Η συμφωνία για τις βάσεις στην Ελλάδα

12 ΟΚΤΩΒΡΗ 1953

Η συμφωνία για τις βάσεις στην Ελλάδα

«Τελικά, αυτή η χώρα (σ.σ. η Ελλάδα) είναι

στην ουσία όργανό μας. Ενα όργανο που εμείς

διαμορφώνουμε για να χρησιμοποιήσουμε στην

επέκταση της εξωτερικής μας πολιτικής»

Κ. Ράνκιν

επιτετραμμένος των ΗΠΑ στην Αθήνα, 1948

Ηταν 12 Οκτωβρίου του 1953, 8 το βράδυ, όταν οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι της Ελλάδας και των Ηνωμένων Πολιτειών προέβησαν ταυτόχρονα, σε Αθήνα και Ουάσιγκτον, στην παρακάτω ανακοίνωση¹:

«Εις εκπλήρωσιν των εκ του άρθρου 3 της Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού απορρεουσών υποχρεώσεών των, η κυβέρνησις του Βασιλείου της Ελλάδος με την έγκριση της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως και η κυβέρνησις των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής υπέγραψαν σήμερον μίαν Διμερή Συμφωνία, παρέχουσα εις τας Ηνωμένας Πολιτείας το δικαίωμα όπως βελτιώσωσιν και χρησιμοποιήσωσιν από κοινού μετά της ελληνικής κυβερνήσεως ωρισμένα αεροδρόμια και ναυτικάς εγκαταστάσεις εν Ελλάδι. Η συμφωνία έχει ως προορισμόν, διευκολυνομένης της ολοκληρώσεως της αμύνης της Ελλάδος, της αναπτυχθείσης κατά τα τελευταία πέντε έτη με την αμερικανικήν βοήθειαν, εντός του αμυντικού συστήματος του ΝΑΤΟ, να ενισχύση την ασφάλειαν της περιοχής του Βορείου Ατλαντικού και να διαφυλάξη τη διεθνήν ειρήνην και ασφάλειαν. Η κοινή προσπάθεια των δύο χωρών όπως βελτιωθή και ενισχυθή η συλλογική ικανότης προς αντίστασιν εναντίον ενόπλου επιθέσεως αντικατοπτρίζει το επικρατούν πνεύμα συνεργασίας και τους δεσμούς φιλίας ήτις υφίσταται μεταξύ Ελλάδος και Ηνωμένων Πολιτειών».

Ηταν ολοφάνερο πως με τη νέα συμφωνία ενισχυόταν η αμερικανική επικυριαρχία στην Ελλάδα, αλλά και η εξουσία της άρχουσας τάξης. Επρόκειτο για ένα ακόμη σημαντικό βήμα στην πορεία πρόσδεσης της χώρας στον βορειοαμερικανικό ιμπεριαλισμό το τρίτο κατά σειρά μετά το δόγμα Τρούμαν (12/3/1947) και τα επακόλουθά του, αλλά και η ένταξη της χώρας στην Ατλαντική Συμμαχία (18/2/1952). Επρόκειτο για τη συμφωνία βάσει της οποίας εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα οι στρατιωτικές βάσεις των Ηνωμένων Πολιτειών.

Τα προηγηθέντα της συμφωνίας

Η συμφωνία υπογράφηκε στην Αθήνα, στο υπουργείο Εξωτερικών, από τον Ελληνα υπουργό Στ. Στεφανόπουλο και τον Αμερικανό πρεσβευτή Κάβεντις Κάνον στις 12 Οκτώβρη του ιδίου έτους. Την ίδια μέρα, στις 7μ.μ., το Υπουργικό Συμβούλιο, με αξιοθαύμαστη σπουδή, κύρωσε τη συμφωνία θέτοντάς την αμέσως σε ισχύ

Από την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, που οι Ηνωμένες Πολιτείες έβαλαν πόδι στην Ελλάδα, με τις «ευλογίες» της ντόπιας ολιγαρχίας είχαν εξασφαλίσει το δικαίωμα να χρησιμοποιούν για λογαριασμό τους μια σειρά από στρατηγικά σημεία της χώρας. Οταν δε τέλειωσαν οι πολεμικές αναμετρήσεις θέλησαν να μονιμοποιήσουν και να επεκτείνουν τη στρατιωτική παρουσία τους στον ελληνικό χώρο. Ετσι, το 1952, ζήτησαν από την ελληνική κυβέρνηση- την οποία ήλεγχαν τα κόμματα του Κέντρου- να τους παραχωρήσει αεροπορικές βάσεις, πράγμα που πρακτικά σήμαινε να χρησιμοποιούν ανεξέλεγκτα όλα ανεξαιρέτως τα ελληνικά αεροδρόμια. Το σχετικό σχέδιο συμφωνίας, που είχε αποδεχτεί η κυβέρνηση Πλαστήρα - Βενιζέλου, έλεγε μεταξύ άλλων ότι «η βασιλική ελληνική κυβέρνηση παραχωρεί στην κυβέρνηση των ΗΠΑ το δικαίωμα να εγκαταστήσει στρατιωτικές αεροπορικές υπηρεσίες και επικοινωνίες, σ' ολόκληρη την Ελλάδα, για μεταβατική περίοδο τριών χρόνων»². Ομως τελική συμφωνία δεν υπογράφτηκε λόγω του ότι μεσολάβησε περίοδος εκλογών από τις οποίες νικητής βγήκε η λεγόμενη Δεξιά, δηλαδή το κόμμα "Ελληνικός Συναγερμός" του Αλ. Παπάγου. Ωστόσο, και χωρίς συμφωνία οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποίησαν για τους δικούς τους στρατιωτικούς σκοπούς, τους ελληνικούς στρατιωτικούς- και άλλους- χώρους που επιθυμούσαν, χωρίς να συναντήσουν το παραμικρό εμπόδιο από μέρους των ελληνικών αρχών³ . Φυσικά, όταν ήρθε στην κυβερνητική εξουσία το κόμμα του Παπάγου έλυσε αμέσως την τυπική εκκρεμότητα που υπήρχε, δίνοντας στους Αμερικανούς ακόμη περισσότερα προνόμια και δικαιώματα πάνω στο ελληνικό έδαφος, ευελπιστώντας να πάρει απ' αυτούς ως αντάλλαγμα μια μικρή έστω αύξηση της περιβόητης αμερικανικής βοήθειας. Τις σχετικές διαπραγματεύσεις ανέλαβε ο τότε υπουργός Συντονισμού Σπ. Μαρκεζίνης, ο οποίος, γι' αυτό το σκοπό, την Ανοιξη του '53, ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες.

«Μετέφερα τότε εις WASHINGTON - γράφει ο Μαρκεζίνης⁴- προς τον Πρόεδρο Αϊζενχάουερ τη σχετική πρότασιν του Στρατάρχου Παπάγου την οποίαν κατ' αρχήν συνεζήτησα και με τον τότε υπουργόν των Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, Φόστερ Ντάλες».

Ποια όμως ήταν η πρόταση του Παπάγου; Ο ίδιος μιλώντας στη Βουλή, στις 27/11/1953, σημείωνε μεταξύ άλλων. «Είμαι ευτυχής, κύριοι βουλευτές, και υπερήφανος, διότι υπεγράφη η συμφωνία περί στρατιωτικών ευκολιών, δι' ής παραχωρούνται βάσεις εν Ελλάδι προς τας ενόπλους δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Πρέπει να σας είπω, ότι ευθύς ως εξελέγη ο στρατηγός Αϊζενχάουερ Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, απηύθυνα προς αυτόν προσωπικήν επιστολήν, διά της οποίας του εισηγούμην, όπως διά την καλυτέραν διασφάλισιν της αμύνης της Ελλάδος και εντός του πλαισίου του άρθρου 51 του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών και του άρθρου 3 του Οργανισμού του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, συναφθή συμφωνία περί παραχωρήσεως βάσεων εκ μέρους της Ελλάδος προς τας Ηνωμένας Πολιτείας»⁵. Στην πραγματικότητα βέβαια ο Μαρκεζίνης είχε ως αποστολή, κατά τη διάρκεια παραμονής του στις ΗΠΑ, να διαπραγματευτεί συμφωνία 4ετούς οικονομικής βοήθειας από μέρους των ΗΠΑ στην Ελλάδα με αντάλλαγμα την παραχώρηση των βάσεων, χωρίς φυσικά να συναντήσει την ανταπόκριση που θα επιθυμούσε. Να πώς ο ίδιος παρουσιάζει το θέμα περιγράφοντας την ιδιαίτερη συνάντησή του με τον Αμερικανό υπουργό εξωτερικών Φόστερ Ντάλες⁶: «Στην ιδιαίτερη συνάντησή μας- γράφει ο Μαρκεζίνης- τα πράγματα δεν επήγαν καλύτερα. Εξήγησα ότι η οικονομική βοήθεια των διακοσίων περίπου εκατομμυρίων δολαρίων που εζητούσαμε, δηλαδή το δέκατο περίπου των όσων είχε δαπανήσει μέχρι τότε η Αμερική για τη χώρα μας, ήταν ασήμαντη. Η οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας θα εξασφάλιζε όσα είχαν επιτευχθεί και η στενότερη σύνδεσή της με την Αμερική, με την παροχή διευκολύνσεων (σ.σ. εννοεί τις βάσεις) στην Ελλάδα, θα απέβαινε προς όφελος των Αμερικανών».

Τελικά, η διαπραγμάτευση απέδωσε ψίχουλα. Η περιβόητη αμερικανική βοήθεια ανήλθε στα 75 εκατομμύρια δολάρια, αλλά αυτό σε τίποτα δεν εμπόδισε τη σύναψη της συμφωνίας για τις βάσεις. Για την κυβέρνηση του Παπάγου καλά ήταν και τα ψίχουλα αφού τα έδιναν οι Αμερικανοί. Γι' αυτό κι ο Μαρκεζίνης περιχαρής δήλωνε στον αθηναϊκό Τύπο στις 21 Μάη1953: «Δύνασθε να αναγγείλετε ότι ο σκοπός του ταξιδιού μου εις την Αμερικήν επέτυχεν απ' άκρου εις άκρον»⁷.

Ουσιαστικά, λοιπόν, το ζήτημα της εγκατάστασης των αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα είχε τελειώσει από το Μάη του '53. Τυπικά, όμως, η σχετική συμφωνία υπογράφηκε στην Αθήνα, στο υπουργείο Εξωτερικών, από τον Ελληνα υπουργό Στ. Στεφανόπουλο και τον Αμερικάνο πρεσβευτή Κάβεντις Κάνον στις 12 Οκτωβρίου του ιδίου έτους. Την ίδια μέρα, στις 7μ.μ., το Υπουργικό Συμβούλιο, με αξιοθαύμαστη σπουδή, κύρωσε τη συμφωνία θέτοντάς την αμέσως σε ισχύ.

Το περιεχόμενο της συμφωνίας

Το κείμενο της συμφωνίας που δόθηκε στη δημοσιότητα φανέρωνε με απόλυτη σαφήνεια και καθαρότητα πως η Ελλάδα μετατρεπόταν σε προτεκτοράτο των Ηνωμένων Πολιτειών. Ουσιαστικά οι ΗΠΑ μπορούσαν να κάνουν ό,τι τραβούσε η ψυχή τους και λογαριασμό να μη δίνουν. Βάσει του δημοσιευμένου κειμένου της συμφωνίας η ελληνική κυβέρνηση εξουσιοδοτούσε την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να χρησιμοποιεί οδούς, σιδηροδρομικές γραμμές και άλλους χώρους και να κατασκευάζει, να αναπτύσσει, να χρησιμοποιεί και να θέτει σε λειτουργία στρατιωτικά και βοηθητικά έργα στην Ελλάδα. Επίσης οι Ηνωμένες Πολιτείες αποκτούσαν το δικαίωμα να φέρουν, εγκαταστήσουν και στεγάσουν σε ελληνικό έδαφος στρατιωτικές δυνάμεις και άλλο προσωπικό. Οι ένοπλες αυτές δυνάμεις τους, μαζί με το υλικό που είχαν υπό τον έλεγχό τους αποκτούσαν το δικαίωμα να εισέρχονται, εξέρχονται, υπερίπτανται «ελευθέρως εν Ελλάδι και εις τα χωρικά της ύδατα, υπό την επιφύλαξιν οιασδήποτε τεχνικής συνεννοήσεως... Αι ενέργειαι αύται απαλλάσσονται οιωνδήποτε τελών, δικαιωμάτων και φόρων».

Το άρθρο 2 της συμφωνίας προέβλεπε την ατέλεια των μηχανημάτων, υλικών και εφοδίων που εισήγαγαν στην Ελλάδα οι Ααμερικανοί καθώς και το δικαίωμά τους να τα εξάγουν ελεύθερα, με την υποχρέωση βεβαίως του ελληνικού δημοσίου να αποζημιώσει τις ΗΠΑ για τις εγκαταστάσεις των βάσεων που δε θα έπαιρναν μαζί τους, εάν κι εφόσον κάποτε έφευγαν από τη χώρα.

Με το άρθρο 3 οι Αμερικανοί αποκτούσαν το δικαίωμα να ιδρύσουν στην Ελλάδα δικά τους στρατιωτικά ταχυδρομεία.

Η διάρκεια της συμφωνίας, που θα έμπαινε σε ισχύ αμέσως με την υπογραφή της προβλεπόταν να είναι ίση με τη διάρκεια ισχύος της βορειοατλαντικής συνθήκης⁸.

Η συμφωνία είχε και δύο απόρρητα παραρτήματα. Το ένα αφορούσε τις λεπτομέρειες του προνομίου της ετεροδικίας (δινόταν δηλαδή το αποικιοκρατικού χαρακτήρα δικαίωμα στο αμερικάνικο προσωπικό των βάσεων να δικάζεται στις ΗΠΑ για αδικήματα που διέπραξε στην Ελλάδα) και το άλλο τα μέρη στα οποία θα κατασκευάζονταν βάσεις⁹.

Η συμφωνία και ο πολιτικός κόσμος

Η συμφωνία δεν κυρώθηκε ουσιαστικά ποτέ από την Ολομέλεια της Βουλής κι αυτό κατά παράβαση του Συντάγματος της χώρας που προέβλεπε ότι για να παραχωρηθεί ελληνικό έδαφος σε ξένη δύναμη ή για να γίνει δεκτός σε ελληνικό έδαφος ξένος στρατός χρειαζόταν νόμος ψηφισμένος από την Ολομέλεια του Κοινοβουλίου. Οταν υπογράφηκε η συμφωνία η Ολομέλεια της Βουλής δε λειτουργούσε και δε συγκλήθηκε εκτάκτως από την κυβέρνηση, παρ' όλο που αυτό επιβαλλόταν να γίνει. Ετσι, το δημοσιευμένο κείμενο της συμφωνίας- όχι, όμως και τα απόρρητα παραρτήματα- πέρασε από την Επιτροπή εξουσιοδοτήσεων της Βουλής στις 22- 23/10/1953 όπου:

Ο πρωθυπουργός Αλ. Παπάγος χαρακτήρισε τη συμφωνία «σημαντικόν σταθμόν στην ιστορίαν της νεωτέρας Ελλάδος» και εξέφρασε τη βαθιά του ικανοποίηση. Ο υπουργός άμυνας Π. Κανελλόπουλος που την εισηγήθηκε για λογαριασμό της κυβέρνησης, πλέοντας σε πελάγη ευτυχίας, σημείωσε ανάμεσα σε άλλα ότι «διά της συμφωνίας αυτής, η αλληλεγγύη των ΗΠΑ προς την Ελλάδα κατέστη έτι βαθυτέρα, έτι εντονωτέρα». Ο Γ. Παπανδρέου που είχε εκλεγεί βουλευτής με το Κόμμα του Παπάγου, αλλά εκείνο το διάστημα είχε περάσει στο κόμμα των Φιλελευθέρων και ήταν συναρχηγός του (μαζί με τον Σοφοκλή Βενιζέλο) δε δίσταζε να διατυμπανίσει ότι «η Αμερικανική δύναμις έρχεται εις την Ελλάδα ως εγγύησις ασφαλείας. Τη χαιρετίζομεν».

Τελικά η συμφωνία κυρώθηκε με τις ψήφους του «Ελληνικού Συναγερμού» και του κόμματος των Φιλελευθέρων, ενώ αντιτάχθηκε η ΕΠΕΚ (ό,τι δηλαδή είχε απομείνει ως ΕΠΕΚ μετά το θάνατο του Πλαστήρα) και το νεοσύστατο Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού, που είχε προέλθει από την ένωση του Δημοκρατικού Κόμματος του Γ. Καρτάλη με το ΣΚΕΛΔ του Αλ. Σβώλου. Από το χώρο της Αριστεράς ευθύς εξαρχής εναντίον της συμφωνίας τάχθηκε η ΕΔΑ (που δεν αντιπροσωπευόταν τότε στη Βουλή) και φυσικά το παράνομο ΚΚΕ με το ΑΚΕ.

Η ΕΔΑ, με ανακοίνωση της Διοικούσας Επιτροπής της, χαρακτήρισε τη συμφωνία καίριο πλήγμα κατά των συμφερόντων του λαού και της εθνικής ανεξαρτησίας,¹⁰ ενώ το ΚΚΕ σε κοινή ανακοίνωσή του με το ΑΚΕ, στις 13/10/1953, έκανε λόγο για έγκλημα εθνικής προδοσίας υπογραμμίζοντας, ανάμεσα στα άλλα, πως η «καινούργια πολεμική συμφωνία παραδίνει την Ελλάδα» και τους Ελληνες «χειροπόδαρα δεμένους στη διάθεση του Αμερικάνου γιάνκη επιδρομέα»¹¹.

Η ιστορία δικαίωσε απόλυτα τις θέσεις του ΚΚΕ, αλλά και των υπολοίπων πολιτικών δυνάμεων που αντιτάχθηκαν στην εγκατάσταση των αμερικανικών βάσεων στη χώρα μας. Οι βάσεις αυτές δεν πρόσφεραν ποτέ το παραμικρό στην αμυντική ικανότητα της Ελλάδας. Οποτε χρησιμοποιήθηκαν ήταν σε βάρος των συμφερόντων του ελληνικού λαού, και η χρησιμοποίησή τους αποσκοπούσε στην ενίσχυση της αμερικανικής παρουσίας στην ευρύτερη περιοχή. Η ΝΑΤΟική επέμβαση στη Γιουγκοσλαβία είναι αψευδής μάρτυρας.

1 Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον εμφύλιο στη χούντα», εκδόσεις «Παπαζήση», τόμος β', σελ. 121

2 Εφημερία ΠΟΝΤΙΚΙ 28/8/87

3 Κ. Μαρδά: «Η Ελλάδα στα δίκτυα των βάσεων», εκδόσεις «Καστανιώτη», σελ. 50- 51

4 Σπ. Μαρκεζίνη: «Αναμνήσεις 1972- 1974», Αθήναι 1979, σελ. 101

5 Πρακτικά Βουλής 27/11/1953 και «Οι πρώτοι δώδεκα μήνες της Κυβερνήσεως Συναγερμού», Αθήναι Δεκέμβριος 1953, σελ. 184

6 Σπ. Μαρκεζίνη: «Σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδος», στο ίδιο, σελ. 16- 17

7 Σ. Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας», εκδόσεις «Καπόπουλος», τόμος Δ', σελ. 156

8 Γ. Ασούρα: «Η Ελλάδα κάτω από την Κυριαρχία των ΕΠΑ και του ΝΑΤΟ», εκδόσεις ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ, 1975, σελ. 31- 32, Κ. Σειρηνίδη: «Η στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην Ελλάδα», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 22, Κ. Μαρδά, στο ίδιο, σελ. 58- 59 κ. α)

9 Κ. Μαρδά, στο ίδιο, σελ. 61

10 "ΑΥΓΗ", 21/10/1953

11 Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ, τόμος 7ος, εκδόσεις ΣΕ, σελ. 359- 362

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

10/10/2010

 -- Οι αμερικάνικες στρατιωτικές βάσεις στην Ελλάδα

11/10/2009

 -- Παραμένουν ως «διευκολύνσεις»

19/10/2003

 -- Ενα μαύρο καθεστώς πενήντα χρόνων

15/10/2000

 -- Η συμφωνία για τις βάσεις στην Ελλάδα

12/10/1997

 -- Εξω οι βάσεις του θανάτου