Πολιτισμός στην υπηρεσία της εξουσίας του κεφαλαίου

Πολιτισμός στην υπηρεσία της εξουσίας του κεφαλαίου

Το παράδειγμα της μουσικής

Στις σημερινές συνθήκες όξυνσης και γενίκευσης της καπιταλιστικής κρίσης, στο χώρο του Πολιτισμού διαπιστώνουμε την ολοένα και εντονότερη διείσδυση μεγάλων μονοπωλιακών ομίλων, που αποσκοπούν στην άλωση του πολιτιστικού τοπίου. Δίπλα στον καλοπροικισμένο με δημόσιο χρήμα Οργανισμό Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, με σοβαρές πλέον βλέψεις στο χώρο του πολιτισμού έχουν εισέλθει ιδρύματα εφοπλιστικών ομίλων, όπως το Ιδρυμα «Νιάρχου» και το Ιδρυμα «Ωνάση». Παράλληλα, οι εναπομείνασες κρατικές και επιχορηγούμενες πολιτιστικές υποδομές (κρατικά θέατρα, Λυρική Σκηνή, Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, Ωδείο Αθηνών, Ορχήστρα των Χρωμάτων κ.ά.) βρίσκονται σε σημείο πλήρους υποχρηματοδότησης και συρρίκνωσης. Ο τρόπος που έχει αντιμετωπιστεί, ιδιαίτερα το τελευταίο διάστημα, από όλες τις αστικές κυβερνήσεις η κρατική μουσική υποδομή, δημιουργεί το αναγκαίο υπόβαθρο για να προχωρήσει η περαιτέρω εμπορευματοποίησή της. Αυτό, με δεδομένη την άγρια επίθεση σε κάθε δικαίωμα και την ακραία φτώχεια στην οποία έχει οδηγήσει το λαό η πολιτική της κυβέρνησης του μαύρου μετώπου και της ΕΕ, έχει καταστροφικές συνέπειες τόσο για τους μουσικούς (σε καλλιτεχνικό και εργασιακό επίπεδο), όσο και για τα μεγαλύτερα τμήματα του λαού που αναγκάζονται να περιορίζουν την ικανοποίηση των αναγκών τους για αισθητική καλλιέργεια και ψυχαγωγία.

Η υπαγωγή του πολιτισμού στους επιχειρηματικούς ομίλους αποσκοπεί στην προβολή του δικού τους, αστικού πολιτισμού και στην προώθηση μαζικά «πολιτιστικών σκουπιδιών». Στόχος αυτής της πολιτικής είναι να κατεβάσει όσο πιο κάτω γίνεται τις απαιτήσεις πλατιών λαϊκών στρωμάτων για επαφή και γνωριμία με τον πραγματικό πολιτισμό, γιατί αυτό είναι κάτι που δεν συμφέρει την κυρίαρχη τάξη. Και ακόμα και όταν χειρίζεται σπουδαία δημιουργήματα του παγκόσμιου πολιτισμού, αυτό γίνεται με τέτοιο τρόπο που εξυπηρετεί την κυρίαρχη ιδεολογία της (παράδειγμα τελευταίο η παράσταση της όπερας των Μπρεχτ - Βάιλ «Ανοδος και πτώση της πόλης Μαχαγκόνι» στο Μέγαρο Μουσικής) που επίσης είχε «τσουχτερά» εισιτήρια που κυμαίνονταν από 26-90 ευρώ.

Κερδοφόρα «φιλέτα» και... επέλαση παντού

Ας δούμε όμως πρακτικά πώς περνάνε τα «φιλέτα» του πολιτισμού στο κεφάλαιο. Με απόφαση της ΝΔ, που ήταν στην κυβέρνηση και με τη συμφωνία ΠΑΣΟΚ και ΛΑ.Ο.Σ., τον Ιούλη του 2009 παραχώρησαν για 100 χρόνια στοΙδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» μια περιοχή «φιλέτο» στο φαληρικό δέλτα και τη διαχείριση δύο κορυφαίων πολιτιστικών οργανισμών, της Λυρικής Σκηνής και της Εθνικής Βιβλιοθήκης, έναντι των 450 εκατομμυρίων ευρώ, που θα δώσει το Ιδρυμα, εμφανίζοντάς τα ως «εθνική δωρεά», για την κατασκευή του Κέντρου Πολιτισμού όπου θα στεγαστούν. Κάθε υπέρβαση του προϋπολογισμού καλύπτεται από το Ελληνικό Δημόσιο. Η Ανώνυμη Εταιρεία, Οργανισμός «Κέντρο Πολιτισμού - Ιδρυμα Στ. Νιάρχος», θα έχει τη διαχείριση όλου του πάρκου, συμπεριλαμβανομένων των δύο παραπάνω μεγάλων πυλώνων παραγωγής πολιτισμού, γεγονός που οδηγεί στην παραπέρα ιδιωτικοποίησή τους. Παράλληλα, ενώ το υπουργείο Πολιτισμού - Τουρισμού (ΥΠΠΟ-Τ) έχει μειώσει σε τραγικά επίπεδα την επιχορήγηση στη Λυρική, έχει αποφασιστεί η χρηματοδότηση της νέας ΑΕ που θα διαχειρίζεται το χώρο, με 48 εκατ. το χρόνο για λειτουργικές ανάγκες. Επιπλέον, εργαζόμενοι, καλλιτέχνες και ερευνητές θα βρεθούν στην ομηρία των ελαστικών εργασιακών σχέσεων που θα επιβάλει ο νέος Οργανισμός ΑΕ.

Την ίδια ώρα που οι κρατικοί, εποπτευόμενοι και επιχορηγούμενοι από το ΥΠΠΟ-Τ φορείς και δημόσιοι οργανισμοί πνίγονται στη μέγκενη της υποχρηματοδότησης, το κράτος ανακατανέμει «ευέλικτα» τις δαπάνες σύμφωνα με τις ανάγκες μεγάλων επιχειρηματικών συμφερόντων στον τομέα πολιτισμού και τουρισμού. Οσον αφορά στον προϋπολογισμό, αυτός είναι προγραμμάτων και δράσεων, με τα ποσά των δαπανών να μην κατανέμονται συγκεκριμένα στους φορείς, αλλά σε γενικούς άξονες δράσης, στους οποίους μπορούν να ενταχθούν διάφοροι συμπράττοντες επιχορηγούμενοι φορείς. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην «πρόταση για μια νέα πολιτιστική πολιτική» στο σύγχρονο πολιτισμό, που παρουσίασε εσχάτως ο Π. Γερουλάνος, με στόχο τη μετατροπή της σε νομοσχέδιο, αλλάζει η δομή της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού. Στις «δράσεις» της θα περιλαμβάνει μέτρα για τη χρηματοδότηση της πολιτιστικής δημιουργίας και της σύνδεσής της με τις «πολιτιστικές βιομηχανίες», μέτρα πολιτιστικών υποδομών και σε «συνεργασία» με τον ιδιωτικό τομέα, ενίσχυση της «πολιτιστικής χορηγίας» και της «κινητικότητας» καλλιτεχνών και «επαγγελματιών» του πολιτισμού. Επίσης, θεωρεί «σημαντικό βήμα» την ιδιωτικοοικονομική λειτουργία πολλών εποπτευόμενων πολιτιστικών φορέων και αφήνεται να εννοηθεί η επέκταση αυτής της λειτουργίας στο όνομα της «ομοιόμορφης» λειτουργίας τους. Για τις επιχορηγήσεις προβλέπεται ουσιαστικά περαιτέρω μείωσή τους μέσω της «ενδελεχούς μελέτης των αναγκών του κάθε φορέα» και της υπογραφής ξεχωριστών προγραμματικών συμβάσεων με το ΥΠΠΟ-Τ.

Στοχευμένη απαξίωση

Τις διαλυτικές συνέπειες αυτής της πολιτικής τις είδαμε ξεκάθαρα και στην περίπτωση της Ορχήστρας των Χρωμάτων, που ίδρυσε ο Μάνος Χατζιδάκις. Η ορχήστρα, που επί χρόνια, με ευθύνη των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, αντιμετώπιζε οξύτατα οικονομικά προβλήματα, με αποτέλεσμα δυσχέρειες στο έργο της και πολύμηνες καθυστερήσεις στους μισθούς των μουσικών της, δέχτηκε τη χαριστική βολή από το ίδιο το ΥΠΠΟ-Τ, που όφειλε να της εξασφαλίζει, έστω, την επιβίωση. Παραβιάζοντας την υποχρέωσή του απέναντί της μηδένισε την τακτική επιχορήγησή της για το 2011, στερώντας της πλέον κάθε δυνατότητα κάλυψης λειτουργικών δαπανών και προγραμματισμού. Απλήρωτοι επί σχεδόν ένα χρόνο οι εργαζόμενοι στην ορχήστρα, οδηγήθηκαν με το «μαχαίρι στο λαιμό» να... συμμορφωθούν στις απαιτήσεις της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος «Ωνάση», με την οποία η διοίκηση της Ορχήστρας έχει υπογράψει τριετή σύμβαση συνεργασίας (2011-2013). Να δηλώσουν ότι αποποιούνται τη σχέση εργασίας τους - δηλαδή τη μονιμότητα - και ν' αποδεχτούν ότι πλέον θα αμείβονται με «ψίχουλα» ανά συναυλία...

Στο «χορό» που οδηγεί σε παραβίαση και κατάργηση των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας μπαίνουν κατά διαστήματα και άλλες ορχήστρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι στα Μουσικά Σύνολα της ΕΡΤ για ένα διάστημα που είχαν λήξει οι συμβάσεις των μουσικών (από τον περασμένο Δεκέμβρη μέχρι το Φλεβάρη οπότε ανανεώθηκαν) κλήθηκαν να εργαστούν με αμοιβή ανά πρόβα και ανά συναυλία (50 ευρώ μεικτά) για εξωτερικές παραγωγές της ΕΡΤ.

Προς διάλυση - κατάργηση υπαρχουσών πολιτιστικών δομών όσο και μεγαλύτερη εμπορευματοποίηση εκείνων που θα απομείνουν οδηγεί και η συγχώνευση των τριών Οργανισμών του Δήμου Αθηναίων (Μουσικά Σύνολα, Πολιτιστικός Οργανισμός και Οργανισμός Νεολαίας και Αθλησης). Στόχος της δημοτικής αρχής γίνεται η συμβολή του πολιτισμού στην αναπαραγωγή του κεφαλαίου, είτε μέσω της ανάπλασης του κέντρου της Αθήνας, είτε μέσω της τουριστικής ανάπτυξης, είτε με απευθείας συνεργασίες με το Μέγαρο Μουσικής και τη Λυρική Σκηνή για κάλυψη αναγκών τους, είτε με εταιρείες για συναυλίες φιλανθρωπικού περιεχομένου. Βέβαια, για τους εργαζόμενους της Αθήνας, αυτές οι εξελίξεις σημαίνουν ακόμα μεγαλύτερη αδυναμία πρόσβασης σε πολιτιστικά αγαθά που όλο και λιγότερο θα δίνονται δωρεάν, ενώ για τους εργαζόμενους μουσικούς, οι νέες εξελίξεις σημαίνουν δραματική συρρίκνωση των αποδοχών τους, απολύσεις, κατάργηση της πλήρους και σταθερής εργασίας. Η δημοτική αρχή δεν παίρνει σαφή θέση αν θα παραμείνουν όλοι οι μουσικοί στο νέο Οργανισμό, ενώ από πλευράς της αναφέρεται ότι πλέον οι πάγιες ανάγκες μισθοδοσίας οφείλουν να ανταποκρίνονται σε μετρήσιμες υπηρεσίες (σπάει δηλαδή ο σταθερός μισθός).

Το «χαλί» της εμπορευματοποίησης και της καταστρατήγησης εργασιακών δικαιωμάτων έχει στρωθεί εδώ και καιρό και σε φορείς μουσικής εκπαίδευσης, όπως το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης (ΚΩΘ) και το Ωδείο Αθηνών, όπου οι εργαζόμενοι καθηγητές είναι για πολλούς μήνες απλήρωτοι, ενώ λόγω της ισχνής χρηματοδότησής τους δε διαθέτουν χρήματα για βασικές λειτουργικές ανάγκες. Σε μια χώρα όπου οι κυβερνήσεις αποδείχτηκαν ανίκανες να εξασφαλίσουν τη γενική πρόσβαση των νέων ανθρώπων στη μουσική Παιδεία, την οποία στη συντριπτική πλειοψηφία λυμαίνονται οι ιδιώτες, παρέχοντας στις περισσότερες περιπτώσεις αμφιλεγόμενες γνώσεις αντί υψηλών διδάκτρων, συνειδητά το κράτος έχει απαξιώσει τα δύο μεγαλύτερα ωδεία της χώρας. Υπενθυμίζουμε ότι το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης (ΚΩΘ), είναι ο παλαιότερος δημόσιος φορέας πολιτισμού (φέτος κλείνει 98 χρόνια) και το μοναδικό ωδείο της χώρας που παρέχει δωρεάν φοίτηση στους σπουδαστές του.

Ο πολιτισμός κριτήριο ψήφου

Μέσα σε αυτές τις δυσμενείς για τον πολιτισμό συνθήκες, προβάλλουν δύο δρόμοι ανάπτυξης: Η καπιταλιστική ανάπτυξη από τη μία και η ανάπτυξη που στηρίζεται στη λαϊκή εξουσία και τη λαϊκή οικονομία από την άλλη. Είναι πια ξεκάθαρο ότι τα λαϊκά στρώματα και οι καλλιτέχνες που τιμάνε την αποστολή τους, δεν έχουν να περιμένουν τίποτε καλό από τις θυσίες που τους ζητά το σύστημα. Το ΚΚΕ τους καλεί να δώσουν συγκροτημένα και οργανωμένα τη μάχη για έναν άλλο πολιτισμό, που στο κέντρο του θα έχει τον άνθρωπο και τις πραγματικές του ανάγκες, που μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο στο πλαίσιο της λαϊκής εξουσίας και οικονομίας. Η πολιτική στον πολιτισμό αποτελεί ένα ακόμα κριτήριο για την υπερψήφιση του ΚΚΕ στις ερχόμενες βουλευτικές εκλογές της 6ης Μάη, ως ένα ακόμα βήμα για να έχει προοπτική ο λαϊκός αγώνας.