Ο μεγάλος δάσκαλος και κομμουνιστής

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ

Στη Θεσσαλονίκη το 1934 με τους Κώστα Βάρναλη και Ν. Καστρινό

«Ο Γληνός παιδαγωγός, εκπαιδευτικός,στοχαστής, φιλόσοφος, κλασικός φιλόλογος,δημοτικιστής, πολιτικός αγωνιστής - είνε έναπολύπτυχο ζωής και δράσης μοναδικό σταχρόνια μας. Με την κάθε εκδήλωσή του σημείωνεένα σταθμό, άνοιγε κι ένα δρόμο. Ιδιαίτερα ηπαιδαγωγική κι εκπαιδευτική του δράση, οιπρωτοποριακές του ιδέες, η πίστη του στοδημοτικισμό και στην αναγέννηση της παιδείας,τον έκαναν χρόνια τώρα μια συμβολικήφυσιογνωμία για ολόκληρον τον κόσμο. Οσο κι αντο σύμβολο αυτό στάθηκε εφιάλτης για τηναντίδραση, όμως και για την αστική διανόηση - τηφωτισμένη - είνε ένα ιστορικό γεγονός, ενώ για τηναριστερά θα είνε καύχημα όσο κι οδηγός για τηνοριστική κατάκτηση των πνευματικών αγαθώναπό το λαό. Θάρθει - και γρήγορα - η ώρα που μιασοσιαλιστική Ελλάδα θα κρεμάσει σ' όλα τα σχολείατου κράτους την εικόνα του οραματιστή αυτού τηςαληθινής λαϊκής παιδείας».Αλέξανδρος Σβώλος¹

Στις 27 Δεκέμβρη του 1943 μια ανακοίνωση του ΚΚΕ άφηνε άφωνους τα εκατομμύρια των Ελλήνων που αγωνίζονταν εναντίον της φασιστικής κατοχής. Κανείς δεν μπορούσε να πιστέψει σ' ό,τι άκουγε, κανένας δεν περίμενε ότι εκείνη τη χρονική στιγμή θα συνέβαινε ό,τι είχε συμβεί. «Το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ - έλεγε η ανακοίνωση² - με βαθύτατη θλίψη αγγέλλει στον ελληνικό λαό ότι ύστερα από σοβαρή εγχείρηση πέθανε στις 26 του Δεκέμβρη 1943 ο εκλεκτός εκπρόσωπος της ελληνικής διανόησης Δημήτρης Γληνός, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και της Γραμματείας του Πολιτικού Γραφείου της».

Το πλήγμα από την απώλεια του Δ. Γληνού υπήρξε τεράστιο όχι μόνο για το ΚΚΕ, αλλά και για ολόκληρο το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης. Κι ήρθε στη χρονική στιγμή που ο Δ. Γληνός ετοιμαζόταν να προσφέρει μια ακόμη μεγάλη υπηρεσία στο λαό και στο Κόμμα, δεδομένου ότι το ΚΚΕ και το ΕΑΜ εκείνο το διάστημα προετοίμαζαν τη συγκρότηση της Κυβέρνησης του Βουνού. «Αποφασίστηκε τότε, στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ - γράφει ο Π. Ρούσος³ - να βαδίσουμε οπωσδήποτε για το σχηματισμό αντάρτικου πολιτικού οργάνου χωρίς να παραιτηθούμε από την προσπάθεια κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Εναν από τους ενδεχόμενους προέδρους προσωρινού κυβερνητικού οργάνου, αν αποτύχαιναν άλλες προσπάθειες, θεωρούσαμε και τον Δημήτρη Γληνό». Δε χωράει αμφιβολία πως ο Γληνός, ακόμη κι αν δε γινόταν πρωθυπουργός στην Κυβέρνηση του Βουνού, σίγουρα θα είχε εξέχουσα θέση σ' αυτήν. Ο ρόλος άλλωστε που του είχε αναθέσει το ΚΚΕ όσον αφορά την προοπτική συγκρότησης αυτής της κυβέρνησης είναι αψευδής μάρτυρας.

«Ο Γληνός - γράφει ο Θ. Χατζής⁴ - είχε οριστεί από τη Γραμματεία του ΠΓ να είναι ο μόνος εισηγητής στη 10η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ και με βάση τα αποτελέσματα των επαφών και διαπραγματεύσεων που θα γίνονταν στο μεταξύ και τις γενικότερες εξελίξεις θα πρότεινε τον άμεσο σχηματισμό του κεντρικού καθοδηγητικού οργάνου στην Ελεύθερη Ελλάδα. Επειδή η προσωπική του συμμετοχή θεωρήθηκε από τη Γραμματεία απαραίτητη, για να είναι σωματικά υγιής και ικανός να αντιμετωπίσει τις ειδικές δυσκολίες του βουνού και τα φόρτο της πρακτικής δουλιάς, απέσπασε τη συγκατάθεση των μελών της Γραμματείας να κάνει μια εγχείρηση. Παρά την επιμονή όλων να χειρουργηθεί από το συναγωνιστή καθηγητή Κόκκαλη, ο ίδιος προτίμησε τον παιδικό του φίλο Σμπαρούνη. Πάνω στο χειρουργικό τραπέζι πέθανε».

Ο Δ. Γληνός με την ομάδα των δασκάλων στο στρατόπεδο της Ακροναυπλίας

Σχετικά με το θέμα της εγχείρησης, που έμελλε να αποβεί μοιραία για τον Δ. Γληνό, αξίζει να σταθούμε και στη μαρτυρία του Β. Μπαρτζιώτα, που τότε ήταν μέλος του ΠΓ. «Κάναμε μεγάλη συζήτηση στο Πολιτικό Γραφείο - γράφει ο Μπαρτζιώτας⁵ - και προσπαθούσαμε όλοι μας να τον πείσουμε ότι δεν έπρεπε να κάνει εγχείρηση. Ηταν και τα χρόνια τα πολλά που τον βάραιναν, οι κακουχίες που πέρασε στις εξορίες και την Ακροναυπλία σε μεγάλη ηλικία. Δε θέλαμε, ακόμα (δεν το κρύβαμε), να κάνει την εγχείρηση ο στενός φίλος του Γληνού και ικανός χειρούργος, μόνο και μόνο γιατί ανήκε τότε στη λεγόμενη "χρυσή αντίσταση". Ο Δάσκαλος, αντίθετα προσπαθούσε να μας πείσει ότι η εγχείρηση ήταν "εύκολη" και ότι η φιλία του με τον χειρούργο θα σταθεί πιο ψηλά από τη διαφορά της ιδεολογία τους!».

Κορυφαία προσωπικότητα της διανόησης

Ο Δημήτρης Γληνός πέθανε σε ηλικία 61 ετών, σχετικά νέος με τα σημερινά δεδομένα, αλλά και με τα δεδομένα της οικογενειακής του παράδοσης, αφού ο πατέρας του, για παράδειγμα, Αλέξανδρος Γληνός είχε πεθάνει το 1941 σε ηλικία 92 ετών, ενώ ο παππούς του (ο πατέρας της μητέρας του) έζησε μέχρι την ηλικία των 105 ετών.

Ο Δ. Γληνός γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου 1882, στη Σμύρνη. Ο πατέρας του καταγόταν από την Ανδρο και στη Σμύρνη είχε επιχειρήσεις κρασιών, ενώ η μητέρα του, κόρη μεγαλοκτηματία, καταγόταν απ' το Μπουρνόβα της Σμύρνης. Από μικρός υποχρεώθηκε να γνωρίσει τη βιοπάλη, αφού οι αλλεπάλληλες ατυχίες στις επιχειρήσεις του πατέρα του, καθώς και το γεγονός ότι ήταν μέλος πολυμελούς οικογένειας, έφεραν πολλές δυσκολίες στις σπουδές του. Εντούτοις κατάφερε να ολοκληρώσει τις εγκύκλιες σπουδές του στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και το 1905 να αποφοιτήσει από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη συνέχεια, αφού για ένα διάστημα δίδαξε σε εκπαιδευτικά ιδρύματα μέσης εκπαίδευσης, στα 1908 έφυγε για ειδικές σπουδές στη Γερμανία. Εμεινε στην Ιέννα και στη Λειψία ως τα 1911 όπου σπούδασε παιδαγωγικά, φιλοσοφία, ψυχολογία και κοινωνιολογία⁶.

Οταν ήταν στη Γερμανία ο Γληνός συνδέθηκε φιλικά με τον Γ. Σκληρό, από τον οποίο δέχτηκε την παρόρμηση να επιδοθεί στις σοσιαλιστικές μελέτες. Ακόμη κατά το ίδιο διάστημα είχε τακτική επαφή με τον Ιωνα Δραγούμη, τον Αλ. Δελμούζο, το Μ. Τριανταφυλλίδη και άλλους, που ενεργούσαν τότε για να ιδρυθεί ο εκπαιδευτικός όμιλος. «Ολη του η ζωή, ως που κατέβηκε στην Ελλάδα - γράφει ο Κ. Καραγιώργης⁷ - μπορεί να θεωρηθεί σαν προπαρασκευή για την κατοπινή πολύπλευρη δράση του... Μέσα σ' αυτή βρίσκονται οι πηγές για την παραπέρα εξέλιξη του Δ. Γληνού. Τα βασικά στοιχεία στην εξέλιξη αυτή ήταν 1) σύνδεσή του με το λαό... 2) μαχητική ανάμειξή του στο προοδευτικό γλωσσικό, εκπαιδευτικό και γενικότερα πνευματικό αστικοδημοκρατικό κίνημα της εποχής του, το δημοτικισμό... 3) γερή αστική επιστημονική του κατάρτιση... 4) φιλολογικός ματεριαλιστικός προσανατολισμός του... 5) επηρεασμός του από τη σοσιαλιστική μαρξιστική κοσμοθεωρία».

Από το 1911 που επιστρέφει στην Ελλάδα ως τα 1943 που πεθαίνει, ο Δ. Γληνός εμφανίζει με τη δράση του ένα κολοσσιαίο σε όγκο και ποιότητα έργο.

Στα 1912 εμπνέει στο κόμμα των φιλελευθέρων την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που όμως ποτέ δε θα αφήσει η αντίδραση να γίνει νόμος του κράτους. Θα την κυκλοφορήσει όμως αργότερα ο ίδιος σε βιβλίο υπό τον τίτλο «Ενας άταφος νεκρός».

Στα 1917 η κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης υπό τον Ε. Βενιζέλο τον διορίζει στη θέση του προέδρου του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου του υπουργείου Παιδείας. Από τη θέση αυτή ο Γληνός συντάσσει το ιστορικό διάταγμα της 1/5/1917 για την εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας στα σχολεία. Κι όταν η κυβέρνηση αυτή εγκαταστάθηκε στην Αθήνα ο Γληνός ως εκπαιδευτικός σύμβουλος και ΓΓ του υπουργείου Παιδείας επιχειρεί να εφαρμόσει τη γλωσσική μεταρρύθμισή του σε ολόκληρη τη χώρα, με αποτέλεσμα να συναντήσει την αντίδραση της ντόπιας ολιγαρχίας και τελικά να παραιτηθεί από τη δημόσια θέση του για να συνεχίσει τους αγώνες του από άλλο μετερίζι, από τη θέση του προέδρου και του ηγετικού στελέχους του εκπαιδευτικού ομίλου.

Το 1922 ο Γληνός ξαναγύρισε στο υπουργείο Παιδείας και το 1924 ανέλαβε τη διεύθυνση της Παιδαγωγικής Ακαδημίας απ' όπου και διώχτηκε το 1926 από την παγκαλική δικτατορία.

Στροφή στο Σοσιαλισμό

Ο Γληνός εκδηλώνεται ανοιχτά υπέρ των σοσιαλιστικών ιδεών στα 1927, όταν στον εκπαιδευτικό όμιλο συγκρούονται δύο ομάδες: η σοσιαλιστική που είναι και πλειοψηφούσα με επικεφαλής τον ίδιο και η αστική με επικεφαλής τους Δελμούζο - Τριανταφυλλίδη. Από τη σύγκρουση επήλθε διάσπαση, αφού η μειοψηφούσα ομάδα αποχώρησε και ο εκπαιδευτικός όμιλος προσανατολίστηκε οριστικά προς το σοσιαλισμό. Αυτή την περίοδο ο Γληνός διευθύνει τα Περιοδικά «Αναγέννηση» (1926-1928) και «Νέος Δρόμος» (1928-1929).

Στο ΚΚΕ βέβαια ο Γληνός άργησε να μπει λόγω και των προβλημάτων που είχε τότε το Κόμμα (συνεχής εσωκομματική πάλη - φραξιονισμός κ.ο.κ.). Το Κόμμα τον δέχτηκε με χαρά στις γραμμές του το 1935⁸. Προηγουμένως όμως ο ίδιος είχε προσφέρει σπουδαία δουλιά είτε συνεργαζόμενος με το περιοδικό της κομμουνιστικής διανόησης «Νέοι Πρωτοπόροι» είτε αρθρογραφώντας σε άλλες εφημερίδες και περιοδικά. Εκπληκτικές είναι οι μελέτες του για την πνευματική αντίδραση του τόπου, για την εκπολιτιστική επανάσταση, για τη φιλοσοφία του Χέγκελ κ.ά. που δημοσιεύτηκαν στους «Νέους Πρωτοπόρους» όπως και μια σειρά εκλαϊκευτικών δημοσιευμάτων για την ΕΣΣΔ που δημοσίευσε στην εφημερίδα «Νέος Κόσμος» απ' αφορμή την επίσκεψή του στη Μόσχα το 1934, όπου παρακολούθησε το Συνέδριο των Σοβιετικών διανοουμένων.

Στις εκλογές του 1936 ο Δ. Γληνός εκλέχτηκε βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου και μ' αυτή του την ιδιότητα ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα για τα λαϊκά προβλήματα. Γι' αυτό και το καθεστώς της 4η Αυγούστου τον εξόρισε αρχικά στην Ανάφη, στη συνέχεια τον έκλεισε στην Ακροναυπλία (1936-1938), κατόπιν τον ξαναεξόρισε στη Σαντορίνη και τελικά λόγω της κλονισμένης υγείας του υποχρεώθηκε να τον μεταφέρει στην Αθήνα και να του επιβάλει κατ' οίκον περιορισμό, κάτι που ο Γληνός το εκμεταλλεύτηκε για διανοητική εργασία, όπως άλλωστε έκανε και στο διάστημα που ήταν στη φυλακή ή στην εξορία.

Οταν η Ελλάδα βρέθηκε υπό φασιστική κατοχή, η Ασφάλεια παρέδωσε τον Γληνό στους Ιταλούς κατακτητές, οι οποίοι όμως υποχρεώθηκαν να τον απολύσουν ως άρρωστο. Ετσι ο Γληνός συνδέθηκε γρήγορα με το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης και το ΚΚΕ, στη Δεύτερη Συνδιάσκεψη του οποίου εκλέχτηκε στην ΚΕ και στο ΠΓ και λίγο αργότερα στη Γραμματεία του ΠΓ.

Ο Γληνός πρόσφερε τεράστια υπηρεσία ως πολιτικός ηγέτης και ως διανοητής στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης. Αρθρογραφούσε συχνά στο «Ριζοσπάστη» και στην ΚΟΜΕΠ και συνέβαλε τα μέγιστα στην καθοδήγηση του αγώνα του ελληνικού λαού. Αλλά και τίποτα απ' όλα αυτά να μην έκανε, πάλι θα ξεχωρίζαμε την προσφορά του. Είναι ο συγγραφέας ενός εκ των σημαντικότερων ντοκουμέντων της ιστορίας αυτού του τόπου. Είναι ο άνθρωπος που έγραψε το φλογερό βιβλιαράκι «ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΙ ΘΕΛΕΙ ΤΟ ΕΑΜ»⁹.

Το διανοητικό έργο που άφησε πίσω του ο Γληνός υπήρξε τεράστιο και πολυσήμαντο. Κι είναι πραγματικά αδύνατο σ' ένα μικρό σημείωμα να επιχειρήσει κανείς να κάνει αναφορά που να πληροί στοιχειώδεις όρους επάρκειας. Θα μνημονεύσουμε μόνο λίγες γραμμές από το τελευταίο, δυστυχώς ανολοκλήρωτο, έργο του «Τα σημερινά προβλήματα του ελληνισμού», όπου μιλάει για το ΚΚΕ, το κόμμα δηλαδή που με πλήρη συνείδηση υπηρέτησε. «Το ΚΚΕ - γράφει¹⁰ - αγωνίζεται για ν' ανοίξει στο λαό το δρόμο της πραγματικής του απολύτρωσης από κάθε εξάρτηση. Οσοι είνε πραγματικοί φίλοι του λαού δεν μπορούν παρά να είνε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σύμμαχοι, συνεργάτες, συναγωνιστές του ΚΚΕ. Και αυτό επίσης είνε σήμερα το πραγματικό κριτήριο και για τις θεωρίες και για τις πραγματικές ενέργειες όλων εκείνων που θέλουν να είνε ηγέτες του λαού. Και η κατ' αρχήν άρνηση συνεργασίας με το ΚΚΕ και η καταπολέμησή του με τα άτιμα μάλιστα μέσα της ψευτιάς, της συκοφαντίας και της πλαστογραφίας, αποτελεί για τον ελληνικό λαό αλάνθαστο τεκμήριο για να κρίνει τους πραγματικούς φίλος του και να τους ξεχωρίσει από τους φανερούς ή κρυφούς εχτρούς του».

1. Αλ. Σβώλου: «Ο πνευματικός άνθρωπος», στη συλλογική εργασία «Στη μνήμη του Δημήτρη Γληνού», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1946, σελ. 9.

2. «Το ΚΚΕ - Επίσημα κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Ε`, σελ. 190.

3. Π. Ρούσου: «Η Μεγάλη Πενταετία», τόμος Β` σελ. 14.

4. Θανάση Χατζή: «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε», εκδόσεις ΔΩΡΙΚΟΣ, τόμος Γ`, σελ. 35.

5. Β. Μπαρτζιώτα: «Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβρης 1944», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 156.

6. Γ. Ζιούτου: Εισαγωγή στο ανολοκλήρωτο έργο του Δ. Γληνού: «Τα σημερινά προβλήματα του ελληνισμού», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1945, σελ. 6.

7. Κώστα Καραγιώργη: «Δημήτρης Γληνός», ΚΟΜΕΠ Δεκέμβρης 1945, σελ. 28.

8. Κ. Καραγιώργη, στο ίδιο, σελ. 30.

9. Το βιβλιαράκι αυτό πρωτοκυκλοφόρησε το Σεπτέμβρη του 1942 και σε δεύτερη έκδοση τον Νοέμβρη του 1944, με πρόλογο του Γ. Ζέβγου, από τον εκδοτικό οργανισμό «Ο ΡΗΓΑΣ».

10. Δ. Γληνού: «Τα σημερινά προβλήματα του ελληνισμού», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1945, σελ. 35.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

6/1/2007

 -- Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΗΣ Δ. ΓΛΗΝΟΣ

25/12/2004

 -- Αναφορά στη ζωή και το έργο του

11/1/2004

 -- ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ

23/12/2001

 -- Ο μεγάλος δάσκαλος, ο κομμουνιστής ηγέτης

4/1/1998

 -- Δημήτρης Γληνός, ο πνευματικός ταγός