ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΑΜ
Ο ρόλος και η δράση του στην απελευθερωτική πάλη του λαού
 |
«Οταν τα στρατεύματα της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας κατέκτησαν την Ελλάδα και οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα (27 Απρίλη 1941), οι κομμουνιστές που δραπέτευσαν από τους τόπους εξορίας, όπου τους κρατούσε η κυβέρνηση Μεταξά, καθώς και άλλοι, που δρούσαν στην παρανομία, έσπευσαν να ανασυγκροτήσουν το ΚΚΕ και να οργανώσουν την Αντίσταση κατά των κατακτητών»Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 60χρονα της Αντιφασιστικής Νίκης, 19 Απρίλη 2005.
Η ίδρυση και η δράση
Τον Ιούλη του 1941 συνήλθε η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ που αποφασίζει μέτρα για την οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και την αναγκαιότητα της συσπείρωσης όλων των κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων που ήταν διατεθειμένες να αγωνιστούν γι' αυτόν το σκοπό.
Σε πολλά μέρη της χώρας, ήδη από το Μάη - Ιούνη, ακόμη, του '41, με πρωτοβουλία των κομμουνιστών και άλλων πατριωτών δημιουργήθηκαν πλατιές εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις: Στη Μακεδονία η οργάνωση «Ελευθερία», στην Ηπειρο το «Πατριωτικό Μέτωπο», στην Καλαμάτα η «Νέα Φιλική Εταιρεία», στον Πύργο το «Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο» κ.ο.κ. Η πρώτη όμως πανελλαδική εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση ήταν η «ΕΘΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ», που ιδρύθηκε στην Αθήνα στις 28 Μάη του 1941.
 |
Α) Για το διώξιμο της γερμανοϊταλικής κατοχής από την Ελλάδα.
Β) Για την ανατροπή της κυβέρνησης - οργανέτου τους.
Γ) Για την καθημερινή υποστήριξη και υπεράσπιση της Σοβιετικής Ενωσης.
Δ) Για την υποστήριξη κάθε συνεπούς αντιφασιστικής δύναμης με όλα τα μέσα.
Ε) Για το σχηματισμό προσωρινής κυβέρνησης από όλα τα κόμματα, που θα αποκαταστήσει τις δημοκρατικές ελευθερίες του λαού, θα του εξασφαλίσει ψωμί και δουλιά, θα συγκαλέσει συντακτική εθνοσυνέλευση και θα υπερασπίσει την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της Ελλάδας από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική δύναμη».
Στις 16 Ιούλη του '41 η εργατική τάξη δημιούργησε το Εργατικό ΕΑΜ, που ήταν προπομπός του ΕΑΜ.
Στις 27 Σεπτέμβρη του 1941 πραγματοποιήθηκε η ιδρυτική σύσκεψη του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου με τη συμμετοχή του ΚΚΕ, του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΚΕ), του κόμματος της Ενωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ), του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας (ΑΚΕ).
 |
Στις 16 Φλεβάρη του 1942 ιδρύεται ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ), το ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ. Ηδη από το καλοκαίρι του '41 κομμουνιστές και άλλοι πατριώτες συγκροτούν ένοπλες αντιστασιακές ομάδες και αντάρτικα τμήματα σε διάφορα μέρη της χώρας με απόφαση του Κόμματος, αλλά η ενοποίησή τους ήταν βασικό ζήτημα για τη συγκρότηση λαϊκού στρατού ικανού να κατευθύνει ενιαία την ένοπλη πάλη κατά των Γερμανών κατακτητών και του ντόπιου καθεστώτος της άρχουσας τάξης.
Στις 10 Μάρτη του 1944 ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του ΕΑΜ η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), γνωστή και ως Κυβέρνηση του Βουνού. Με την ανάπτυξη της ένοπλης πάλης του ΕΛΑΣ δημιουργήθηκαν γρήγορα ελεύθερες περιοχές στην Ελλάδα, οι οποίες εκ των πραγμάτων έπρεπε να διοικηθούν, για να μπορέσουν οι κάτοικοί τους να ζήσουν οργανωμένα, προσφέροντας στον εαυτό τους και στον αγώνα για την Εθνική Απελευθέρωση. Ετσι άρχισαν να δημιουργούνται τα πρώτα όργανα λαϊκής αυτοδιοίκησης και δικαιοσύνης.
 |
Ο ρόλος της αστικής τάξης και των εκπροσώπων της στην κατοχή
 |
«Ενα τμήμα του αστικού πολιτικού κόσμου επέλεξε το δρόμο της ανοιχτής συνεργασίας με τους κατακτητές. Ηταν οι γνωστοί "δοσίλογοι", που σχημάτισαν τις κατοχικές κυβερνήσεις με πρωθυπουργούς κατά σειρά τους Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλο και Ι. Ράλλη. Με την ενίσχυσή τους σχηματίστηκαν το "Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας", η "Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωσις" (ΕΣΠΟ), η "Οργάνωσις Εθνικών Δυνάμεων Ελλάδος" (ΟΕΔΕ) κ.ά. Η κυβέρνηση Ράλλη δημιούργησε τα "Τάγματα Ασφαλείας" (Νοέμβρης 1943), προκειμένου να ισχυροποιηθεί η δράση κατά του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Μεταξύ των πρωτεργατών της δημιουργίας τους ήταν ο "φιλελεύθερος" στρατιωτικός δικτάτορας Θεόδωρος Πάγκαλος και ο Στυλιανός Γονατάς, υπαρχηγός του "Κόμματος των Φιλελευθέρων". Παράλληλα, δρούσε η οργάνωση "Χ" και άλλες, στηρίγματα του αστικού κράτους και διώκτες του αγωνιζόμενου λαού. Στα "Τάγματα Ασφαλείας" προσχώρησαν και βενιζελικοί αξιωματικοί. Παρόμοιες ένοπλες οργανώσεις είχαν δημιουργηθεί και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ενα άλλο τμήμα του αστικού πολιτικού κόσμου, μαζί και το Παλάτι, διέφυγε στο εξωτερικό, παίρνοντας τεράστιες ποσότητες κρατικών αποθεμάτων σε χρυσό. Εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο, από όπου ανέπτυσσε ιδιαίτερες σχέσεις με τους Εγγλέζους συμμάχους, σχεδιάζοντας τον εγκλωβισμό του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ σε κινήσεις που θα οδηγούσαν στη μεταπολεμική ανόρθωση της αστικής εξουσίας στην Ελλάδα. Το ρόλο της υπονόμευσης του ΕΑΜ διεκπεραίωνε και η εγγλέζικη στρατιωτική αποστολή στα ελληνικά βουνά. Σε αυτό το πλαίσιο χρηματοδότησε και στήριξε πολιτικά και στρατιωτικά τη δημιουργία (Οκτώβρης 1941) και τη δράση του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου (ΕΔΕΣ), ηγετικά στελέχη του οποίου συνεργάζονταν και με τους Γερμανούς, ενώ άλλα κατατάχθηκαν και στα "Τάγματα Ασφαλείας". Παράλληλα, οι Εγγλέζοι αξιοποιούσαν και άλλες πολιτικές και στρατιωτικές οργανώσεις, όπως η ΕΚΚΑ ("Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση", που ιδρύθηκε το Νοέμβρη του 1942). Το μεγαλύτερο τμήμα του αστικού πολιτικού κόσμου της εποχής συγκαταλέγεται στους απόντες του αγώνα: Ο Γ. Καφαντάρης των "Προοδευτικών", ο Ι. Σοφιανόπουλος του "Αγροτικού Κόμματος", ο Γ. Παπανδρέου του "Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος", ο Παν. Κανελλόπουλος του "Εθνικού Ενωτικού Κόμματος" κ.ά. απείχαν. Οι περισσότεροι πήγαν στην Αίγυπτο λίγο πριν από το τέλος του πολέμου και ηγήθηκαν των διπλωματικών και άλλων επιχειρήσεων για την ανάκτηση της εξουσίας μετά τον πόλεμο. Ο Γ. Καφαντάρης αρνήθηκε πρόταση του ΚΚΕ να προσχωρήσει στην Αντίσταση. Το ίδιο και ο Γ. Παπανδρέου, στον οποίο προτάθηκε να ηγηθεί του ΕΑΜ. Εξάλλου, από τη Νίκαια της Γαλλίας, όπου βρισκόταν στη διάρκεια της Κατοχής, ο Ν. Πλαστήρας κάλεσε, με επιστολή του, το λαό να συνεργαστεί με τους κατακτητές»Διακήρυξη της ΚΕ του για τα 60χρονα της Αντιφασιστικής Νίκης, 19 Απρίλη 2005.
Διαπάλη για τη μεταπελευθερωτική πορεία
 |
Ας δούμε, όμως, πώς εξελίχτηκαν τα πράγματα: Στο διάστημα 17 έως 20 Μάη 1944 συνήλθε στη Βηρυτό σύσκεψη των ελληνικών πολιτικών δυνάμεων και εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων, που έμεινε στην ιστορία ως «Συνέδριο του Λιβάνου». Στο Συνέδριο συμμετείχαν ουσιαστικά το ΕΑΜ και η ΠΕΕΑ, η κυβέρνηση, δηλαδή, των βουνών που είχε στα χέρια της πραγματική εξουσία κι, από την άλλη, ήταν η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου που δεν είχε κανένα στην Ελλάδα και το λαό της. Ηταν κυβέρνηση που είχε συγκροτηθεί στη Μέση Ανατολή, από τα τμήματα της άρχουσας τάξης που είχαν μεταβεί στην περιοχή μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα εγκαταλείποντας το λαό. Βεβαίως, συμμετείχαν και ο ΕΔΕΣ και η ΕΚΚΑ, αλλά επίσης χωρίς σημαντικό λαϊκό έρεισμα στην Ελλάδα.
Με τη διοργάνωση του Συνεδρίου, οι Εγγλέζοι και η άρχουσα τάξη της Ελλάδας επιχειρούσαν να προλάβουν τις εξελίξεις στη χώρα, να φρενάρουν, δηλαδή, τη διαγραφόμενη πορεία προς μια μεταπολεμική Ελληνική Λαϊκή Δημοκρατία.
Από την άλλη, το ΕΑΜικό κίνημα πήρε μέρος στο συνέδριο, στο όνομα μιας ευρυτάτης εθνικής ενότητας, την οποία θεωρούσε αναγκαία, ειδικά σ' εκείνη την περίοδο που πλησίαζε η απελευθέρωση και χρειαζόταν η πιο πλατιά συγκέντρωση δυνάμεων για το οριστικό διώξιμο του κατακτητή από την ελληνική γη. Και τη θεωρούσε ως τέτοια, παρά το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία του λαού στην Ελλάδα ήταν συσπειρωμένη στο ΕΑΜ.
Στο Συνέδριο Λιβάνου έγιναν φανερές οι επιδιώξεις της άρχουσας τάξης. Ο Γ. Παπανδρέου ανέφερε τα εξής: «Κόλασις είναι σήμερον η κατάστασις της Πατρίδος μας... Σφάζουν οι Γερμανοί. Σφάζουν τα Τάγματα Ασφαλείας. Σφάζουν και οι Αντάρται. Σφάζουν και καίουν... Η ευθύνη του ΕΑΜ είναι ότι δεν απέβλεψε μόνον εις τον απελευθερωτικόν αγώνα, αλλά ηθέλησε να προετοιμάση τη μεταπολεμικήν δυναμικήν του επικράτησιν... Με την τρομοκρατικήν αυτήν δράσιν του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, είπε χαρακτηριστικά, εδημιουργήθη δυστυχώς, το ψυχολογικόν κλίμα, το οποίον επέτρεψεν εις τους Γερμανούς να επιτύχουν εις το τρίτον έτος της δουλείας ό,τι δεν είχαν κατορθώσει κατά τα δύο πρώτα έτη - την κατασκευήν των Ταγμάτων Ασφαλείας...». Ετσι εξίσωνε το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ με τους κατακτητές και τους ταγματασφαλίτες. Ηξερε τι έκανε. Επρεπε να βρει τρόπο, ώστε την απόφαση για επίθεση στο ΕΑΜ, ως μέσο για να ευοδωθούν οι επιδιώξεις της άρχουσας τάξης μετά την απελευθέρωση για επανεγκαθίδρυση της εξουσίας της να τη δρομολογήσει. Αυτό έκανε. Και γι' αυτό θεωρούσε πως έπρεπε να χτυπήσει εκεί που ο συσχετισμός των δυνάμεων ήταν σε βάρος του αστικού πολιτικού κόσμου. Στο ένοπλο τμήμα του λαού, τον ΕΛΑΣ.
Ετσι, η λύση που επρότεινε ο Παπανδρέου για να εκλείψουν όσα περιέγραφε και για να επιτευχθεί η περιβόητη εθνική ενότητα ήταν να διαλυθεί ο ΕΛΑΣ.
Στις 2 Σεπτέμβρη του 1944, έναν περίπου μήνα πριν από την απελευθέρωση της Αθήνας, το ΕΑΜ προσχώρησε στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» του Γ. Παπανδρέου, υποχωρώντας στους απαράδεχτους όρους αυτής της συμμετοχής που επέβαλε το Συνέδριο του Λιβάνου. «Πολιτικόν Πρόγραμμα της Κυβερνήσεως αποτελεί το Εθνικόν Συμβόλαιον του Λιβάνου», αυτή ήταν η πολιτική ουσία του προγράμματος της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου, με το οποίο άνοιγε το δρόμο για την εγκατάσταση της εξουσίας της αστικής τάξης στην Ελλάδα. Χωρίς αμφιβολία, η όλη εξέλιξη συνιστούσε μια πολύ σοβαρή υποχώρηση του ΕΑΜ έναντι του αστικού κόσμου, που δεν είχε κάνει το παραμικρό για την απελευθέρωση της χώρας, αλλά και έναντι της Μ. Βρετανίας, που κατάφερνε για άλλη μια φορά να προωθήσει τα ιμπεριαλιστικά της σχέδια, βάζοντας σοβαρή παρακαταθήκη για τον έλεγχο των μεταπολεμικών κοινωνικοπολιτικών εξελίξεων στην Ελλάδα.
Το ΚΚΕ, ουσιαστικά, αποδέχτηκε τη Συμφωνία του Λιβάνου, περιορίζοντας το όλο πρόβλημα στο ζήτημα της αντικατάστασης του Γ. Παπανδρέου, στη συνεδρίαση της ΚΕ του, που έγινε στις 2-3 Αυγούστου του 1944. Ο γραμματέας της ΚΕ του Κόμματος, όμως, Γ. Σιάντος είχε εγκρίνει τη Συμφωνία του Λιβάνου για λογαριασμό του Κόμματος, με την ομιλία που έκανε στην ΠΕΕΑ, λίγες μέρες πριν τη συνεδρίαση της ΚΕ του ΚΚΕ, στις 27 Ιούλη του 1944, λέγοντας μεταξύ άλλων: «Επειδή πιστεύουμε τόσο ειλικρινά στην ανάγκη της ενότητας, γι' αυτό δηλώνω ότι η συμφωνία του Λιβάνου και η δράση της αντιπροσωπείας μας τόσο στο Λίβανο, όσο και στο Κάιρο, είναι μέσα στην πολιτική μας γραμμή»... Στην ίδια συνεδρίαση της ΠΕΕΑ, ο Σιάντος αποδέχτηκε και την πρόταση του Αλ. Σβώλου που περιόριζε το όλο πρόβλημα με τη συμφωνία του Λιβάνου στο αίτημα της αντικατάστασης του Γ. Παπανδρέου.
Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ δικαιολόγησε στις κομματικές οργανώσεις ως εξής αυτήν την εξέλιξη: «Το ΠΓ θεώρησε ότι το Κόμμα μας δεν επιτρέπεται να μείνει έξω από την κυβέρνηση. Μια τέτοια στάση θα ενίσχυε ακριβώς εκείνες τις άκρες μερίδες που κάνουν το παν για να ματαιώσουν την ενότητα και να επιβάλουν αντιλαϊκό καθεστώς με πρόκληση του ανοιχτού εμφυλίου πολέμου... Η είσοδός μας πείθει τα πλατιά στρώματα του λαού για την ειλικρίνεια της πολιτικής της εθνικής ενότητας που ακολουθούμε σ' όλη τη διάρκεια του εθνικού αγώνα. Αφοπλίζει την προπαγάνδα των πιο αντιδραστικών κύκλων. Βοηθάει στο σπάσιμο της διεθνούς απομόνωσης και κατασυκοφάντησης του αγώνα μας. Μας δίνει νέες δυνατότητες πάλης για την ενίσχυσή του. Φέρει σύγχυση στο στρατόπεδο των τρομοκρατικών αντιπάλων οργανώσεων. Μας βοηθάει να ανασυγκροτήσουμε τις λαϊκές δυνάμεις σε νέα ανώτερη βάση». Ετσι, οι ηγεσίες του ΚΚΕ και του ΕΑΜ είχαν μπει στη δίνη μιας σειράς απαράδεκτων υποχωρήσεων, απέναντι στους Αγγλους και στην ντόπια ολιγαρχία που συνεχίστηκε με την υπογραφή τη Συμφωνίας της Γκαζέρτας στις 26 Σεπτέμβρη 1944.
Μετά την απελευθέρωση
Στις 12 Οκτώβρη 1944 απελευθερώθηκε η Αθήνα. Η μισητή σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό έπαψε να μολύνει την Ακρόπολη. Χιλιάδες πατριώτες πλημμύρισαν τους δρόμους και χαιρετούσαν τους ηρωικούς μαχητές του Α` Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ, που εισήλθε στην πρωτεύουσα.
Στις 13 Οκτώβρη, τμήμα του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Πειραιά, μαζί με τη βάρδια του εργοστασίου Ηλεκτρισμού, που ήταν ένοπλο τμήμα του ΕΛΑΣ, ύστερα από σκληρή μάχη με τμήμα καταστροφών του γερμανικού στρατού, κατόρθωσε να αποτρέψει την καταστροφή του εργοστασίου Ηλεκτρισμού, των Αλευρομύλων της ΣΕΛ, της Στάνταρ και άλλων βιομηχανικών επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις αυτές, καθώς και οι επιχειρήσεις για τη διάσωση τμήματος του λιμένα του Πειραιά διεξήχθησαν ύστερα από εντολή του Α` Σώματος του Στρατού του ΕΛΑΣ και παρά την εντολή του ντόπιου καθεστώτος και των Αγγλων να μην αναλάβει καμιά επιθετική ενέργεια ο ΕΛΑΣ κατά των Γερμανών, όταν θα αποχωρούσαν από την Αθήνα και τον Πειραιά. Επίσης, τάγμα του 34ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ χτύπησε και προκάλεσε σοβαρές απώλειες στους Γερμανούς στο Κακοσάλεσι της Πάρνηθας.
Είναι γνωστό ότι είχε προηγηθεί συμφωνία Εγγλέζων - Γερμανών με την ήττα και την υποχώρηση των Γερμανών, να μείνουν ανέπαφες οι δυνάμεις τους. Τις χρειάζονταν για την παγκόσμια μεταπολεμική εξέλιξη, θεωρώντας ότι είναι ακόμη χρήσιμες στο ανατολικό μέτωπο, δηλαδή στη δημιουργία περαιτέρω δυσκολιών στο σοβιετικό Κόκκινο Στρατό, στην αντεπίθεσή του για την απελευθέρωση της Ευρώπης και κυρίως για να προλάβουν, ώστε να μην εισέλθει πρώτος στο γερμανικό έδαφος.
Στις 30 Οκτώβρη, στις 2 μ.μ., τα τμήματα της ΧΙης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ απελευθέρωσαν τη μακεδονική πρωτεύουσα. Οι απελευθερωτές της Θεσσαλονίκης έγιναν δεκτοί από τον ακατάβλητο λαό με πρωτοφανείς εκδηλώσεις χαράς και ενθουσιασμού.
Στις 3 Νοέμβρη 1944, τα τελευταία χιτλερικά τμήματα εγκατέλειψαν την αιματοποτισμένη ελληνική γη, έμειναν μόνο δυο μεμονωμένες εχθρικές εστίες: μία στη Μήλο και μία άλλη στην Κρήτη, όπου η τελευταία μάχη δόθηκε στη θέση Παναγιά στις 12-14 Νοέμβρη του 1944. Με τα σαμποτάζ, τα ενεδρευτικά χτυπήματα και τις μάχες, που έδωσε ο ΕΛΑΣ στην τελική εξόρμησή του για την απελευθέρωση της χώρας, προξένησε στα χιτλερικά στρατεύματα σημαντικές απώλειες σε άντρες και υλικά.
Ο ελληνικός λαός, λευτερώνοντας την πατρίδα του, έπειτα από σκληρούς και ηρωικούς αγώνες, που είχε διεξάγει με την καθοδήγηση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, χαιρόταν την ατίμητη λευτεριά, που είχε κερδίσει με θυσίες, αίμα και δάκρυα. Μα, ταυτόχρονα, ήταν εξαιρετικά ανήσυχος. Η θανάσιμη απειλή διαγραφόταν κιόλας στον ορίζοντα. Ακολούθησαν ο ηρωικός Δεκέμβρης και η «Συμφωνία της Βάρκιζας».
Η σύγκρουση του Δεκέμβρη του 1944, ανάμεσα στο ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και την ντόπια αντίδραση με τους Αγγλους συμμάχους της, που κράτησε 33 μέρες, στάθηκε ένας ηρωικός αγώνας για τη λευτεριά και αποτέλεσε μια λαμπρή σελίδα στην ιστορία της δημοκρατικής αντιιμπεριαλιστικής πάλης του ελληνικού λαού.
Οι μαχητές του ΕΛΑΣ, της Εθνικής Πολιτοφυλακής, όλος ο λαός πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση. Τελικά, μπροστά στις υπέρτερες αριθμητικά δυνάμεις, η αντίσταση του ΕΛΑΣ και του λαού της Αθήνας - Πειραιά κάμφθηκε.
Ακολούθησε η «Συμφωνία της Βάρκιζας», που δεν ανταποκρινόταν στο συσχετισμό των πολιτικών και στρατιωτικών δυνάμεων. Αν και το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ είχε υποστεί μερική ήττα στην Αθήνα, διατηρούσε σχεδόν ανέπαφες τις κύριες δυνάμεις του και διέθετε την αμέριστη υποστήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού, συνεπώς μπορούσε να συνεχίσει τον αγώνα για τη νίκη ή την υπογραφή συμφωνίας, που θα εξασφάλιζε ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του κινήματος. Η συμφωνία που υπογράφτηκε αποτέλεσε ουσιαστικά απαράδεχτη συνθηκολόγηση με την ντόπια αντίδραση και τους Βρετανούς.
Η ανάγκη θα φέρει την οργή
Η εκπλήρωση των επιδιώξεων του ΚΚΕ και του ΕΑΜ για ανεξάρτητη και λαοκρατική Ελλάδα δεν επιτεύχτηκε. Η λαθεμένη στρατηγική του κινήματος σχετικά με το πρόβλημα της εξουσίας μετά το διώξιμο του κατακτητή, καθώς επίσης η έλλειψη σωστού προσανατολισμού και ανάλογης προετοιμασίας για την αντιμετώπιση του ιμπεριαλισμού προδίκασαν την αποτυχία.
«Βασικές αιτίες των λαθών ήταν: α. Η αδυναμία της καθοδήγησης να δει έγκαιρα και να συνδυάσει, σύμφωνα με τη μαρξιστική αντίληψη, το καθήκον της απελευθέρωσης με την αντιμετώπιση του προβλήματος της εξουσίας. β. Η απουσία συλλογικής λειτουργίας της καθοδήγησης, ιδιαίτερα στις πιο αποφασιστικές στιγμές του αγώνα, καθώς και η έλλειψη συλλογικής επεξεργασίας των βασικών ζητημάτων στρατηγικής και ταχτικής του ένοπλου και μαζικού πολιτικού αγώνα. γ. Η υπερτίμηση από την καθοδήγηση του ΚΚΕ των δυνάμεων του αγγλικού ιμπεριαλισμού και η έλλειψη ξεκάθαρης αντίληψης για τις εγκληματικές προθέσεις του εναντίον του ΕΑΜικού κινήματος. Τα λάθη της ηγεσίας του ΚΚΕ εκφράστηκαν κυρίως: Με τη συμφωνία υπαγωγής του ΕΛΑΣ στο στρατηγείο της Μέσης Ανατολής. Με τη Συμφωνία του Λιβάνου που συνεπάγονταν απαράδεκτες υποχωρήσεις. Με τη Συμφωνία της Γκαζέρτας που έθετε τις ένοπλες δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης υπό τις διαταγές του Αγγλου στρατηγού Σκόμπυ. Με την έλλειψη προετοιμασίας, πολιτικής, ιδεολογικής, οργανωτικής, στρατιωτικής για τη μάχη του Δεκέμβρη. Με τη Συμφωνία της Βάρκιζας που αποτελούσε απαράδεκτο συμβιβασμό και ουσιαστική συνθηκολόγηση απέναντι στους Αγγλους και την ντόπια αντίδραση» (Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ).
Τα λάθη, ωστόσο, δε μειώνουν ούτε στο ελάχιστο την εξαιρετική τιμή που ανήκει στο ΚΚΕ για τον πρωτοποριακό ρόλο που διαδραμάτισε στην οργάνωση και την καθοδήγηση της εποποιίας της Εθνικής Αντίστασης.
«Το ΚΚΕ προσπαθεί να συσσωρεύει τη θετική και αρνητική εμπειρία από την 10ετία 1940 - 1949, στην προκειμένη περίπτωση από τα χρόνια 1941 - 1944. Ακόμη, από τη μεταπολεμική και τη σχετικά πρόσφατη πολιτική ιστορία, σε διαφορετικές βεβαίως συνθήκες.
Η συνύπαρξη του κοινωνικοταξικού περιεχομένου της λαϊκής πάλης με το εθνικοαπελευθερωτικό, πέραν των άλλων πολιτικών και πολεμικών συγκρούσεων με τις στρατιωτικές οργανώσεις του "δοσιλογισμού", που έτσι κι αλλιώς περιείχαν και το ταξικό στοιχείο, επιβεβαιώνεται και από τις ένοπλες συγκρούσεις του ΕΛΑΣ με τις αντιχιτλερικές και τις αγγλόφιλες οργανώσεις, όπως ο ΕΔΕΣ. Στο ίδιο συμπέρασμα οδηγούν και οι συνεχείς προστριβές του ΕΛΑΣ με τους Εγγλέζους, η αμείωτη ιδεολογική και πολιτική πάλη των αστικών ελληνικών κυβερνήσεων της Μέσης Ανατολής κατά της ΠΕΕΑ και του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, καθώς και η αιματηρή καταστολή, από τους Εγγλέζους και την ελληνική κυβέρνηση στο Κάιρο, της ηρωικής "Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης" (ΑΣΟ) τον Απρίλη του 1944.
Οι δυνάμεις που συμμετείχαν στο ΕΑΜ εξέφραζαν διαφορετικά συμφέροντα. Εκτός από το ΚΚΕ, συμμετείχαν και δυνάμεις σοσιαλδημοκρατικές, φιλελεύθερες, γενικά αστικής πολιτικής κατεύθυνσης. Επρεπε να θεωρηθεί βέβαιο ότι δεν ήταν δυνατό η εργατική τάξη να βαδίσει μαζί τους σε όλες τις φάσεις της πάλης, πολύ περισσότερο όσο πλησίαζε το τέλος της Κατοχής.
Ηταν, επίσης, αναγκαίο να μελετηθεί η τακτική του αντίπαλου (Εγγλέζων και των εγχώριων αστικών δυνάμεων) και να προσαρμοστεί ανάλογα η στρατηγική του ΚΚΕ. Εφόσον ο ταξικός αντίπαλος προετοιμαζόταν για την "επόμενη μέρα του πολέμου", για τις μεταπολεμικές πολιτικές εξελίξεις, έπρεπε να κάνει το ίδιο από τη δική του σκοπιά και ο λαϊκός παράγοντας.
Το ΚΚΕ έδωσε στον αγώνα χιλιάδες από τα καλύτερα παιδιά του. Δημιούργησε πρότυπα στάσης ζωής μέσα από ένα μαζικό ηρωισμό, που κλόνισε το αστικό πολιτικό σύστημα και οδήγησε τα αστικά κόμματα σε απομαζικοποίηση και ανυποληψία.
Δεν μπόρεσε, ωστόσο, να διαμορφώσει τη στρατηγική που θα οδηγούσε προς την επαναστατική επίλυση του προβλήματος της πολιτικής εξουσίας. Υπέταξε την πάλη γι' αυτήν στις εθνικοαπελευθερωτικές επιδιώξεις και τότε ακόμη που οι συνθήκες επέβαλαν, ιδίως μετά το 1943, να θέσει το ζήτημα της κατάκτησης της εξουσίας ως αποτελέσματος της αντιστασιακής πάλης και επάθλου του λαϊκού αγώνα. Ετσι, οδηγήθηκε στην υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο εγγλέζικο στρατηγείο της Μ. Ανατολής (5 Ιούλη 1943) και αργότερα στις Συμφωνίες του Λιβάνου (20 Μάη 1944) και της Καζέρτας (26 Σεπτέμβρη 1944), για να διατηρήσει και να διευρύνει την "εθνική ενότητα". Και δε διαμόρφωσε τις προϋποθέσεις μιας πορείας που θα είχε μεγάλες πιθανότητες να οδηγήσει στη νίκη.
Η κριτική αποτίμηση του κινήματός μας βρίσκεται σε απόλυτη αντίθεση με τη λαθολογία και το μηδενισμό. Στοχεύει στην ισχυροποίηση του εργατικού κινήματος και γενικότερα του λαϊκού παράγοντα σήμερα. Αντίθετα, ο εξωραϊσμός αντικειμενικά οδηγεί στην αποδυνάμωση και στον ιδεολογικό παροπλισμό.
Το ΚΚΕ έχει εμπιστοσύνη στην εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα. Και τώρα και τότε, στα χρόνια του πολέμου, το ΚΚΕ αναδείκνυε τη δύναμη που έχει ο λαός, όταν θελήσει να δράσει και να οργανώσει τον αγώνα του.
Τότε, όπως και σήμερα, οι αστικές πολιτικές δυνάμεις και τα όργανά τους προσπαθούσαν να ενσπείρουν στη λαϊκή συνείδηση την ηττοπάθεια, ή "φρονιμάδα". Να πείσουν το λαό ότι οι χιτλερικές στρατιές ήταν αήττητες, πως η αναμέτρηση μαζί τους ισοδυναμούσε με τρέλα. Αποκοτιά, ανάμεσα σε άλλα, βαφτίζουν σήμερα την αντιιμπεριαλιστική πάλη. Επισείουν σαν φόβητρο τον "κίνδυνο να απομονωθεί η χώρα"!
Αποδείχτηκε, πως όταν υπάρχει μια πρωτοπορία έτοιμη και αποφασισμένη, η λαϊκή ανταπόκριση στο κάλεσμα θα έρθει. Ο συσχετισμός των δυνάμεων δε μένει παγωμένος.
Η ανάγκη θα φέρει και την οργή. Η εποχή μας είναι εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Ο 21ος θα είναι ο αιώνας της αναζωογόνησης του Κομμουνιστικού Κινήματος, ο αιώνας νέων κοινωνικών επαναστάσεων, που θα φέρουν με μεγαλύτερη ωριμότητα και σταθερότητα την εργατική τάξη και τις άλλες λαϊκές δυνάμεις στην πολιτική εξουσία, για να είναι η ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών κίνητρο της οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης».Διακήρυξη της ΚΕ του για τα 60χρονα της Αντιφασιστικής Νίκης 19 Απρίλη 2005.
Η πείρα της περιόδου δράσης του ΕΑΜ είναι πολύτιμη για το λαϊκό κίνημα και μάλιστα για τη σχέση αντικειμενικών συνθηκών - υποκειμενικού παράγοντα. Ετσι για την αντίσταση του λαού στους Γερμανούς ιμπεριαλιστές καταχτητές, «ξεκίνησαν αρχικά μια χούφτα άνθρωποι και κατέληξαν να γίνουν εκατομμύρια.
Το εύρος των λαϊκών δυνάμεων που συσπείρωσε το ΕΑΜ, το δείχνουν οι αριθμοί: Τις μέρες της απελευθέρωσης η οργανωμένη δύναμη του ΚΚΕ ξεπερνούσε τις 430.000 μέλη, του ΕΑΜ το 1.500.000, ενώ στις εκλογές για την ανάδειξη της ΠΕΕΑ (Κυβέρνηση του Βουνού), παρότι δεν έγινε δυνατό να πραγματοποιηθούν σε ολόκληρη την Ελλάδα, ψήφισαν περισσότερα από 1.800.000 άτομα άνω των 18 χρόνων (για πρώτη φορά και οι γυναίκες) μέσα σε συνθήκες Κατοχής. Και βεβαίως όλοι αυτοί είχαν και την πολιτική τους επιρροή σε μη οργανωμένα τμήματα του λαού, γεγονός όχι αμελητέο...
Ποια είναι η ουσία, όσον αφορά στο ΚΚΕ; Οτι όλος αυτός ο κόσμος τού αναγνώριζε την "πρωτοκαθεδρία" στο λαϊκό μέτωπο. Αυτή την "πρωτοκαθεδρία" το ΚΚΕ την κατέκτησε με το αίμα και τη δράση χιλιάδων κομμουνιστών...
Στο ΕΑΜ είχε συγκροτηθεί η συμμαχία ανάμεσα στην εργατική τάξη, την αγροτιά και άλλα λαϊκά στρώματα των πόλεων. Το ΕΑΜ ήταν κοινωνικοπολιτική συμμαχία...
Το ΕΑΜ συσπείρωσε χιλιάδες και χιλιάδες απλούς ανθρώπους, που πάλευαν κατά της Κατοχής, αλλά και προσβλέποντας σε καλύτερες μέρες για το λαό μετά την Κατοχή. Δεν έδιναν τη ζωή τους για να επανέλθει ο τόπος σε χρόνια σαν της 4ης Αυγούστου (1936 - 1941, δικτατορία Μεταξά), ούτε και στα χρόνια πριν απ' αυτή, που ο λαός γνώρισε απίστευτες στερήσεις, περιπέτειες, εξαθλίωση.
Βεβαίως, δεν υπήρχε ο ίδιος βαθμός συνειδητοποίησης σε όλα τα τμήματα αυτού του πελώριου κινήματος, πράγμα φυσικό. Ομως, έτσι ή αλλιώς, το ΕΑΜικό κίνημα κινιόταν στην παραπάνω ιδεολογικοπολιτική κατεύθυνση.
Αντικειμενικά, ο αντιφασιστικός και εθνικοαπελευθερωτικός χαρακτήρας της πάλης του ΕΑΜ συνδεόταν με το ζήτημα του χαρακτήρα της εξουσίας, ανεξάρτητα από το πόσο πετυχημένα το έθετε το ΚΚΕ και πώς το προωθούσε μέσα στο ΕΑΜ. Δηλαδή, όπως έδειξε και η εξέλιξη των γεγονότων, ανεξάρτητα από τις αδυναμίες του ΚΚΕ στην επεξεργασία και προώθηση της στρατηγικής, στο θέμα της εξουσίας.
Ομως, ακριβώς επειδή το ΕΑΜ καλούσε σε δράση για καλύτερες μέρες, ακριβώς γι' αυτό μπορούσε και η πάλη του κατά των Γερμανοϊταλών και Βουλγάρων κατακτητών να είναι πιο αποφασιστική, πιο μαζική, πιο ουσιαστική, να συνεπαίρνει χιλιάδες εργάτες και αγρότες, τη νεολαία. Αυτό δεν το μπορούσαν οι άλλες αντιστασιακές οργανώσεις. Γιατί δεν το ήθελαν...
Το ΕΑΜ απόκτησε τεράστια μαζικότητα, γιατί υπήρξε λαϊκό δημιούργημα. Στάθηκε δίπλα στο λαό στις πιο δύσκολες συνθήκες». (Μάκη Μαΐλη, «ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΙΟΣ (1941 - 1949)», «Ρ», 26/9/2004).
Το έπος του ΕΑΜ δεν ήταν μόνο η εθνική απελευθέρωση, αλλά και η δημιουργία των φύτρων της λαϊκής εξουσίας στην Ελλάδα. Που μπορεί βεβαίως να μην αγκάλιαζε τα τότε αστικά κέντρα, αλλά στην υπόλοιπη Ελλάδα είχε ήδη τη δική της δράση με τα όργανα λαϊκής αυτοδιοίκησης, τα λαϊκά δικαστήρια, αλλά και την κυβέρνηση του βουνού όπως τη βάφτισε ο λαός, την ΠΕΕΑ. Είχε ακόμη το δικό της λαϊκό στρατό τον ΕΛΑΣ και την πλειοψηφία του ελληνικού λαού συσπειρωμένη στο ΕΑΜ.
Βεβαίως, η λαϊκή εξουσία δεν κατέκτησε την τελική νίκη. Αυτό είναι καίριο στρατηγικό ζήτημα, για το οποίο η πολιτική πρωτοπορία, η καθοδήγηση και οι ηγετικές πολιτικές δυνάμεις του αγώνα με πρώτο απ' όλες το Κόμμα της εργατικής τάξης, μπορούν να εξασφαλίσουν αν σωστά κατανοούν και να υπολογίζουν τις αντικειμενικές συνθήκες, το συσχετισμό των δυνάμεων, να προβλέπουν και να προνοούν τις εξελίξεις, εφαρμόζοντας σωστά τις νομοτέλειες της ταξικής πάλης για το καθοριστικό ζήτημα, και ως προς τους ελιγμούς και συμβιβασμούς, αλλά και ως προς το στρατηγικό σκοπό. Ο οποίος βεβαίως πρέπει να είναι σωστά καθορισμένος. Και εδώ βεβαίως στη σύνδεση του ζητήματος της εξουσίας με το ζήτημα της εθνικοαπελευθερωτικής πάλης, έγιναν τα λάθη στρατηγικής. Γιατί ουσιαστικά οι έχοντες την εξουσία στην Ελλάδα, (ΕΑΜ - ΠΕΕΑ), κατέληξαν να συμφωνήσουν να τη μοιραστούν μετά την απελευθέρωση. Μόνο που στο συγκεκριμένο ζήτημα δε χωράει μοιρασιά, γιατί όπως έδειξε η πείρα, η εξουσία χωρίς τη συντριβή του ταξικού εχθρού δεν καταχτιέται.
Π. A.
ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ
29/6/2008
-- Η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Ιούλη 1941
3/12/2005
-- Επίκαιρα διδάγματα από την Ιστορία
5/6/2005
-- Τι έκανε η αστική τάξη της Ελλάδας στον πόλεμο;
17/10/2004
-- Από την Αντίσταση στον Εμφύλιο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου