Για τη σωτηρία των πολιτικών κρατουμένων Η μαρτυρία μιας αγωνίστριας

1967 - 1968 ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΗ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗ ΧΟΥΝΤΑ

Για τη σωτηρία των πολιτικών κρατουμένων

Η μαρτυρία μιας αγωνίστριας

Μια συζήτηση με την αγωνίστρια Ναυσικά Παπαδάκη - Φλέγκα έχει ενδιαφέρον. Κατάγεται από το Μικρό Χωριό Ευρυτανίας και μένει στην Πεύκη. Είναι η συντρόφισσα του βετεράνου της Εθνικής ΑντίστασηςΒαγγέλη Παπαδάκη. ΤουΤάσου Λευτεριά, καπετάνιου της ΧΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ στη Ρούμελη και στον Εμφύλιο διοικητή της 77 Μονάδας του ΔΣΕ στ' Αγραφα - Κόζια - κα. Υστερα από μια κρίση της κλονισμένης υγείας του που τον βασάνισε πολύ, τον επισκεφθήκαμε μόλις βγήκε από το «Σισμανόγλειο». Η Ναυσικά είναι αυτή που έγραψε στην Κατοχή το τραγούδι για τον πρωτοκαπετάνιο Αρη: «Βαριά στενάζουν τα βουνά/ κι ο ήλιος σκοτεινιάζει/ το δόλιο το Μικρό Χωριό/ και πάλι ανταριάζει». Που κοσμεί, με πολλά άλλα ποιήματα και τραγούδια της, το Δημοτικό Σχολείο - Μουσείο του χωριού της. Με την ευκαιρία αυτή η κουβέντα μας ήρθε και στα χρόνια της «Μαύρης Επταετίας». Μας μίλησε σχετικά με τις κινητοποιήσεις των γυναικών για τη σωτηρία των πολιτικών κρατουμένων. Και δημοσιεύουμε σήμερα στον «Ριζοσπάστη» τη μαρτυρία της.

«Εντολή της ΚΥΠ!»

Ημουν μία από τις γυναίκες που τρέχαμε από την πρώτη μέρα του πραξικοπήματος της Χούντας. Ετρεχα για τον Βαγγέλη, που τον πήραν εκείνο το πρωί από το κρεβάτι άρρωστο με καρδιολογικά προβλήματα. Και κατέληξε στη Γυάρο. Δεν ήξερα πού ήταν. Αρχισα απ' το Τμήμα στην Πεύκη, πήγα στη Ν. Ιωνία, ύστερα στη Γενική Ασφάλεια. Παντού με διώχνανε, με βρίζανε.

Η Ναυσικά Παπαδάκη - Φλέγκα

«Ειδικά για τον Παπαδάκη - μου είπε ο διοικητής του Τμήματος Πεύκης - ήρθε εντολή από την ΚΥΠ!». Είχε έρθει ένα τζιπ και τον πήρε.

Απ' άλλες γυναίκες έμαθα, ότι τους συγκέντρωναν στον Ιππόδρομο. Τράβηξα για το Φάληρο. Με πήρε ένας ανιψιός μου, που ήταν υπάλληλος στον ΟΗΕ με το αυτοκίνητό του. Μόλις είδαν την ταμπέλα του ΟΗΕ φρύαξαν, την πετάξανε. Και μας διώξανε «κακήν κακώς».

Εξω από το υπουργείο

Αρχισα να πηγαίνω στο υπουργείο Ασφαλείας. Μαζί με άλλες γυναίκες πηγαίναμε συνέχεια. Είπαμε, μεμονωμένα δε λύνεται το ζήτημα. Πρέπει όλες μαζί να κινηθούμε. Ρωτάμε «πότε δέχεται ο υπουργός»; Υπουργός ήταν ο Τοτόμης. Μας απαντούν: «Ο υπουργός δε δέχεται κανένα. Θα σας δέχεται ο Γενικός Γραμματέας κ. Λαδάς κάθε Τρίτη».

Κάθε Τρίτη, λοιπόν, πηγαίναμε από τις 5.30 π.μ. Πιάναμε σειρά. Μαζευόμασταν περίπου 100 γυναίκες, μάνες, αδελφές συλληφθέντων. Μας έδιναν αριθμό. Από το πρωί ως τις 3, που τέλειωνε το επισκεπτήριο, περιμέναμε.

Το πρώτο αίτημα που βάζαμε ήτανε «να επιτραπεί επισκεπτήριο»! Να πάμε να δούμε τους δικούς μας στη Γυάρο. Η απάντησή τους ήτανε άρνηση. Οι αστυνομικοί μας έδιωχναν. Εμείς επιμέναμε. Αυτό κράτησε μέχρι το 1968. Και τελικά, μόνο το Πάσχα επέτρεψαν επισκεπτήριο στη Γυάρο.

Ο Λαδάς μια μέρα φέρθηκε βάναυσα στη σύζυγο του Δήμου Τσόκα (Φώτη Παρνασιώτη, αντάρτη του ΕΛΑΣ), που του είπε: «ο άντρας μου δεν είναι κομμουνιστής. Είναι μαρξιστής». «Εξω»! φωνάζει οργίλος. Και την έδιωξε. Μια άλλη μέρα, ενώ περιμέναμε έξω, ακούμε: «Φεύγει ο Λαδάς»!.. Τρέχουμε προς το αυτοκίνητο, που μπήκε. Αλλά δεν ήταν αυτός. Ηταν ο Τοτόμης. Μια γυναίκα, μάλιστα, δε θυμάμαι το όνομά της, ενός δικηγόρου κρατουμένου, ορμάει πάνω στο καπό του αυτοκινήτου, τη στιγμή που έβαζε μπρος. Πώς δε σκοτώθηκε... (σ.σ. Ηταν η Αθηνά του Κοσμά Θεοφανόπουλου).

Τα υπομνήματα

Ενώ πλησίαζε το Πάσχα, μου 'ρθε η ιδέα να γράψω ένα υπόμνημα. Λέει η Αρώνη «δεν έχομε χαρτί». Ο περιπτεράς δίπλα, μας άκουσε και μας έκανε νόημα. Πήγε μια και το πήρε. Κάθισα στο πεζοδρόμιο και το 'γραψα. Παρακαλέσαμε τον περιπτερά και μας έδωσε ακόμα τρεις κόλλες. Κάθισα και έγραψα και τ' άλλα.

Ενα προς την προεδρία της κυβέρνησης. Ενα προς τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, τη Γαλλική Ραδιοφωνία, το BBC. Κι ένα προς τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο.

Λέει η Αρώνη, μέχρι τη 1 η ώρα θα τρέξω να τα δακτυλογραφήσω. Εβγαλε και αντίγραφα. Δώσαμε και στις εφημερίδες. Αλλά καμιά δεν τα δημοσίευσε.

Στον Λαδά δώσαμε το ένα υπόμνημα.

Αρχίσαμε και όλες μαζί να φωνάζουμε. Και αναγκάστηκε να δώσει την υπόσχεση ότι «Το Πάσχα θα τσουγκρίσουμε όλοι μαζί το αυγό». Του λέμε: «Μπορούμε να πάμε να το δημοσιεύσουμε αυτό που είπατε στις εφημερίδες;». «Να πάτε! Να πάτε!» απαντάει. Ζητάμε να πάμε και στην προεδρία. «Να πάτε», λέει. «Ναι, αλλά πρέπει να μας κλείσετε ραντεβού», απαντούμε. «Χωρίς ραντεβού δε μας βάζουνε μέσα». «Τώρα, λέει, θα σας δεχθούν! Πηγαίνετε Χαλκοκονδύλη και Γ` Σεπτεμβρίου. Είναι ειδικό γραφείο που κλείνει τα ραντεβού με την Προεδρία». Αυτό όμως ήτανε φιάσκο.

Τη Μ. Τετάρτη πάμε στην Προεδρία. Επρεπε να πάει μια επιτροπή από τρεις. Εμείς πήγαμε όλες, καμιά 50αριά. Εφτασα στις 10 π.μ. γιατί έτρεξα πρώτα σε ραντεβού με δημοσιογράφο της «Γκάρντιαν» κι έδωσα το υπόμνημα. Μέχρι εκείνη την ώρα είχαν πιάσει 45 γυναίκες. Οταν πλησίασα πιάνουν κι εμένα. Μας πάνε στο Τμήμα Κολωνακίου και μας κατεβάζουν στα υπόγεια. Φοβερή κατάσταση εκεί κάτω. Διαμαρτυρόμαστε. Χτυπάμε την πόρτα.

Λιποθυμάει μια γιαγιά. (Δε θυμάμαι όνομα). Βάζει τις φωνές η Χαρά Κεπέση. «Είμαι ερυθροσταυρίτισσα, λέει, κι έχω δώσει όρκο»! Ερχονται, παίρνουν τη γιαγιά. Λιποθυμάει και η μάνα του Τσόκα. Οι φωνές συνεχίζονται. Κατεβαίνει ο διοικητής κι αρχίζει να μας βρίζει χυδαιότατα (πόρνες κλπ.). «Εμείς έχουμε ιστορία, του λέω. Δεν μπορείς να μας βρίζεις». «Πάρτε την απάνω», διατάζει. Με παίρνουν. Εκεί βρίσκω τη Χαρούλα και την Αρώνη, που τις πήραν πρωτύτερα.

Οδός Μπουμπουλίνας

Μας φορούν χειροπέδες, μας κατεβάζουν κάτω και μ' ένα αστυνομικό αυτοκίνητο μας μεταφέρουν στη Γενική Ασφάλεια. Στο άντρο της Οδού Μπουμπουλίνας. Εκεί μας πήρανε τις βέρες, τα ρολόγια, τις ζώνες. Μας κατεβάζουν στα υπόγεια. Και μας κλείνουν σ' ένα κρατητήριο τις τρεις. Ηταν τόσο στενό. Τι θα γίνει τώρα, λέμε. Θα μας στείλουν στο δικαστήριο. Η Αρώνη έκλαιγε για το κοριτσάκι της. (Το είχε αφήσει στο θυρωρό της πολυκατοικίας). Από κει μέσα έχω μια τραγική εικόνα.

Οπως καθόμαστε ακούμε ένα νεαρό παλικάρι. Σφύριζε, σφύριζε συνέχεια ένα τραγούδι. Και χτυπούσε την πόρτα να του ανοίξουν. Αυτός ο ήχος μου 'χε καρφωθεί στην ψυχή. Σφύριζε ένα σκοπό του Μίκη Θεοδωράκη. Ενα σφύριγμα άλλο πράμα. Κι από την ώρα που κλειστήκαμε εκεί κάτω μέχρι τη νύχτα.

Ανέβηκα στο φεγγίτη. Κοιτάω κάτω και τι να ιδώ. Ενα παιδί ίσαμε 20 χρονώ. Φοιτητής πρέπει να 'ταν. Τα πόδια του πρησμένα. Δεν μπορούσε να πατήσει. Και σερνότανε κάτω μέσα στα νερά. Πολύ το είχανε βασανίσει.

Στις 10 η ώρα τη νύχτα φωνάζουνε τ' όνομά μου. Με ανεβάζουν απάνω. Και με πάνε στο γραφείο ενός αστυνόμου, που τον έβλεπα πρώτη φορά.

«Ξέρεις ποιος είμαι εγώ»! μου λέει.

«Οποιος και να είσθε μου είναι αδιάφορο», απαντώ.

«Εγώ είμαι ο Λάμπρου»! (σ.σ. σε άλλους έλεγε «ο βασανιστής Λάμπρου»! Ο Βασίλης Λάμπρου, ο πρώτος της τριαντρίας με Μάλλιο και Μπάμπαλη. Αυτός την «έβγαλε καθαρή». Μετά τη Χούντα ούτε δικάστηκε, ούτε διώχθηκε).

Λοιπόν, μου παρατηρεί. «Δεν ντρέπεσαι, εσύ από αυτή την οικογένεια, να την προσβάλλεις» Τρέχει ο αδελφός σου να σε βρει. Τι θέλεις, κύριε, Φλέγκα, του λέω. Μήπως έχετε εδώ την αδελφή μου, ρωτάει. Λέγεται Παπαδάκη».

Διαμαρτυρήθηκα για την κράτησή μας. «Ησουν πρωτοστατούσα», μου λέει. Και με απειλεί. «Θα σε στείλω στρατοδικείο»!

«Κι εσείς θα το πληρώσετε κ. Λάμπρου», του απαντώ. «Εχουν ειδοποιηθεί οι ξένοι δημοσιογράφοι»... Αρχισε να σκέφτεται. «Αντε πήγαινε, λέει. Φύγε»!... «Δε φεύγω, αν δεν έρθουν και οι άλλες. Μαζί μάς φέρατε μαζί θα φύγουμε».

Την Αρώνη την άφησαν στις 12 τα μεσάνυχτα. Υστερα άφησαν και την Κεπέση.

Ο Ερυθρός Σταυρός

Στην «Γκάρντιαν» έδωσα το υπόμνημα. Επρεπε να δώσω και στη «Μοντ», στο BBC και στον Ερυθρό Σταυρό. Αρχίσαμε να κινούμαστε πιο οργανωμένα. Γιατί στην αρχή τρέχαμε αυθόρμητα, ασυντόνιστα. Οι περισσότερες δε γνωριζόμαστε μεταξύ μας. Κάναμε μια τριμελή επιτροπή. Συνεδριάζαμε, παίρναμε αποφάσεις.

Πήγαμε στον Ερυθρό Σταυρό. Η Χαρούλα, σαν ερυθροσταυρίτισσα, έκλεισε ραντεβού. Πρόεδρος ήταν ο Γεωργακόπουλος. Μας δέχθηκε. Αλλά η στάση του δεν ήταν καλή. Εμένα, μόλις άκουσε τ' όνομά μου, μου επιτέθηκε: «Ξέρεις εσύ, Παπαδάκη, ότι ο Λευτεριάς σκότωσε 13 αδελφούλες του ΕΣ στο Καρπενήσι;». Του απαντώ: «Το Καρπενήσι, κύριε πρόεδρε, δεν είχε ποτέ Ερυθρό Σταυρό. Εγώ είμαι γέννημα - θρέμμα και ξέρω. Δεν έχει ούτε τώρα, μετά τόσα χρόνια από την απελευθέρωση».

Τέλος, πάντων, τι θέλετε; λέει. Δώστε το υπόμνημα. Και σε λίγες μέρες έρχεται ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός με επικεφαλής τον Κολαντόν. Κρατάει επαφή η Χαρά. Κι όταν ήρθε δέχτηκε 15 γυναίκες. Του εκθέσαμε την κατάσταση. Διαμαρτυρήθηκαμε έντονα γιατί δε μας επιτρέπουν να δούμε τους δικούς μας στο κολαστήριο της Γυάρου. Απαιτήσαμε να τους επισκεπτόμαστε έστω κάθε τρεις μήνες. Υποσχέθηκε να κάνει ό,τι μπορεί.

Ο «μυστικός δείπνος»

Ξέχασα να πω για την επίσκεψή μας στην Αρχιεπισκοπή. Ηταν τη Μ. Παρασκευή. Επρεπε να δώσουμε το υπόμνημα στον Ιερώνυμο. Μας έκλεισε ραντεβού ο Χατζηφώτης.

Πήγαμε πολλές γυναίκες. Μαζευτήκαμε εκεί από διάφορες μεριές όταν τέλειωνε η λειτουργία. Ηρθε ο Χατζηφώτης. Μας λέει ότι ο αρχιεπίσκοπος δεν μπορεί να μας δει. Εμείς επιμείναμε: Να μας δεχθεί να δώσουμε το υπόμνημα και να μας πει εάν θα κάνει κάτι ως αρχηγός της εκκλησίας. «Ε, όχι!» επιμένει. Τότε βγήκε ο Χριστόδουλος. Ο οποίος ήταν γραμματέας της Ιεράς Συνόδου. Δε μας μίλησε άσχημα.

«Δώστε το υπόμνημα, λέει. Θα το πάω εγώ μέσα. Επειδή ο μακαριότατος είναι κουρασμένος. Θα το διαβάσει και θα σας απαντήσει». Και πράγματι. Οταν γύρισε μας έδωσε την εξής υπόσχεση.

«Την Τρίτη του Πάσχα ο Μακαριότατος θα είναι στη Γυάρο. Στο λόγο της τιμής του!

Εκεί που λέγονταν αυτά έρχεται κάποια (νομίζω η Λιναρδάτου) και μας πληροφορεί ότι «έξω γέμισε ασφαλίτες και θα μας συλλάβουν»!

Εγινε αναστάτωση. Βάλαμε τις φωνές: «Ειδοποιήσατε την Ασφάλεια να μας πιάσει. Δε φεύγουμε!

«Εμείς, απαντούν, δεν ειδοποιήσαμε την Ασφάλεια»... «Δεν κατηγορούμε εσάς», πετάχτηκα. Αλλά κάποιοι την ειδοποίησαν. Πού ήξερε η Ασφάλεια να 'ρθει στην Αρχιεπισκοπή, τέτοια μέρα! Εμείς ήρθαμε εδώ προσεκτικά και λίγες - λίγες. Σα να πηγαίναμε σε «μυστικό δείπνο»!

Εντάξει! Εντάξει! μας καθησύχασαν. Κατέβηκαν κάτω και είπαν στους ασφαλίτες να φύγουν. Ετσι, βγήκαμε κι εμείς. Και σκορπίσαμε...

Οταν επέτρεψε η Χούντα επισκεπτήριο στη Γυάρο πήγα και είδα τον άντρα μου. Αρρωστος, σε άσχημη κατάσταση. Τον μετέφεραν και στο νοσοκομείο στη Σύρο. Τον επισκέφθηκα κι εκεί. Οι συνθήκες κακές. Και η παρακολούθηση άγρια. Αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία...