ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ 1973
Οι συνθήκες που οδήγησαν στην εξέγερση
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου, το Νοέμβρη του 1973, ασφαλώς δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία, αν και πολλοί αιφνιδιάστηκαν από το ραγδαίο των εξελίξεων.
Οταν ξέσπασε, το καθεστώς της 21ης Απριλίου βρισκόταν στη δίνη μιας βαθιάς και παρατεταμένης κρίσης, παρόλο που το ίδιο επιχειρούσε, με μια σειρά μέτρα που έπαιρνε, να δείξει ότι ήταν στο ζενίθ της σταθερότητάς του. Για παράδειγμα το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του '73 η χούντα πήρε μια σειρά μέτρα που επιφανειακά αν τα εξετάσει κανείς σχηματίζει την εντύπωση ότι το καθεστώς ήταν στην καλύτερη στιγμή του: Παραχωρήθηκε πολιτική αμνηστία, πραγματοποιήθηκε το ψευτοδημοψήφισμα για τη "Δημοκρατία", όπου υπερίσχυσε το "ΝΑΙ στην αβασίλευτο", μπήκε σε εφαρμογή η "φιλελευθεροποίηση" του καθεστώτος και ανέλαβε πρωθυπουργός ο Σπ. Μαρκεζίνης, ο οποίος υποσχέθηκε εκλογές για το Φλεβάρη του '74. Ολα αυτά όμως στην πραγματικότητα υποδήλωναν την αδυναμία και όχι τη δύναμη της δικτατορίας, μια αδυναμία που όσο περνούσε ο καιρός γινόταν όλο και μεγαλύτερη, υποχρεώνοντας τους δικτάτορες και τους ξένους προστάτες τους, τους Αμερικανούς, να προετοιμάσουν μια διάδοχη ελεγχόμενη πολιτική λύση.
Καθεστώς σε κρίση
Οι φοιτητικές εκδηλώσεις πριν το Πολυτεχνείο, το κίνημα του ναυτικού και μια σειρά άλλα γεγονότα, όπως για παράδειγμα η διακοπή των αναβολών στράτευσης των φοιτητών, φανερώνουν την κρίση που περνούσε το καθεστώς. Μια κρίση που οξυνόταν ακόμη περισσότερο, αν υπολογίσει κανείς το γεγονός ότι καθημερινά χειροτέρευε το βιοτικό επίπεδο του λαού. Ηδη από τα τέλη του '72 έκανε την εμφάνισή του ο πληθωρισμός, η άνοδος του οποίου στην αρχή ήταν βραδεία, αλλά μέσα στο 1973 μετατράπηκε σε ραγδαία. Ακόμη, από το 1971-72 παρουσιάζεται μια επιδείνωση στον τομέα της αγοράς εργασίας και η ανεργία κάνει την εμφάνισή της απειλητικά, ενισχυόμενη και από τη σημαντική συρρίκνωση των οικοδομικών δραστηριοτήτων. Επίσης, μεταξύ άλλων, τα οικονομικά σκάνδαλα, όπως αυτό με τα κρέατα του Μπαλόπουλου, καθώς και η ασύδοτη δράση στη χώρα του ντόπιου και ξένου κεφαλαίου προκαλούν αναταραχή ανάμεσα στους εργαζόμενους και την κατακραυγή προς το καθεστώς.
Την κρίση του καθεστώτος επιδεινώνουν και οι διεθνείς εξελίξεις. Ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος που ξέσπασε τον Οκτώβρη του '73, οι αμερικανικές απειλές για άμεση επέμβαση στις αραβικές πετρελαιοπηγές, η απόφαση του Προέδρου Νίξον στις 23 Οκτωβρίου 1973 να θέσει τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις ανά τον κόσμο - και αυτές που στάθμευαν στην Ελλάδα - "εις συναγερμόν πυρηνικού πολέμου" και εν τέλει ο άμεσος κίνδυνος να μετατραπεί το ελληνικό έδαφος σε πολεμικό ορμητήριο των αμερικανικών δυνάμεων, έφερναν τη χούντα σε δεινή θέση, αν και αυτή για να καθησυχάσει τα πνεύματα και να κάμψει τις λαϊκές αντιδράσεις έσπευσε να δηλώσει "ουδετερότητα" της χώρας μπρος στο διαγραφόμενο κίνδυνο του πολέμου. Είναι πάντως γεγονός ότι αυτή η κατάσταση ενίσχυε το μίσος των λαϊκών μαζών ενάντια στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό που ήταν και το στήριγμα της χούντας.
