Ο φασισμός γέννημα του καπιταλισμού

Ο φασισμός γέννημα του καπιταλισμού

Συζήτηση με τον Κώστα Καζάκο, με αφορμή την παράσταση «Η Ανάκριση»

«

Η Ανάκριση» του Πέτερ Βάις («Die Ermittlung», 1965), ορατόριο σε 11 ωδές, είναι ένα συγκλονιστικό, αποκαλυπτικό και δριμύ κατηγορητήριο κατά του ναζισμού, που βασίστηκε στα πρακτικά της δίκης βασικών στελεχών του ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης και εξόντωσης του Αουσβιτς. Το εμβληματικό, επίκαιρο αυτό έργο παρουσιάζει με επιτυχία στο θέατρο «Τζένη Καρέζη», ο Κώστας Καζάκος, επικεφαλής ενός εξαιρετικού 12μελούς θιάσου, σε απόδοση - σκηνοθεσία και μουσική επιμέλεια Σταύρου Σ. Τσακίρη, σκηνικά - κοστούμια Θάλειας Ιστικοπούλου και φωτισμούς Θανάση Σταυρόπουλου. Δραματολόγος: Δήμητρα Πετροπούλου. Βίντεο: Νάντια Σκούρτη. Εκτός από τον Κώστα Καζάκο συμμετέχουν οι ηθοποιοί με σειρά εμφάνισης: Παύλος Ορκόπουλος, Τζένη Κόλλια, Θόδωρος Γράμψας, Γιάννης Γούνας, Μαρία Τζάνη, Εύα Κοταμανίδου, Δημήτρης Καλατζής, Σπύρος Τσεκούρας, Κωνσταντίνος Καζάκος, Κώστας Μπάρας, Ευθύμης Ξυπολυτάς. Στο τέλος της παράστασης παρεμβαίνει ο δημοσιογράφος Νίκος Μπογιόπουλος, καταδεικνύοντας το φασισμό ως γέννημα του καπιταλισμού.

Ο Πέτερ Βάις παρουσίασε την «Ανάκριση», αφού παρακολούθησε τη δίκη της Φρανκφούρτης για το Αουσβιτς, που είχε την επίσημη ονομασία «Ποινική διαδικασία εναντίον του Μούλκα και άλλων» (20 Δεκέμβρη 1963 έως τις 20 Αυγούστου 1965). Ηταν η πρώτη μεγάλη δίκη που διεξήχθη από τη γερμανική Δικαιοσύνη εναντίον των ναζιστών εγκληματιών στην οποία κατέθεσαν 359 μάρτυρες, εκ των οποίων 248 επιζήσαντες του στρατοπέδου. Η δίκη γνώρισε τεράστια δημοσιότητα και ήδη πριν την απαγγελία των δικαστικών αποφάσεων στις 19 και 20 Αυγούστου 1965, ο Βάις αντλώντας υλικό από τα ντοκουμέντα της δίκης έδωσε μορφή σε ένα θεατρικό κείμενο, «που μας αναγκάζει» - μάς λέει ο Κώστας Καζάκος - «να ακολουθήσουμε ολόκληρη τη μαρτυρική πορεία, να φτάσουμε με τα τρένα στην αποβάθρα, να μπούμε στο στρατόπεδο από την αποκρουστική πύλη που είχε την επιγραφή "Η Εργασία Απελευθερώνει", να είμαστε παρόντες στα βασανιστήρια και στις εκτελέσεις στο "Μαύρο Τοίχο" και να φτάσουμε μπροστά στους φούρνους των κρεματορίων, όπου αποτεφρώθηκαν, μόνο στο συγκρότημα στρατοπέδων του Αουσβιτς, περίπου 1.500.000 άνθρωποι, απ' όλες τις κατεχόμενες χώρες της Ευρώπης. Ενα μέγα πλήθος Εβραίων - ανάμεσά τους και 55.000 έως 60.000 Ελληνες Εβραίοι - ένα πλήθος κομμουνιστών και προοδευτικών διανοουμένων, ένας τεράστιος αριθμός Σοβιετικών αιχμαλώτων πολέμου, από το Ανατολικό Μέτωπο, Αντιστασιακοί, Τσιγγάνοι, Ομοφυλόφιλοι και άλλες ομάδες πολιτών που "νόθευαν" το αίμα της Αρίας φυλής».

Πρόκειται για ένα «αποκαλυπτικό έργο - ντοκουμέντο» - επισημαίνει ο Κώστας Καζάκος - «που μιλά για το σήμερα με τα αδιάσειστα στοιχεία του χτες. Ενα πολύ κοντινό μας χτες, το οποίο αναφέρεται στις σκοτεινότερες σελίδες της Ιστορίας, ενώ ταυτόχρονα καταδεικνύει πόσο σημερινοί μπορεί να είναι οι κίνδυνοι και πόσο απαραίτητη είναι η εγρήγορση και η καταγγελία παρόμοιων και πανομοιότυπων φασιστικών - ρατσιστικών - ναζιστικών φαινομένων σήμερα».
-- «Κανείς δεν μπορεί σήμερα να ισχυριστεί ότι δεν ξέρει ή ότι δεν θυμάται»;
- Αγριος πόλεμος βρίσκεται σε εξέλιξη. Οποιοι κάνουν ότι δεν το ξέρουν κι όσοι κάνουν ότι δεν ακούνε τους βομβαρδισμούς και δε βλέπουν τα σπίτια που γκρεμίζονται γύρω τους και δε βλέπουν τον κόσμο που τρέχει πανικόβλητος να χωθεί στα καταφύγια, είναι μόνο εκείνοι που από τον πόλεμο κερδίζουν. Το συμφέρον, πάντα, τυφλώνει τα μάτια και βουλώνει τ' αφτιά. Κι εκείνοι όμως, που χώνονται στο βαθύ καταφύγιο της επιβίωσης και της μοναξιάς, τυφλώνονται και κουφαίνονται από το φόβο και αφήνουν τους πολεμοκάπηλους και τους κερδοσκόπους ανενόχλητους, να λεηλατούν τη ζωή τους. Ο εχθρός αντιμετωπίζεται στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Από εκείνους που είναι οπλισμένοι με την Αρετή και την Τόλμη, όπως λέει κι ο ποιητής.
-- Στο έργο του, ο Πέτερ Βάις αναδεικνύει και το θέμα της ατομικής και κοινωνικής ενοχής και ευθύνης.
-- Ο καθένας οφείλει να σταθεί σταθερός και αμετακίνητος μπροστά στο φασιστικό φαινόμενο και στο διαρκή κίνδυνο αναβίωσής του. Και ο φασισμός δεν γεννιέται από το πουθενά. Είναι η ακραία, αλλά φυσική, εξέλιξη της γνωστής μας κεφαλαιοκρατίας. Του καπιταλισμού. Είναι το μεγάλο αλλά και τελευταίο του όπλο, όταν βρίσκεται σε πανικό. Και αυτό σημαίνει ότι είναι η ώρα της μεγάλης αντεπίθεσης. Για να τον ρίξουμε μια για πάντα στον Τάρταρο της Ιστορίας.

-- Οι καιροί απαιτούν εγρήγορση;
-- Τώρα, είναι μια μεγάλη ευκαιρία να τον βγάλουμε μια για πάντα από τη ζωή μας. Οσο χάνουμε αυτές τις ευκαιρίες από φόβο και αδιαφορία, του δίνουμε το χρόνο να ανασυνταχθεί. Κι ο χρόνος του μαρτυρίου μας δεν παίρνει τέλος. Ηδη κοντεύει να μας καταντήσει, αλυσοδεμένους, με το κεφάλι κολλημένο στον τοίχο, σαν να ζούμε στη σπηλιά του Πλάτωνα. Η ζωή μας θα γίνει σκιώδης, θα χάσουμε την όρθια στάση μας και θα ξαναπέσουμε στα τέσσερα, όπως ήμαστε κάποτε, πολύ παλιά. Τα περιθώριά μας στενεύουν. Τώρα είναι άλλη μια κατάλληλη στιγμή. Να συνειδητοποιήσουμε τη δύναμή μας, να ανεβάσουμε το ηθικό μας και αποφασιστικά να αποκεφαλίσουμε το ανθρωπόμορφο τέρας που μας καταστρέφει τη ζωή.
-- Πιστεύετε ότι κάθε καλλιτεχνική έκφραση προσδίδει κάτι στην πολιτική ή παίρνει από αυτήν; Το θέατρο, όλο το μεγάλο θέατρο, ανέκαθεν χρησιμοποιούσε την πολιτική και δημιουργούσε γέφυρες με την πολιτική δράση, μέσα από τα κείμενα;
-- Η πολιτική είναι το πλαίσιο της ζωής μας. Ο,τι κάνουμε οι άνθρωποι καθορίζεται και αντανακλά αυτό το πλαίσιο. Τα ζώα ζουν μέσα στο πλαίσιο που τους έχει καθορίσει η φύση. Δεν μπορούν να το αλλάξουν. Δεν μπορούν ούτε καν να συνειδητοποιήσουν την ύπαρξή τους μέσα σ' αυτό. Το είδος μας ξέφυγε απ' αυτήν τη θανατηφόρα στασιμότητα και έβαλε σα σκοπό του να γίνει Ανθρωπος. Δηλαδή, να γίνει Δημιουργός. Δηλαδή, να ξαναφτιάξει τον κόσμο όπως αυτός θέλει. Και σ' όλη τη διάρκεια των λίγων χιλιάδων χρόνων της Ιστορίας του, παλεύει ανυποχώρητα να σπάζει και να φαρδαίνει το πλαίσιο της κοινωνικής του ζωής, για να χωράει περισσότερο Ανθρωπο. Δηλαδή, περισσότερη Δημιουργία.
-- Η αλήθεια είναι ότι πολλοί δημιουργοί επιθυμούσαν να είναι μέρος της κοινωνικής ζωής, μέσα από το καλλιτεχνικό τους έργο. Μ' αυτόν τον τρόπο συμμετείχαν στα προβλήματα της ζωής, στις αδικίες, σατιρίζοντας, καταγγέλλοντας ή γνωστοποιώντας την ατιμία, την έλλειψη της έννοιας της ελευθερίας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και, συνεπώς, από την πλευρά τους, οι άνθρωποι του πολιτισμού έκαναν πολιτική. Σήμερα, τα πράγματα είναι δυσκολότερα ίσως για τους δημιουργούς. Είναι κάποιοι που επιμένουν με κάθε κόστος, όπως εσείς. Το τίμημα έχει και την άλλη του όψη, που είναι η ικανοποίηση του δημιουργού να συμμετάσχει στην κοινωνική και πολιτική δράση;
-- Ο πολιτισμός και ό,τι εντάσσεται μέσα σ' αυτήν την έννοια, είναι η έκφραση αυτού του αγώνα. Από τότε που το πλαίσιο της κοινωνικής μας ζωής παγιδεύτηκε και καθορίστηκε από την ατομική ιδιοκτησία και το κεφάλαιο, ο πολιτισμός, σ' όλες του τις εκφάνσεις, έγινε ο ορκισμένος εχθρός αυτού του πλαισίου. Αυτού του συστήματος. Αυτό το σύστημα δημιούργησε την ταξική κοινωνία. Τον πλούτο και τη φτώχεια. Την ανισότητα και την αδικία.
-- Είναι απαραίτητος ο αγώνας για μια άλλη πολιτική και για τον πολιτισμό; Πρέπει να ενισχυθεί σταθερά το μέτωπο ενάντια στην εμπορευματοποίηση του πολιτισμού και της πολιτιστικής παραγωγής, ενάντια στην ιδιωτικοποίηση των φορέων του πολιτισμού;
-- Ο πολιτισμός αγωνίζεται για την εξάλειψη αυτών των φαινομένων. Αγωνίζεται για την κοινωνία της ισότητας και της δικαιοσύνης. Δηλαδή, για την αταξική κοινωνία. Η κατάληξη αυτή είναι αναπόδραστη. Είναι ζήτημα χρόνου και συσχετισμού δυνάμεων. Οταν οι αδικημένοι, οι ποδοπατημένοι, οι φτωχοί, αποφασίσουν να αποτινάξουν το ζυγό από το σβέρκο τους, αυτό το «χάλκεον χέρι του φόβου» που τους καθηλώνει, όλα θα αλλάξουν, σ' όσο χρόνο κρατάει μια αστραπή.