Η παραίτηση της κυβέρνησης του Κ. Καραμανλή

Η παραίτηση της κυβέρνησης του Κ. Καραμανλή

Στιγμιότυπα από λαϊκές κινητοποιήσεις της εποχής

Είναι προφανώς αδύνατον ν«α παραμείνει ο Καραμανλής στην εξουσία επ' άπειρον και είμαστε έτοιμοι να συνεργαστούμε με μιαν άλλη κυβέρνηση εφόσον προέλθει από συνταγματικές διαδικασίες. Δε θα έχουμε ενδοιασμούς στη συνεργασία μας με μια νέα κυβέρνηση, εφόσον αυτή δεν περιλαμβάνει κομμουνιστές ή εκπροσώπους τους στην κυβέρνηση».

Φ. Τάλμποτ¹

Το βράδυ της 11ης Ιουνίου του 1963 ο μονάρχης Παύλος Γλύξμπουργκ με την ιδιότητα του ανώτατου άρχοντα απηύθυνε ραδιοφωνικό διάγγελμα προς το ελληνικό λαό για να τον πληροφορήσει ότι η κυβέρνηση της χώρας υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ήταν πλέον παρελθόν. «Μετά μεγάλης λύπης - είπε ανάμεσα σε άλλα ο μονάρχης² - απεδέχθην την παραίτησιν του προέδρου της κυβερνήσεως κ. Κ. Καραμανλή, μετά του οποίου συνεργάσθην αρμονικώς επί μακρόν χρόνον, παρακολουθών τους στεφθέντας υπό επιτυχίας μόχθους των υπό την προεδρίαν του Κυβερνήσεων, υπέρ της αναπτύξεως και προόδου της χώρας. Εκφράζω προς τον Κ. Καραμανλήν την πλήρη ευαρέσκειά μου διά τας προς την πατρίδα υπηρεσίας του».

Η επίσημη αιτιολόγηση της κυβερνητικής κρίσης

Ως αιτία αυτής της εξέλιξης και οι δύο πλευρές εμφάνισαν τη διάσταση των απόψεών τους σχετικά με το αν θα έπρεπε ή δε θα έπρεπε να πραγματοποιηθεί η προγραμματισμένη επίσκεψη του ελληνικού βασιλικού ζεύγους στο Λονδίνο που είχε οριστεί για τις 9 έως 12 Ιουλίου του 1963. «Η παραίτησις της κυβερνήσεως - είπε στο προαναφερόμενο διάγγελμά του ο Παύλος - οφείλεται εις διαφωνίαν εκ της μη αποδοχής υπ' εμού της εισηγήσεως του κ. Προέδρου της Κυβερνήσεως περί μη πραγματοποιήσεως της για την 9ην Ιουλίου 1963ορισθείσης επισήμου επισκέψεώς μου εις την Μεγάλην Βρετανίαν». Στο ίδιο πνεύμα η κυβερνητική ανακοίνωση, που εκδόθηκε αμέσως μετά το βασιλικό διάγγελμα, τονίζει³: «Κατόπιν της διαπιστώσεως ότι υπάρχει διαφορά εκτιμήσεως εις το θέμα τούτο και επειδή, ασχέτως της εθιμοτυπικής του πλευράς, αποτελεί τούτον κατ' εξοχήν πολιτικήν πράξιν διά την οποίαν φέρει η Κυβέρνησις αποκλειστικώς την ευθύνη, ο πρόεδρος της κυβερνήσεως εθεώρησε καθήκον του να υποβάλη εις την Α. Μ. τον βασιλέα την παραίτησιν της υπό την προεδρίαν του κυβερνήσεως, ήτις και εγένετο αποδεκτή».

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης νεκρός

Αναντίρρητα διαφωνία μεταξύ των δύο πλευρών για το ζήτημα της βασιλικής επισκέψεως στο Λονδίνο υπήρξε, αλλά αυτή ήταν το πρόσχημα. Κανείς σοβαρός άνθρωπος δε θεώρησε - ούτε τότε ούτε αργότερα - ότι η διαφωνία εκείνη ήταν και η κύρια αιτία που υποχρέωσε τον πρωθυπουργό να υποβάλει την παραίτηση της κυβερνήσεώς του και τον μονάρχη να την αποδεχτεί. Ποια ή ποιες ήταν επομένως οι πραγματικές αιτίες;

Το μέρος των αρχείων του Κ. Καραμανλή, που είδε το φως της δημοσιότητας 31 χρόνια μετά τα εν λόγω γεγονότα, δε δίνει ουσιαστικές απαντήσεις και εξακολουθεί προκλητικά να μηρυκάζει τα περί διαφωνίας κυβέρνησης - παλατιού για το ταξίδι στο Λονδίνο, προσθέτοντας μάλιστα ότι αυτή η διαφωνία προκάλεσε συνταγματικό ζήτημα γιατί «η νομική θέση του στέμματος ήταν, σύμφωνα με την ισχύουσα συνταγματική τάξη, ασυμβίβαστη με την επιδίωξη και, κατά μείζονα λόγο, με την επιβολή ορισμένης πολιτικής, εσωτερικής ή εξωτερικής, από τον ανεύθυνο ανώτατο άρχοντα»⁴. Αυτού του είδους τις ερμηνείες τις κάνει στην κυριολεξία σκόνη ένας από τους πιο επιφανείς βιογράφους του Κ. Καραμανλή, ο Μωρίς Ζενεβουά, ο οποίος γράφει χαρακτηριστικά⁵: «Ετσι παρουσιασμένη η εξήγησις είναι πραγματικά απλουστευτική. Και πολύ εύκολη. Ποτέ όμως τα πράγματα στην πολιτική, και ειδικά στην ελληνική πολιτική, δεν έχουν αυτή τη στοιχειώδη αυστηρότητα. Η διαφορά με το Στέμμα δε θα έπαιρνε, πιστεύωμε, αυτό το χαρακτήρα, ούτε θα επέφερε το αποτέλεσμα που επέφερε, αν η πολιτική κατάστασις δεν είχε βαθμιαία αποσυντεθή τόσο σοβαρά, ώστε να παρουσιασθή μια κρίσις που υπέβοσκε από καιρό».

Το ότι υπήρχαν βαθύτερες αιτίες που οδήγησαν στην κυβερνητική παραίτηση το ομολογούσε και ο βασιλιάς Παύλος, ο οποίος φέρεται να είπε στο φίλο του Αμερικανό δημοσιογράφο και πράκτορα της CIA Σ. Σουλτσμπέργκερ⁶: «Ο Καραμανλής επέλεξε ένα παράδοξο και άνευ ουσίας θέμα διά να παραιτηθή, διότι κατά τ' άλλα αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα με την υπόθεση της Θεσσαλονίκης (σ.σ. τη δολοφονία του Γρ. Λαμπράκη εννοεί που είχε γίνει στις 22/5/1963) και τα ζητήματα που άρχισε να δημιουργεί στην Κύπρο ο Μακάριος. Θα τα είχε βρει μπαστούνια...».

Εκδοχές για τα πραγματικά αίτια

Κρισιακά φαινόμενα στην ελληνική πολιτική πραγματικότητα εκείνης της εποχής είναι δεδομένο ότι υπήρχαν και δεν υπάρχει αμφισβήτηση πως η κυβέρνηση Καραμανλή προς το τέλος της άνοιξης και στις αρχές του καλοκαιριού του '63 ένιωθε την απειλή οξύτατων προβλημάτων. Αυτό όμως δεν ήταν αρκετό για να την οδηγήσει στην παραίτηση. Χρειαζόταν κάτι περισσότερο που ο Θ. Διαμαντόπουλος το περιγράφει ως εξής⁷: «Αν, όμως, ο επί μία οκταετία αδιαφιλονίκητος πολιτικός μονοκράτορας της χώρας πετάχτηκε τη στιγμή εκείνη τόσο εύκολα, "σαν στυμμένη λεμονόκουπα", αυτό συνέβη γιατί, από μία παράξενη συγκυρία, στερήθηκε σχεδόν ταυτόχρονα της εύνοιας όλων σχεδόν των δυναμικών ερεισμάτων του: του Στέμματος... σε κάποιο βαθμό, των ενόπλων δυνάμεων... και τέλος στερήθηκε της εύνοιας του συμμαχικού παράγοντα». Ασφαλώς, το γεγονός ότι έχασε - όχι ως πολιτικός, αλλά ως πρωθυπουργός στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή - την αμερικανική υποστήριξη, αυτό βάρυνε αποφασιστικά στις εξελίξεις. Αλλά γιατί οι Αμερικανοί ήθελαν την αλλαγή του Καραμανλή; Ο Ανδρέας Παπανδρέου θεωρεί πως αυτό συνέβη λόγω του λεγόμενου ανένδοτου αγώνα που είχε ξεκινήσει το Κέντρο εκφράζοντας την αντίθεσή του στο εκλογικό πραξικόπημα του 1961 μέσω του οποίου η ΕΡΕ, το κόμμα του Κ. Καραμανλή, είχε ξανακερδίσει την κυβερνητική εξουσία. Γράφει χαρακτηριστικά⁸: «Η αυξανόμενη συνειδητοποίηση του Ανένδοτου και το αγωνιστικό πνεύμα του Ελληνικού λαού ήταν δυνατό να υπονομεύσουν τα όσα πέτυχαν οι αμερικανικές υπηρεσίες στην Ελλάδα με πολύ κόπο. Ισως μια μερική, περιορισμένη νίκη της Ενωσης Κέντρου συντελούσε στον κατευνασμό της πολιτικής έντασης. Ετσι ο Βασιλιάς και οι Αμερικανοί, από κοινού αποφάσισαν ν' απαλλαγούν από τον Καραμανλή και να οδηγήσουν τη χώρα σε εκλογές». Το πρόσχημα - ή ευκαιρία που ήθελαν το Παλάτι και οι Αμερικανοί για να απαλλαγούν από τον Καραμανλή, σύμφωνα με όσα λέει ο Α. Παπανδρέου ήταν η δολοφονία του Γρ. Λαμπράκη. Περίπου τα ίδια με τον Παπανδρέου υποστηρίζει και ο Σπ. Θεοδωρόπουλος⁹ ο οποίος γράφει πως «οι Αμερικανοί άρχισαν να ανησυχούν για την πόλωση που εμφάνιζαν τα πολιτικά πράγματα στην Ελλάδα».

Ολα αυτά χωρίς αμφιβολία έχουν βάση, αλλά περιορίζονται στην επιφάνεια των προβλημάτων, τα οποία έχουν πολύ βαθύτερες ρίζες. Τουλάχιστον η πορεία των εξελίξεων μέχρι την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών το επιβεβαιώνει. Αν το πρόβλημα της Ελλάδας εκείνη την περίοδο ήταν απλά μια πολιτική κρίση που είχε τις ρίζες της σε κακές συγκυρίες και σε κακούς πολιτικούς χειρισμούς που όξυναν την πόλωση και τα πολιτικά πάθη, το κοινωνικοπολιτικό κατεστημένο και οι ξένοι επικυρίαρχοι θα εύρισκαν άλλες λύσεις - τις οποίες, άλλωστε, προώθησαν, αλλά δεν απέδωσαν - και δε θα κατέληγαν, στο τέλος, να βγάλουν τα τανκς στους δρόμους. Περί τίνος επρόκειτο επομένως;

Η ιστορική αλήθεια

Το ΚΚΕ στην 5η Ολομέλεια της ΚΕ του, που έγινε τον Οκτώβρη του 1963, εκτίμησε ότι η παραίτηση της κυβέρνησης Καραμανλή προήλθε ως αποτέλεσμα μιας γενικότερης κοινωνικοπολιτικής κρίσης, την οποία οι Αμερικανοί και το παλάτι επιχείρησαν να αντιμετωπίσουν ωθώντας τις πολιτικές εξελίξεις στην κατεύθυνση μιας κυβερνητικής αλλαγής. «Η κρίση που ξέσπασε - υπογραμμιζόταν στην πολιτική απόφαση της Ολομέλειας¹⁰- είναι κρίση του καθεστώτος της υποτέλειας. Εθιξε και κλόνισε όλους τους θεσμούς του και έφερε στην επιφάνεια, μ' ακόμα μεγαλύτερη οξύτητα, τη βαθιά αντίθεση του λαού σ' αυτό». Πρόκειται για μια πολύ εύστοχη εκτίμηση της κατάστασης, δεδομένου ότι οι εξελίξεις που ακολούθησαν τη δικαιώνουν πλήρως. Το μετεμφυλιακό καθεστώς είχε ήδη μπει στη δίνη μιας κρίσης που υποχρέωνε τους εμπνευστές του να πάρουν γρήγορα και δραστικά μέτρα, γιατί αλλιώς αντιμετώπιζαν τον κίνδυνο ριζοσπαστικοποίησης των μαζών και μετατόπισή τους προς τα αριστερά. Η κρίση αυτή ήταν πιο έκδηλη στο πολιτικό σύστημα της χώρας και ο Καραμανλής επιχείρησε να την αντιμετωπίσει εισηγούμενος, το Φλεβάρη του '63, την αλλαγή του Συντάγματος σε ακραία αυταρχική κατεύθυνση ούτως ώστε να γίνει δυνατή η διακυβέρνηση της χώρας από μια δικτατορία με κοινοβουλευτικό μανδύα¹¹. Ομως η γνώμη των Αμερικανών και του παλατιού - και προφανώς της ισχυρής μερίδας της ελληνικής αστικής τάξης - σ' εκείνη την ιστορική στιγμή ήταν διαφορετική, γεγονός που οδήγησε τον Κ. Καραμανλή να αναζητήσει τα προσχήματα βάσει των οποίων θα αιτιολογούσε την αποχώρησή του από το πολιτικό προσκήνιο. Υπό αυτή την έννοια το διαζύγιο ήταν συναινετικό, όσο κι αν δυσαρέστησε τον τότε πρωθυπουργό. Αυτοί που είχαν την πραγματική εξουσία στα χέρια τους ήθελαν να δοκιμάσουν μια κυβερνητική αλλαγή προετοιμάζοντας την άνοδο της Ενωσης Κέντρου στους κυβερνητικούς θώκους. Κι ο Καραμανλής, που ποτέ δεν πολιτεύτηκε επικίνδυνα για την αστική τάξη και την αμερικανοκρατία, παραμέρισε όσο διακριτικά μπορούσε. Γράφει χαρακτηριστικά ο Φ. Οικονομίδης ως συμπέρασμα ερευνών του στα αμερικανικά αρχεία¹²: «Η μεγάλη πλειοψηφία των ειδικών περί τα ελληνικά θέματα στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα παρέμεναν ψυχικά δεμένοι με τον Καραμανλή, έπρεπε όμως να ανεχθούν και την Ενωση Κέντρου στα πλαίσια ενός κατά βάσιν δικομματικού συστήματος στην Ελλάδα που έθετε βαθμιαία την Αριστερά στη γωνία».

Στις 18 Ιουνίου του 1963 - κι αφού είχε προκύψει νέα διάδοχος κυβέρνηση από το χώρο της ΕΡΕ, με επικεφαλής τον Π. Πιπινέλη - ο Κ. Καραμανλής αναχώρησε για τη Ζυρίχη. Στην Ελλάδα ξαναεπέστρεψε στις 28 Σεπτέμβρη, αλλά παρέμεινε για λίγο χρονικό διάστημα. Συγκεκριμένα ηγήθηκε του κόμματος στην προεκλογική εκστρατεία, αλλά όταν το εκλογικό αποτέλεσμα της 3ης Νοέμβρη 1963 έδωσε τη σχετική πλειοψηφία στην Ενωση Κέντρου αποφάσισε να αποχωρήσει από την ενεργό πολιτική δράση¹³. Στις 9 Δεκέμβρη του 1963παραιτήθηκε από την ηγεσία της ΕΡΕ αφήνοντας στο πόδι του τον Π. Κανελλόπουλο και αναχώρησε μυστικά για το Παρίσι, όπου και έμεινε μέχρι την πτώση της δικτατορίας. Δεν καταδέχτηκε ποτέ να βρεθεί στην αντιπολίτευση. Ηθελε πάντοτε να είναι ο πολιτικός ηγέτης της αστικής τάξης, που σκοπός της ζωής του ήταν να την υπηρετεί ως σύνολο και ποτέ να μην ταυτίζεται με κάποιες από τις αντιμαχόμενες ομάδες της. Διεκδίκησε τον τίτλο του Εθνάρχη των αστών και τον κατέκτησε δικαιωματικά.

1. Επιστολή σταλμένη στις 22-4-1963 στον Αμερικανό πρέσβη στην Αθήνα Χ. Λαμπουίζ για τη στάση που θα κρατούσαν οι ΗΠΑ στο ενδεχόμενο κυβερνητικής αλλαγής στην Ελλάδα. Ο Τάλμποτ - που αργότερα έγινε πρέσβης στην Αθήνα - τότε ήταν υφυπουργός Μεσανατολικών και Νοτιοασιατικών Υποθέσεων στην κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών. Βλέπε: Α. Παπαχελά: «Ο βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 84.

2. Εφημερίδες 12/6/1963.

3. Εφημερίδες 12/6/1963 και «Αρχείο Κ. Καραμανλή», εκδόσεις Ιδρυμα Κ. Γ. Καραμανλή - Εκδοτική Αθηνών, τόμος 6ος, σελ. 17.

4. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», στο ίδιο, σελ. 17.

5. Μωρίς Ζενεβουά: «Η Ελλάς του Καραμανλή», εκδόσεις ΣΙΔΕΡΗΣ, σελ. 219-220.

6 Βλέπε: «Το Βήμα» 25/11/1970 και Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Δ`, σελ. 277- 278.

7. Θ. Διαμαντόπουλου: «Κώστας Μητσοτάκης - πολιτική βιογραφία», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος β`, σελ. 90.

8. Α. Γ. Παπανδρέου: «Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα», εκδόσεις Καρανάση, σελ. 170-171.

9. Σπ. Θεοδωρόπουλου: «Από το δόγμα Τρούμαν στο δόγμα Χούντα», εκδόσεις Παπαζήση, σελ. 219-222.

10. «Η 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ», σελ. 205.

11. Βλέπε: Σπ. Σακελλαρόπουλου: «Τα αίτια του Απριλιανού πραξικοπήματος», εκδόσεις «Νέα Σύνορα - Α. Α. Λιβάνη», σελ. 208-212.

12. Φοίβου Οικονομίδη: «Το σύνδρομο του Οδυσσέα», εκδόσεις Ορφέας, σελ. 470.

13. Στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963 η Ενωση Κέντρου πήρε το 42,04% και 138 έδρες, η ΕΡΕ το 39,37% και 132 έδρες και η ΕΔΑ 14,35% και 28 έδρες. Λίγους μήνες αργότερα, στις εκλογές που έγιναν στις 16/2/1964, η Ενωση Κέντρου πέτυχε πραγματικό θρίαμβο, συγκεντρώνοντας ποσοστό 52,72% και 171 έδρες. Η ΕΡΕ έπεσε στο 35,26% και η ΕΔΑ στο 11,80%.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

18/7/2010

 -- Γεγονότα που σημάδεψαν τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας

15/7/2007

 -- Η πολιτική κρίση του Ιούλη 1965

1/8/2004

 -- Μια περίοδος που σημάδεψε τη νεότερη ιστορία μας

13/7/2003

 -- Γεγονότα που σημάδεψαν τη νεότερη ιστορία

22/7/2001

 -- Τα Ιουλιανά