Το τέλος του Α' Παγκόσμιου Πολέμου

Το τέλος του Α' Παγκόσμιου Πολέμου

Ιταλικό πεζικό στην περιοχή Τρεντίνο, 1916

«Ο πόλεμος αυτός έγινε για να ξαναμοιραστείόλος ο κόσμος. Ο πόλεμος αυτός έγινε για ναορισθεί ποια από τις μηδαμινές σε αριθμό ομάδεςτων μεγάλων κρατών - η αγγλική ή η γερμανική -θα αποκτήσει τη δυνατότητα και το δικαίωμα,της καταδυνάστευσης και της εκμετάλλευσηςόλης της Γης... Ο πόλεμος έλυσε το ζήτημα αυτόυπέρ της αγγλικής ομάδας. Και το αποτέλεσματου πολέμου αυτού ήταν να έχουμε ασύγκριταμεγαλύτερη όξυνση όλων των καπιταλιστικώναντιθέσεων».¹

Στις 11 Νοέμβρη του 1918 υπογράφηκε στην Κομπιένη, ανάμεσα στις δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ και στη Γερμανία, ανακωχή με την οποία έμπαινε ουσιαστικά τέλος στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι όροι της ανακωχής προέβλεπαν πως μέσα σε 15 ημέρες η Γερμανία όφειλε να παραδώσει τα εδάφη που είχε υπό την κατοχή της στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στο Λουξεμβούργο, να αδειάσει την Αλσατία και τη Λωραίνη, να αποσύρει τα στρατεύματά της από την Αυστροουγγαρία, τη Ρουμανία και την Τουρκία. Ακόμη, τα γερμανικά στρατεύματα θα άδειαζαν το έδαφος στο μάκρος της αριστερής όχθης του Ρήνου και τις ζώνες μπροστά από τις γέφυρες στη δεξιά όχθη και θα τις καταλάμβαναν στρατεύματα της ΑΝΤΑΝΤ, τα οποία θα συντηρούσε η Γερμανία. Τέλος, η Γερμανία θα παρέδιδε στους αντιπάλους της 5 χιλιάδες πυροβόλα, 30 χιλιάδες πολυβόλα, 2 χιλιάδες αεροπλάνα, 3 χιλιάδες ολμοβόλα, ο στόλος της θα παροπλιζόταν και θα περιοριζόταν, ο αποκλεισμός της θα συνεχιζόταν και οι πολεμικές επιχειρήσεις θα σταματούσαν έξι ώρες μετά την υπογραφή της ανακωχής. Στο επιχείρημα των Γερμανών ότι ο στρατός τους έπρεπε να κρατήσει όσο το δυνατόν περισσότερα όπλα για τον αγώνα εναντίον του κινδύνου από τους μπολσεβίκους, οι σύμμαχοι της ΑΝΤΑΝΤ έδειξαν κατανόηση και περιόρισαν τις απαιτήσεις τους όσον αφορά την παράδοση γερμανικού οπλισμού. Ακόμη στους όρους της ανακωχής συμπεριέλαβαν και σημεία που στρέφονταν ευθέως εναντίον της Σοβιετικής Ρωσίας. Το άρθρο 12, για παράδειγμα, προέβλεπε πως τα γερμανικά στρατεύματα θα εγκαταλείψουν το ρωσικό έδαφος τη στιγμή που οι σύμμαχοι της ΑΝΤΑΝΤ «θα κρίνουν πως έφτασε γι' αυτό η στιγμή, αφού πάρουν υπόψη τους την εσωτερική κατάσταση στα εδάφη αυτά»².

Ο πόλεμος με αριθμούς

Αποβίβαση ρωσικής ταξιαρχίας στη Θεσσαλονίκη, 1916

Από το φθινόπωρο του '17 είχε φανεί πως ο πόλεμος όδευε ταχύτατα προς το τέλος του. Η όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων που προκάλεσε σ' όλο το μήκος και το πλάτος του καπιταλιστικού κόσμου πυροδότησε τις επαναστατικές διαθέσεις των μαζών. Η Οχτωβριανή Επανάσταση και η έξοδος της Ρωσίας από τα πεδία των μαχών δεν ήταν μόνο μια αλλαγή στο συσχετισμό δυνάμεων, αλλά και μια σαφής προειδοποίηση προς τους ιμπεριαλιστές -και στα δύο στρατόπεδα- για την επερχόμενη επαναστατική θύελλα. Η επανάσταση χτυπούσε την πόρτα σε κάθε γωνιά της Ευρώπης ως η εναλλακτική λύση στον πόλεμο. Σε λίγο, αν δε βρισκόταν τρόπος να σταματήσει η σφαγή, οι πεινασμένοι και λεηλατημένοι λαοί θα έπαιρναν το λόγο...

Στη Γερμανία, όπου ο τιμάριθμος κόστους ζωής στα 1913 ήταν 130 μονάδες, το 1918 έφτασε στις 407, ενώ ο δείκτης του γενικού μισθού εργασίας σε χρήμα, από τις 132 μονάδες που ήταν το 1914 ανέβηκε μόνο στις 292 μονάδες το 1918. Ανάλογη ήταν η κατάσταση στη Γαλλία, όπου ο δείκτης μισθού στη βιομηχανία και στην αγροτική οικονομία από τις 117 μονάδες που ήταν το 1914 ανέβηκε στις 219 το 1918, ενώ για την ίδια περίοδο ο τιμάριθμος από τις 111 μονάδες σκαρφάλωσε στις 264.

Στην Αγγλία ο ονομαστικός μισθός από τον Ιούλη του 1914 ως τον Ιούλη του 1918 αυξήθηκε κατά 52-70%, ενώ η αύξηση στις τιμές των ειδών κατανάλωσης έφτανε τα 110-114%. Η κατάσταση αυτή δεν άφησε ανεπηρέαστες ούτε τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, παρόλο που μπήκαν πολύ αργά στον πόλεμο (6 Απρίλη 1917) και κέρδισαν όσο κανείς άλλος, παρόλο που δεν υπέφεραν γιατί δεν είχαν πολεμικές αναμετρήσεις στο έδαφός τους. Ο ονομαστικός εργατικός μισθός στις ΗΠΑ αυξήθηκε μόνο κατά 33% στο διάστημα 1913-1917 τη στιγμή που η αντίστοιχη αύξηση του ψωμιού έφτασε τα 75% και των ειδών ιματισμού τα 149%.

Γαλλικό πυροβόλο των 120 χιλιοστών κοντά στο Βερντέν, 1916

Δε χωράει αμφιβολία πως ο πόλεμος είχε οδηγήσει εκατομμύρια εργαζομένων σε όλο τον πλανήτη στην καταστροφή και στην εξαθλίωση. Το ίδιο αναμφισβήτητο είναι, όμως, πως είχε αποφέρει τεράστια πλούτη στην τάξη των κεφαλαιοκρατών. Τα κέρδη των αγγλικών μονοπωλίων, για παράδειγμα, στη διάρκεια του πολέμου είχαν αυξηθεί κατά 4 δισεκατομμύρια λίρες στερλίνες, ενώ τα κέρδη των Αμερικανών κεφαλαιοκρατών, στα 1916-1918 ήταν κατά μέσο όρο 4,8 δισεκατομμύρια δολάρια μεγαλύτερα απ' ό,τι στα τρία τελευταία χρόνια πριν την κήρυξη του πολέμου³. Είχε απόλυτο δίκιο, επομένως, η Ρόζα Λούξεμπουργκ όταν μέσα στη φωτιά του πολέμου φώναζε: «Οι μετοχές ανεβαίνουν και οι προλετάριοι πέφτουν, και μαζί με καθέναν από αυτούς είναι ένας μελλοντικός αγωνιστής, ένας στρατιώτης της επανάστασης που κατεβαίνει στον τάφο. Αυτή η τρέλα, αυτή η ματωμένη κόλαση, θα πάψει να υπάρχει, από τη μέρα που οι εργάτες της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ρωσίας θα βγουν επιτέλους από τη μέθη όπου σήμερα είναι βουτηγμένοι, θα τείνουν αδελφικά το χέρι, σκεπάζοντας ταυτόχρονα την κτηνώδικη κραυγή των θηρίων του ιμπεριαλιστικού πολέμου με την παλιά και δυνατή φωνή του πολέμου της εργασίας: προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!»⁴.

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος στοίχισε τεράστιες καταστροφές στην ανθρωπότητα. Στη δίνη του συμπαρέσυρε 38 χώρες με συνολικό πληθυσμό, περίπου, 1,5 δισεκατομμύριο κατοίκους. Οι άνθρωποι που επιστρατεύτηκαν έφτασαν τα 74 εκατομμύρια⁵. Από αυτούς, 10 εκατομμύρια ήταν οι νεκροί και 20 εκατομμύρια οι τραυματίες. Αναλυτικότερα η Ρωσία είχε 2 εκατομμύρια 300 χιλιάδες νεκρούς στρατιώτες στα πεδία των μαχών, η Γερμανία 2 εκατομμύρια νεκρούς, η Αυστροουγγαρία 1 εκατομμύριο 440 χιλιάδες, η Γαλλία 1 εκατομμύριο 383 χιλιάδες, η Αγγλία 747 χιλιάδες, η Ιταλία 700 περίπου, χιλιάδες και οι ΗΠΑ 53 χιλιάδες. Οι πολεμικές επιχειρήσεις έγιναν σε έδαφος που η έκτασή του ξεπερνούσε τα 4 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα και οι καθαρά στρατιωτικές δαπάνες των εμπόλεμων κρατών έφτασαν τα 208 δισεκατομμύρια δολάρια⁶.

Το μοναδικό θετικό αποτέλεσμα αυτού του πολέμου ήταν, όπως προαναφέραμε, μια κατακόρυφη άνοδος του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος από τα σπλάχνα του οποίου βγήκε το πρώτο εργατικό κράτος στην ιστορία, η Σοβιετική Ενωση.

Ο μεταπολεμικός κόσμος - η «ειρήνη» των Βερσαλλιών

Κάνοντας μια πρώτη εκτίμηση της κατάστασης που είχε δημιουργηθεί μετά τη λήξη των εχθροπραξιών, η Κομμουνιστική Διεθνής σημείωνε στο ιδρυτικό της συνέδριο⁷: «Οι εμπειρίες του παγκόσμιου πολέμου αποκάλυψαν την ιμπεριαλιστική πολιτική των αστικών "δημοκρατιών" δείχνοντας ότι είναι πολιτική πάλης των μεγάλων δυνάμεων που αποβλέπουν στο μοίρασμα του κόσμου και τη στερέωση της οικονομικής και πολιτικής δικτατορίας του χρηματιστικού κεφαλαίου πάνω στις εκμεταλλευόμενες και καταπιεζόμενες μάζες. Η θυσία της ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων, η εξαθλίωση του προλεταριάτου που έχει σκλαβωθεί, ο αφάνταστος πλουτισμός των ανώτερων στρωμάτων της μπουρζουαζίας, χάρη στις πολεμικές προμήθειες, τα δάνεια κλπ, ο θρίαμβος της στρατιωτικής αντίδρασης σε όλες τις χώρες - όλα αυτά δε θα αργήσουν να διαλύσουν τις αυταπάτες την υπεράσπιση της πατρίδας, την ανακωχή και τη "δημοκρατία". Η "πολιτική της ειρήνης" αποκαλύπτει τις πραγματικές επιδιώξεις των ιμπεριαλιστών όλων των χωρών και προχωρεί ως την τελική απογύμνωσή της».

Τα πράγματα είχαν ακριβώς έτσι. «Ο πόλεμος είναι μια απλή συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα», υποστήριζε ο κορυφαίος θεωρητικός του πολέμου Καρλ φον Κλαούζεβιτς⁸. Και είχε δίκιο. Ομως και η πολιτική της ειρήνης ήταν μια συνέχιση του πολέμου με άλλα μέσα. Η συνθήκη των Βερσαλλιών με την οποία έκλεισε και τυπικά ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος αποτελεί μέγιστη επιβεβαίωση.

Στις 18 Γενάρη του 1919 άρχισε τις εργασίες της στο Παρίσι η διάσκεψη ειρήνης, στην οποία πήραν μέρος τα 27 κράτη που ανήκαν στο στρατόπεδο των νικητών. Τα κράτη αυτά, υπό την καθοδήγηση των ισχυρών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, μη θέλοντας να δεχτούν μια πραγματική δημοκρατική ειρήνη και δείχνοντας το μίσος τους προς την επανάσταση, στέρησαν από τη σοβιετική κυβέρνηση τη δυνατότητα να αντιπροσωπευτεί στη διάσκεψη. Τις εργασίες της διάσκεψης διεύθυναν πέντε από τις κύριες νικήτριες δυνάμεις, οι ΗΠΑ, η Αγγλία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ιαπωνία, που με δύο αντιπροσώπους η κάθε μία συγκρότησαν το Συμβούλιο των Δέκα, το καθοδηγητικό, δηλαδή, όργανο της διάσκεψης. Το Μάρτιο του 1919 σχηματίστηκε ένα πιο στενό όργανο, το συμβούλιο των τεσσάρων, με μέλη τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ουίλσον, τον αρχηγό της αγγλικής κυβέρνησης Λόιντ Τζορτζ, τον πρωθυπουργό της Γαλλίας Κλεμανσό και τον πρωθυπουργό της Ιταλίας Ορλάνδο. «Εβαλαν- σχολίαζε ο Λένιν⁹- μια ελάχιστη ομάδα από τις πλούσιες χώρες, αυτή τη "μεγάλη τετράδα" - τον Κλεμανσό, τον Λόιντ Τζόρτζ, τον Ορλάνδο και τον Ουίλσον να καθιερώσουν νέες σχέσεις».

Η διάσκεψη κατέληξε στις παρακάτω συνθήκες: στις 28 Ιούνη 1919 στα ανάκτορα των Βερσαλλιών υπογράφηκε η ομώνυμη συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στους νικητές και στη Γερμανία. Στις 10 Σεπτέμβρη 1919 στα ανάκτορα του Αγίου Γερμανού υπογράφηκε η ομώνυμη συνθήκη ειρήνης με την Αυστρία. Στις 27 Νοέμβρη του 1919 στο παρισινό προάστιο Νεϊγί υπογράφηκε η ομώνυμη συνθήκη ειρήνης με τη Βουλγαρία. Στις 4 Ιούνη του 1920 στο ανάκτορο Μέγα Τριανόν υπογράφηκε η συνθήκη ειρήνης με την Ουγγαρία. Τέλος, στις 10 Αυγούστου του 1920 υπογράφηκε στις Σέβρες η ομώνυμη συνθήκη ειρήνης με την κυβέρνηση της Σουλτανικής Τουρκίας. Ολο αυτό το σύστημα συνθηκών που κανόνιζε την εικόνα και τις σχέσεις του μεταπολεμικού κόσμου, έμεινε στην ιστορία με τον όρο «σύστημα των Βερσαλλιών». Το σύστημα αυτό σε χοντρές γραμμές, όπως το περιγράφει ο Ν. Ψυρούκης¹⁰ επέτρεψε στη Μ. Βρετανία να εξακολουθεί να είναι ο κυρίαρχος των θαλασσών και να ελέγχει το παγκόσμιο πολεμικο-στρατηγικό σύστημα της διεθνούς αποικιοκρατίας, στη Γαλλία να είναι η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη της Ευρώπης, ενώ ο μεγάλος νικητής στον οικονομικό τομέα ήταν οι ΗΠΑ που έγιναν το κύριο κέντρο της παραγωγής, της τεχνολογίας και του νομίσματος στο διεθνές καπιταλιστικό σύστημα. Η Γερμανία έχασε όλες τις αποικίες της και το 1/8 των εδαφών της που αντιστοιχούσε στο 10% του πληθυσμού της. Τέλος δύο αυτοκρατορίες, η Αυστροουγγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία, διαμελίστηκαν και διαλύθηκαν.

Τι σήμανε για τους λαούς το σύστημα των Βερσαλλιών; Ο Λένιν δίνει την πραγματική διάσταση των πραγμάτων¹¹ . Η ειρήνη των Βερσαλλιών, υπογράμμιζε, «είναι μια πρωτάκουστη και ληστρική ειρήνη, που θέτει σε κατάσταση σκλάβων δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους και μέσα σ' αυτούς και τους πιο πολιτισμένους... Προέκυψε μια τέτοια κατάσταση, που τα 7/10 του πληθυσμού της Γης βρίσκονται σε κατάσταση δουλείας... Να για ποιο λόγο όλο αυτό το διεθνές καθεστώς, η τάξη πραγμάτων που στηρίζεται στη Συνθήκη των Βερσαλλιών, βρίσκεται πάνω σε ηφαίστειο, γιατί τα 7/10 του πληθυσμού όλης της Γης που, υποδουλώθηκαν περιμένουν ανυπόμονα να βρεθεί κάποιος που θα αρχίσει τον αγώνα για να αρχίσουν να τραντάζονται όλα αυτά τα κράτη».

Οι αντιαποικιακοί, εθνικοαπελευθερωτικοί και επαναστατικοί αγώνες που ξέσπασαν στη συνέχεια δικαίωσαν απόλυτα τις εκτιμήσεις του αρχηγού της Οκτωβριανής Επανάστασης. Οσο για το σύστημα των Βερσαλλιών, αυτό κατέρρευσε με οδυνηρό τρόπο λίγα χρόνια αργότερα, μπάζοντας την ανθρωπότητα στη δίνη ενός δεύτερου παγκόσμιου πολέμου.

1. Β. Ι. Λένιν: 2ο Συνέδριο της Κ.Δ.: «Εισήγηση για τη διεθνή κατάσταση και τα βασικά ζητήματα της Κομμουνιστικής Διεθνούς», «Απάντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 41, σελ. 217

2. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Η, σελ. 143-144

3. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, στο ίδιο σελ. 115-116

4. Ρ. Λούξεμπουργκ: «Η εργατική τάξη και ο πόλεμος», εκδόσεις «Κοροντζή», σελ. 40-41

5. «Ιστορία του ΚΚΣΕ», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 191

6. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, στο ίδιο σελ. 144-145

7. Η Κομμουνιστική Διεθνής: «Μανιφέστα, θέσεις, αποφάσεις του 1ου Παγκόσμιου Συνεδρίου», εκδόσεις «Σοσιαλισμός», Αθήνα 1977, σελ. 88

8. Karl von Klausewitz: «Περί του πολέμου», εκδόσεις «Βάνιας», Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 53

9. Β. Ι. Λένιν, στο ίδιο, σελ. 226

10. Ν. Ψυρούκη: «Δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος», εκδόσεις «Επικαιρότητα», σελ. 55-56

11. Β. Ι. ΛΕΝΙΝ:, «Απάντα», τόμος 41, σελ. 353.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