Το άλλο ίδιο

[Η λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων έλλειψη χρόνου με υποχρεώνει να καταφύγω στην πάντοτε βολική λύση τής αντιγραφής. Για σήμερα διάλεξα ένα παλιό αλλά διαχρονικό άρθρο τού Αντώνη Μπαλασόπουλου, καθηγητή Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Πολιτισμικών Σπουδών στο Τμήμα Αγγλικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου.]

Σκεφτόμουν χθες για την γνωστή σοσιαλδημοκρατική γραμμή για την "άλλη Ευρώπη" που είναι, υποτίθεται, εφικτή. Η "άλλη Ευρώπη" είναι μια απ' τις ενσαρκώσεις, ιδεολογικά, μιας ευρύτερης προσέγγισης που θα μπορούσε να περιγραφεί ως αναζήτηση του άλλου ίδιου. Υπάρχουν πολλές τέτοιες ενσαρκώσεις στη σοσιαλδημοκρατική ρητορική: ένας άλλος κόσμος, μια άλλη κοινωνία, μια άλλη αριστερά (άλλη απ' τη σοσιαλδημοκρατική, δηλαδή), κλπ.

Το άλλο ίδιο είναι μια κραυγαλέα οξύμωρη φόρμουλα, η οποία υποτίθεται, στη ρητορική της σοσιαλδημοκρατίας, ότι δεν είναι ουσιαστικά οξύμωρη. Αυτό συμβαίνει επειδή η συντακτική της λογική βασίζεται στην ιδέα ότι το ουσιαστικό εκφράζει κάτι τόσο γενικό, τόσο συνολικό, τόσο πολυδιάστατο και πολυεπίπεδο, που δεν μπορεί να ταυτιστεί ποτέ με τον εαυτό του. Με απλά λόγια: η "Ευρώπη", λέει ο σοσιαλδημοκράτης, δεν είναι, δεν μπορεί να είναι ένα πράγμα. Περιέχει πολλές χώρες, πολλούς πολιτισμούς, πολλές γλώσσες και πολλά είδη ανθρώπων. Άρα η Ευρώπη που βιώνουμε είναι μόνο μια απ' τις δυνητικές Ευρώπες και άρα υπάρχει και "άλλη" Ευρώπη και -γιατί όχι;- και "άλλη άλλη Ευρώπη" ή ακόμα και "άλλη άλλη άλλη Ευρώπη." Και, για να μην φλυαρούμε, πιθανώς, ένα απειροστικό σύνολο άλλων Ευρωπών, ώστε κάθε υλοποιημένη Ευρώπη που τυχαίνει να μας δυσαρεστεί να μπορεί πάντα να έχει ως εναλλακτική και μιαν άλλη.

Αυτή η συντακτική λογική, της σύζευξης ενός αφηρημένου και νοηματικά αμφίσημου ουσιαστικού ("Ευρώπη", "κοινωνία", "αριστερά") με το επίθετο που σηματοδοτεί τη δυνατότητα επιλογής από πολλαπλές ενσαρκώσεις ή εκδοχές του ("άλλη"), απευθύνεται σε μια λογική για την οποία δεν υφίσταται, ουσιαστικά, τίποτε άλλο στον κόσμο παρά γλωσσικά και σημειωτικά παίγνια.

Πιο συγκεκριμένα, τα ερωτήματα που αφορούν τη φύση των θεμελίων (ιστορικών, νομικών, πολιτικών, οικονομικών, θεσμικών, ιδεολογικών) αυτής της Ευρώπης, και άρα το ζήτημα του πώς, με ποιες προϋποθέσεις, θα μπορούσαν να αλλάξουν αυτά τα θεμέλια, απορρίπτονται εκ προοιμίου ως κουραστικά...συγκεκριμένα. Ο θιασώτης της "άλλης Ευρώπης" (της "άλλης αριστεράς", κλπ), δεν θεωρεί ότι είναι ποτέ αναγκαίο να κατέλθει στην πεζή σφαίρα όπου το "άλλο του άλλου", αυτό που υπάρχει τώρα δηλαδή, δεν είναι απλώς μια αυθαίρετα επιλεγμένη εκδοχή από χιλιάδες, αλλά μια λογικά επιβαλλόμενη εκδοχή, η μόνη εκδοχή που θα μπορούσε να υπάρξει υπό τις συγκεκριμένες θεμελιώδεις προϋποθέσεις.

Η ρήση του Χέγκελ ότι "το πραγματικό είναι λογικό", μια ρήση που αναδεικνύει ακριβώς το γεγονός ότι αυτό που υπάρχει δεν είναι αποτέλεσμα ουρανοκατέβατης αυθαιρεσίας, στραβοτιμονιών, γκαντεμιάς, παρεξήγησης, παρέκκλισης, κλπ, αλλά λογικό ακόλουθο θεμελιωδών προϋποθέσεων, πάει χαμένη στα αυτιά του θιασώτη του άλλου ίδιου. Για τον θιασώτη αυτόν, τίποτε πραγματικό δεν είναι λογικό, δηλαδή τίποτε από όσα υφίστανται δεν είναι αναγκαίο να είναι όπως είναι: ο καπιταλισμός μπορεί να είναι διαφορετικός από αυτό που είναι, οι τράπεζες διαφορετικές, το κράτος διαφορετικό, η αστυνομία διαφορετική, η θρησκεία διαφορετική, το ΝΑΤΟ διαφορετικό, η Ευρώπη διαφορετική. Υπάρχει ένα άλλο ΝΑΤΟ, μια άλλη Ευρώπη, μια άλλη ατομική ιδιοκτησία, ένα άλλο ίδιο, για κάθε τι που υπάρχει. Και υπάρχουν όλα αυτά επειδή αυτό που έχει σημασία είναι το καθαρά γλωσσικό επίπεδο, το επίπεδο των συνεπαγωγών της σημασιολογίας, και ποτέ το επίπεδο της συγκεκριμένης εμπειρίας και της συγκεκριμένης έλλογης επεξεργασίας αιτιών και αποτελεσμάτων.

Με άλλα λόγια, για τον σοσιαλδημοκράτη η ζωή είναι παιχνίδι με λέξεις, με τις δυνατότητες της αμφισημίας των λέξεων. Που σημαίνει πως όποιος ατυχήσει αρκετά στη ζωή του ώστε να καταλάβει ότι η ζωή αυτή δεν είναι ποτέ μόνο παιχνίδι με λέξεις, αρχίζει να αισθάνεται ότι η σοσιαλδημοκρατία είναι επίσης θράσος και αναίδεια απέναντι στο είδος της τραγωδίας που εκπροσωπεί η ανθρώπινη ύπαρξη, που σε αντίθεση με το άλλο ίδιο -το οποίο μπορεί να προεκτείνεται σε ένα είδος άπειρου της αυταπάτης- είναι πεπερασμένη και ανεπίστρεπτη.