Καθ' οδόν: Στην Ιαπωνία

Καθ' οδόν: Στην Ιαπωνία

Για δυο Κυριακές, θα έχουμε την «τιμή» να ταξιδέψουμε με κείμενα γραμμένα από την κορυφαία συγγραφέα της γαλλικής λογοτεχνίας, Μαργκερίτ Γιουρσενάρ (1903 - 1987). Υπήρξε η πρώτη γυναίκα που έγινε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας και η σχέση της με την Ελλάδα ήταν στενή, αφού έζησε για αρκετό καιρό στη χώρα μας, αλλά και ήταν από τις πρώτες μεταφράστριες στα γαλλικά του Καβάφη. Μετέφρασε επίσης πολλούς αρχαίους συγγραφείς, ενώ η πλοκή πολλών έργων της τοποθετείται στην Ελλάδα. Πρωτοπόρησε δημοσιεύοντας το 1934 το πρώτο στη δυτική Ευρώπη αντιφασιστικό μυθιστόρημα - τον «Οβολό του ονείρου» - μια καυστική αλληγορία για τη γελοιότητα, αλλά και τον κίνδυνο που εγκυμονούσε ο ιταλικός φασισμός, ενώ τίμησε τα «σπέρματα» του μετέπειτα ιταλικού αντιφασιστικού αγώνα.

Θα μεταφερθούμε λοιπόν στην Ιαπωνία, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου «Ο γύρος της φυλακής» (εκδ. «ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΗ»), που περιλαμβάνει αφηγήσεις ταξιδιών που πραγματοποίησε, ή είχε απλώς σχεδιάσει, η συγγραφέας, λίγα χρόνια πριν το 1983. Η συλλογή διαρθρώνεται γύρω από το ταξίδι στην Ιαπωνία, όπου η Μ. Γιουρσενάρ πήγε από τον Οκτώβριο ως τον Δεκέμβριο του 1982: Δέκα κείμενα, διαδοχικά αφήγηση και στοχασμός, στα οποία προστίθενται μια περιγραφή του Σαν Φρανσίσκο, δύο αφηγήσεις ταξιδιών στον Καναδά και την Αλάσκα, καθώς και μια κρουαζιέρα στο αρχιπέλαγος της Χαβάης. Στο τέλος της συλλογής, δημοσιεύεται και το κείμενο της διάλεξης που η Γιουρσενάρ εκφώνησε στο Τόκιο, στις 26 Οκτωβρίου 1982, με τίτλο «Ταξίδια στον χώρο και ταξίδια στον χρόνο».

Φύγαμε...

Τόκιο ή Εντο

Δεν πρόκειται για μια πόλη, αλλά για ένα συγκρότημα πόλεων. Από τη Γιοκοχάμα, που δεν είναι πια παρά ένα λιμενικό προάστιο, ξετυλίγεται το απάνθρωπο σκηνικό των γεφυρών και των αυτοκινητόδρομων, που πλαισιώνονται από τυφλούς ή γυάλινους τοίχους, που δεν ξέρει πια κανείς αν ανήκουν σε πολυκατοικίες ή εργοστάσια: Η βιομηχανική ζώνη την οποία θα ξανασυναντήσω αργότερα, στο βορρά, στο Σεντάι στο κέντρο, στη Ναγκόγια, όπου δεσπόζει γκροτέσκα ένας ανοικοδομημένος ακρόπυργος, ολοκαίνουριος, εφοδιασμένος με όλες τις σύγχρονες ανέσεις, μεταξύ των οποίων και ασανσέρ στο νότο, μεταξύ Οσάκα και Κόμπε, σ' εκείνα τα μολυσμένα παράλια της Εσωτερικής θάλασσας, όπου η παλιά Ιαπωνία έκανε τόσα όνειρα. Δεν έχουν απλώς καταστρέψει: Εχουν εξαφανίσει. Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ιαπωνικό: Οπως ο 12ος αιώνας ήταν η εποχή των καθεδρικών ναών, από τη Σαρτρ ως την Ουψάλα και από την Ανγκόρ ως το Κατζουράχο, όπως ο 18ος αιώνας ήταν η εποχή των μεγαλουπόλεων που έβριθαν από θέατρα, κακόφημες συνοικίες, χειρόγραφες εφημερίδες, ευπατρίδες που έφεραν ξίφος ή σπάθη, τραπεζίτες ή εμπόρους που είχαν πρόσβαση σε όλες τις κομψότητες του Παρισιού ή του Λονδίνου, του Αμστερνταμ ή του Εντο, ο αιώνας μας είναι η εποχή των οικοδομικών επιχειρηματιών. Αλλά ο οικοδομικός οργασμός του Τόκιο καταπλήσσει, όπως το θέριεμα πολυετών φυτών σε τόπους ρημαγμένους. Ο σεισμός του 1923 άφησε περισσότερους από εκατό χιλιάδες νεκρούς και κατέστρεψε το ένα τρίτο του Τόκιο της περιόδου Ταϊσό¹, που αποτελούσε μια χλομή προέκταση της περιόδου Μέιτζι², και του αρχαιότερου, σχεδόν εξαφανισμένου ήδη, Εντο των εύκολων απολαύσεων, έτσι όπως το απεικόνισαν ο Χοκουσάι³ και ο Ουταμάρο⁴. Είκοσι δύο χρόνια αργότερα, τα αμερικάνικα βομβαρδιστικά σφυροκόπησαν την ανοικοδομημένη πόλη, επιτυγχάνοντας να συσσωρεύσουν μέσα σε λίγους μήνες, με τα παραδοσιακά και μόνο μέσα τους, τόσα πτώματα όσα επρόκειτο ν' αφήσει μέσα σε πέντε λεπτά η βόμβα της Χιροσίμα. Πάνω στα ξεμπαζωμένα υπόγεια των ερειπίων, οι Ιάπωνες έχτισαν και ξανάχτισαν μανιωδώς.

Τόκιο

Η ίδια μανία της μη ήττας, που έκανε ολόκληρα τάγματα να γονατίσουν για ν' αποκεφαλιστούν από τους αρχηγούς τους, οι οποίοι στη συνέχεια αυτοκτονούσαν τελετουργικά, έσπρωξε τους ανάπηρους και τους αρρώστους των νοσοκομείων εναντίον των εχθρικών μυδραλιοβόλων, έριξε από την κορυφή ακρωτηρίων τους κατοίκους ολόκληρων χωριών στα νησιά όπου εισέβαλαν οι πεζοναύτες, κι έκανε τους καμικάζι να συντριβούν εκούσια πάνω στα καταστρώματα ή τα φουγάρα των πολεμικών πλοίων, μετατράπηκε σε βιομηχανικό σοβινισμό. Αυτοί οι μουντοί εργοστασιακοί τοίχοι κλείνουν μέσα τους ομάδες που ξεκινούν το πρωί τη δουλειά τους μ' έναν ύμνο στη δόξα της κοινωνίας τους, μια ιαπωνική στατιστική μας πληροφορεί ότι, σε περίπτωση σεισμού, ενενήντα στους εκατό Ιάπωνες τηλεφωνούν στο γραφείο προτού τηλεφωνήσουν στη γυναίκα τους: Είναι παντρεμένοι με την εταιρεία. Τις εργάσιμες μέρες, τα προαστιακά τρένα, που σταματούν με την πρώτη ένδειξη μιας σεισμικής δόνησης, ξερνούν το πρωί και καταπίνουν το βράδυ μερικά εκατομμύρια ανθρώπους, ντυμένους, θαρρείς, με το ίδιο κοστούμι. Μπορεί να έχασαν τον πόλεμο, ο οποίος τώρα πια υποχωρεί σ' εκείνον τον κυκλικό χρόνο που είναι ο χρόνος της Ασίας, και φαίνεται μάλιστα να τον έχουν ξεχάσει, κατέκτησαν όμως, αν όχι την ευημερία, έννοια πάντοτε εύθραυστη κι επισφαλή στις μέρες μας, αν όχι τη γλύκα της ζωής, ιδέα που δεν ανταποκρίνεται στο πνεύμα της εποχής μας, και που η Ιαπωνία άλλωστε τη στραγγαλίζει μ' ένα πλήθος καταναγκασμούς, μια βιομηχανική και οικονομική αυτοκρατορία, στην οποία ο ανατέλλων ήλιος δεν βασιλεύει.

Γιοκοχάμα

Σημειώσεις:

1. Περίοδος Ταϊσό: 1912-1926.

2. Περίοδος Μέιτζι: 1868-1912.

3. Χοκουσάι (1760-1849): ζωγράφος, δεξιοτέχνης της εστάμπας και εικονογράφος. Αυτός ο μετρ της νατουραλιστικής τέχνης και της τοπιογραφίας, που θριαμβεύει τον 19ο αιώνα, επηρέασε πολύ τους ιμπρεσιονιστές. Ο «παθιασμένος με το σχέδιο γέρος», όπως αυτοαποκαλούνταν, φιλοτέχνησε περισσότερες από 20.000 εστάμπες - ανάμεσά τους, η συλλογή Εκατό απόψεις του όρους Φούτζι παραμένει η πιο ολοκληρωμένη.

4. Κιταγκάουα Ουταμάρο (1753-1806): δεξιοτέχνης της γιαπωνέζικης εστάμπας, άφησε ένα σημαντικό έργο αφιερωμένο κυρίως στη γυναίκα.

Ναγκόγια

Οσάκα

Επιμέλεια:
Ελένη ΑΡΓΥΡΙΟΥ