Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας: η αλήθεια και ο μύθος

Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, 8 Μαρτίου του 1857, όταν οι υφάντρες τής Νέας Υόρκης βγήκαν στους δρόμους διαδηλώνοντας την απαίτησή τους να βελτιωθούν οι συνθήκες εργασίας τους και να αλλάξει το καθεστώς ανισότητας των εργαζομένων γυναικών απέναντι στους άνδρες εργάτες. Ζητούσαν να μειωθεί ο ημερήσιος χρόνος εργασίας από 16 ώρες σε 10, να εξισωθούν τα μεροκάματά τους με εκείνα των ανδρών και να πάψουν οι φυλετικές διακρίσεις ανάμεσα σε γηγενείς εργαζόμενες και σε μετανάστριες. Φυσικά, οι εργοστασιάρχες δεν είδαν με καλό μάτι αυτόν τον ξεσηκωμό και αντέδρασαν αμέσως. Από την μια απέλυσαν όσες εργάτριες πρωτοστάτησαν στην διαμαρτυρία κι από την άλλη αμόλησαν τα τσιράκια τους για να τρομοκρατήσουν τις υπόλοιπες, προκειμένουν να αποτρέψουν κάθε πιθανότητα να ξεσπάσει γενικευμένη απεργία. Παράλληλα, επενέβη και η αστυνομία, η οποία δεν δίστασε να πνίξει την διαδήλωση στο αίμα προκειμένου να την καταστείλει. Εκείνη η ημέρα θεωρήθηκε ως τόσο σπουδαίο ορόσημο του διεθνούς εργατικού κινήματος ώστε η 8η Μαρτίου ορίστηκε αργότερα ως Παγκόσμια Ημέρα τής Γυναίκας.

Η ιστορία που μόλις διαβάσατε, είναι γνωστή σε πολύ κόσμο και μας εξηγεί το πώς προέκυψε να γιορτάζεται η σημερινή ημέρα. Όμως, το ερώτημα είναι αν αυτή η ιστορία είναι πραγματική ή αν πρόκειται απλώς για ένα καλοφτιαγμένο παραμύθι. Δυστυχώς, όλα δείχνουν ότι μάλλον το δεύτερο συμβαίνει.

Από την δεκαετία τού '70 κιόλας, ο γάλλος ιστορικός Φρανσουά Πικ είναι κατηγορηματικός: η διαδήλωση που φέρεται ότι έγινε στην Νέα Υόρκη στις 8/3/1857, ουδέποτε συνέβη! "Δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά στις πολιτειακές εφημερίδες για τέτοιο γεγονός ούτε το 1857 ούτε αργότερα", σημειώνει ο Πικ και παρατηρεί ότι "ούτε από την ηγεσία του γυναικείου διεθνούς σοσιαλιστικού κινήματος, που καθιέρωσε την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, γίνεται οποιαδήποτε αναφορά σε τέτοιο περιστατικό". Όμως, πώς καθιερώθηκε αυτή η παγκόσμια ημέρα;

Η πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη "ημέρα της γυναίκας" είναι η "Εθνική Ημέρα της Γυναίκας", η οποία γιορτάστηκε την 28η Φεβρουαρίου 1909 στην Νέα Υόρκη, με πρωτοβουλία τού Σοσιαλιστικού Κόμματος ΗΠΑ (!) και, ειδικά, της ηγέτιδός του Τερέζας Σέρμπερ Μάλκιελ. Το επόμενο βήμα έγινε τον Αύγουστο του 1910, στην διεθνή διάσκεψη των σοσιαλιστριών γυναικών, στην Κοπεγχάγη. Εκεί, η γερμανίδα σοσιαλίστρια Λουίζα Τσητς, εμπνευσμένη από την ιδέα της Μάλκιελ, πρότεινε την καθιέρωση της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας. Η πρόταση υποστηρίχτηκε με θέρμη από την μαχητική σοσιαλίστρια (και αργότερα κομμουνίστρια) Κλάρα Τσέτκιν και υπερψηφίστηκε. Έτσι, την επόμενη χρονιά γιορτάστηκε για πρώτη φορά Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Μόνο που τότε το ημερολόγιο δεν έλεγε 8 αλλά 19 Μαρτίου 1911.

Στο μεταξύ, στις ΗΠΑ, η Εθνική Ημέρα της Γυναίκας εξακολουθούσε να γιορτάζεται την τελευταία Κυριακή του Φεβρουαρίου. Από την μεριά τους, οι ρωσσίδες σοσιαλίστριες αποφάσισαν να γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας το τελευταίο Σάββατο του Φεβρουαρίου αλλά με το δικό τους ημερολόγιο, το Ιουλιανό. Γενικά, στην αρχή επικρατούσε ένα μπέρδεμα σχετικά με το πότε θα γιορτάζεται τι, ώσπου το 1914 η Παγκόσμια Ημέρα ορίστηκε να γιορταστεί στις 8 Μαρτίου, επειδή... ήταν Κυριακή (τόσο απλά!). Εκείνη την ημέρα οι βρεττανίδες σουφραζέτες διοργάνωσαν μια πορεία για τα δικαιώματα των γυναικών και η αστυνομία τις διέλυσε, συλλαμβάνοντας την ηγέτιδά τους Σύλβια Πάνκχαρστ, η οποία ετοιμαζόταν να βγάλει λόγο στην πλατεία Τραφάλγκαρ.

Εντελώς συμπτωματικά, τρία χρόνια αργότερα, στις 8 Μαρτίου 1917, οι υφάντρες τής Πετρούπολης ξεκίνησαν μια τόσο δυναμική κινητοποίηση ώστε παρέλυσε ολόκληρη η πόλη, σε σημείο να πουν πολλοί ότι εκείνη την ημέρα άρχισε πραγματικά η ρωσσική επανάσταση. Όλες οι γυναίκες τής πόλης βγήκαν στους δρόμους με σύνθημα "Ψωμί και Ειρήνη", ζητώντας τον τερματισμό τού πολέμου (Α' παγκόσμιος), επάρκεια τροφίμων και την παραίτηση του τσάρου. Ο Τρότσκυ έγραψε για εκείνη την ημέρα:

Η 23η Φεβρουαρίου (σ.σ.: 8 Μαρτίου με το νέο ημερολόγιο) ήταν η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας και είχαν προγραμματιστεί αρκετές συναντήσεις και δραστηριότητες. Αλλά δεν φανταστήκαμε ότι αυτή η Ημέρα της Γυναίκας θα σηματοδοτούσε την έναρξη της επανάστασης. Επαναστατικές ενέργειες προβλέπονταν αλλά δεν είχαν οριστεί ημερομηνίες. Όμως εκείνο το πρωί και αντίθετα προς τις διαταγές, οι εργάτριες στην κλωστοϋφαντουργία άφησαν τις δουλειές τους σε αρκετά εργοστάσια και έστειλαν αντιπροσώπους για να ζητήσουν στήριξη στην απεργία, κάτι που οδήγησε σε γενική απεργία... Όλες βγήκαν στους δρόμους...

Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, η συνεργάτιδα του Λένιν Αλεξάντρα Κολλοντάι ζήτησε και πέτυχε την καθιέρωση αυτής της ημέρας ως επίσημης αργίας. Έτσι, καθιερώθηκε η 8η Μαρτίου ως Ημέρα της Γυναίκας, πρώτα στην Ρωσσία (1922) και αργότερα σε όλες τις σοβιετικές δημοκρατίες. Το 1936 η 8η Μαρτίου άρχισε να γιορτάζεται και στην Ισπανία, με πρωτοβουλία τής Ντολόρες  Ιμπαρρούρι (της γνωστής μας ως Πασιονάριας). Από το 1949, την ίδια μέρα υιοθέτησε ως Ημέρα της Γυναίκας και η μαοϊκή Κίνα. Το 1955, ο ΟΗΕ όρισε εκείνη την χρονιά ως Παγκόσμιος Έτος της Γυναίκας και το 1957 κάλεσε τα μέλη του να ορίσουν την 8η Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα της Γυναίκας και την Παγκόσμια Ειρήνη.

Αυτά λέει η ιστορία. Πώς, όμως, γεννήθηκε ο μύθος περί της εξεγέρσεως του 1857; Την απάντηση την δίνει ο Πικ:

Ήταν στην γαλλική εφημερίδα L' Humanité το 1955, όταν πρωτοαναφέρθηκε η ιστορία με την εξέγερση της 8ης Μαρτίου 1857. Έπρεπε να βρεθεί ένας τρόπος να απαλειφθεί η σοβιετική ιστορία πίσω από αυτή την ημερομηνία. Μία από τις υποθέσεις μου είναι ότι η Μαντλήν Κολέν, η ηγέτιδα της μεγαλύτερης γαλλικής συνδικαλιστικής οργάνωσης, ήθελε να απεξαρτηθεί από την κυριαρχία τής Ένωσης Γυναικών Γαλλίας και το Κομμουνιστικό Κόμμα. Πίστευε ότι ο κομμουνιστικός εορτασμός αυτής της ημέρας είχε παραγίνει. Βάζοντας τις εργάτριες των ΗΠΑ στο κέντρο, θα μπορούσε να προσεγγίσει αυτή την επέτειο με μια καινούργια προοπτική, αυτή των αγωνιζομένων εργατριών.

Δεν ξέρω τι συμπεράσματα βγάζει ο αναγνώστης από τα παραπάνω. Για το ιστολόγιο, δεν έχουν σημασία τα συμπεράσματα καθ' εαυτά. Σημασία έχει να προκύπτουν με βάση την υγιή σκέψη που στηρίζεται στην αλήθεια και στα πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Μόνο έτσι θα σταματήσει ο εκφυλισμός αυτής της γιορτής και ο ξεπεσμός της σε βαλεντινικό κακέκτυπο.

(Σημείωση: Οι φωτογραφίες τού κειμένου είναι από την εξέγερση της 8/3/1917 στην Πετρούπολη)

-----------------------------------------------
Πηγές - Βιβλιογραφία:
- Sempreviva Organização Feminista, "8th of March - International woman’s day: in search of the lost memory".
-  Liliane Kandel - Françoise Picq, "Le Mythe des origines à propos de la journée internationale des femmes" (από το La Revue d’En face, 12/1982).
- Temma Kaplan, "On the Socialist Origins of International Women's Day" (από το Feminist Studies, 11/1985).
- UN Women Watch, "International Women's Day".
- University of Chicago, "International Women's Day history".