Κορυφαίοι της 7ης Τέχνης

Κορυφαίοι της 7ης Τέχνης

Εργοβιογραφίες των Παζολίνι, Τριφό, Ουέλς, Ταρκόφσκι, Χίτσκοκ

Οι εκδόσεις «Αιγόκερως», δημιούργημα της αφοσίωσης του Γιάννη Σολδάτου (ιστορικού και κριτικού του Κινηματογράφου) στην 7η Τέχνη, έχουν να επιδείξουν πρωτοπόρα, μέγιστη και υψηλής ποιότητας προσφορά στην ελληνική κινηματογραφική βιβλιογραφία (εκτός της εκδοτικής του προσφοράς στο θέατρο, στην ποίηση, στην πεζογραφία, παγκόσμια και ελληνική). Σε πολλές δεκάδες αριθμούνται οι τίτλοι των κινηματογραφικών βιβλίων που έχει εκδώσει ο «Αιγόκερως»: Μελέτες, ιστορικά βιβλία και φιλμογραφίες για τον αμερικάνικο, ευρωπαϊκό και ελληνικό κινηματογράφο. Λεξικά ταινιών, αισθητικών και τεχνικών όρων. Δοκίμια για αισθητικά ρεύματα, το σενάριο, το μοντάζ, τη φιλμοκατασκευή. Εργοβιογραφίες μεγάλων ξένων και Ελλήνων κινηματογραφιστών. Λευκώματα. Μαρτυρίες Ελλήνων κινηματογραφιστών. Βιβλία για το ντοκιμαντέρ, την τηλεόραση, τη φωτογραφία. Για τη σχέση του κινηματογράφου με άλλες τέχνες. Ακόμα και για την εκάστοτε κυβερνητική κινηματογραφική πολιτική. Ο «Αιγόκερως», εξάλλου, από το 1993 εκδίδει και το ετήσιο περιοδικό της Ενωσης Κριτικών Κινηματογράφου («Κινηματογράφος»), καθώς και αφιερώματα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης σε Ελληνες και ξένους σκηνοθέτες. Εκτός των βιβλίων του Γιάννη Σολδάτου, ο «Αιγόκερως» ενθάρρυνε και «εξέθρεψε» τη συγγραφική δουλιά αρκετών νέων Ελλήνων ερευνητών, ιστορικών, θεωρητικών και κριτικών του κινηματογράφου.

Αφορμή της αναφοράς μας στον «Αιγόκερω» στάθηκαν πέντε πρόσφατες εκδόσεις του, στη νέα σειρά «Κινηματογράφος - Σκηνοθέτες», οι οποίες εμπλουτίζουν τη σχετική ελληνική βιβλιογραφία, αλλά κυρίως τη γνώση - των ειδικών και προπαντός των θαυμαστών του αληθινά σπουδαίου κινηματογράφου - καθώς αφορούν σε «αθάνατους» δημιουργούς της 7ης Τέχνης στον 20ό αιώνα. Πρόκειται για πλήρεις, αναλυτικές και πλουσιότατα εικονογραφημένες, εργοβιογραφίες των σκηνοθετών Αλφρεντ Χίτσκοκ, Αντρέι Ταρκόφσκι, Ορσον Ουέλς, Φρανσουά Τριφό, Πιερ - Πάολο Παζολίνι, σε μερικές χαρακτηριστικές επισημάνσεις των οποίων θα σταθούμε.

Αλφρεντ Χίτσκοκ

«Η παράξενη περίπτωση του κυρίου Αλφρεντ Χίτσκοκ», υποτιτλίζει ο Μπάμπης Ακτσόγλου την εργασία του για τον Χίτσκοκ, τονίζοντας προλογικά: «Ο Αλφρεντ Χίτσκοκ είναι ο διασημότερος σκηνοθέτης που έβγαλε ο κλασικός κινηματογράφος και, γιατί όχι, ο καλύτερος». Αποψη, που συμμερίζονται αρκετοί θαυμαστές του «μετρ του τρόμου», όπως χαρακτηρίστηκε ο Χίτσκοκ, αν και από τις 53 μεγάλου μήκους ταινίες του μόνο δύο είναι «αυθεντικά θρίλερ τρόμου» («Ψυχώ», «Φρενίτις»). Ο συγγραφέας θεωρεί ότι το έργο του Χίτσκοκ «ως ένας μαγικός καθρέφτης» βοηθά «να διεισδύσουμε μέσα στους μηχανισμούς του κλασικού κινηματογράφου και να δούμε την ενδότερη λειτουργία και λογική του. Πίσω από την ανάλαφρη και ψυχαγωγική ίντριγκα των ταινιών του, κρύβεται μια σειρά από σχέσεις και σημάνσεις», που καθιστούν τα χιτσκοκικά κείμενα «ηδονικά και πλούσια σε ερμηνείες». Παρότι ο Χίτσκοκ έγινε διάσημος με ομιλούσες ταινίες, «ήταν μεγάλος δημιουργός του βωβού κινηματογράφου, μέχρι την τελευταία ταινία του δούλευε λες και ο κινηματογράφος ήταν ακόμα βουβός. Η περιβόητη αφηγηματική αποτελεσματικότητά του στηριζόταν κυρίως στις οπτικές εκφραστικές δυνατότητες του κινηματογράφου, η γραφή του ήταν πρωταρχικά οπτική και δευτερευόντως λεκτική». Ακριβώς επειδή ο σκηνοθέτης εκφραζόταν με την εικόνα και όχι με την ευκολία του διαλόγου, οδηγήθηκε «στα πιο περίπλοκα τεχνικά επιτεύγματα».

Αντρέι Ταρκόφσκι

Ο συγγραφέας της βιοεργογραφίας του Ταρκόφσκι, Γιάννης Βασιλειάδης, εισάγει τον αναγνώστη στο έργο και στην ιδιαίτερα ποιητική και απολύτως προσωπική αισθητική του μεγάλου Ρώσου σκηνοθέτη, με έναν εκτενή πρόλογο για το Σοβιετικό Κινηματογράφο και τα επιτεύγματά του. Η εισαγωγή ξεκινά από τα προεπαναστατικά χρόνια με αναφορές σε μεγάλους δημιουργούς και αισθητικά ρεύματα. Ακολουθεί αναφορά στο διάταγμα του Λένιν για την κρατικοποίηση και ενίσχυση του κινηματογράφου, στην ίδρυση και λειτουργία κινηματογραφικών σχολών, στους πρωτοπόρους σκηνοθέτες του σοβιετικού κινηματογράφου, σε ταινίες - σταθμούς, στην ανάπτυξη των κινηματογραφιών των Λαϊκών Δημοκρατιών της Σοβιετικής Ενωσης από το 1960 και σε άλλους σπουδαίους Σοβιετικούς σκηνοθέτες, συγκαιρινούς του Ταρκόφσκι.

Η εργοβιογραφία του Ταρκόφσκι αρχίζει με την αποφοίτησή του (στα 30 του χρόνια) από την κρατική σχολή κινηματογράφου VGIK, την πρωτόλεια ταινία αποφοίτησής του από τη σχολή, «Ο οδοστρωτήρας και το βιολί» και την πρώτη επαγγελματική ταινία του στη «ΜΟΣΦΙΛΜ», ένα από τα αριστουργήματά του, «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν» (1962). Ταινία, που «προαναγγέλλει» το κυριότερο θεματολογικό και αισθητικό γνώρισμα, την «παρουσία της μνήμης και του ονειρικού στοιχείου», και στις οκτώ ταινίες που γύρισε ο Ταρκόφσκι. Ταινίες, κράμα δυο παράλληλων και τεμνόμενων επιπέδων, του ρεαλισμού και του συμβολισμού.

Ορσον Ουέλς

Συγγραφέας της βιοεργογραφίας του «παιδιού θαύματος» και «ιερού τέρατος» του αμερικάνικου θεάτρου και κινηματογράφου, Ορσον Ουέλς, είναι ο κριτικός κινηματογράφουΤάσος Γουδέλης. Ο Τάσος Γουδέλης δεν είναι μόνον κριτικός κινηματογράφου. Είναι επίσης εξαιρετικός πεζογράφος, αλλά και κριτικός της λογοτεχνίας, γεγονός που αντανακλάται και στη γραφή του βιβλίου, αλλά και με την ερμηνευτική και αισθητική προσέγγιση του έργου του Ουέλς, μέσω συγκριτολογικής αναφοράς σε μεγάλα έργα του γραπτού λόγου, του θεάτρου και του κινηματογράφου. Ο γεννημένος το 1915 σε μια επαρχιακή πόλη του Σικάγου, Ορσον Ουέλς, μεγάλωσε σε ένα πνευματικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον. «Πυγμαλίωνας» του Ουέλς, στα παιδικά του χρόνια, και «κηδεμόνας» του μετά το θάνατο των γονιών του, ήταν ο Λέοναρντ Μπερνστάιν, ο οποίος διέκρινε, αλλά και καλλιέργησε ένα μεγάλο ταλέντο του Ουέλς, την ικανότητα μεταμφίεσης, μεταμόρφωσής του. Ο Μπερνστάιν τον ώθησε στο θέατρο, χαρίζοντάς του όταν ήταν παιδί μια μικρή σκηνή μαριονετών.

Ο Ουέλς γύρισε την πρώτη του ταινία («The hearts of age») στα δεκαεννιά του χρόνια (1934) και την τελευταία, την 21η, στα 1978 («Γυρίζοντας τον "Οθέλλο"»). Στο ενεργητικό του όμως, από το 1943 έως το 1976, είχε και πρωταγωνιστικούς ρόλους σε 27 ταινίες άλλων σκηνοθετών.

Φρανσουά Τριφό

Τη βιοεργογραφία του κορυφαίου σκηνοθέτη της γαλλικής «νουβέλ βαγκ», Φρανσουά Τριφό, έγραψε η Σώτη Τριανταφύλλου, η οποία θεωρεί ότι ο Τριφό είναι «υπέρμαχος της "απλοποίησης" στον κινηματογράφο» και «γράφει το προσωπικό του ημερολόγιο πάνω σε ταινία. Γίνεται ο "παραμυθάς" της νουβέλ βαγκ, ο αυθεντικός κινηματογραφόφιλος, που δε θέλει ν' ανατρέψει τους κανόνες του κινηματογραφικού παιχνιδιού».

Ο Τριφό στα χρόνια 1955-1982 γύρισε 25 ταινίες. Η σχέση του με τον κινηματογράφο άρχεται το 1953, όταν στα 21 του χρόνια δουλεύει για λίγους μήνες στο κινηματογραφικό τμήμα του υπουργείου Εργασίας. Μετά την απόλυσή του (1954), γράφει την πρώτη του κινηματογραφική κριτική στα «Cahiers du cinema» («Τετράδια κινηματογράφου»). Αργότερα και για έξι χρόνια, γράφει κριτική στο περιοδικό «Arts» («Τέχνες»). Το 1955, με τους Ζακ Ριβέτ και Αλέν Ρενέ, γυρίζει την πρώτη μικρού μήκους ταινία του, «Μια επίσκεψη». Στα 1956-1957, γίνεται βοηθός του Ροσελίνι, αλλά και δουλεύει τρεις ταινίες του, που δεν προβλήθηκαν ποτέ. Το 1958 βραβεύεται στις Βρυξέλλες η ταινία του «Mistons» και το 1959 αποσπά το μεγάλο βραβείο του Φεστιβάλ των Καννών για «Τα 400 χτυπήματα».

Πιερ Πάολο Παζολίνι

Για τον κορυφαίο, επαναστάτη - ιδεολογικά και αισθητικά - «ποιητή» του Ιταλικού Κινηματογράφου, τον ποιητή και πεζογράφο, τον τραγικά αδικοχαμένο Πιερ Πάολο Παζολίνι, γράφει ο Ανδρέας Τραγανάς. Κορυφαία μορφή της ιταλικής αριστερής διανόησης, ο Παζολίνι γύρισε 23 ταινίες, ενώ έγραψε και τα σενάρια 11 ταινιών άλλων σκηνοθετών. Ο Παζολίνι, από την αρχή της δεκαετίας του '60, «εισηγήθηκε» μια πολυσύνθετη κινηματογραφική δημιουργία, η οποία, σύμφωνα με τον συγγραφέα της βιοεργογραφίας, αποτέλεσε «διασταύρωση» των παρακάτω πολιτισμικών αξόνων:

Ο πρώτος άξονας ήταν «η μεθοδολογία των Μαρξ - Ενγκελς για τη μελέτη της ιστορικής ροής των κοινωνιών και της γενικής νομοτέλειας της φύσης. Ο κανόνας της διαλεκτικής: Θέση - Αντίθεση - Σύνθεση, κάτι που είχε κατανοήσει βαθύτατα ο Παζολίνι». Ο δεύτερος άξονας ήταν «ο Κινηματογράφος των Ιδεών, που ξεκίνησε από τους Ρώσους των πρώτων επαναστατικών χρόνων και ωρίμασε στην Ευρώπη του μεσοπολέμου». Ο τρίτος άξονας ήταν «ο θρησκευτικός ουμανισμός» των Ντράγερ και Ροσελίνι, που «επηρέασε τον Παζολίνι, ως συμπάθεια προς το πρόσωπο του Χριστού και όχι προς τα δογματικά συστήματα». Ο τέταρτος άξονας ήταν «η ψυχανάλυση και οι ποικίλες εφαρμογές της στην τέχνη». Και ο πέμπτος, «ο ιταλικός νεορεαλισμός, που, με την κοινωνική του ματιά, στρέφει το φακό στο χώρο των λαϊκών στρωμάτων, με την απλοποίηση της δραματουργίας και την αμεσότητα της γραφής, ανοίγει ένα νέο πεδίο αισθητικής αντίληψης και σκέψης».