Τα αντιιμπεριαλιστικά αισθήματα του λαού και της νεολαίας ενίσχυαν επίσης η χοντροκομμένη αμερικανική επέμβαση στη Χιλή και η επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος του Πινοτσέτ, καθώς και οι παρεμβάσεις της χούντας στην Κύπρο, που στόχευαν στην υπονόμευση την ανεξαρτησίας του νησιού και στη μετατροπή του σε ΝΑΤΟική βάση. Από την άλλη, οι επιτυχίες μιας σειράς εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων ανά τον κόσμο (εξέγερση λαού και φοιτητών στην Ταϊλάνδη, νίκες της επανάστασης στο Βιετνάμ, άνοδος του κινήματος στην Αφρική κλπ.) δυνάμωναν την πίστη του λαού στις δυνάμεις του και ενίσχυαν μέσα στις τάξεις του τις αγωνιστικές διαθέσεις για την ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος. Ας δούμε όμως πώς αυτές οι διεργασίες εμφανίζονται στο λαϊκό κίνημα και ιδιαίτερα στο κίνημα της σπουδάζουσας νεολαίας, που σήκωσε το κύριο βάρος της εξέγερσης.
Το κίνημα των εργαζομένων
Δε χωράει αμφισβήτηση ότι η επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος το 1967 αποτέλεσε ισχυρό χτύπημα για το προδικτατορικό λαϊκό - μαζικό κίνημα, το οποίο υποχρεώθηκε να αναδιοργανωθεί σε νέα βάση, λόγω των πολιτικών μεταβολών που συνέβησαν και αφού δεν μπόρεσε άμεσα και από την πρώτη στιγμή να αντιπαρατεθεί αποφασιστικά με τη δικτατορία και να την εμποδίσει, όσο ήταν δυνατό, να σταθεροποιηθεί. Ετσι η χούντα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, με την τρομοκρατία, το χαφιεδισμό, τη δράση των πρακτόρων της στις μαζικές οργανώσεις, αλλά και με επιμέρους παραχωρήσεις που έκανε, κατάφερε να εμποδίσει το ξέσπασμα μαζικών αγώνων που θα την έφερναν σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση ή θα την απειλούσαν εκ βάθρων. Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι υπήρξε πλήρης απουσία αγώνων. Αντίθετα μαζικοί αγώνες υπήρξαν από την πρώτη στιγμή της εγκαθίδρυσης του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, όπως η απεργία των ταξιτζήδων Αθήνας - Πειραιά για τη μη κατάργηση της περιμετρικής ζώνης (1967), η απεργία των τυπογράφων της εφημερίδας "Ακρόπολις" για αύξηση των αποδοχών τους, η απεργία στη ΒΙΑΜΑΞ, με αίτημα να σταματήσουν οι απολύσεις των εργαζομένων κ. ο. κ. Σε γενικές γραμμές οι εργαζόμενοι, παρά το γεγονός ότι η συνδικαλιστική δράση τελούσε υπό καθεστώς διωγμών και παρανομίας, κατάφεραν με κινητοποιήσεις, στάσεις εργασίας, διαμαρτυρίες κλπ. να αποκρούσουν πολλά αντεργατικά σχέδια της χούντας, όπως η εφαρμογή του ασφαλιστικού κώδικα που στόχευε στην καταλήστευση των ταμείων τους.
Η κατάσταση στο μαζικό - λαϊκό κίνημα αποκτάει νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά στις αρχές της δεκαετίας του '70 και κορυφώνεται το 1973, όταν οι κινητοποιήσεις των εργαζομένων δυναμώνουν, επεκτείνονται και αγκαλιάζουν όλους σχεδόν τους κλάδους της οικονομικής ζωής της χώρας. Μία μετά την άλλη οι ομοσπονδίες, ένας μετά τον άλλον οι κλάδοι των εργαζομένων καταγγέλλουν τις συμβάσεις εργασίας και ζητούν αυξήσεις των αποδοχών τους κατά 40-50%, απειλώντας ότι η μη αποδοχή των αιτημάτων τους θα αντιμετωπιστεί με απεργιακές κινητοποιήσεις. Ετσι το 1973 ξέσπασαν μια σειρά απεργίες, οι σημαντικότερες από τις οποίες ήταν η απεργία των αλιεργατών Καβάλας, των τυπογράφων Αθήνας, του τεχνικού προσωπικού της ΟΛΥΜΠΙΑΚΗΣ, των συντακτών των πρωινών εφημερίδων Αθήνας, του προσωπικού των τρόλεϊ, των εργαζομένων στη ΔΕΗ κ. ο. κ.
Κινητοποιήσεις ενάντια στη χούντα έκανε και η αγροτιά. Αρχικά με ψηφίσματα, διαμαρτυρίες, παραστάσεις επιτροπών στους αρμοδίους και στη συνέχεια με συλλαλητήρια, όπως αυτά στα Καλύβια Τρικάλων, στα Μέγαρα, στα Σπάτα, στο Μενίδι, στο Σκαραμαγκά κ. α. Μέσα στο1973 οι αγρότες προχωρούν σε μαζικότερες και οξύτερες μορφές πάλης. Ετσι για παράδειγμα αρνήθηκαν την παράδοση ή πώληση των προϊόντων τους, μέτρο που επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα.
Το φοιτητικό κίνημα
Ισχυρό ήταν το χτύπημα που κατάφερε η χούντα και στο προδικτατορικό φοιτητικό κίνημα. Τα πιο μαχητικά στελέχη αυτού του κινήματος που ανήκαν κατά κανόνα στην Αριστερά και τη Νεολαία Λαμπράκη βρέθηκαν στις φυλακές, τις εξορίες ή στην παρανομία. Από την άλλη η βία, η συνεχής αστυνόμευση, ο χαφιεδισμός και η τρομοκρατία κυριαρχούν ανοιχτά στα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Ο φόβος της χούντας απέναντι στα πανεπιστήμια - ως χώρος που κυοφορούνται, αναπτύσσονται και ανταλλάσσονται οι ιδέες - είναι έντονος κι αυτό φαίνεται από τα μέτρα που παίρνει. Ετσι:
- Διαλύει τους περισσότερους φοιτητικούς συλλόγους και αναστέλλει τη λειτουργία άλλων. Ιδρύει καινούριους συλλόγους και τροποποιεί τα καταστατικά εκείνων που δε διέλυσε και, τέλος, διορίζει στους συλλόγους ελεγχόμενα απ' αυτήν ΔΣ, που καθοδηγούνται από τα όργανά της και κυρίως από το σπουδαστικό τμήμα της Ασφάλειας.
- Απολύει από τα πανεπιστήμια τους δημοκρατικούς καθηγητές και υπαλλήλους.
- Καταργεί την αυτοτέλεια και την αυτοδιοίκηση των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, απαγορεύει τις συγκεντρώσεις στα πανεπιστήμια και δίνει τη δυνατότητα στα πειθαρχικά συμβούλια των σχολών να αποβάλλουν από τις σχολές πρόσκαιρα ή οριστικά φοιτητές, δηλαδή εκείνους τους φοιτητές που θα υποδείξουν τα όργανα του καθεστώτος.
- Με νομοθετικό διάταγμα του 1970 ο υπουργός Αμυνας αποκτάει το δικαίωμα να διακόπτει κατά την κρίση του τις αναβολές στράτευσης των νέων και να καλεί στο στράτευμα τους φοιτητές εκείνους που θα υποδείκνυε η Ασφάλεια.
Προς την εξέγερση
Το φοιτητικό κίνημα, που υπήρξε πρωταγωνιστής της εξέγερσης του Νοέμβρη, από το 1972, με κεντρικό του αίτημα τη διενέργεια ελεύθερων εκλογών στους φοιτητικούς συλλόγους, δείχνει εμφανή στοιχεία ουσιαστικής ανάκαμψης. Η πορεία, όμως, προς την εξέγερση δεν ήταν μια απλή πορεία διεκδίκησης φοιτητικών αιτημάτων, όσο σοβαρά κι αν θεωρηθούν αυτά. Ηταν ταυτόχρονα μια πορεία προς την πολιτικοποίηση των φοιτητών και των αγώνων τους, προς την άρρηκτη εν τέλει σύνδεση των φοιτητικών προβλημάτων με το βασικό πολιτικό πρόβλημα της χώρας. Ετσι, σιγά - σιγά το αίτημα για ελεύθερες εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους, συνδέεται με τα γενικότερα αιτήματα για πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες, με τα αιτήματα για πτώση του δικτατορικού καθεστώτος, αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών και κατοχύρωση της εθνικής ανεξαρτησίας ως βασική προϋπόθεση για να μπορεί ο λαός να ασκήσει τα κυριαρχικά δικαιώματά του και να είναι αφέντης στον τόπο του. Την πορεία αυτή της πολιτικοποίησης και "κοινωνικοποίησης" των φοιτητικών αγώνων μπορούμε να τη δούμε - ακόμη και στις λεπτομέρειές της - αν παρακολουθήσουμε όλες τις βασικές στιγμές που οι φοιτητές συγκρούονται με το καθεστώς (διεκδίκηση ελεύθερων φοιτητικών εκλογών, νόθες φοιτητικές εκλογές - Νοέμβρης του '72, γεγονότα της Νομικής - Μάρτης '73 κλπ.) και ως τη στιγμή της κορύφωσης, τότε που με κεντρικά συνθήματα την πτώση της χούντας και την απαλλαγή της χώρας από την εξάρτηση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ θα εκδηλωθεί η εξέγερση με επίκεντρο το Πολυτεχνείο.
Η κατάσταση που περιγράψαμε, σε πολύ χοντρές γραμμές, παραπάνω, μπορεί να μας βοηθήσει να αντιληφθούμε τις αιτίες και τους όρους εξέγερσης του Πολυτεχνείου, αν συνδυαστεί και με το γεγονός ότι η χούντα ουδέποτε απέκτησε τη λαϊκή ανοχή κι ότι από την πρώτη στιγμή που επιβλήθηκε ξεσήκωσε στην Ελλάδα και το εξωτερικό μια πλούσια και συνεχώς ογκούμενη αντιδικτατορική δραστηριότητα. Μια δραστηριότητα, στην οποία πρωταγωνίστησαν οι κομμουνιστές και που στο μεγαλύτερο μέρος της είχε ως συστατικό της στοιχείο και την πάλη ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, χωρίς τη στήριξη του οποίου δεν ήταν δυνατό να επιβληθεί και να κρατηθεί στην εξουσία για εφτά ολόκληρα χρόνια το καθεστώς των συνταγματαρχών.
Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Αύριο: Από την αφύπνιση στην εξέγερση
ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ
12/11/2003
-- 1973: Χρονιά ανάτασης του λαϊκού κινήματος
15/11/2001
-- Η αφύπνιση του λαϊκού κινήματος
14/11/2001
-- Η πορεία προς την εξέγερση
12/11/2000
-- Αιτίες και παράγοντες της εξέγερσης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου