ΤΙΤΟΣ ΒΑΝΔΗΣ
Μια ξεχωριστή προσφορά του
 |
Ηταν μια παράσταση αλησμόνητη - ιδεολογική και καλλιτεχνική προσφορά του Τίτου Βανδή, στο ΚΚΕ, στα μέλη, στους φίλους του, σε κάθε προοδευτικό άνθρωπο, με ένα έργο διαχρονικά επίκαιρο και αποκαλυπτικό για τις ΗΠΑ, τη χώρα της «ελευθερίας». Η παράσταση, δε, συνέπεσε τυχαία, με τις εργασίες της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης, που οργάνωσε το ΚΚΕ για τα διαρκώς οξυνόμενα προβλήματα και τις ανάγκες των εργαζομένων. Και ο Τίτος Βανδής πίστευε βαθιά ότι ο πολιτισμός και η τέχνη μπορούν και πρέπει να είναι ανάγκη, δικαίωμα αλλά και «εργαλείο» αφύπνισης της κοινωνικής συνείδησης και των αγώνων του εργαζόμενου λαού για το καλύτερο αύριο. Και ένιωθε την ανάγκη να βάλει κι εκείνος «ένα χεράκι», για να γίνει η τέχνη συστατικό της καθημερινής ζωής και αυτοαπελευθερωτικής δύναμης του ανθρώπου, των λαϊκών μαζών. Μ' αυτή τη σκέψη μετέφρασε, συνσκηνοθέτησε με την συντρόφισσά του, Μπέττυ Βαλάση και ερμήνευσε αυτό το -άγνωστο στο ελληνικό κοινό- έργο.
Εργο «κατηγορώ»
Αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουμε να θυμίσουμε -σ' όσους είδαν- και να περιγράψουμε -για όσους δεν είδαν- εκείνη τη μοναδική, αξέχαστη θεατρική προσφορά του Τ. Βανδή: Ο Τ. Βανδής πρόβαλε στην ολοφώτιστη σκηνή από την κουίντα, σαν να επρόκειτο να πάρει το λόγο στις εργασίες της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης, μιλώντας άλλοτε όρθιος κι άλλοτε καθισμένος σ' ένα λιτά καλαίσθητο γραφείο, που ήταν τοποθετημένο στα δεξιά της σκηνής (το σκηνικό είχε φιλοτεχνήσει ο σκηνογράφος Τάσος Ζωγράφος, ενώ τη μουσική υπέγραφε ο Μίμης Πλέσσας). Στα αριστερά της σκηνής, το σκηνικό παρίστανε μια αίθουσα αμερικανικού δικαστηρίου, με την έδρα του δικαστή, τις θέσεις των ενόρκων και μια καρέκλα για τους κατηγορούμενους.
Ο Τίτος Βανδής συμπύκνωνε δύο ανθρώπινες υποστάσεις. Ηταν ο εαυτός του και ένας άλλος μαζί. Μέσα από την ανθρώπινη φύση του, την ιδεολογία, το υποκριτικό ταλέντο του, «γεννήθηκε» ατόφιος, αυθεντικός ο «άλλος». Ο Αμερικανός Κλάρενς Ντάροου, ο οποίος, επί δύο περίπου ώρες, συγκλόνισε τους Ελληνες «ακροατές» του, με όσα είπε. Επρόκειτο για ένα «ρεσιτάλ» ερμηνείας των ιδεών και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου.
Πολλά χρόνια ονειρευόταν ο Τίτος Βανδής να ερμηνεύσει αυτό το πρόσωπο. Οσο ζούσε και εργαζόταν στην Αμερική ούτε κατά διάνοια θα μπορούσε να υλοποιήσει αυτό το όνειρό του. Στην Ελλάδα έκανε πραγματικότητα αυτό το όνειρο, προς χάριν του προοδευτικού θεάτρου, προπαντός προς χάριν του ελληνικού εργατικού κινήματος, αλλά και προς τιμήν του πολύπαθου αμερικανικού εργατικού κινήματος. Το όνειρό του το έκανε πραγματικότητα ακόμα και κόντρα στις συστάσεις των γιατρών του να προφυλαχτεί, καθώς, πριν λίγο καιρό, είχε κάνει εγχείρηση καρδιάς.
Το έργο ήταν μοναδική έκπληξη. Εργο - ντοκουμέντο, το οποίο ενθουσίασε τους θεατές με την ιστορική αλήθεια του, το θέμα του, αλλά και με την αμεσότητα της γλώσσας του και τη θεατρικότητα της δομής του. Η μετάφραση του Βανδή έρεε καθάρια, ανεπιτήδευτη, χυμώδης, ισορροπημένη ανάμεσα στο δραματικό και χιουμοριστικό στοιχείο.
Για την απανταχού εργατιά
Ο Αμερικανός Κλάρενς Ντάροου (1857-1937), ήταν δικηγόρος. Παιδί φτωχής, αλλά με έφεση για τη μόρφωση και το καλό, αγροτικής οικογένειας. Ο Ντάροου με τις δικαστικές μάχες του, μέχρι τη χρονιά της Οχτωβριανής Επανάστασης, έγινε «θρύλος» της εργατικής τάξης, των αγώνων των μαύρων και κάθε αδικημένου στις ΗΠΑ. Ο βίος και το έργο του «διασώθηκαν» με την έξοχη βιογράφησή του από τον κορυφαίο και προοδευτικό Αμερικανό συγγραφέα Ιρβινγκ Στόουν. Τη βιογραφία του Στόουν διασκεύασε (1975) για το θέατρο ο Ντέιβιντ Μέρικ. Η διασκευή παίχτηκε στις ΗΠΑ και τον Καναδά.
Τον Ντάροου στις ΗΠΑ ερμήνευσε ο Χένρι Φόντα. Δεν ξέρουμε πώς ερμήνευσε αυτό το πρόσωπο ο Φόντα. Ξέρουμε, όμως, ότι έτσι όπως τον ερμήνευσε ο Βανδής, ίσως και να τον «ζήλευε» ο Χ. Φόντα. Ο Τ. Βανδής, όχι μόνο λόγω του μεγάλου υποκριτικού ταλέντου του και της ανθρώπινης αλήθειας και φυσικότητας που διέκρινε όλες τις ερμηνείες του, αλλά και λόγω της ιδεολογίας του, των αγωνιστικών του βιωμάτων, και του φύσει και θέσει αντρίκειου χαρακτήρα του ενσάρκωσε τον Ντάροου. Ηταν ο Ντάροου. Ενας άνθρωπος με τα όλα του. Με σάρκα και οστά. Με φλογερή καρδιά. Με αγάπη για τους εκμεταλλευόμενους και αδικημένους. Με σθένος και μεγάλο «μπόι» απέναντι στους αδικητές. Ενας έξυπνος, έμπειρος από τη ζωή, συγκροτημένος ιδεολογικά, ευαίσθητος κοινωνικά, ευσυγκίνητος αλλά και με πνευματώδες χιούμορ άνθρωπος. Ιδιότητες που διέθετε ως άνθρωπος ο Βανδής, αλλά και ως καλλιτέχνης ήξερε να τις κάνει «ζωικές» επί σκηνής και οθόνης.
Ο Ντάροου του Βανδή ήταν ένας αληθινός άνθρωπος, που δικηγορώντας σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του υπερασπίστηκε εργατικούς αγώνες, συνδικαλιστικές κατακτήσεις, διωκόμενους και συκοφαντούμενους συνδικαλιστές. Πολέμησε το ρατσισμό, τη θρησκοληψία, τη θανατική ποινή, έσωσε αθώες εργατικές ζωές. Κατήγγειλε τα απάνθρωπα εγκλήματα του καπιταλισμού, όχι γιατί ήταν σοσιαλιστής, αλλά από αφοσίωση στον απλό άνθρωπο και στο δίκιο του. Ο Ντάροου πόνεσε με τα θανάσιμα εγκλήματα της «τυφλής» Αμερικάνικης Δικαιοσύνης. Πάλεψε να αλλάξει τη νομοθεσία της. Δεν τα κατάφερε. Υπερασπίστηκε, όμως, αταλάντευτα και αφιλοκερδώς τους ταπεινούς και καταφρονεμένους. Πορεύτηκε με τους απεργούς, ενάντια στην παραβίαση του οκτάωρου. Μαχόταν στα δικαστήρια κατά των απολύσεων ανθρακωρύχων, σιδηροδρομικών, βιομηχανικών εργατών. Αποκάλυπτε τις θανάσιμες συνθήκες δουλιάς στα εργοστάσια. Τις πρωτόγονες, απάνθρωπες συνθήκες ζωής στις «πόλεις- γκέτο» που έφτιαχναν οι μεγαλοκαρχαρίες του κεφαλαίου, κρύβοντάς τες πίσω από την πλαστή «βιτρίνα» της λεγόμενης «ανάπτυξης» και «επένδυσης κεφαλαίων» και πίνοντας το αίμα των εργατών, αφού από το άθλιο μεροκάματο των εργατών κατακρατούσαν ενοίκιο για τις τρώγλες και υποχρέωναν τους εργάτες να αγοράζουν τα τρόφιμά τους από τα μαγαζιά των αφεντικών στα «γκέτο». Κι όταν οι εργάτες αντιδρούσαν γι' αυτή την πολλαπλή εκμετάλλευσή τους απολύονταν...
Στα 1923 ο Ντάροου έσωσε από τη θανατική καταδίκη και δύο εφήβους, που εξαθλιωμένοι διέπραξαν ένα έγκλημα. Τους έσωσε, όχι με την εύκολη λύση - με την απαλλαγή τους ως ψυχοπαθών- αλλά αποδείχνοντας ότι βίαιους, διεστραμμένους, φονιάδες, τους έκανε η «σιδερένια φτέρνα» του απάνθρωπου κεφαλαίου των ΗΠΑ.
Το έργο αυτό είναι εκπληκτικά επίκαιρο στην εποχή μας. Αφάνταστα διδακτικό, αφού μέσα από το παρελθόν της εργατικής τάξης αφορά στο παρόν και το μέλλον της. Γι' αυτό και η παρουσίασή του είχε δώσει στον Τίτο Βανδή «αξέχαστη χαρά, χαρά μεγάλη και για πολλά χρόνια, ότι κάτι λίγο έκανε κι εκείνος», όπως μας είχε εξομολογηθεί. Δε θα μπορούσε, λοιπόν, να ξεχαστεί κι από μας αυτή η εντελώς ξεχωριστή προσφορά του Τίτου Βανδή.
Αρ. ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου