Θεμελιακής σημασίας το ερώτημα «Ερευνα από ποιον και για ποιον»

Θεμελιακής σημασίας το ερώτημα «Ερευνα από ποιον και για ποιον»

Η εισηγητική ομιλία του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα

Η εισηγητική ομιλία του Δημήτρη Κουτσούμπα, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, στην εκδήλωση είχε ως εξής:

«Αγαπητοί φίλοι, εκπρόσωποι φορέων και συνδικαλιστικών οργάνων στο χώρο της Ερευνας, σας ευχαριστούμε που ανταποκριθήκατε στην πρόσκλησή μας για τη σημερινή σύσκεψη.
Επιδιώκουμε να ακούσουμε τις απόψεις σας, να συζητήσουμε για τα κρίσιμα ζητήματα της Ερευνας, του έμψυχου δυναμικού της, ενταγμένα βέβαια στη συνολικότερη επίθεση που δέχεται σήμερα ο λαός μας.
Ετσι, και η σημερινή αφορμή για το κάλεσμα του Κόμματός μας στους φορείς και το επιστημονικό δυναμικό της Ερευνας αποτέλεσε η δημοσιοποίηση από την κυβέρνηση του νομοσχεδίου για την Ερευνα.
Πατάει βέβαια στην ανάγκη του Κόμματός μας για μια σταθερή επικοινωνία με τους ερευνητές, τους επιστήμονες και τους φορείς τους που προβληματίζονται και που από πρώτο χέρι μπορούν να συνεισφέρουν με βάση τις γνώσεις και την πείρα τους.

Η εξέλιξη της Ερευνας συνδέεται με την παραγωγή και την ανάπτυξη της κοινωνίας

Σήμερα και ο νόμος για την Ερευνα έρχεται να απαντήσει στο ζήτημα της ανάπτυξης, το βασικό ζήτημα που απασχολεί το σύνολο του ελληνικού λαού, τις πολιτικές δυνάμεις στη χώρα μας. Σε τελική ανάλυση, αυτό είναι το κεντρικό ζήτημα της αντιπαράθεσης στη φάση της κρίσης και φυσικά για τη φάση της ανάκαμψης, γύρω από αυτό το ζήτημα γίνεται και η προσπάθεια αναμόρφωσης του πολιτικού σκηνικού.

Σήμερα συγκρούονται δυο διαφορετικοί δρόμοι: Ο δρόμος που υπηρετεί τη διέξοδο από την κρίση σε όφελος των συμφερόντων του κεφαλαίου σε βάρος του λαού και ο δρόμος που υπηρετεί το λαό και τις πραγματικές, συνεχώς διευρυνόμενες, ανάγκες του. Μόνο σε αυτό το δρόμο η Ερευνα, έχουμε την εκτίμηση, πως μπορεί να συνεισφέρει με τα επιτεύγματά της "στην απαλλαγή του ανθρώπου από το βάσανο και το μόχθο", όπως έλεγε και ο Μπρεχτ.
Η εξέλιξη της επιστήμης και της Ερευνας συνδέεται με την ίδια την παραγωγή και την ανάπτυξη της κοινωνίας και γι' αυτό η σημασία τους είναι μεγάλη και στο καπιταλιστικό κοινωνικό σύστημα και στο σοσιαλισμό, για ριζικά διαφορετικούς, ωστόσο, λόγους.
Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής χρειάζεται την επιστήμη και την Ερευνα, και κατ' επέκταση τους επιστήμονες και τους ερευνητές, για να ανοίγει δρόμους κυρίως για την ανταγωνιστικότητα και την κερδοφορία του κεφαλαίου.
Ακριβώς επειδή το κίνητρο της καπιταλιστικής οικονομίας είναι το κέρδος, ο προσανατολισμός της Ερευνας δεν υπηρετεί την ικανοποίηση των αναγκών του λαού. Και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που επιστημονικά επιτεύγματα, που θα μπορούσαν να απελευθερώσουν τους ανθρώπους από σοβαρές, π.χ., ασθένειες, να βγάλουν την ανθρωπότητα από στερήσεις, μένουν για χρόνια επτασφράγιστα μυστικά, στα συρτάρια των επιχειρήσεων, αφού η εμφάνισή τους συνδέεται με τους ανταγωνισμούς, την επιδίωξη για το μέγιστο κέρδος.
Στην καθημερινή μας ζωή, άλλωστε, βλέπουμε τα αποτελέσματα από τη χρησιμοποίηση της έρευνας για αντικοινωνικούς σκοπούς.

Εχουν ήδη φανεί οι αρνητικές συνέπειες στα Ερευνητικά Κέντρα

Μέσα σε αυτό πλαίσιο, οι επιστήμονες και οι ερευνητές γίνονται δέσμιοι - αντικειμενικά - του καπιταλιστικού κέρδους και των επιταγών του. Το έργο τους, η διδασκαλία, η παραγωγή νέας γνώσης, πέρα από το σε ένα βαθμό αντικειμενικό προοδευτικό στοιχείο της επιστήμης, υποτάσσεται τελικά στα κελεύσματα των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων και του ανταγωνισμού τους.
Είναι αυτή η πραγματικότητα που και στη χώρα μας έχει φέρει σε δεινή κατάσταση χρόνια τώρα σειρά Ερευνητικών Κέντρων, με εργαλείο τη λειψή χρηματοδότησή τους. Σπρώχνει τους ερευνητές, με όχημα την αναζήτηση χρηματοδότησης, να δένονται με επιχειρηματικούς ομίλους, να περιορίζουν το φάσμα της Ερευνας με βάση τις επιδιώξεις τους, να εξαρτούν τα ίδια τα αποτελέσματα της ερευνητικής τους δουλειάς από το αν αποκομίζει ή όχι οφέλη για τους ιδιώτες χορηγούς.
Η κατάσταση βέβαια αυτή έχει δραματικές συνέπειες και ως προς την ίδια την ποιότητα της παραγόμενης Ερευνας. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κατάληξη του ΙΓΜΕ, με τη σταδιακή αποδυνάμωση του ερευνητικού και λοιπού δυναμικού και την προώθηση κομματιών της Ερευνας σε ιδιώτες εργολάβους.
Αλλά και τα άλλα δημόσια Ερευνητικά Κέντρα, αν και από χρόνια τώρα έχουν εξωθηθεί στην ιδιωτικοοικονομική λειτουργία, τελικά ετοιμάζονται να παραδοθούν εξολοκλήρου σε ιδιώτες, με σοβαρές επιπτώσεις στις εργασιακές σχέσεις των ερευνητών και του λοιπού προσωπικού, στην ποιότητα και αξιοποίηση της ερευνητικής δραστηριότητας, στην ποιότητα των υποδομών.

Θέλουν "κινητικούς κι ευέλικτους" ερευνητές

Στο χώρο των ερευνητών, των νέων επιστημόνων που επιλέγουν το δρόμο της Ερευνας η βασική κατεύθυνση της ΕΕ είναι αυτή της κινητικότητας. Είναι κεντρική κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ενωσης εδώ και δεκαετίες, με ένταση στην περίοδο της καπιταλιστικής κρίσης, η οποία έχει στόχο τη σχετική βελτίωσή της στο πεδίο των οικονομικών ανταγωνισμών με άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα, και παλαιότερα και ανερχόμενα.
"Κινητικός και ευέλικτος ερευνητής", που ερευνά όσο του εξασφαλίζει χρηματοδότηση η επιχείρηση και χρειάζεται την άδεια του μεγαλοεπιχειρηματία για να δημοσιεύσει τα αποτελέσματα της δουλειάς του, είναι η εναλλακτική, τάχα, στην επιδείνωση των όρων εργασίας των ερευνητών.
Περιπλάνηση στις χώρες της ΕΕ, με το δόλωμα των καλύτερων μισθών αλλά χωρίς άλλα εξασφαλισμένα δικαιώματα (όπως ασφάλιση, περίθαλψη), χωρίς προσωπική και κοινωνική ζωή, με ιδιαίτερες δυσκολίες για τις γυναίκες ερευνήτριες, για τους νέους ερευνητές με οικογένεια. Αυτό είναι το μοντέλο του νέου ερευνητή, για το οποίο μάλιστα έχουν καθιερώσει και ειδικό διαβατήριο.
Φυσικά, παρεμβαίνει με στόχο και τη διαμόρφωση της συνείδησης ενός επιστημονικού δυναμικού που θα στελεχώσει την καπιταλιστική παραγωγή, τις δομές του αστικού κράτους.
Το αστικό κράτος, το σύστημα, χρειάζεται ένα δυναμικό με προσόντα και δυνατότητες, το οποίο θα δουλεύει συστηματικά για να θωρακίζεται το ιδεολογικό οπλοστάσιο της άρχουσας τάξης, να διασφαλίζεται η μακροημέρευση του εκμεταλλευτικού καπιταλιστικού συστήματος. Δεν είναι τυχαίο που από αυτό το δυναμικό εδώ και χρόνια ζητούν ενυπόγραφες δηλώσεις υποταγής προκειμένου να εγκρίνουν ερευνητικά προγράμματα και υποτροφίες.

Διακηρυγμένος στόχος η σύνδεση με τα μονοπώλια και τις στοχεύσεις τους

Στον καπιταλισμό, η αστική τάξη βέβαια παρεμβαίνει δραστικά στο κομμάτι της Ερευνας, εξειδικεύοντας τη στρατηγική της μέσα και από ένα εμπλουτισμένο σήμερα νομικό πλαίσιο, που ενσωματώνει τις ευρωενωσιακές κατευθύνσεις.
Η στρατηγική της "Ευρώπης 2020" έχει την εξειδίκευσή της και στο πεδίο της Ερευνας, επιχειρώντας να συνδέσει πιο αποτελεσματικά την ερευνητική δραστηριότητα των Πανεπιστημίων, των Ερευνητικών Κέντρων με τα μονοπώλια και τις στοχεύσεις τους. Είναι όρος για το κεφάλαιο ο πιο αποδοτικός τρόπος "διάχυσης" των ερευνητικών αποτελεσμάτων από τους ερευνητικούς φορείς προς τις μεγάλες επιχειρήσεις. Αποτελεί όρο ανταγωνιστικότητας και τελικά επιβίωσης για τα μονοπώλια στα πλαίσια ειδικότερα της οικονομικής κρίσης.
Η κινητικότητα των ερευνητών, η ανταλλαγή ερευνητικού και στελεχικού-διοικητικού προσωπικού μεταξύ δημόσιων ερευνητικών φορέων και επιχειρήσεων είναι βασικοί άξονες της ευρωενωσιακής στρατηγικής στο πεδίο της Ερευνας, που έχουν ενσωματωθεί από τις κυβερνήσεις των αστικών κομμάτων και τη σημερινή συγκυβέρνηση, με το νέο νομοσχέδιο.
Προσβλέπουν ακόμα και στην εγκαθίδρυση ειδικών "γραφείων μεταφοράς γνώσεων" σε όλους τους δημόσιους ερευνητικούς και πανεπιστημιακούς φορείς, που θα παίξουν το ρόλο του διαμεσολαβητή στην επαφή Πανεπιστημίων και ιδιωτικού τομέα.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τα ΕΣΠΑ. Ο διακηρυγμένος στόχος των ευρωενωσιακών κατευθύνσεων, που υλοποιείται μέσω των συγχρηματοδοτούμενων ερευνητικών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ, είναι διπλός: Αφενός, να δώσουν ζεστό χρήμα στις επιχειρήσεις, αφετέρου, η συγκεκριμένη χρηματοδότηση να κατευθυνθεί στους τομείς εκείνους όπου το κεφάλαιο δίνει προτεραιότητα.
Τα κριτήρια άλλωστε της χρηματοδότησης είναι πλήρως εναρμονισμένα με τις οδηγίες της ΕΕ για τη δημιουργία του "Ευρωπαϊκού Χώρου Ερευνας". Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι η Ερευνα κατευθύνεται βαθύτερα προς την ιδιωτικοοικονομική λειτουργία, σημειώνεται περαιτέρω υποβάθμιση της βασικής Ερευνας, που δεν είναι αποδοτική για το κεφάλαιο, χρηματοδοτούνται ερευνητικές διαδικασίες ανάλογα με το κατά πόσο είναι εμπορικά εκμεταλλεύσιμα τα αποτελέσματά τους.
Το στοιχείο αυτό σήμερα προβληματίζει αρκετούς επιστήμονες, που έχουν πραγματικό άγχος για το πού πάει η επιστήμη και η Ερευνα.
Δείχνει από την άλλη και τις ίδιες τις αντιφάσεις του συστήματος, αφού η εφαρμοσμένη Ερευνα δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς το θεμέλιο της βασικής Ερευνας. Αντιφάσεις που δεν μπορούν τελικά να αρθούν στα πλαίσια αυτά και εκφράζονται πρώτα και κύρια στην οικονομία, στην κοινωνία.
Η παράμετρος που αφορά την εμπορική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων (η λεγόμενη πατέντα) έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί αποδεικνύει ότι ο προσανατολισμός της Ερευνας είναι αποκλειστικά με κριτήρια ανταποδοτικότητας και ανταγωνιστικότητας.
Χρηματοδοτούνται οι έρευνες των οποίων τα αποτελέσματα κατοχυρώνονται με πατέντες, εμπορικά σήματα, γενικότερα οι προτεραιότητες, ο προσανατολισμός και το περιεχόμενο της Ερευνας, από την βασική Ερευνα μέχρι την εφαρμοσμένη, από τις κοινωνικές μέχρι τις φυσικές επιστήμες, υπηρετεί τις ανάγκες των μονοπωλίων, την ανάγκη διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου.

Οι δυνατότητες της έρευνας εκτοξεύονται με κεντρικό σχεδιασμό της παραγωγής, με γνώμονα τις πραγματικές ανάγκες

Η πρόταση του ΚΚΕ, ο άλλος δρόμος ανάπτυξης που προτείνουμε, που έχει στον πυρήνα του τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, που οργανώνει την οικονομία με βάση αυτές, χρειάζεται, έχει πρώτιστη ανάγκη, τους επιστήμονες και ερευνητές για να επαναστατικοποιεί ολοένα τα μέσα παραγωγής, με γνώμονα την ελάττωση-απάλειψη του ανθρώπινου μόχθου, την ανάπτυξη της πρόληψης και αντιμετώπισης ασθενειών, την αναβάθμιση του μορφωτικού και συνολικά του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων.
Η ίδια η πείρα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης έχει δείξει ότι, όταν η παραγωγή σχεδιάζεται κεντρικά με γνώμονα τις πραγματικές λαϊκές ανάγκες, τότε σε αυτό το πλαίσιο, η Ερευνα μπορεί πραγματικά να εκτοξευτεί ως προς τις δυνατότητές της. Να προάγει την επιστήμη, να γεννά ακόμα νέα επιστημονικά αντικείμενα, να ενσωματώνει την προηγούμενη πείρα και γνώση.
Αυτά τα ποιοτικά στοιχεία αναδείχτηκαν στη σοσιαλιστική κοινωνία, παρά βέβαια τις αδυναμίες και ελλείψεις, που και ως Κόμμα έχουμε εκτιμήσει, εξάγοντας χρήσιμα για το σήμερα και το αύριο συμπεράσματα. Και αυτά τα ποιοτικά στοιχεία αναδείχτηκαν, βέβαια, παρά και ενάντια στην πολεμική, μέχρι και ανοιχτή επίθεση, που δέχτηκε η όλη απόπειρα οικοδόμησης της νέας, της σοσιαλιστικής κοινωνίας.
Για το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας η απάντηση στο ερώτημα: "Ερευνα από ποιον και για ποιον" είναι θεμελιακής σημασίας και απευθύνεται βέβαια στους ερευνητές ως ειδικούς, στους συλλογικούς φορείς του τομέα της Ερευνας. Την απευθύνουμε όμως - από τον ίδιο το χαρακτήρα του Κόμματός μας - πρώτα και κύρια στους ίδιους τους εργαζόμενους, στην εργατική τάξη.

Η ριζοσπαστική διανόηση να συμβάλει στη σύνδεση της επιστημονικής έρευνας με την ανάγκη ενός άλλου δρόμου ανάπτυξης

Οι εργαζόμενοι της χώρας σε όλους τους κλάδους, οι ερευνητές, κατά τη γνώμη μας, πρέπει να πάρουν θέση στην πάλη για το χαρακτήρα της ανάπτυξης, αν θα είναι για τα μονοπώλια ή για το λαό, φιλομονοπωλιακός ή φιλολαϊκός. Μέσος δρόμος δεν υπάρχει. Είναι όρος για την πραγματική απελευθέρωση της ερευνητικής διαδικασίας, του δυναμικού της, των αποτελεσμάτων της έρευνας.
Για το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, η επιστήμη και η Ερευνα συγκεντρώνουν ιδιαίτερα την προσοχή μας και από τη σκοπιά των διεκδικήσεων για τη βελτίωση των όρων εργασίας των ερευνητών, την αποτροπή της περαιτέρω εμπορευματοποίησης των εμπορικών αποτελεσμάτων, αλλά και από τη σκοπιά του ρόλου του επιστήμονα ερευνητή σε συνθήκες εργατικής, λαϊκής εξουσίας, στη σοσιαλιστική κοινωνία και στο σοσιαλιστικό τρόπο παραγωγής.
Στο Κείμενο Θέσεων της ΚΕ του ΚΚΕ για την Ανώτατη Εκπαίδευση (ακόμα από τον Απρίλιο του 2001) αναφέρεται: "Η παραγωγή νέας γνώσης είναι κοινωνικό προϊόν και ως τέτοιο ανήκει σε όλους. Απαιτείται η γενναία χρηματοδότησή της από τον κρατικό προϋπολογισμό, ώστε να καλύπτονται με επάρκεια όλοι οι τομείς της και να συμμετέχει σε αυτήν το σύνολο των Ανώτατων Ιδρυμάτων μας και του διδακτικού τους προσωπικού".
Για το Κόμμα μας είναι όρος η απαγκίστρωση της Ερευνας από τους νόμους της ατομικής ιδιοκτησίας (πατέντες, εμπορικά σήματα κ.ά), ώστε να γίνει δυνατή η ελεύθερη και πλατιά διάδοση και αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της για τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής, η κατάργηση της δυνατότητας να δημιουργούνται εταιρείες εμπορικής εκμετάλλευσης ερευνητικών προϊόντων από Πανεπιστήμια, Ερευνητικά Κέντρα ή από μέλη του επιστημονικού τους προσωπικού.
Για μας, είναι κρίσιμο σήμερα να ενωθούν δυνάμεις, ριζοσπάστες ερευνητές και πανεπιστημιακοί, εργαζόμενοι στα Ερευνητικά Κέντρα της χώρας, να συναντηθούν με το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα, για το χτίσιμο μιας Λαϊκής Συμμαχίας με τα φτωχά λαϊκά στρώματα.
Να συμβάλλει η ριζοσπαστική διανόηση στη σύνδεση της επιστημονικής Ερευνας με την ανάγκη και την απαίτηση σήμερα των καιρών, για ένα άλλο δρόμο ανάπτυξης, φιλολαϊκό, με επίκεντρο τις ανάγκες των παραγωγών του πλούτου και όχι των μονοπωλίων.
Το Κόμμα μας, μέσα από τις επεξεργασίες του, έχει αναδείξει τις πραγματικές δυνατότητες ανάπτυξης της Λαϊκής Εξουσίας. Η μετατροπή των βασικών και συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής, της ιδιοκτησίας του μεγάλου κεφαλαίου σε κοινωνική ιδιοκτησία, ο επιστημονικά οργανωμένος σχεδιασμός και ο εργατικός έλεγχος είναι ο μόνος δρόμος της φιλολαϊκής ανάπτυξης βάσει των εγχώριων δυνατοτήτων».