς τρόπους: Πρώτον, η ταυτότητα πρέπει να παρέχει ένα προνομιακό δικαίωμα ιδιοκτησίας και κατάλληλη πρόσβαση. Μια σημαντική απαίτηση των λαϊκιστικών κινημάτων είναι η αποκατάσταση της υποτιθέμενης απώλειας οικονομικής δύναμης (όσο μικρή και αν είναι αυτή) και η απώλεια κοινωνικού κύρους. Αυτός ο ισχυρισμός δικαιολογείται από την άμεση ή έμμεση αναφορά στην εθνική ταυτότητα. Τόσο σε ανοιχτά φασιστικά κινήματα όπως η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα και η Casa Pound στην Ιταλία, τα οποία προσβάλλουν τους μετανάστες άμεσα και βάναυσα, καθώς και στους πιο «σοβαρούς» ομολόγους τους, όπως το Εθνικό Μέτωπο ή η Sverigedemokraterna, η ρατσιστική, αντιμεταναστατευτικη ρητορική συνοδεύεται από την υπόσχεση να αποκαταστήσει την υποτιθέμενη απώλεια της κοινωνικής θέσης των οπαδών τους, και συγκεκριμένα την “φυλετική” πρωτοκαθεδρία μιας λευκής εργατικής τάξης και τους “μισθούς λευκού”.
Δεύτερον η ίδια η ταυτότητα είναι μια μορφή ιδιοκτησίας και μία στην οποία η οικονομία, ο πολιτισμός και η φυλή αποτελούν αναπόσπαστο σύνδεσμο. Η ταυτότητα συνεπάγεται την κατοχή αποκλειστικής περιουσίας όπως διατυπώνεται στη γλώσσα της θεωρίας των περιουσιακών στοιχείων. Ωστόσο δεν πειράζει ότι αυτή η ταυτότητα είναι ουσιαστικά άυλη, αφού και η ιδιοκτησία είναι τόσο σε υλική όσο και σε άυλη μορφή.
Το νομικό σύστημα εγγυάται στους λευκούς ιδιοκτήτες τα προνόμια και τα πλεονεκτήματα με τους άλλους ιδιοκτήτες: Ο αποκλεισμός των υπολοίπων ήταν και παραμένει βασική πτυχή της νομιμοποίησης της λευκότητας ως περιουσιακό στοιχείο και αποτελεί στην πραγματικότητα μέρος της προστασίας που παρέχεται από το [Ανώτατο] Δικαστήριο των Λεύκων και η δικαιολογημένη προσδοκία του για σταθερή ευνοϊκή μεταχείριση. Το να είσαι λευκός ανήκει σε έναν, είναι ιδιοκτησία – μια ιδιοκτησία που σου επιτρέπει να αποκλείσεις άλλους και σου υπόσχεται την κυριαρχία. Στην πραγματικότητα, η κυριότητα και η κυριαρχία είναι στενά συνυφασμένες, ιδίως στον τρόπο με τον οποίο δουλεύουν η ιδιοκτησία και ο αποκλεισμός. Μια τέτοια έννοια της φυλετικής ιδιοκτησίας παρέχει ένα βιώσιμο πλαίσιο για να κατανοήσουμε τι οδηγεί τμήματα των λευκών φτωχών και της λευκής εργατικής τάξης στο να στηρίξουν τις πολιτικές της δεξιάς η ακροδεξιάς, ακόμα και αν ενεργούν ενάντια στα οικονομικά τους συμφέροντα.
Η αντιληπτή ανάγκη υπεράσπισης της ταυτότητας και των προνομίων να αποκαταστηθεί η υποτιθέμενη απώλεια της φυλετικής ιδιοκτησίας βάζει μερικές φορές όλους τους άλλους στόχους στο παρασκήνιο. Η ταυτότητα και η ιδιοκτησία συνδέονται έτσι με διπλό τρόπο στον δεξιό λαϊκισμό: η ταυτότητα χρησιμεύει ως προνόμιο και μέσο πρόσβασης στην ιδιοκτησία, ενώ η ίδια η ταυτότητα είναι μια μορφή ιδιοκτησίας που υπόσχεται να διατηρήσει ή να επαναφέρει τις ιεραρχίες της κοινωνικής τάξης.
Η ισχύς των θρησκευτικών ταυτοτήτων
Ένα σημείο εκκίνησης για την κατανόηση πολλών σύγχρονων θρησκευτικών κινημάτων είναι το θέμα του πώς η υπεράσπιση μιας θρησκευτικής ταυτότητας συνδυάζεται με τη δυσαρέσκεια κατά των ξένων δυνάμεων. Είναι σημαντικό να κατανοούμε, αφενός, τα πραγματικά αίτια της αγανάκτησης και της αντιδραστικής προσαρμογής τους στην κινητοποίηση τέτοιων κινήσεων και, αφετέρου, να εξετάσουμε ξεχωριστά τον καταστροφικό χαρακτήρα των θρησκευτικών ταυτοτήτων. Φυσικά, δεν είναι όλα τα θρησκευτικά κινήματα αντιδραστικά και ιστορικά υπάρχει ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών πολιτικών προσανατολισμών.
Έτσι, κατά την εποχή των σταυροφοριών της ρωμαϊκής εκκλησίας εναντίον του Ισλάμ, δεν πραγματοποιήθηκε μόνο μια στρατιωτικοποίηση της πίστης, αλλά αναπτύχθηκε μια σημαντική ειρηνική και φιλανθρωπική πρακτική των κοινοτήτων, όπως η φραγκισκανική τάξη. Το ίδιο ισχύει και για την ιστορία του Ισλάμ. Και στον Ιουδαϊσμό, οι προφητικές, μεσαιωνικές και επαναστατικές πρακτικές, εκτός από τα πολιτικά κίνητρα που έθεσε η Γραφή, ξαναχτίστηκαν στο ναό του Εκλεγέντος Λαού. Ακόμα και σε μεταγενέστερες εποχές όλα αυτά μπορούν να βρεθούν, όπως στη φάση της αρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου, στην οποία τα θρησκευτικά κινήματα έγιναν ένας σημαντικός παράγοντας στην ανάπτυξη του καπιταλισμού, ενώ ταυτόχρονα αποτελούσαν βασικές δυνάμεις αντίστασης στο κεφάλαιο. Τα δύο κεντρικά χαρακτηριστικά των σημερινών δεξιών θρησκευτικών κινημάτων είναι η προσπάθεια να οικοδομηθεί μια ταυτότητα και να υπερασπιστεί η καθαρότητά της, καθώς και μια πικρία για τη διάχυτη αδικία, η οποία κατηγορείται πολιτικά για δυνάμεις έξω από τη δική της κοινότητα. Η εστίαση σε μια καθαρή και ακίνητη ταυτότητα είναι ο λόγος για τον οποίο τα θρησκευτικά κινήματα είναι συχνά επιρρεπή σε δογματικά κλεισίματα που εκφράζουν θεολογικά και πολιτικά θέματα επειδή αυτά τα κινήματα είναι τόσο ανοικτά και ανταποκρινόμενα σε άλλα ακροδεξιά κινήματα που καθιερώνουν πολιτισμική ή εθνική ταυτότητα.
Οι στρατιωτικές επιθέσεις στη Συρία και το Ιράκ το 2014 και το 2015, υπό την ηγεσία των φατριών Daesch και Al Qaeda, αποτελούν ένα ακραίο παράδειγμα ενός εκρηκτικού συνδυασμού αντίστασης και κυριαρχίας στο όνομα της θρησκείας. Ο θρησκευτικός σεχταρισμός επικαλύπτεται με μια λαϊκή δυσαρέσκεια κατά της πραγματικότητας, συμπεριλαμβανομένης της εδαφικής οργάνωσης της Μέσης Ανατολής στον εικοστό αιώνα, που καθιερώνεται μονομερώς (και με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις) από τις αποικιακές δυνάμεις και την ξένη παρέμβαση στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, ιδίως τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας που διεξήχθη από τις ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένης της κατάκτησης και κατοχής του Αφγανιστάν και του Ιράκ. Αυτό το μείγμα του θρησκευτικού «εξτρεμισμού» και των αντί-αποικιακών διαθέσεων καθιστά ουσιαστικά την πολιτική ταξινόμηση αυτών των δυνάμεων χωρίς νόημα σε κλίμακα αριστερής-δεξιάς, ωστόσο αντιτίθενται σθεναρά σε ισχυρά σοσιαλιστικά ή κοσμικά ρεύματα τα οποία είχαν αναδυθεί στην περιοχή.
Μια εντυπωσιακή όψη πολλών αντιδραστικών σύγχρονων θρησκευτικών κινημάτων, και ιδιαίτερα του ισλαμισμού, είναι η υπερβολή του μαρτυρίου ως την ακραία μορφή στην οποία συγκεντρώνονται η πικρία, η ταυτότητα και ο φανατισμός. Πρέπει να θυμόμαστε ότι υπάρχουν δύο διαφορετικές παραδόσεις του μαρτυρίου, οι οποίες και οι δύο μπορούν να βρεθούν σε όλες τις μεγάλες θρησκείες. Στη μια, οι μάρτυρες είναι αποφασισμένοι να υπερασπιστούν την πίστη τους και τη δικαιοσύνη, ακόμη μέχρι θανάτου. Ο Αρχιεπίσκοπος Óscar Romero, για παράδειγμα, ο οποίος δολοφονήθηκε από ακροδεξιά τάγματα θανάτου κατά τη διάρκεια μίας λειτουργιάς στο Σαν Σαλβαδόρ, είχε υποστεί απειλές θανάτου και γνώριζε ότι η δημόσια πολιτική του δέσμευση προς τους φτωχούς έθετε σε κίνδυνο τη ζωή του.
Αντίθετα, στη δεύτερη παράδοση του μαρτυρίου που επικρατεί σήμερα, οι μάρτυρες επιτίθενται και εκμηδενίζουν τους εχθρούς τους. Σε μια τέτοια ακραία μορφή τρόμου, το μαρτύριο δεν είναι πλέον μάρτυρας της πίστης αλλά ένας θρησκευτικός τρόπος έκφρασης της πολιτικής ταυτότητας. Τα θρησκευτικά κινήματα συνδυάζονται έτσι με θανατηφόρα πολιτικά έργα: αγιασμένοι είναι αυτοί που μισούν και καταστρέφουν. Όταν τα ακροδεξιά κινήματα συχνά κλίνουν στις δομές και τις ενέργειές τους προς τα κινήματα απελευθέρωσης, πρέπει να αντληθούν διδάγματα από αυτά.
Δεδομένης της εικόνας των ακροδεξιών κινημάτων, τα κινήματα απελευθέρωσης πρέπει να καταλάβουν ότι πρέπει να ακολουθήσουν μια ανταγωνιστική πολιτική. Τα απελευθερωτικά κινήματα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να έχουν το ρόλο της υποστήριξης των κυβερνώντων δυνάμεων ή των παραδοσιακών κοινωνικών ιεραρχιών. Το καθήκον τους είναι ως επί το πλείστον να είναι ανεξάρτητα, να διαταράζουν την τάξη των πραγμάτων και να είναι οι παράγοντες που αναζητούν συγκρούσεις.
Δεύτερον τα κινήματα πρέπει να είναι δημοκρατικά και να διατηρούν μια κριτική στάση απέναντι σε συγκεντρωτικές δομές ηγεσίας, χωρίς να αντιστέκονται στην ανάγκη για οργανώσεις και θεσμούς. Τρίτον οι προτάσεις πρέπει να είναι μην έχουν ταυτότητες. Οι ταυτότητες που βασίζονται στη «φυλή» ή την εθνικότητα, τη θρησκεία, τη σεξουαλικότητα ή οποιαδήποτε άλλη κοινωνική πλευρά τερματίζουν την πλουραλιστικοτητα των κινημάτων. Αντίθετα τα απελευθερωτικά κινήματα πρέπει να είναι στην εσωτερική τους σύνθεση όσο το δυνατόν πιο πλουραλιστικά. Τα κινήματα απελευθέρωσης που κλείνουν τα μάτια τους σε αυτές τις διδασκαλίες διατρέχουν τον κίνδυνο να παρασύρονται στα δεξιά (αργά ή γρήγορα).
Τα κοινωνικά κινήματα δεν είναι καθεαυτά προοδευτικά. Τα δεξιά πολιτικά κινήματα, από τους Ναζί μέχρι τους φανατικούς θρησκευόμενους, βρίσκονταν πίσω από μερικές από τις πιο καταστροφικές και τερατώδεις πολιτικές εξελίξεις του περασμένου αιώνα. Και τώρα, οι κινήσεις της πολιτικής ακροδεξιάς, συχνά με την ανοχή και την αλληλεγγύη των δεξιών κυβερνήσεων, είναι και πάλι σε άνοδο. Η σκέψη και η δράση των ακροδεξιών πολιτικών κινημάτων δεν είναι γενικά συντηρητική αλλά αντιδραστική. Δεν ενδιαφέρονται για τη διατήρηση ή την προστασία του status quo, αλλά θέλουν να αποκαταστήσουν μια παλαιότερη ταξη, έναν παλιό καθεστώς. Όσοι έχασαν πρόσφατα την κοινωνική τους επιρροή και κύρος – όπως οι λευκοί στις ΗΠΑ, οι λευκοί εργαζόμενοι της εργατικής τάξης στην Ευρώπη ή οι ολιγαρχίες στη Λατινική Αμερική – αποτελούν τον πυρήνα της δεξιάς κινητοποίησης. Σημαντικά στοιχεία, που διαμορφώνουν την ενότητα αυτών των κινημάτων, είναι συχνά η «φυλή», η θρησκεία ή η εθνική ταυτότητα. Συχνά, όμως, αυτό που πρόκειται να αποκατασταθεί δεν είναι ούτε μια χαμένη παλιά τάξη, αλλά η εφεύρεση ενός φανταστικού, υποθετικού παρελθόντος. Τα ακροδεξιά κινήματα είναι αντιδραστικά με μια άλλη έννοια, στο μέτρο που αντιδρούν στην αριστερή πολιτική. Η αντίδραση με αυτή την έννοια όχι μόνο αποσκοπεί στην αποτροπή της κοινωνικής απελευθέρωσης, αλλά δείχνει επίσης ότι προσπαθεί να αναλάβει μορφές διαμαρτυρίας, λόγου, ακόμη και ειδικών στόχων χρησιμοποιώντας επιλεκτική ή και παραμορφωμένη ρητορική. Τα ακροδεξιά πολιτικά κινήματα αντιγράφουν το ηγετικό στυλ, τις οργανωτικές δομές και επίσης την ατζέντα διαμαρτυρίας των προοδευτικών των τελευταίων δεκαετιών. Το παράδειγμα αναφέρεται στη γενική διαπίστηωσή μας ότι η αντίσταση πάντα προηγείται της εξουσίας. Τα επαναστατικά κινήματα και οι μάχες για απελευθέρωση αποτελούν πηγή πολιτικής καινοτομίας, ενώ τα ακροδεξιά πολιτικά κινήματα είναι μόνο ικανά να μιμηθούν μερικές από αυτές τις καινοτομίες, συχνά με τρομερές συνέπειες.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά καθορίζουν τα ακροδεξιά πολιτικά κινήματα: εξουσία και ταυτότητα, αφενός η υπεροχή της ηγεσίας και αφετέρου η ιδέα της ανάγκης να υπερασπιστεί ή να επαναφέρει την «ενότητα του λαού». Ενώ ο ενθουσιασμός για την αρχή της εξουσίας μειώθηκε ή άλλαξε κάπως τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα, η αίσθηση ότι ο «λαός» απειλείται από όλες τις πλευρές και πρέπει να υπερασπιστεί, συνεχίζει να αποτελεί την πηγή των ακροδεξιών κινημάτων. (Schmitt 1933): «Η δύναμη του εθνικιστικού σοσιαλιστικού κράτους έγκειται στο ότι κυριαρχείται και διαπερνάται από την ιδέα της ηγεσίας, από πάνω προς τα κάτω και σε κάθε άτομο της ύπαρξής του».
Η ηγεσία στα σημερινά ακροδεξιά πολιτικά κινήματα δεν έχει καμιά ομοιότητα με αυτά που διατυπώνει ο Schmitt. Ακόμη και τα γνωστά στελέχη ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη – είτε η Μαρί Λεπέν του Εθνικού Μετώπου, ο Νάιτζελ Φάρατζ του Κόμματος Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου, ο Jimmie Akesson της Sveriged Democraterna ή ο Νίκος Μιχαλολιάκος της Χρυσής Αυγής – ανήκουν στις κατά τον Schmitt αποτρόπαιες φιλελεύθερες δημοκρατικές αρχές παρά προσεγγίζουν μια εξουσιαστική αρχή. Στο Tea Party, η απουσία χαρισματικών ηγετών αποκαλύπτεται ακόμα πιο καθαρά. Ως υποψήφιοι για την ηγεσία στο Tea Party εμφανίζονται μερικοί πολιτικοί υποστηρικτές του όπως η Sarah Palin, διασημότητες στα μέσα μαζικής ενημέρωσης όπως ο Glenn Beck ή γνωστοί χρηματοδότες όπως οι αδελφοί Charles και David Koch, αλλά στην πραγματικότητα τέτοια άτομα ως αρχηγοί για το ίδιο το κίνημα είναι σχετικά ασήμαντοι. Σε παραστρατιωτικές οργανώσεις, όπως είναι το ΙΣΙΣ ή η Αλ Γκάιντα στο Ιράκ, οι αρχηγοί – όπως ο Αμπού Μπακρ αλ-Βαγονέτων, που ονομάζει τον εαυτό του χαλίφη – είναι πιο εμφανείς και πολλά δεξιά πολιτικά θρησκευτικά κινήματα ισχυρίζονται ότι έχουν θρησκευτικό χαρισματικό αυταρχισμό. Οι δομές ηγεσίας βασίζονται σε τζαμιά, ναούς και εκκλησίες ως τόποι από τους οποίους θα διαδοθεί το πολιτικό τους μήνυμα. Αλλά στην πραγματικότητα, ακόμη και αυτοί οι ηγέτες είναι δευτερεύουσας σημασίας και τελικά εναλλάξιμοι.
Σε αντίθεση με την ηγεσία, η ταυτότητα συνεχίζει να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο. Πράγματι, το πιο συνεκτικό χαρακτηριστικό των πολιτικών κινημάτων της ακροδεξιάς είναι αυτό που περιγράφει ο Carl Schmitt ως υποχρέωση να σώσει ή να αποκαταστήσει την ταυτότητα του λαού, μια ταυτότητα που απειλείται συνεχώς από εξωτερικές δυνάμεις. Η πολιτική των ακροδεξιών κινημάτων βασίζεται στη λογική μιας σύγκρουσης πολιτισμών, ορίζοντας τον πολιτισμό κυρίως μέσω της θρησκείας ή της «φυλής» (ή και των δύο). Κατά συνέπεια, το υψηλότερο πολιτικό καθήκον είναι να υπερασπιστεί κανείς το δικό του είδος ενάντια στους «ξένους». Ο Schmitt δίνει σε αυτό το «ξένο» στερεότυπο εβραϊκά χαρακτηριστικά, αλλά δεν απαιτεί μεγάλη φαντασία για να μεταφερθεί μια απωστική αναπαράσταση, οι Νιγηριανοί στη Νότια Αφρική, στην Ευρώπη ή την Ινδία οι Μουσουλμάνοι, στις Ηνωμένες Πολιτείες οι έγχρωμοι, στην Αργεντινή οι Βολιβιανοί, στη Σαουδική Αραβία οι σιίτες ή οπουδήποτε αλλού στον κόσμο οι μη «ντόπιοι».
Το κρίσιμο σημείο εδώ είναι ότι η «ενότητα του λαού» θεωρείται πάντοτε ως χαρακτηριστικό ενός παρελθόντος (πραγματικού ή φανταστικού, μερικές φορές με πρωταρχική αντίληψη) και της κοινωνικής του τάξης όπως τα ακροδεξιά κινήματα τα αισθάνονται για να τα υπερασπίσουν , να τα διεκδικήσουν ή να τα σώσουν από τους “ξένους”. Τέτοια κινήματα είναι επομένως λαϊκιστικά με τη στενή έννοια, επειδή στο επίκεντρο της πολιτικής τους είναι η ταυτότητα του λαού και ο αποκλεισμός των άλλων. Σύμφωνα με τους Christopher Parker και Matt Barreto (2013), οι οπαδοί του Tea Party θεωρούνται λιγότερο «συμβατικοί» από τους «αντιδραστικούς συντηρητικούς», καθώς αναζητούν πέρα από τον οικονομικό φιλελευθερισμό να «γυρίσουν τα ρολόγια πίσω» για να αποκατασταθεί η φανταστική – κυρίως λευκή, προτεσταντική και ετεροφυλόφιλη – εθνική ταυτότητα. Κατά συνέπεια, οι υποστηρικτές του δαιμονολογούν όσους, στα μάτια τους, απειλούν την «ενότητα του λαού» – συμπεριλαμβανομένων των φτωχών, των μεταναστών, των δικαιούχων κοινωνικής μέριμνας και των μουσουλμάνων. Ακόμα κι αν σήμερα τα ακροδεξιά πολιτικά κινήματα δεν είναι ανοιχτά ρατσιστικά, αρκεί να σηκωθεί λίγο το καπάκι και το βασικό ζήτημα αποκαλύπτεται: η υπεράσπιση ενός φανταστικού λαού και η εθνική ή θρησκευτική του ταυτότητα ενάντια στους «ξένους».
Ο λαϊκισμός και η φυλετική ιδιοκτησία
Τα ακροδεξιά λαϊκίστικα κινήματα, ειδικά εκείνα στις κυρίαρχες χώρες του παγκόσμιου Βορρά, κάνουν την ανάλυση δύσκολη επειδή λειτουργούν με αντιφατικούς τρόπους. Έτσι πχ στην πολιτική συζήτηση, στρέφονται ρητορικά εναντίον των ελίτ, ενώ ταυτόχρονα προσκολλώνται στις κοινωνικές ιεραρχίες.
Ένας τρόπος για να επιλυθεί αυτή η σύγχυση είναι να ακολουθηθεί η ιδέα της ιδιοκτησίας, καθώς είναι θεμελιώδους σημασίας για τον ακροδεξιό λαϊκισμό, μια ιδέα που ενδημεί πλήρως στις ιδέες της «φυλετικής ταυτότητας». Στην πραγματικότητα, ο λαϊκισμός δεν βασίζεται μόνο στην αγάπη της ταυτότητας (μια τρομερή, καταστροφική μορφή πολιτικής αγάπης), αλλά πίσω από την ταυτότητα κρύβεται η ιδιοκτησία. Η κυριαρχία και η φυλετική ιδιοκτησία είναι τα σημάδια του ακροδεξιού λαϊκισμού. Τα ακροδεξιά πολιτικά κινήματα, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, είναι αντιδραστικά με μια διπλή έννοια: στην προσπάθεια αποκατάστασης μιας κοινωνικής τάξης που ανήκει στο παρελθόν, συχνά στρεβλώνουν το ρεπερτόριο της διαμαρτυρίας, το λεξιλόγιο και μερικές φορές χρησιμοποιούν ακόμα και προφανείς όρους από την αριστερή αντίσταση και τις κινητοποιήσεις απελευθέρωσης από αυτήν.
Ο «δεξιός λαϊκισμός», όπως είπε ο Corey Robin (2011) περιγράφει τη στρατηγική που απευθύνεται στις μάζες χωρίς πραγματικά να αμφισβητεί τη δύναμη των ελίτ: χρησιμοποιεί την ενέργεια των μαζών για την εδραίωση ή την αποκατάσταση της εξουσίας των ελίτ. Αυτό δεν είναι σε καμία περίπτωση μια νέα εφεύρεση της χριστιανικής φονταμενταλιστής ακροδεξιάς, αλλά αντιθέτως, ο αντιδραστικός λαϊκισμός υπήρξε από την αρχή ένα συνηθισμένο φαινόμενο στο συντηρητικό λόγο». Είναι η υποτιθέμενη αδιαφορία και υποβάθμιση των αστικών και φιλελεύθερων ελίτ που προωθούν τα ακροδεξιά λαϊκιστικά κινήματα – και δεν είναι δύσκολο να βρεθούν αποδείξεις ότι οι ελίτ αγνοούν και εκμεταλλεύονται τα συμφέροντα των φτωχών και των εργατικών τάξεων.
Δεν θέλουμε να αρνηθούμε πολλές σοβαρές διαμαρτυρίες κατά των ελίτ στο χρηματοπιστωτικό τομέα, κατά των παγκόσμιων θεσμών και των εθνικών κυβερνήσεων, της σοβαρότητας και της κατανόησής τους. (Στην πραγματικότητα, τα ευφυή αριστερά κινήματα πρέπει να ανακτήσουν μερικά από τα λαϊκιστικά στοιχεία). Η λαϊκιστική στροφή εναντίον των ελίτ εκφράζεται συχνά ως αγανάκτηση ενάντια στον κανόνα ιδιοκτησίας. Από τη μια πλευρά, η λαϊκιστική κριτική στρέφεται κατά της εξουσίας του χρήματος, της παγκόσμιας αγοράς, αλλά και των εθνικών κεντρικών τραπεζών, οι οποίες κατηγορούνται ότι απέτυχαν ως «νομισματικοί κηδεμόνες». Από την άλλη πλευρά, τα λαϊκίστικα κινήματα στις προσπάθειές τους να επιβεβαιώσουν τον λαό – γενικά, θρησκευτικά ή πολιτιστικά καθορισμένα – συνδέουν την ταυτότητα με την ιδιοκτησία, την ακίνητη περιουσία και άλλα αντικειμενικά περιουσιακά στοιχεία και τελικά με την πρώτη σε όλες τις μορφές της.
Έτσι, η γη είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα αλλά και η νομισματική σταθερότητα. Η ταυτότητα και η ιδιοκτησία συνδέονται μεταξύ τους με δύο βασικούς τρόπους: Πρώτον, η ταυτότητα πρέπει να παρέχει ένα προνομιακό δικαίωμα ιδιοκτησίας και κατάλληλη πρόσβαση. Μια σημαντική απαίτηση των λαϊκιστικών κινημάτων είναι η αποκατάσταση της υποτιθέμενης απώλειας οικονομικής δύναμης (όσο μικρή και αν είναι αυτή) και η απώλεια κοινωνικού κύρους. Αυτός ο ισχυρισμός δικαιολογείται από την άμεση ή έμμεση αναφορά στην εθνική ταυτότητα. Τόσο σε ανοιχτά φασιστικά κινήματα όπως η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα και η Casa Pound στην Ιταλία, τα οποία προσβάλλουν τους μετανάστες άμεσα και βάναυσα, καθώς και στους πιο «σοβαρούς» ομολόγους τους, όπως το Εθνικό Μέτωπο ή η Sverigedemokraterna, η ρατσιστική, αντιμεταναστατευτικη ρητορική συνοδεύεται από την υπόσχεση να αποκαταστήσει την υποτιθέμενη απώλεια της κοινωνικής θέσης των οπαδών τους, και συγκεκριμένα την “φυλετική” πρωτοκαθεδρία μιας λευκής εργατικής τάξης και τους “μισθούς λευκού”.
Δεύτερον η ίδια η ταυτότητα είναι μια μορφή ιδιοκτησίας και μία στην οποία η οικονομία, ο πολιτισμός και η φυλή αποτελούν αναπόσπαστο σύνδεσμο. Η ταυτότητα συνεπάγεται την κατοχή αποκλειστικής περιουσίας όπως διατυπώνεται στη γλώσσα της θεωρίας των περιουσιακών στοιχείων. Ωστόσο δεν πειράζει ότι αυτή η ταυτότητα είναι ουσιαστικά άυλη, αφού και η ιδιοκτησία είναι τόσο σε υλική όσο και σε άυλη μορφή.
Το νομικό σύστημα εγγυάται στους λευκούς ιδιοκτήτες τα προνόμια και τα πλεονεκτήματα με τους άλλους ιδιοκτήτες: Ο αποκλεισμός των υπολοίπων ήταν και παραμένει βασική πτυχή της νομιμοποίησης της λευκότητας ως περιουσιακό στοιχείο και αποτελεί στην πραγματικότητα μέρος της προστασίας που παρέχεται από το [Ανώτατο] Δικαστήριο των Λεύκων και η δικαιολογημένη προσδοκία του για σταθερή ευνοϊκή μεταχείριση. Το να είσαι λευκός ανήκει σε έναν, είναι ιδιοκτησία – μια ιδιοκτησία που σου επιτρέπει να αποκλείσεις άλλους και σου υπόσχεται την κυριαρχία. Στην πραγματικότητα, η κυριότητα και η κυριαρχία είναι στενά συνυφασμένες, ιδίως στον τρόπο με τον οποίο δουλεύουν η ιδιοκτησία και ο αποκλεισμός. Μια τέτοια έννοια της φυλετικής ιδιοκτησίας παρέχει ένα βιώσιμο πλαίσιο για να κατανοήσουμε τι οδηγεί τμήματα των λευκών φτωχών και της λευκής εργατικής τάξης στο να στηρίξουν τις πολιτικές της δεξιάς η ακροδεξιάς, ακόμα και αν ενεργούν ενάντια στα οικονομικά τους συμφέροντα.
Η αντιληπτή ανάγκη υπεράσπισης της ταυτότητας και των προνομίων να αποκαταστηθεί η υποτιθέμενη απώλεια της φυλετικής ιδιοκτησίας βάζει μερικές φορές όλους τους άλλους στόχους στο παρασκήνιο. Η ταυτότητα και η ιδιοκτησία συνδέονται έτσι με διπλό τρόπο στον δεξιό λαϊκισμό: η ταυτότητα χρησιμεύει ως προνόμιο και μέσο πρόσβασης στην ιδιοκτησία, ενώ η ίδια η ταυτότητα είναι μια μορφή ιδιοκτησίας που υπόσχεται να διατηρήσει ή να επαναφέρει τις ιεραρχίες της κοινωνικής τάξης.
Η ισχύς των θρησκευτικών ταυτοτήτων
Ένα σημείο εκκίνησης για την κατανόηση πολλών σύγχρονων θρησκευτικών κινημάτων είναι το θέμα του πώς η υπεράσπιση μιας θρησκευτικής ταυτότητας συνδυάζεται με τη δυσαρέσκεια κατά των ξένων δυνάμεων. Είναι σημαντικό να κατανοούμε, αφενός, τα πραγματικά αίτια της αγανάκτησης και της αντιδραστικής προσαρμογής τους στην κινητοποίηση τέτοιων κινήσεων και, αφετέρου, να εξετάσουμε ξεχωριστά τον καταστροφικό χαρακτήρα των θρησκευτικών ταυτοτήτων. Φυσικά, δεν είναι όλα τα θρησκευτικά κινήματα αντιδραστικά και ιστορικά υπάρχει ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών πολιτικών προσανατολισμών.
Έτσι, κατά την εποχή των σταυροφοριών της ρωμαϊκής εκκλησίας εναντίον του Ισλάμ, δεν πραγματοποιήθηκε μόνο μια στρατιωτικοποίηση της πίστης, αλλά αναπτύχθηκε μια σημαντική ειρηνική και φιλανθρωπική πρακτική των κοινοτήτων, όπως η φραγκισκανική τάξη. Το ίδιο ισχύει και για την ιστορία του Ισλάμ. Και στον Ιουδαϊσμό, οι προφητικές, μεσαιωνικές και επαναστατικές πρακτικές, εκτός από τα πολιτικά κίνητρα που έθεσε η Γραφή, ξαναχτίστηκαν στο ναό του Εκλεγέντος Λαού. Ακόμα και σε μεταγενέστερες εποχές όλα αυτά μπορούν να βρεθούν, όπως στη φάση της αρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου, στην οποία τα θρησκευτικά κινήματα έγιναν ένας σημαντικός παράγοντας στην ανάπτυξη του καπιταλισμού, ενώ ταυτόχρονα αποτελούσαν βασικές δυνάμεις αντίστασης στο κεφάλαιο. Τα δύο κεντρικά χαρακτηριστικά των σημερινών δεξιών θρησκευτικών κινημάτων είναι η προσπάθεια να οικοδομηθεί μια ταυτότητα και να υπερασπιστεί η καθαρότητά της, καθώς και μια πικρία για τη διάχυτη αδικία, η οποία κατηγορείται πολιτικά για δυνάμεις έξω από τη δική της κοινότητα. Η εστίαση σε μια καθαρή και ακίνητη ταυτότητα είναι ο λόγος για τον οποίο τα θρησκευτικά κινήματα είναι συχνά επιρρεπή σε δογματικά κλεισίματα που εκφράζουν θεολογικά και πολιτικά θέματα επειδή αυτά τα κινήματα είναι τόσο ανοικτά και ανταποκρινόμενα σε άλλα ακροδεξιά κινήματα που καθιερώνουν πολιτισμική ή εθνική ταυτότητα.
Οι στρατιωτικές επιθέσεις στη Συρία και το Ιράκ το 2014 και το 2015, υπό την ηγεσία των φατριών Daesch και Al Qaeda, αποτελούν ένα ακραίο παράδειγμα ενός εκρηκτικού συνδυασμού αντίστασης και κυριαρχίας στο όνομα της θρησκείας. Ο θρησκευτικός σεχταρισμός επικαλύπτεται με μια λαϊκή δυσαρέσκεια κατά της πραγματικότητας, συμπεριλαμβανομένης της εδαφικής οργάνωσης της Μέσης Ανατολής στον εικοστό αιώνα, που καθιερώνεται μονομερώς (και με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις) από τις αποικιακές δυνάμεις και την ξένη παρέμβαση στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, ιδίως τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας που διεξήχθη από τις ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένης της κατάκτησης και κατοχής του Αφγανιστάν και του Ιράκ. Αυτό το μείγμα του θρησκευτικού «εξτρεμισμού» και των αντί-αποικιακών διαθέσεων καθιστά ουσιαστικά την πολιτική ταξινόμηση αυτών των δυνάμεων χωρίς νόημα σε κλίμακα αριστερής-δεξιάς, ωστόσο αντιτίθενται σθεναρά σε ισχυρά σοσιαλιστικά ή κοσμικά ρεύματα τα οποία είχαν αναδυθεί στην περιοχή.
Μια εντυπωσιακή όψη πολλών αντιδραστικών σύγχρονων θρησκευτικών κινημάτων, και ιδιαίτερα του ισλαμισμού, είναι η υπερβολή του μαρτυρίου ως την ακραία μορφή στην οποία συγκεντρώνονται η πικρία, η ταυτότητα και ο φανατισμός. Πρέπει να θυμόμαστε ότι υπάρχουν δύο διαφορετικές παραδόσεις του μαρτυρίου, οι οποίες και οι δύο μπορούν να βρεθούν σε όλες τις μεγάλες θρησκείες. Στη μια, οι μάρτυρες είναι αποφασισμένοι να υπερασπιστούν την πίστη τους και τη δικαιοσύνη, ακόμη μέχρι θανάτου. Ο Αρχιεπίσκοπος Óscar Romero, για παράδειγμα, ο οποίος δολοφονήθηκε από ακροδεξιά τάγματα θανάτου κατά τη διάρκεια μίας λειτουργιάς στο Σαν Σαλβαδόρ, είχε υποστεί απειλές θανάτου και γνώριζε ότι η δημόσια πολιτική του δέσμευση προς τους φτωχούς έθετε σε κίνδυνο τη ζωή του.
Αντίθετα, στη δεύτερη παράδοση του μαρτυρίου που επικρατεί σήμερα, οι μάρτυρες επιτίθενται και εκμηδενίζουν τους εχθρούς τους. Σε μια τέτοια ακραία μορφή τρόμου, το μαρτύριο δεν είναι πλέον μάρτυρας της πίστης αλλά ένας θρησκευτικός τρόπος έκφρασης της πολιτικής ταυτότητας. Τα θρησκευτικά κινήματα συνδυάζονται έτσι με θανατηφόρα πολιτικά έργα: αγιασμένοι είναι αυτοί που μισούν και καταστρέφουν. Όταν τα ακροδεξιά κινήματα συχνά κλίνουν στις δομές και τις ενέργειές τους προς τα κινήματα απελευθέρωσης, πρέπει να αντληθούν διδάγματα από αυτά.
Δεδομένης της εικόνας των ακροδεξιών κινημάτων, τα κινήματα απελευθέρωσης πρέπει να καταλάβουν ότι πρέπει να ακολουθήσουν μια ανταγωνιστική πολιτική. Τα απελευθερωτικά κινήματα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να έχουν το ρόλο της υποστήριξης των κυβερνώντων δυνάμεων ή των παραδοσιακών κοινωνικών ιεραρχιών. Το καθήκον τους είναι ως επί το πλείστον να είναι ανεξάρτητα, να διαταράζουν την τάξη των πραγμάτων και να είναι οι παράγοντες που αναζητούν συγκρούσεις.
Δεύτερον τα κινήματα πρέπει να είναι δημοκρατικά και να διατηρούν μια κριτική στάση απέναντι σε συγκεντρωτικές δομές ηγεσίας, χωρίς να αντιστέκονται στην ανάγκη για οργανώσεις και θεσμούς. Τρίτον οι προτάσεις πρέπει να είναι μην έχουν ταυτότητες. Οι ταυτότητες που βασίζονται στη «φυλή» ή την εθνικότητα, τη θρησκεία, τη σεξουαλικότητα ή οποιαδήποτε άλλη κοινωνική πλευρά τερματίζουν την πλουραλιστικοτητα των κινημάτων. Αντίθετα τα απελευθερωτικά κινήματα πρέπει να είναι στην εσωτερική τους σύνθεση όσο το δυνατόν πιο πλουραλιστικά. Τα κινήματα απελευθέρωσης που κλείνουν τα μάτια τους σε αυτές τις διδασκαλίες διατρέχουν τον κίνδυνο να παρασύρονται στα δεξιά (αργά ή γρήγορα).
Απόσπασμα από το βιβλίο “Assembly” των Antonio Negri & Michael Hardt.
Πηγή Rosa Luxemburg Stiftung
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου