ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΤΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΡΩΣΙΑ

 

• 
  

του Στρατή Δουνιά

«Να σκοτώνονται οι λαοί για τ’ αφέντη το φαΐ». Μ’ αυτό μόνο το στίχο του Κώστα Βάρναλη θα μπορούσε κανείς με ελάχιστες λέξεις να περιγράψει το πραγματικό περιεχόμενο και νόημα των ιμπεριαλιστικών πολέμων.

Δεκάδες είναι οι πόλεμοι, οι στρατιωτικές επεμβάσεις που έχουν διεξάγει τα καπιταλιστικά κράτη και οι διεθνείς συμμαχίες και ενώσεις τους τα τελευταία 100 χρόνια. Σε αυτήν τη μακρά ιστορική διαδρομή, είναι διαχρονικής ισχύος και σημασίας τα όσα έγραφε σε Απόφασή της μια ομάδα Ρώσων σοσιαλδημοκρατών για το χαρακτήρα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου: «Η πάλη για αγορές και η καταλήστευση ξένων χωρών, η τάση να καταπνίξουν το επαναστατικό κίνημα του προλεταριάτου και της δημοκρατίας στο εσωτερικό των χωρών, η τάση να αποβλακώσουν, να διασπάσουν και να εξοντώσουν τους προλετάριους όλων των χωρών, σπρώχνοντας τους μισθωτούς σκλάβους του ενός έθνους ενάντια στους μισθωτούς σκλάβους του άλλου έθνους προς όφελος της αστικής τάξης, αυτό είναι το μοναδικό πραγματικό περιεχόμενο και το μοναδικό πραγματικό νόημα του πολέμου»1.

Ωστόσο, στην ιστορία του 20ού αιώνα, υπήρξαν φορές που οι «μισθωτοί σκλάβοι» αρνήθηκαν να χύσουν το αίμα τους, να σκοτώσουν και να σκοτωθούν προς όφελος των αστικών τους τάξεων. Υπήρξαν ακόμα φορές που έστρεψαν μαζικά τα όπλα τους αντίστροφα, εναντίον του πραγματικού τους εχθρού, παίρνοντας το μέρος της επαναστατημένης εργατικής τάξης.

Τέτοιο κορυφαίο παράδειγμα αποτελεί το πέρασμα με την επαναστατική πλευρά χιλιάδων και χιλιάδων στρατιωτών, ναυτών και αξιωματικών του τσαρικού στρατού στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου και για τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης. Αυτό το πέρασμα δε συντελέστηκε εν μία νυκτί. Καταρχάς προϋπήρχε η αναγκαία θεωρητική επεξεργασία για τη στάση των κομμουνιστών στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.

Η Απόφαση της σύσκεψης στελεχών του ΣΔΕΚΡ, γραμμένη στα 1914, ανέφερε όσον αφορά τα καθήκοντα της σοσιαλδημοκρατίας:

«Ολόπλευρη προπαγάνδιση της σοσιαλιστικής επανάστασης, που ν’ αγκαλιάζει και το στρατό και το θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων, και της ανάγκης να στρέψουν τα όπλα όχι ενάντια στ’ αδέλφια τους, τους μισθωτούς σκλάβους των άλλων χωρών, αλλά ενάντια στις αντιδραστικές και αστικές κυβερνήσεις και τ’ αστικά κόμματα όλων των χωρών. Απόλυτη ανάγκη να οργανωθούν παράνομοι πυρήνες και ομάδες μέσα στα στρατεύματα όλων των εθνών, για τη διεξαγωγή μιας τέτοιας προπαγάνδας σ’ όλες τις γλώσσες»2.

Παράλληλα, οι μπολσεβίκοι και ο ίδιος ο Λένιν διεξήγαγαν οξύτατη ιδεολογική αντιπαράθεση με τον οπορτουνισμό, τους ηγέτες της Β΄ Διεθνούς.3

Η ζύμωση των παραπάνω θέσεων και η μαζική δουλειά σ’ αυτήν τη γραμμή στην εργατική τάξη και τα στρατευμένα παιδιά της εξ αντικειμένου προετοίμαζε και θωράκιζε δυνάμεις για τις κατοπινές –επαναστατικές– εξελίξεις. Στα 1916 το κλίμα στις γραμμές του ρωσικού στρατού «…γινόταν όλο και πιο απαισιόδοξο. Ο αριθμός των λιποτακτών αυξανόταν σε όλες τις χώρες, ιδιαίτερα στη Ρωσία. Οι στρατιώτες είχαν κουραστεί από τις συνεχείς μάχες, τις στερήσεις και την αιματοχυσία που δεν είχε κανένα νόημα. Παντού βρίσκονταν επαναστάτες ανάμεσά τους, που την αυθόρμητη δυσαρέσκεια προσπαθούσαν να την μετατρέψουν σε συνειδητή εναντίωση στον πόλεμο. Μπολσεβίκικοι πυρήνες (μικρές μυστικές ομάδες) δρούσαν και στα πλοία του Στόλου της Βαλτικής. Οι στρατιώτες και οι ναύτες όλο και συχνότερα αρνούνταν να υπακούσουν στις εντολές. Ολόκληρα συντάγματα αρνήθηκαν να πυροβολήσουν εργάτες που διαδήλωναν ή εξεγερμένους αγρότες»4.

Έχει σημασία να σημειωθεί πως, στην προσπάθεια της ρωσικής αστικής τάξης να αντιστρέψει την κατάσταση αυτή, προσέτρεξε και ο Αλμπέρ Τομά, Γάλλος σοσιαλδημοκράτης και υπουργός Εξοπλισμών τότε. Ο Τομά επισκέφτηκε τη Ρωσία για δύο μήνες (Απρίλης-Ιούνης 1917) και ταξίδεψε στο μέτωπο προσπαθώντας να πείσει τους Ρώσους στρατιώτες να συνεχίσουν τον πόλεμο.

Στη διάρκεια της επανάστασης του Φλεβάρη του 1917, το πέρασμα των στρατιωτών στο πλευρό του επαναστατημένου λαού πήρε μαζικά χαρακτηριστικά. Το βράδυ της 27ης Φλεβάρη 1917, στο πλευρό της Επανάστασης είχαν περάσει πάνω από 66 χιλιάδες στρατιώτες της φρουράς της Πετρούπολης.5

Την 1η Μάρτη το Σοβιέτ των Εργατών Αντιπροσώπων της Πετρούπολης πήρε απόφαση για την οργάνωση τμήματος στρατιωτών του Σοβιέτ και άρχισε να ονομάζεται Σοβιέτ των Εργατών και Στρατιωτών Αντιπροσώπων της Πετρούπολης.6

Στις παραμονές της Επανάστασης του Οκτώβρη, η πλειοψηφία των στρατιωτών είχε συνταχτεί με τους μπολσεβίκους.7

Στο άρθρο αυτό καταγράφονται μικρές ή μεγαλύτερες αντιδράσεις στρατιωτών ενάντια στην ιμπεριαλιστική επέμβαση στη Σοβιετική Ρωσία, που ξεκίνησε ενώ ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ακόμα διαρκούσε, λίγους μήνες μετά από τη νίκη της Σοσιαλιστικής Επανάστασης του Οκτώβρη του 1917.

Από την άνοιξη του 1918, ξεκίνησε η απόβαση των πρώτων αγγλικών, γαλλικών και αμερικανικών στρατευμάτων.8 Μετά από την ήττα της Γερμανίας, το Νοέμβρη του 1918, εντάθηκε η επέμβαση: 14 καπιταλιστικά κράτη, ανάμεσα σ’ αυτά και η Ελλάδα, συμμετείχαν στην ιμπεριαλιστική εκστρατεία με συνολική δύναμη 300.000 αντρών.9 Ο στόχος του διεθνούς ιμπεριαλισμού ήταν η ανατροπή της εργατικής εξουσίας. Ο Λένιν έγραψε σχετικά: «Οι εχθροί της Σοβιετικής Ρωσίας μας περισφίγγουν σ’ ένα στενό σιδερένιο κλοιό, για ν’ αφαιρέσουν από τους εργάτες και τους αγρότες όλα όσα τους έδωσε η Οχτωβριανή Επανάσταση. Η σημαία της ρωσικής κοινωνικής επανάστασης, που ανεμίζει ψηλά, δεν αφήνει σε ησυχία τους διεθνείς άρπαγες –τους ιμπεριαλιστές, και αυτοί άρχισαν τον πόλεμο εναντίον μας, άρχισαν τον πόλεμο ενάντια στη σοβιετική εξουσία, τα έβαλαν με την εξουσία των εργατών και αγροτών»10.

Μετά από περίπου δυο χρόνια, τα ιμπεριαλιστικά στρατεύματα αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν απ’ τα εδάφη της Σοβιετικής Ρωσίας, έχοντας αποτύχει στους σκοπούς τους.11

Στην υπεράσπιση της σοβιετικής εξουσίας, σημαντική ήταν η συνεισφορά και η αλληλεγγύη εργαζόμενων απ’ όλο τον κόσμο, για την οποία έχουμε γράψει σε προηγούμενο άρθρο της ΚΟΜΕΠ12, αλλά και στρατιωτών και ναυτών των καπιταλιστικών κρατών που, όπως θα δούμε, σε ορισμένες περιπτώσεις αρνήθηκαν να πολεμήσουν ενάντια στο ρωσικό λαό ή ακόμα και ενώθηκαν μαζί του.

Όσα αναφέρονται στη συνέχεια δεν έχουν μόνο ιστορική σημασία. Η συνεχιζόμενη καπιταλιστική κρίση, οι οξύτατοι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί και οι μεγάλες αντιθέσεις των ισχυρών καπιταλιστικών κρατών μπορούν να οδηγήσουν σε νέες πολεμικές συγκρούσεις ή ακόμα και σε γενικευμένο ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Η όξυνση των αντιθέσεων μεταξύ της ελληνικής και της τουρκικής αστικής τάξης, σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στην έτσι κι αλλιώς «εύφλεκτη» περιοχή μας, μπορεί να οδηγήσουν σε άμεση πολεμική εμπλοκή της Ελλάδας.

Σε μια τέτοια εμπλοκή, η αστική τάξη –όπως το έκανε και στην περίπτωση της συμμετοχής στην εκστρατεία στη «Μεσημβρινή Ρωσία»13– θα σηκώσει τη σημαία των «εθνικών συμφερόντων» προκειμένου να εγκλωβίσει την εργατική τάξη και να την σύρει στον πόλεμο υπέρ των καπιταλιστικών συμφερόντων.

Η ιστορική πείρα μπορεί να συμβάλει ώστε να αποκρουστεί η αστική προπαγάνδα, να κατανοηθεί η «άβυσσος» που χωρίζει την πατρίδα των εργατών απ’ τους αστούς. Ο λαός να μη χύσει το αίμα του για τα κέρδη των εκμεταλλευτών του. Να μη μετρήσει νεκρούς και τραυματίες για αλλότρια συμφέροντα.

Η εργατική τάξη, με τη δική της οργάνωση, να παλέψει για τη δική της απελευθέρωση: Για να ηττηθεί ο όποιος πιθανός ιμπεριαλιστής εισβολέας –είτε είναι προσωρινός «σύµµαχος» είτε είναι προσωρινός «αντίπαλος» της αστικής τάξης της χώρας– αλλά και η εγχώρια αστική τάξη. «Μόνο έτσι µπορεί να γίνει εφικτό το πέρασµα της εξουσίας στην εργατική τάξη και η διέξοδος από τη βαρβαρότητα του καπιταλιστικού συστήµατος που, όσο κυριαρχεί και σαπίζει, θα φέρνει εναλλάξ πότε τον πόλεµο, πότε την ιµπεριαλιστική “ειρήνη” µε το πιστόλι στον κρόταφο των λαών»14.

ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

 Ο Λένιν τόνιζε ιδιαίτερα την καθοριστική σημασία που είχε για τη νίκη του σοβιετικού λαού η στάση των στρατιωτών και των ναυτών των καπιταλιστικών κρατών. Έγραψε: «Με τη διαφώτιση και την προπαγάνδα αποσπάσαμε από την Αντάντ τα ίδια της τα στρατεύματα. Νικήσαμε τους ιμπεριαλιστές όχι μόνο με τους στρατιώτες μας, αλλά και στηριζόμενοι στη συμπάθεια που τρέφουν για μας οι ίδιοι οι δικοί τους στρατιώτες»15.

Απ’ την αντίπαλη πλευρά, ο στρατηγός Ντ’ Ανσέλμ είπε απευθυνόμενος σε μέλος της παράνομης Κομματικής Επιτροπής των Μπολσεβίκων της Οδησσού: «Γνωρίζω ότι εσείς αποσυνθέσατε τα μισά στρατεύματά μου και ιδίως τα γαλλικά τμήματα»16.

Επιγραμματικά, οι παράγοντες που επιδρούσαν στη συνείδηση και τη στάση των στρατιωτών απέναντι στην αντισοβιετική εκστρατεία ήταν:

• H διεθνής ακτινοβολία της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης.

• Η διαφωτιστική-προπαγανδιστική δράση των Μπολσεβίκων.17

• Η δράση των Κομμουνιστικών Κομμάτων και των εργατικών οργανώσεων στις χώρες προέλευσης των στρατιωτών.

• Η επαφή με τον ντόπιο πληθυσμό.18

• Η μεγάλη διάρκεια του πολέμου, η κούραση και οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης στη Ρωσία.19

Αυτές ήταν οι βασικές πηγές της «αποσύνθεσης» των ιμπεριαλιστικών στρατευμάτων, που μετέτρεψαν τη «βουβή» υπακοή των στρατιωτών σε δυσφορία, διαμαρτυρία, ανυπακοή και οδήγησαν ως και στην ανταρσία και τη συναδέλφωση με τον Κόκκινο Στρατό.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΚΣΤΡΑΤΕΥΤΙΚΟ ΣΩΜΑ ΣΤΗ «ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΗ ΡΩΣΙΑ»

 Στις 2 Γενάρη 1919, το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα20, μ’ επικεφαλής το στρατηγό Νίδερ, ξεκίνησε για την Ουκρανία. Τα πρώτα τμήματά του (34ο Σύνταγμα ΠΖ) αποβιβάστηκαν στην Οδησσό της «Μεσημβρινής Ρωσίας» (Ουκρανίας), στις 20 Γενάρη 1919.

Οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί του Σώματος είχαν επιλεχτεί αυστηρά, ενώ είχαν καταταχτεί και εθελοντές απ’ όλες τις μονάδες του Ελληνικού Στρατού. Ο Γιάνης Κορδάτος μάλιστα αναφέρει ότι οι αξιωματικοί που επιλέχτηκαν έπρεπε να είναι αφοσιωμένοι στο Βενιζελικό Κόμμα: «Με εμπιστευτική εγκύκλιο ρωτήθηκαν ορισμένοι αξιωματικοί αν θέλουν να πάρουν μέρος στην εκστρατεία της Ουκρανίας. Οι πρώτοι που δήλωσαν πως θέλουν να πάρουν μέρος ήταν ο Γ. Κονδύλης, ο Ν. Πλαστήρας και ο Νεόκοσμος Γρηγοριάδης»21.

Επίσης, είχε γίνει και ανάλογη ιδεολογική «κατήχηση» ενάντια στους μπολσεβίκους22, ενώ η κυβέρνηση είχε συνδέσει την εκστρατεία με την επίτευξη «εθνικών στόχων», με το χαρακτηριστικό «ο δρόμος για τη Μικρά Ασία περνά απ’ τη Ρωσία»23.

Έτσι εξηγείται η στάση των Ελλήνων στρατιωτών στη Ρωσία, που σε σύγκριση με τα υπόλοιπα ξένα στρατεύματα χαρακτηρίζεται ως «αντιδραστικότερη»24.

Ωστόσο, το «μικρόβιο» του μπολσεβικισμού άγγιξε και τους Έλληνες στρατιώτες. Η Ελληνική Κομμουνιστική Ομάδα Οδησσού κυκλοφόρησε, απ’ τις πρώτες μέρες της εγκατάστασης των Ελλήνων στρατιωτών στην πόλη, προκήρυξη γραμμένη στα ελληνικά, που βρήκε απήχηση ανάμεσα στους στρατιώτες και το περιεχόμενό της συζητιούνταν πλατιά.25 Η άμεση επαφή των Ελλήνων στρατιωτών με τους μπολσεβίκους επιβεβαιώνεται από την επιστολή που έστειλε ο Γάλλος υποστράτηγος Μπουρί (ή Μπούριους), διοικητής της 156ης Μεραρχίας, στο διοικητή του 34ου Συντάγματος, συνταγματάρχη Χρ. Τσολακόπουλο-Ρέμπελο, στις 28 Γενάρη 1919. Στην επιστολή αναφερόταν πως «…οι Έλληνες στρατιώται έχουν έλθει εις συμφωνίαν με τους μπολσεβίκους και όχι μόνον δε θα πολεμήσουν εναντίον των, όταν αυτοί επιτεθούν, αλλά και θα ενωθούν μετ’ αυτών»26.

Το Φλεβάρη του 1919, η Ισβέστια του Χάρκοβο έγραψε πως 70 Έλληνες στρατιώτες και ένας υπαξιωματικός πέρασαν στον Κόκκινο Στρατό.27

Αναφέρεται πως ένας απ’ τους Έλληνες στρατιώτες που πέρασαν στον Κόκκινο Στρατό δήλωσε: «Θέλω να γίνω μπολσεβίκος. Μόλις έμαθα ποιοι είναι οι μπολσεβίκοι, αποφάσισα να περάσω μαζί τους»28.

Οι λιποταξίες Ελλήνων στρατιωτών προς τους μπολσεβίκους επιβεβαιώνονται και απ’ τον αντισυνταγματάρχη Νεόκοσμο Γρηγοριάδη, διοικητή του ΙΙ Συντάγματος ΠΖ του Εκστρατευτικού Σώματος. Μάλιστα, ο Γρηγοριάδης όχι μόνο παραδέχεται τη λιποταξία ενός δεκανέα και δυο στρατιωτών, αλλά αποκαλύπτει πως «σκηνοθέτησε» τη…δολοφονία τους, για να μην ακολουθήσουν και άλλοι το παράδειγμά τους! Γράφει: «Τρόμαξα μια μέρα, που μου ανάφεραν στη Σεβαστούπολη πως ελιποτάκτησεν ένας δεκανέας και δυο στρατιώτες· είναι κολλητικό το παράδειγμα· τους εξελόγιασεν η μπολσεβίκικη προπαγάνδα. Έπρεπε να κοπεί το κακό στην αρχή του. Φωνάζω τον αξιωματικό Καραδήμα, των πληροφοριών, και του λέγω κρυφά, χωρίς να πάρει κανείς άλλος είδηση, να ματώσει ένα χιτώνιο κι ένα πουκάμισο, αφού τους βάλει τον αριθμό μητρώου του δεκανέα λιποτάκτη, και να τα κρύψει τη νύχτα με καμιά εξάρτυση (λουριά φυσιγγιοθηκών) σε κανένα απόμερον ακατοίκητο σπίτι. Να κάνει όμως καλά την ηθοποιία του· να μου τα φέρει λαχανιασμένος, τάχα βρίσκοντάς τα το πρωί, σε πολλούς μπροστά, φωνάζοντας πως είχε πληροφορίες ότι οι μπολσεβίκοι κρατούσαν το δεκανέα και τους δυο άνδρες σ’ ένα παλιόσπιτο, πήγε με συνοδεία και να τι βρήκε· τους εσκότωσαν οι άτιμοι!»29.

Η πειθαρχία στις γραμμές των ελληνικών στρατευμάτων –σύμφωνα με όσα έγραψε ένας φαντάρος που πήρε μέρος στην εκστρατεία30– διαταράχτηκε περαιτέρω μετά από την ήττα στην Μπερζόφσκα, το Μάρτη του 1919.

Τα ελληνικά και γαλλικά στρατεύματα είχαν εκατοντάδες νεκρούς και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη, οπισθοχωρώντας άτακτα προς την Οδησσό. Στις μάχες της Μπερζόφσκα τα ιμπεριαλιστικά στρατεύματα είχαν απώλειες 500 περίπου στρατιωτών, απ’ τους οποίους οι περισσότεροι ήταν Έλληνες.31

Το 2ο Τάγμα του 34ου Συντάγματος αρνήθηκε να χτυπήσει τους Γάλλους στρατιώτες «όταν αυτοί ξεσηκώθηκαν κι εγκατέλειψαν το μέτωπο»32.

Αργότερα, στην Κρεμιδόφσκα όπου είχαν υποχωρήσει τα ελληνικά στρατεύματα, οι φαντάροι «αποφασίζουν όλοι μαζί –με την οργανωμένη δύναμή τους– να γυρίσουνε πίσω. Κατά τις 2 με τα όπλα στο χέρι τραβάν όξω από τη σκηνή του Ταγματάρχη Μακρή και του φωνάζουν:

- Στην Οδησσό!!

- Όλοι στην Οδησσό, κι από κει στα χωριά μας!

Κιτρινισμένος ο Ταγματάρχης αναγκάζεται να υποσχεθεί και να υποκύψει».

Στην Οδησσό, οι Έλληνες στρατιώτες για μια ακόμα φορά απειθάρχησαν, όταν ο Κόκκινος Στρατός κατέλαβε την πόλη: «Κατά τις 9 το βράδυ σ’ όλη την πόλη ακούστηκαν ισχυροί κρότοι όπλων και χειροβομβίδων. Οι αξιωματικοί ξελαρυγγίζονται να φωνάζουν: Στα όπλα!... Όμως κανείς μας δεν κινείται. Αν δεν μπορούμε να ενωθούμε με τον Κόκκινο Στρατό, όμως δε θα τον χτυπήσουμε. Θα βοηθήσουμε με την παθητικότητά μας, με το σαμποτάζ, να νικήσει ο Κόκκινος Στρατός του Προλεταριάτου. Και το κάναμε αυτό! Όξω στους δρόμους γινόντανε μάχες. Κανείς μας δεν κινήθηκε να χτυπήσει τους Μπολσεβίκους. Οι περισσότεροι φαντάροι των Συμμαχικών στρατευμάτων κάνανε το ίδιο κι αυτοί»33.

Ο Έλληνας φαντάρος, έχοντας την εμπειρία αυτής της εκστρατείας, δέκα χρόνια μετά «έκλεινε» τις αναμνήσεις του γράφοντας: «Θα πάμε πάλι όταν μας στείλουν στην Ουκρανία. Όμως ετούτη τη φορά δε θ’ αρκεστούμε μόνο στην παθητική μας στάση για τη νίκη των Μπολσεβίκων. Τώρα θα προχωρήσουμε πιο πολύ: Θα ενωθούμε με τον Κόκκινο Στρατό, για την απελευθέρωσή μας»34.

ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΑΛΛΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΩΝ

 Οι Γάλλοι στρατιώτες και ναύτες ήταν εκείνοι που δημιούργησαν τα περισσότερα «προβλήματα» στην ιμπεριαλιστική εκστρατεία, με αποκορύφωμα την εξέγερση των πληρωμάτων των γαλλικών πολεμικών πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα.

Η υπογραφή της ανακωχής, μετά από την ήττα της Γερμανίας στον πόλεμο το Νοέμβρη του 1918, προκάλεσε «μπελάδες» με τους Γάλλους στρατιώτες.

Ο Αμερικανός Captain H. S. Martin σε εμπιστευτική του έκθεση αναφέρει: «Οι στρατιωτικές μονάδες θεώρησαν πως από τη στιγμή που έχει σταματήσει η μάχη στο Δυτικό Μέτωπο δε θα έπρεπε πλέον να καλούνται να πολεμούν στη Ρωσία. Επιπλέον, ασκούσαν κριτική στην Κυβέρνησή τους για έλλειψη σαφούς πολιτικής στη Ρωσία και υπήρχε συνεχής τριβή μεταξύ των Γάλλων και των Βρετανών. Όλα αυτά τα ζητήματα έτειναν να χαμηλώσουν το ηθικό των στρατιωτών σε τέτοια έκταση, όπου η ανοιχτή ανταρσία αναμενόταν από στιγμή σε στιγμή». Εκτιμούσε επίσης πως οι στρατιώτες πήγαιναν στο μέτωπο πολύ «απρόθυμα» και είχε φανεί «ότι δε θα μπορούσαμε να βασιστούμε πάνω τους για επιθετική δράση».35

Στο Tiraspol της Μολδαβίας, το Φλεβάρη του 1919, οι στρατιώτες του 58ου Συντάγματος Πεζικού αρνήθηκαν να πολεμήσουν ενάντια στους μπολσεβίκους.36

Στη Βόρεια Ρωσία, η πρώτη «ανοιχτή ανταρσία», σύμφωνα με τη στρατιωτική έκθεση, έγινε την 1η Μάρτη 1919, όταν o 2oς Γαλλικός Λόχος37 αρνήθηκε «κατηγορηματικά να μεταβεί στο μέτωπο» για να αντικαταστήσει ένα αμερικανικό τάγμα.38

Παρόμοιο «πνεύμα ανταρσίας» επέδειξε και η μονάδα που στάλθηκε να αντικαταστήσει αυτούς τους στρατιώτες. Οι περισσότεροι άντρες αρνήθηκαν να μεταβούν στην πρώτη γραμμή και κατάφεραν να μείνουν πίσω.

Μετά από αυτό το γεγονός «επικράτησε μια κατάσταση μεγάλου ενθουσιασμού μεταξύ των στρατιωτών και προς το παρόν δηλώθηκε ότι οι Γάλλοι Αξιωματικοί βρίσκονταν σε μεγάλο κίνδυνο να δολοφονηθούν από τους άντρες τους»39.

Οι φαντάροι εισέβαλαν στο κτήριο της YMCA (Χριστιανική Αδελφότητα Νεολαίας) και «έκλεψαν» διάφορα αγαθά. Ακόμα, κατέλαβαν το χώρο των αξιωματικών στον κινηματογράφο, όπου και αντικατέστησαν την επιγραφή «Αποκλειστικά για Αξιωματικούς» με μια δική τους που έγραφε: «Οι Αξιωματικοί θα βρεθούν κάτω από το χώμα».40

Γι’ αυτά τα γεγονότα, 113 Γάλλοι στρατιώτες συνελήφθησαν και στάλθηκαν στον Αρχάγγελο, όπου και φρουρούνταν από Γάλλους πεζοναύτες.41

Στις 2 Μάρτη στη Χερσώνα, κατά τη διάρκεια της επίθεσης του Κόκκινου Στρατού για να απελευθερώσει την πόλη, ο 6ος Λόχος του 176ου Συντάγματος Πεζικού αρνήθηκε να πάρει μέρος στην αντεπίθεση ενάντια στον Κόκκινο Στρατό.42

Ο Έλληνας φαντάρος που έγραψε στο «Ριζοσπάστη» τις αναμνήσεις του απ’ την εκστρατεία αναφέρει τα εξής: «Στις 2 του Μάρτη, ένας λόχος του γαλλικού στρατού διατάχτηκε να κάνει επιθετική αναγνώριση κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής. Μα η αγανάκτηση που έβραζε μέσα στα στήθια όλων μας, όλων των προλετάριων φαντάρων που σταλθήκαμε να χτυπηθούμε με τ’ αδέρφια μας της Ρωσίας, δεν μπορούσε παρά να ξεσπάσει. Έτσι, οι σύντροφοί μας Γάλλοι στρατιώτες αρνούνται να υπακούσουν στην εγκληματική διαταγή των Μιλιταριστών και στασιάζουν. Κανείς δεν μπορούσε να τους συγκρατήσει, ούτε οι θεωρίες των αξιωματικών, ούτε η τρομοκρατία. Έτσι, φαντάροι και υπαξιωματικοί, καταλαμβάνοντας όλα τα γύρω υψώματα, στρέφουν τα όπλα ενάντια στους δημίους τους αξιωματικούς. [...] Οι φαντάροι, παιδιά του φτωχού εργαζόμενου λαού, δε δέχονται να χτυπηθούν μεταξύ τους! Οι χωριάτες της Μπερζόφσκας δακρύζουν από τη συγκίνηση και ενθαρρύνονται. Η αδελφική ένωση των στρατιωτών ενάντια στους μιλιταριστές άρχισε να συντελείται»43.

Η γαλλική διοίκηση, ύστερα από την άρνηση αυτή, κάλεσε νέες στρατιωτικές ενισχύσεις, όμως και αυτές που κατέφτασαν απαίτησαν την άμεση επιστροφή στην πατρίδα τους.44

Ο Νικόλαος Πλαστήρας έγραψε πως «τα γαλλικά τμήματα δεν είχαν καμμίαν όρεξιν να πολεμήσουν»45.

Στις 17 Μάρτη, η γαλλική φρουρά του Bolshoe Ozerki «δεν αντιστάθηκε πρακτικά καθόλου, εγκατέλειψε το χωριό και αποσύρθηκε στο Obozerskaya την ίδια στιγμή που πλησίαζε μία ομάδα επιδρομής των μπολσεβίκων»46.

Την ίδια περίοδο, στο Νικολάγιεφ Γάλλοι στρατιώτες αρνήθηκαν να εκτελέσουν διαταγή επίθεσης στους μπολσεβίκους.47 Στην Μπερζόφσκα, επίσης, Γάλλοι στρατιώτες αρνήθηκαν να πολεμήσουν, ενώ «από τις τάξεις των γαλλικών στρατιωτικών μονάδων εθελοντικά παραδόθηκαν στον Κόκκινο Στρατό 13 στρατιώτες, από τους οποίους οι 9 εκδήλωσαν τη θέληση ν’ αγωνιστούν από τις γραμμές του σοβιετικού στρατού»48.

Στην Οδησσό δυο γαλλικά συντάγματα (1ο Σύνταγμα Πεζικού των Ζουαβών της Αφρικής και το 19ο Σύνταγμα Πυροβολικού) αρνήθηκαν να πολεμήσουν.49

Στην εφημερίδα «Le Communiste», η οποία εκδιδόταν στην περιοχή, δημοσιεύτηκε «επιστολή Γάλλων στρατιωτών προς Γάλλους συντρόφους» όπου έγραφαν: «Οι ηγέτες της χώρας μας δεν εκφράζουν τη βούληση του λαού, αλλά ενδιαφέρονται για τα δικά τους συμφέροντα. Καταπιέζουν την ελευθερία μας όταν μας στέλνουν να καταπνίξουμε το διεθνές κίνημα για την κοινωνική απελευθέρωση, την οποία έχουμε τόσο πολύ ανάγκη. [...] Εμείς έχουμε κάνει την επιλογή μας. Περιμένουμε υπομονετικά την ημέρα που θα μπορούμε να διηγηθούμε αυτό που συμβαίνει εδώ και να ανοίξουμε τα μάτια των Γάλλων εργατών, οι οποίοι έχουν μπερδευτεί από τα ψέματα όλου του κυβερνητικού Τύπου. Αγωνιούμε να βοηθήσουμε τη Σοβιετική Δημοκρατία, τη δημοκρατία των εργατών και των αγροτών, το μόνο πραγματικά δημοκρατικό κοινωνικό πολίτευμα»50.

Στις 5 Απρίλη, ολόκληρες μονάδες του γαλλικού στρατού εγκατέλειπαν την Οδησσό τραγουδώντας τη «Διεθνή» και φωνάζοντας επαναστατικά συνθήματα μπροστά από το κτήριο των Σοβιέτ, ενώ περισσότεροι από 200 στρατιώτες αρνήθηκαν να ακολουθήσουν το γαλλικό στρατό στην αποχώρησή του και παρέμειναν στην πόλη.51

Αναφέρεται επίσης πως οι Γάλλοι στρατιώτες προμήθευαν με όπλα τις μπολσεβίκικες οργανώσεις «για την προστασία της Επανάστασης»52. Ο Αντρέ Μαρτί53 γράφει πως ένας λόχος του 7ου Συντάγματος Σκαπανέων, «επηρεασμένος από μαχητικούς συνδικαλιστές που είχαν σχέση με τους μπολσεβίκους», έδωσε τον εξοπλισμό του στους εργάτες και απομάκρυνε τους αξιωματικούς του.54

Στη Βεσαραβία, μονάδες του 4ου και του 37ου Αποικιακού Συντάγματος αρνήθηκαν να ανοίξουν πυρ κατά του Κόκκινου Στρατού.

Ακόμα ευρύτερες ήταν οι αντιδράσεις των Γάλλων ναυτών, που έγιναν γνωστές απ’ το μικρό βιβλίο που έγραψε ο Αντρέ Μαρτί με τίτλο «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας». Η μεγάλη εξέγερση στο γαλλικό πολεμικό στόλο ξεκίνησε στις 19 Απρίλη στο θωρηκτό «France», στο αγκυροβόλιο της Σεβαστούπολης.55

Οι ναύτες είχαν έρθει σε επαφή με τους μπολσεβίκους, είχαν διαβάσει τις προκηρύξεις τους, η δυσαρέσκεια είχε εξαπλωθεί. Αρκούσε μια «σπίθα» για να ανάψει η φωτιά της εξέγερσης. Μόλις έμαθαν πως την επόμενη μέρα –που ήταν Κυριακή του Πάσχα– θα έπρεπε να φορτώσουν 700 τόνους κάρβουνο στο πλοίο, ξεσηκώθηκαν. Η εξέγερση απλώθηκε και στ’ άλλα πλοία. Στο «France», το «Jean Bart» και το «Du Chayla», οι ναύτες τραγουδούσαν επαναστατικά τραγούδια, τη «Διεθνή», ύψωσαν την Κόκκινη Σημαία, εξέλεξαν τους αντιπροσώπους τους.

Εν τω μεταξύ, στο «France» έφτασε ο αντιναύαρχος Άμετ, αρχηγός του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας, για να μιλήσει με τους εξεγερμένους ναύτες. Οι προσπάθειές του να κατευνάσει τα πνεύματα ήταν μάταιες. Το πλήρωμα τον αποδοκίμασε και του έθεσε τα αιτήματά του: «1. Όχι άλλη φόρτωση κάρβουνου στις 20 και 21 [σ.σ.: του Απρίλη]. 2. Διακοπή της επέμβασης στη Ρωσία και άμεση επιστροφή στη Γαλλία. 3. Άδειες. 4. Χαλάρωση της πειθαρχίας. 5. Καλύτερη σίτιση. 6. Πιο συχνή αλληλογραφία. 7. Αποστράτευση των παλιών κλάσεων κλπ.»56.

Την επόμενη μέρα κυριαρχούσε ο ενθουσιασμός. Όλα τα θωρηκτά βρίσκονταν υπό τον πλήρη έλεγχο των πληρωμάτων. Ο αντιναύαρχος ξανανέβηκε στο «France» και μίλησε πάλι στους ναύτες, λέγοντάς τους πως θα «μετανιώσουν» γι’ αυτό που κάνουν. Οι ναύτες απάντησαν: «Δε θα μετανιώσουμε ποτέ που σταματήσαμε αυτόν τον παράνομο και εγκληματικό πόλεμο [...] Θα ήμασταν οι απόκληροι της εργατικής τάξης και της ανθρωπότητας, αν υπακούαμε στις εντολές σας να σκοτώναμε τους Ρώσους αδερφούς μας»57.

Ενθουσιασμός επικρατούσε και στη στεριά. Εκατοντάδες Γάλλοι ναύτες διαδήλωναν μαζί με το λαό της Οδησσού. Το πανηγυρικό κλίμα αμαύρωσαν οι Έλληνες στρατιώτες που μαζί μ’ ένα τμήμα Γάλλων από το απόσπασμα απόβασης του «Jean Bart» χτύπησαν με πολυβόλα και τουφέκια το πλήθος.58

Τις επόμενες μέρες, ανταρσίες έγιναν και σε άλλα πλοία. Στο αντιτορπιλικό «Fauconneau», στο θωρηκτό καταδρομικό «Waldeck-Rousseau» και στο «Touareg».59

Την 1η Μάη, που η Οδησσός γιόρτασε την απελευθέρωσή της, τα γαλλικά πλοία είχαν ήδη πάρει το δρόμο της επιστροφής για τη Γαλλία. Ο Αντρέ Μαρτί εκτιμά πως η εξέγερση των Γάλλων ναυτών εξανάγκασε το γαλλικό ιμπεριαλισμό «να σταματήσει το στραγγαλισμό της Οκτωβριανής Επανάστασης»60. Όσο κι αν υπάρχει σ’ αυτό υπερβολή, γεγονός ήταν ότι η τέτοιας έκτασης απειθαρχία στρατιωτικών στα ιμπεριαλιστικά κελεύσματα οπωσδήποτε αποτέλεσε μια από τις αιτίες που το γαλλικό κράτος απέσυρε το στρατό απ’ την επαναστατημένη Ρωσία.

Στις αρχές του Μάη στη Σεβαστούπολη, αντιπροσωπία Γάλλων ναυτών του καταδρομικού «Mirabeu» πήρε μέρος στα εγκαίνια της Κομμουνιστικής Λέσχης «Λένιν». Οι ναύτες χάρισαν στη Λέσχη μια κόκκινη σημαία και ορισμένοι από αυτούς απεύθυναν χαιρετισμό στους παραβρισκόμενους.61

Η Γαλλία προσπάθησε να στείλει και άλλα πολεμικά πλοία στη Ρωσία, αλλά απέτυχε. Στα μέσα Ιούνη στο λιμάνι της Τουλόν, το πλήρωμα της ναυαρχίδας «Provence» αρνήθηκε να πλεύσει στη Μαύρη Θάλασσα. Τα αιτήματα των ναυτών, που σχημάτισαν μια Επιτροπή, ήταν: «Απελευθέρωση όλων των στασιαστών της Μαύρης Θάλασσας, τερματισμός της πολεμικής επέμβασης στη Ρωσία, άμεση αποστράτευση»62.

Αργότερα, στην πόλη ξέσπασε καινούργια εξέγερση ναυτών, στην οποία συμμετείχαν και εργάτες. Παρόμοια γεγονότα έγιναν και στη Βρέστη, στο Ροσφόρ και σε άλλα λιμάνια.63 Στις 19 Ιούνη, το θωρηκτό «Voltaire», στην Μπιζέρτ, αρνήθηκε να ξεκινήσει για τη Μαύρη Θάλασσα.64

Συνολικά, μέσα στο 1919 –σύμφωνα με τον Αντρέ Μαρτί– δεκάδες ήταν οι μονάδες του γαλλικού Στρατού και Ναυτικού που αρνήθηκαν να πολεμήσουν εναντίον της Σοβιετικής Ρωσίας.65

Η σημαντική επίδραση που είχε η κομμουνιστική ιδεολογία και η προπαγάνδα των μπολσεβίκων στα γαλλικά στρατεύματα καταγράφεται και στις εκθέσεις της Διεύθυνσης Πληροφοριών του υπ. Εσωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου.

Σε έκθεση του Σεπτέμβρη του 1919 αναφέρεται πως 1.500 στρατιώτες που επέστρεψαν στη Γαλλία απ’ τη Ρωσία «εκδήλωσαν ανοιχτά τη συμπάθειά τους στους μπολσεβίκους»66.

Το Φλεβάρη του 1920, 500 περίπου ναύτες θεωρούνταν πως ήταν μέλη της «Επιτροπής Άμυνας Ναυτών» (Comite de Defense de Marins), που είχε ως στόχο τη «διάδοση της μπολσεβίκικης θεωρίας ανάμεσα στους ναύτες του Γαλλικού Στόλου, σε ανάμνηση των ναυτών, οι οποίοι στασίασαν στη Μαύρη Θάλασσα»67.

Τέλος, αξίζει ξεχωριστά να αναφερθούμε στο Γάλλο λοχαγό Ζακ Σαντούλ, μόνιμο συνεργάτη της γαλλικής Στρατιωτικής Υπηρεσίας στη Ρωσία. Ο Ζακ Σαντούλ έφτασε το Σεπτέμβρη του 1917 στην Πετρούπολη με την αποστολή της προάσπισης των συμφερόντων της αστικής τάξης της χώρας του. Η Οκτωβριανή Επανάσταση όμως, η επαφή του με τους μπολσεβίκους και με τον Λένιν οδήγησαν τον Ζακ Σαντούλ, που προηγούμενα ήταν ένας «μετριοπαθής» σοσιαλιστής, να «αλλάξει στρατόπεδο». Απ’ την υπηρεσία του γαλλικού ιμπεριαλισμού, πέρασε το 1919 στον Κόκκινο Στρατό, όπου απ’ τη θέση του Γενικού Επιθεωρητή βοήθησε στην ενδυνάμωσή του, ενώ συμμετείχε επίσης δραστήρια στην οργάνωση της διαφώτισης και προπαγάνδας στα ιμπεριαλιστικά στρατεύματα.68

Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΡΑΤΕΥΣΗ ΤΟΥΣ

 Στην Αγγλία ξεσηκώθηκαν χιλιάδες στρατιώτες, διεκδικώντας την άμεση αποστράτευσή τους και να μη σταλούν σε άλλες χώρες και κυρίως στη Ρωσία.

Στις 3 Γενάρη 1919, στο Folkestone, δυο χιλιάδες άντρες αρνήθηκαν να παρελάσουν με το εγερτήριο σάλπισμα. Αντίθετα, υπό το δικό τους σινιάλο, διαδήλωσαν «για το γεγονός ότι ήταν “μπουχτισμένοι” - απόλυτα “μπουχτισμένοι”»69. Απ’ το προηγούμενο βράδυ, είχαν συμφωνήσει πως δε θα επέτρεπαν σε κανένα πολεμικό πλοίο να φύγει απ’ το Folkestone με προορισμό τη Γαλλία, μέχρι να εξασφαλιστεί στους στρατιώτες η ελευθερία τους. Η «Daily Herald» έγραψε: «Ήταν μια απόλυτα ομαλή, θρασύτατη, ανοιχτή και επιτυχημένη ανταρσία…»70.

Εν τω μεταξύ, ο αριθμός των στρατιωτών στην πόλη όλο και αυξανόταν, καθώς έφταναν τρένα με στρατιώτες που επέστρεφαν απ’ την άδειά τους. Έτσι, την επόμενη μέρα, 10.000 στρατιώτες διαδήλωσαν στους δρόμους της πόλης, ενώ εξέλεξαν και μια Επιτροπή από εκπροσώπους των στρατιωτών. Η στρατιωτική ηγεσία αναγκάστηκε να συμφωνήσει στα αιτήματα των αντρών και να δεχτεί την αποστράτευσή τους.71

Τα νέα της ανταρσίας του Folkestone διαδόθηκαν γρήγορα σ’ όλη τη χώρα, με χιλιάδες στρατιώτες να κινητοποιούνται.

Στο Dover δυο χιλιάδες στρατιώτες αρνήθηκαν να πλεύσουν για να πολεμήσουν τους μπολσεβίκους.72

Στο Osterley Park –που βρίσκεται στα περίχωρα του Λονδίνου– περίπου 1.500 άντρες επίταξαν στρατιωτικά φορτηγά και ταξίδεψαν στο Λονδίνο για να κάνουν γνωστά τα αιτήματά τους. Παρά τις προσπάθειες εκφοβισμού, έφτασαν ως το Whitehall, την έδρα της κυβέρνησης, πετυχαίνοντας να αποστρατευτούν οι περισσότεροι μέσα σε τέσσερις μέρες.73

Στο Shoreman διαδήλωσαν 7.000 άντρες, στο Shortlands 1.500 άντρες, στο Brighton 8.000 άντρες παρέλασαν κατά μήκος της παραλίας, ενώ κινητοποιήσεις έγιναν και στο Aldershot, το Blackpool, το Park Royal, το Grove Park, το Chatham, το Bristol, το Sydenham, το KemptonPark, το Maidstone και στο Fairlop.74

Στο Λονδίνο 400 άντρες αρνήθηκαν να επιβιβαστούν στο τρένο με προορισμό τη Θεσσαλονίκη ή τη Νότια Ρωσία.75

Η «Daily Herald» έγραφε πως παντού το αίσθημα ήταν το ίδιο: «Ο πόλεμος τελείωσε, δε θα πολεμήσουμε στη Ρωσία και το εννοούμε ότι θα επιστρέψουμε στην πατρίδα»76.

Στις κινητοποιήσεις του Γενάρη του 1919 υπολογίζεται πως συμμετείχαν συνολικά πάνω από 70.000 στρατιώτες.

Τον Αύγουστο στο Southampton, 300 άντρες απ’ τα Συντάγματα του Warwick, Berkshire και Gloucestershire αρνήθηκαν να παρελάσουν και να ταξιδέψουν στη Γαλλία, «πιστεύοντας ότι θα σταλούν σε απομακρυσμένες περιοχές, ειδικά στη Ρωσία»77.

Στον αγώνα συμμετείχαν και οι Άγγλοι ναύτες. Στο Milford Haven, ναύτες σήκωσαν την Κόκκινη Σημαία. Στο Rosyth, το πλήρωμα της ναυαρχίδας «Βασίλισσα Ελισάβετ», που πήρε διαταγή να αποπλεύσει για τη Βαλτική Θάλασσα, αρνήθηκε να σαλπάρει, δηλώνοντας «πως δε θέλουν να πάρουν μέρος [σ.σ. στον πόλεμο] εναντίον της Σοβιετικής Ρωσίας»78. Για τρεις βδομάδες, το πλήρωμα του πλοίου κράτησε τη θέση του, «αν και έμεινε απομονωμένο στο μέσο του λιμανιού σε απόσταση από την ακτή και από τα άλλα πλοιάρια»79.

Οι ναύτες στο Invergordon, το Portsmouth, το Devonport και στο Fort Edgar αρνήθηκαν να πάρουν μέρος στον πόλεμο με τη Ρωσία.80

Επίσης, Άγγλοι στρατιώτες που βρίσκονταν στο Danzig στασίασαν, όταν διατάχτηκαν να πάρουν τη θέση των εργατών που απεργούσαν ενάντια στη μεταφορά πολεμικού υλικού για τους εχθρούς της Σοβιετικής Ρωσίας.81

Παράλληλα, κρούσματα απειθαρχίας και ανυπακοής υπήρξαν και στις τάξεις των Άγγλων στρατιωτών στη Βόρεια Ρωσία.

H «Παγκόσμια Ιστορία της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ» αναφέρει: «Στο τέλος Ιανουαρίου του 1919 ξεσηκώθηκαν οι Άγγλοι στρατιώτες στο σταθμό Καντανάκσα της σιδηροδρομικής γραμμής του Μούρμανσκ, το Φεβρουάριο μέσα στο ίδιο το Μούρμανσκ και λίγο αργότερα στον Αρχάγγελο»82.

Στο Seletskoe, το Φλεβάρη του 1919, στρατιώτες του Τάγματος Yorkshire, που μόλις είχαν φτάσει απ’ το Murmansk και διατάχτηκαν να πάνε στις πρώτες γραμμές του μετώπου, αρνήθηκαν να υπακούσουν στις εντολές. Οι φαντάροι απαίτησαν απαντήσεις στα ερωτήματα: «Γιατί είμαστε στη Ρωσία;», «Γιατί πολεμάμε τους Μπολσεβίκους;».83 Μετά από συζήτηση με το διοικητή τους, επέμειναν στην άρνησή τους. Την επόμενη μέρα, ένας συνταγματάρχης μίλησε στους στρατιώτες και ζήτησε όποιος από αυτούς ήταν πρόθυμος να πάει στο μέτωπο να κάνει δύο βήματα μπροστά. Κανείς όμως δεν κινήθηκε. Τότε, είπε πως όποιος δεν επιθυμεί να πάει στο μέτωπο να μείνει στη θέση του. Ξανά, κανείς στρατιώτης δεν κινήθηκε. Τελικά, για να καμφθεί η αντίσταση των στρατιωτών, στάλθηκαν για μια μακρά και εξαντλητική πεζοπορία χωρισμένοι σε μικρές ομάδες. Επιστρέφοντας εξουθενωμένοι, υπάκουσαν στις εντολές «με μεγάλο δισταγμό»84.

Σε αμερικανική στρατιωτική έκθεση, καταγράφονται και άλλες περιπτώσεις άρνησης στρατιωτών να μεταβούν στη γραμμή του πυρός.85

Επίσης, στο Kurgomin, το Μάρτη του 1919, μια περίπολος που διατάχτηκε να κάψει ένα κοντινό χωριό, αρνήθηκε να εκτελέσει την εντολή, αμφισβητώντας «το κατά πόσο θα ήταν σοφό να κάψουν ένα χωριό το οποίο δεν είχε καταληφθεί απ’ τον εχθρό»86. Γι’ αυτήν τη στάση τους οι άντρες αντιμετώπισαν την άγρια επίπληξη του ταγματάρχη Edwards, που όμως δεν κατάφερε να τους μεταπείσει. Αργότερα, 7 από τους 27 άντρες της περιπόλου δέχτηκαν να φύγουν για το χωριό, επέστρεψαν όμως χωρίς να έχουν καταφέρει να εκτελέσουν την αποστολή τους. Μερικές μέρες μετά, μια περίπολος 20 αντρών στάλθηκε ξανά να κάψει το χωριό. Οι στρατιώτες «έβαλαν αρκετές πυρκαγιές (που έσβησαν αμέσως οι ντόπιοι) και επέστρεψαν στο Kurgomin χωρίς να έχουν εκπληρώσει το σκοπό τους». Αυτή η προσπάθεια εμπρησμού του χωριού ήταν και η τελευταία.

Ακόμα, αναφέρεται πως το πλήρωμα ενός βρετανικού καταδρομικού στη Βαλτική πραγματοποίησε ανταρσία.87

Ο Λένιν, μιλώντας στο 1ο Πανρωσικό Συνέδριο των Εργαζόμενων Κοζάκων (1 Μάρτη 1920), αναφέρθηκε σε γράμματα Άγγλων στρατιωτών απ’ την περιοχή του Αρχάγγελου που δημοσιεύτηκαν στον αγγλικό Τύπο, όπου: «Λένε πως βρήκανε στη ρωσική γη προκηρύξεις στην αγγλική γλώσσα, που εξηγούσαν ότι τους είχαν εξαπατήσει, ότι τους οδηγούν σε πόλεμο ενάντια στους εργάτες και τους αγρότες που ίδρυσαν δικό τους κράτος. Οι στρατιώτες αυτοί έγραφαν πως δε δέχονται να πολεμήσουν»88.

ΤΑ ΚΡΟΥΣΜΑΤΑ ΑΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ ΣΤΙΣ ΤΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ

 Το «πνεύμα» της απειθαρχίας άγγιξε και τους Αμερικανούς στρατιώτες της «Εκστρατευτικής Δύναμης Βόρειας Ρωσίας» (NREF - North Russia Expeditionary Force)89.

Στο τέλος του Φλεβάρη ή στις αρχές του Μάρτη του 1919, περισσότεροι από 50 άντρες του Λόχου Β του 339ου Τάγματος Πεζικού90 υπέγραψαν την παρακάτω δήλωση που απευθυνόταν στο διοικητή της περιοχής του Αρχάγγελου, η οποία είναι γραμμένη στις σελίδες του ημερολογίου του λοχία Silver Parrish91: «Εμείς οι υπογράφοντες αποφασιστικά δηλώνουμε ότι απαιτούμε απόσυρση [σ.σ. από το Μέτωπο] όχι αργότερα από τις 15 Μαρτίου 1919. Μετά από τη συγκεκριμένη ημερομηνία αρνούμαστε κατηγορηματικά να κινηθούμε εναντίον των μπολσεβίκων, συμπεριλαμβανομένων των περιπολιών και βάσει του γεγονότος ότι ο σκοπός μας στη Ρωσία έχει επιτευχθεί και έχοντας εκτελέσει πλήρως τα καθήκοντά μας, κάνοντας ό,τι ήταν στο χέρι μας για να κερδίσουμε –και ό,τι ζητήθηκε από εμάς. Εμείς, μετά από 6 μήνες επιμελούς και αγόγγυστης θυσίας, μετά από σοβαρή συζήτηση, καταλήγουμε σε αυτό το συμπέρασμα, και αυτό δε θεωρείται αντιπατριωτικό απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Βάσει αυτού και εφόσον τα συμφέροντα και η τιμή των ΗΠΑ δε διακυβεύονται και αφού νικήσαμε τους Γερμανούς που ήταν και η αποστολή μας –και εφόσον βρίσκουμε ότι η δράση μας σημαίνει ανάμιξη στις υποθέσεις του ρωσικού λαού, με τον οποίο δεν έχουμε καμία διαμάχη– εμείς δεσμευόμαστε επισήμως να τηρήσουμε τις αρχές που αναφέρονται στο παρόν και να τερματίσουμε όλες τις δραστηριότητες από την παραπάνω ημερομηνία και έπειτα»92.

Η δήλωση αυτή πιθανότατα δεν επιδόθηκε, ωστόσο οι αξιωματικοί είχαν γνώση για την ενέργεια των αντρών τους.93 Ο Parrish γράφει στο ημερολόγιό του πως τον κάλεσε ο συνταγματάρχης Stewart και του διάβασε τις πολεμικές διατάξεις, ενημερώνοντάς τον πως η ενέργεια αυτή τιμωρείται με την ποινή του θανάτου.94

Μια ακόμα δήλωση με παρόμοιο περιεχόμενο αναφέρεται πως ήταν διαδεδομένη ανάμεσα στους Αμερικανούς στρατιώτες στη Βόρεια Ρωσία. Το κείμενο που είχε τίτλο: «Γεγονότα και Ερωτήματα σχετικά με τη NREF» είχε γραφτεί από έναν αξιωματικό και κυκλοφορούσε ευρέως μεταξύ των αμερικανικών στρατευμάτων στο μέτωπο, ενώ οι στρατιώτες θεωρούσαν «ότι καλύπτει πλήρως τις ιδέες τους σχετικά με το για ποιους λόγους διατηρούνται τα αμερικανικά στρατεύματα εδώ». Το βασικό επιχείρημα του κειμένου ήταν πως «τα στρατεύματα θα πρέπει να σταλούν στα σπίτια τους, καθόσον ο αρχικός σκοπός της παρέμβασης –η ήττα της Γερμανίας– είχε προ πολλού ολοκληρωθεί».95

Στα τέλη του Φλεβάρη, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ W. Wilson ανακοίνωσε την πρόθεσή του να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα από τη Ρωσία.96 Με αφορμή αυτήν την απόφαση, ο Kenneth Skellenger, ένας στρατιώτης απ’ το Detroit, που υπηρετούσε στο Λόχο Α του 339ου Τάγματος, έγραψε στο ημερολόγιό του μερικές γραμμές που απευθύνονταν στους μπολσεβίκους στρατιώτες:

«Επίσημα εμείς οι Αμερικανοί γνωρίζουμε ότι έχουμε λάβει εντολή να φύγουμε από τη Ρωσία από τον Πρόεδρό μας. Είμαστε κάτω από τον καταραμένο βρετανικό έλεγχο μέχρι τις 17 Μαΐου. Αυτό δεν το καταλαβαίνουμε. Αγωνιζόμαστε μόνο για τη ζωή μας. Ουσιαστικά δεν υπάρχει σχεδόν κανένας Άγγλος στρατιώτης στην πρώτη γραμμή ή στη Ρωσία. Θα ενώναμε τα χέρια μας με εσάς για να πέσουν εστεμμένα κεφάλια. Είναι όλα υπέρ της πλειονότητας των ανθρώπων. Οι Αμερικανοί στρατιώτες ακούνε πολλές ιστορίες για τους απάνθρωπους “Bolo”, αλλά δεν πιστεύουμε όλα όσα ακούμε. Τα σπίτια μας και οι αγαπημένες σύζυγοι μας περιμένουν και δίχως αμφιβολία το ίδιο ισχύει και για εσάς. Εμείς δε θα επιτεθούμε σε σας. Αν περιμένετε 2,5 μήνες, θα είμαστε εκτός Ρωσίας»97.

Το κείμενο έφερε την υπογραφή «Στρατιώτες των ΗΠΑ», ενδεχομένως δηλαδή να στάλθηκε με κάποιο τρόπο στις γραμμές των «εχθρών» των στρατιωτών των ΗΠΑ.98

Στις 30 Μάρτη στον Αρχάγγελο, άντρες του Λόχου Ι του 339ου Τάγματος Πεζικού αρνήθηκαν να εκτελέσουν εντολές. Το περιστατικό έγινε ευρύτερα γνωστό στις 10 Απρίλη, καθώς το υπουργείο Πολέμου των ΗΠΑ ενέκρινε τη δημοσίευση τηλεγραφήματος του Αμερικανού στρατιωτικού ακόλουθου στον Αρχάγγελο, που περιέγραφε αναλυτικά τα γεγονότα. Το τηλεγράφημα είναι το εξής: «Χτες το πρωί, στις 30 Μαρτίου, ένας λόχος πεζικού, που είχε λάβει εντολή για να μεταβεί στο μέτωπο του σιδηροδρόμου, διατάχτηκε να βγει από τους στρατώνες για να φορτώσει έλκηθρα για το ταξίδι κατά μήκος του ποταμού προς το σιδηροδρομικό σταθμό. Ο υπαξιωματικός που ήταν υπεύθυνος για το φόρτωμα σύντομα ανέφερε στους αξιωματικούς πως οι άντρες αρνήθηκαν να υπακούσουν. Ακολούθως μερικοί από τους αξιωματικούς ανέλαβαν την ευθύνη και όλοι, εκτός από έναν άντρα, άρχισαν διστακτικά να φορτώνουν μετά από σημαντική καθυστέρηση. Ο στρατιώτης που συνέχιζε να αρνείται τέθηκε υπό περιορισμό. Ο συνταγματάρχης Stewart, ο οποίος είχε κληθεί, έφτασε και μάζεψε τους άντρες για να μιλήσει μαζί τους. Με την προϋπόθεση να απελευθερωθεί ο παραπάνω κρατούμενος, οι άντρες συμφώνησαν να πάνε στο μέτωπο. Αυτό έγινε, και ο λόχος στη συνέχεια πήγε στο σιδηροδρομικό σταθμό και έφυγε από εκεί με το τρένο για το μέτωπο. Ωστόσο οι άντρες δήλωσαν ανοιχτά ότι δε θα πήγαιναν στην πρώτη γραμμή του μετώπου, αλλά μόνο ως την Obozerskaya. Δήλωσαν επίσης ότι θα προχωρήσουν σύντομα σε γενική ανταρσία, αν δεν υπήρχε κάποια σαφής κίνηση από την Ουάσιγκτον για την απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Ρωσία το συντομότερο δυνατόν»99.

Στις 11 Απρίλη τα πρωτοσέλιδα των αμερικανικών εφημερίδων είχαν τίτλους όπως: «Ανταρσία αμερικανικών στρατευμάτων στη Ρωσία και απαίτηση για απόσυρση. Φόβοι για μεγάλη εξέγερση των κληρωτών στρατιωτών στον Αρχάγγελο»100,«Ανταρσία Αμερικανών στρατιωτών ενάντια στην υπηρεσία στη Ρωσία»101.

Μια μέρα μετά, το υπουργείο Πολέμου ανακοίνωσε ακόμα: «Έχει αξία να σημειωθεί ότι οι ερωτήσεις που υπέβαλαν οι άντρες στους αξιωματικούς ήταν ίδιες μ’ αυτές που τα προπαγανδιστικά φυλλάδια των μπολσεβίκων τούς συμβούλευαν να θέσουν»102.

Οι στρατιώτες ρωτούσαν να μάθουν για ποιο σκοπό πολεμούν στη Ρωσία και γιατί τους στέλνουν στο μέτωπο, αφού ο πόλεμος έχει τελειώσει.103

Το επεισόδιο δεν είχε συνέχεια104, ωστόσο, για να καθησυχαστούν οι στρατιώτες, ανακοινώθηκε πως μέχρι την 1η Ιούνη όλοι οι άντρες θα έχουν αποχωρήσει απ’ τη Βόρεια Ρωσία.105

Η ΑΝΤΑΡΣΙΑ ΤΩΝ ΚΑΝΑΔΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ

 Μια άγνωστη σελίδα στην ιστορία του διεθνούς κινήματος της εργατικής τάξης γράφτηκε στη Βικτόρια του Καναδά στις 21 Δεκέμβρη 1918, όταν και Γαλλοκαναδοί στρατιώτες στασίασαν και προσπάθησαν να αποτρέψουν την επιβίβασή τους στο μεταγωγικό πλοίο «Teesta», με προορισμό το Βλαδιβοστόκ της Σιβηρίας. Η «καρδιά» της ανταρσίας βρισκόταν στο 259ο Τάγμα της Καναδικής Εκστρατευτικής Δύναμης Σιβηρίας (CSEF - Canadian Siberian Expeditionary Force) που είχε συσταθεί το Σεπτέμβρη του 1918. Το τάγμα αριθμούσε 1.083 άντρες, με μόλις 378 από αυτούς να έχουν καταταχτεί εθελοντικά.106

Στη Βικτόρια της Βρετανικής Κολούμπια, όπου στρατοπέδευσε το Τάγμα, οι άντρες του ήρθαν σε επαφή «μ’ ένα ρωμαλέο σοσιαλιστικό κίνημα, που συντασσόταν με τους στόχους της Ρωσικής Επανάστασης και διεξήγαγε μια αποφασιστική καμπάνια για να αποτρέψει τη μεταφορά τους στη Σιβηρία»107.

Στις 8 Δεκέμβρη, 700 μέλη της CSEF παραβρέθηκαν στην εναρκτήρια συνεδρίαση του Τοπικού Τμήματος του Ομοσπονδιακού Εργατικού Κόμματος και «ο τρόπος που αυτοί οι άντρες χειροκρότησαν τους ομιλητές έδειξε χωρίς αμφιβολία πού βρίσκεται η συμπάθειά τους»108.

Μια βδομάδα μετά, μια δεύτερη συγκέντρωση διαμαρτυρίας πραγματοποιήθηκε από το Εργατικό Συμβούλιο (Trades and Labour Council) της Βικτόρια, με την παρουσία στρατιωτών. Μια ομάδα αξιωματικών της CSEF προσπάθησε να διαταράξει τη συγκέντρωση, ανεβαίνοντας στην εξέδρα και τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο της Μεγάλης Βρετανίας.

Ωστόσο, σύμφωνα με όσα έγραψε ο τοπικός εργατικός Τύπος, «η πλειοψηφία των παρόντων στρατιωτών ήταν με τους εργάτες ομιλητές» και όλος ο κόσμος, που αποτελούνταν κυρίως από στρατιώτες «από το τμήμα της Σιβηρίας, ομόφωνα εξέφραζε τα συναισθήματά του για την ανάκληση των στρατευμάτων».109

Στις 9 Δεκέμβρη, η «Victoria’s Semi-Weekly Tribune» έγραψε: «Η Οτάβα [σ.σ.: η πρωτεύουσα του Καναδά, προφανώς αναφέρεται στην κυβέρνηση] πρέπει αμέσως να ενημερωθεί από τις στρατιωτικές αρχές για την πραγματική κατάσταση στο Willows. Είναι κοινώς γνωστό ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αντρών στο στρατόπεδο είναι έντονα αντίθετοι με την εκστρατεία στη Σιβηρία»110.

Στις 20 Δεκέμβρη, 7 στρατιώτες κηρύχτηκαν απ’ το δικαστήριο λιποτάκτες. Κάθε μέρα, υπήρχαν τιμωρίες για παραβάσεις που κυμαίνονταν από «διαφυγή από το στρατόπεδο», μέχρι «εξαιρετικά ανάρμοστη συμπεριφορά απέναντι στις Αρχές».111 Την ίδια μέρα, στην εφημερίδα «Federationist» δημοσιεύτηκε επιστολή ενός στρατιώτη στη νύφη του: «Λοιπόν, τα πράγματα αρχίζουν να φαίνονται μαύρα εδώ [σ.σ. στο στρατόπεδο Willows], θα οδηγηθούμε στη Σιβηρία και δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να βοηθήσουμε τους εαυτούς μας. Άρχισαν να μας μοιράζουν τα ρούχα μας την πρώτη ημέρα και 77 από τους 78 αρνηθήκαμε να τα παραλάβουμε»112.

Στο ηθικό των στρατιωτών επέδρασε ακόμα μια επιδημία γρίπης και οι άσχημες καιρικές συνθήκες. Επίδραση στο ηθικό και τις διαθέσεις των Καναδών στρατιωτών είχε και η συμμετοχή 135 ρωσόφωνων στρατιωτών (σε δυο «Ρωσικές» Διμοιρίες) στη δύναμη του 259ου Τάγματος. Είναι αξιοσημείωτο πως από αυτούς μόλις 18 θεωρήθηκαν «αξιόπιστοι» για να υπηρετήσουν στη Σιβηρία, ενώ 87 στρατιώτες μετακινήθηκαν στην άλλη άκρη της πόλης, στους στρατώνες Work Point, καθώς –σύμφωνα με το Πολεμικό Ημερολόγιο του Τάγματος– «αυτοί οι άντρες δεν ήταν πρόθυμοι να μεταβούν στη Σιβηρία»113.

Για τη διάδοση της συμπάθειας για τους μπολσεβίκους ανάμεσα στους άνδρες των «Ρωσικών» Διμοιριών, ένας στρατιώτης «πιστός» στη CSEF ανέφερε εμπιστευτικά πως οι Ρώσοι στο Willows «είναι όλοι μπολσεβίκοι, σκοπεύουν να ενταχτούν στον Κόκκινο Στρατό αν πάνε στη Ρωσία» και πως «δε φοβάμαι να πολεμήσω τον εχθρό [...] αλλά δε θέλω να με χτυπήσουν πισώπλατα με τα δικά μας όπλα»114.

Η στρατιωτική ηγεσία προσπάθησε με διάφορους τρόπους να αντιμετωπίσει αυτήν την κατάσταση (ψυχαγωγία, διαλέξεις, μετακινήσεις στρατιωτών), αλλά δεν μπόρεσε να αποσοβήσει τα γεγονότα που συνέβησαν τη μέρα αναχώρησης των στρατευμάτων για τη Σιβηρία.115

Το Σάββατο 21 Δεκέμβρη 1918, 856 άντρες του 259ου Τάγματος και άλλων μονάδων ξεκίνησαν από το Willows Camp για να επιβιβαστούν στο πολεμικό πλοίο «Teesta» με προορισμό το Βλαδιβοστόκ.

Οι πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας δεν επαρκούν για να γνωρίζουμε την πλήρη έκταση των γεγονότων που συνέβησαν κατά τη διάρκεια αυτής της διαδρομής. Ωστόσο, στο γράμμα ενός υπολοχαγού στη γυναίκα του, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Federationist», δίνεται η εξής περιγραφή: «Ξεκινήσαμε από το στρατόπεδο στις 7:30 για την προβλήτα, μια απόσταση 4,5 μιλίων. Όταν φτάσαμε στα μισά του δρόμου, δόθηκε σήμα από το πίσω μέρος της πορείας να σταματήσουμε και έτσι σταματήσαμε για περίπου 10 λεπτά. Μετά, ο επικεφαλής αξιωματικός σφύριξε για να ξαναπάρουμε τις θέσεις μας και έτσι επιστρέψαμε, περιμένοντας σήμα για να προχωρήσουμε, πράγμα που πήρε ασυνήθιστα πολύ χρόνο. Δεν μπορούσαμε να δούμε την υπόλοιπη σειρά μας, καθώς είχαμε στρίψει σε μια γωνία. Μερικά λεπτά αργότερα ακούστηκε ένας πυροβολισμός, αλλά ακόμα περιμέναμε, μέχρι που πήραμε εντολή να συνεχίσουμε την πορεία μας. Στο μεσοδιάστημα, φαίνεται ότι το σώμα μας ή ένας αριθμός από αυτούς είχε ολότελα αρνηθεί να επανέλθει στις γραμμές όταν δόθηκε το σήμα ή να πάει εν γένει στο πλοίο. Έτσι, ο συνταγματάρχης τράβηξε το ρεβόλβερ του και έριξε πάνω απ’ τα κεφάλια τους, στον κεντρικό δρόμο της Βικτόρια. Όταν μερικοί ακόμα μπήκαν στη γραμμή, υπήρχε ακόμα ένας μεγάλος αριθμός στρατιωτών που αρνούνταν να μπουν, έτσι δυο λόχοι από το Οντάριο διατάχτηκαν να βγάλουν τις ζώνες τους και να τους μαστιγώσουν. Εκείνοι το έκαναν με θέληση και έτσι προχωρήσαμε». Στη συνέχεια, οι άντρες που στασίασαν τέθηκαν «υπό ένοπλη φρούρηση μέχρι που φτάσαμε στη θάλασσα. Ακόμα και τώρα μια ντουζίνα από αυτούς βρίσκονται στα κελιά, ενώ οι δυο “χειρότεροι” είναι δεμένοι μεταξύ τους με χειροπέδες, περιμένοντας να δικαστούν».116

Η ανταρσία επιβεβαιώνεται και από μια λιτή αναφορά στο Πολεμικό Ημερολόγιο της 16ης Ταξιαρχίας Πεζικού: «Στην πορεία από το στρατόπεδο προς την προβλήτα, μερικοί από τους Γαλλοκαναδούς του 259ου Τάγματος δημιούργησαν πρόβλημα και αρνήθηκαν να επιβιβαστούν. Το πρόβλημα ξεπεράστηκε γρήγορα, αλλά οι “παραβάτες” τέθηκαν υπό κράτηση για να αντιμετωπιστούν»117.

Τα γεγονότα της Βικτόρια απασχόλησαν και την Εργατική Συνδιάσκεψη που έγινε στο Calgary, το Μάρτη του 1919. Η αντιπρόσωπος της Εργατικής Ένωσης Γυναικών του Winnipeg ρώτησε τους αντιπροσώπους της Βρετανικής Κολούμπια αν τα στρατεύματα που επιβιβάστηκαν στο «Teesta» έφτασαν στη Σιβηρία. «Ακούσαμε», είπε «πως χρειάστηκε μισό στράτευμα για να βάλει στο πλοίο το άλλο μισό». Ένας αντιπρόσωπος απ’ τη Βικτόρια απάντησε πως, όταν οι στρατιώτες έμαθαν ότι έπρεπε να φύγουν για τη Σιβηρία, υπήρξε ένα σχέδιο ώστε να αρνηθούν να πάνε. Το σχέδιο τελικά δεν μπήκε σε εφαρμογή, «ωστόσο χρειάστηκαν 23 ώρες για να επιβιβαστούν αυτοί οι άντρες στο πλοίο».118

Στις 24 Γενάρη 1919, 10 άντρες του 259ου Τάγματος δικάστηκαν με τις κατηγορίες της ανταρσίας και της ανυπακοής. Μετά από 5 μέρες, οι 9 από αυτούς κρίθηκαν ένοχοι με ποινές από 28 μέρες αποστέρηση μισθού ως 3 χρόνια φυλακή.119

ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΙΑΠΩΝΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ

 Στις 15 Μάρτη 1920, η σοβιετική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως ξέσπασε εξέγερση σε διάφορες μονάδες του ιαπωνικού στρατού στη Σιβηρία. Στο σχετικό τηλεγράφημα αναφερόταν: «Οι στρατιώτες έσχιζαν τις τιράντες των στολών τους και τις αντικαθιστούσαν με κόκκινες τιράντες».

Τo υπουργείο Πολέμου της Ιαπωνίας, απ’ την άλλη πλευρά, δήλωσε πως όσα αναφέρει η σοβιετική κυβέρνηση είναι κατασκευασμένα, «μπολσεβίκικη προπαγάνδα, με στόχο τη δημιουργία της εντύπωσης ότι οι “κόκκινοι” κερδίζουν δύναμη στην Άπω Ανατολή»120.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

 Δέκα χρόνια μετά από τη συμμετοχή της χώρας μας στην ιμπεριαλιστική εκστρατεία εναντίον της εργατικής εξουσίας στη Ρωσία, το ΚΚΕ και η ΟΚΝΕ οργάνωσαν έναν έρανο για την αγορά ενός πολυβόλου για τον Κόκκινο Στρατό. Η διεθνιστική αυτή πρωτοβουλία είχε στόχο να «ξεπλυθεί το αίσχος της ουκρανικής εκστρατείας» και ταυτόχρονα να στηριχτεί η προσπάθεια υλοποίησης του πρώτου πεντάχρονου σχεδίου.121 Στον έρανο συμμετείχαν και φαντάροι και ναύτες, προσφέροντας απ’ το υστέρημά τους. Ναύτες του Ναυστάθμου έγραψαν στην εφημερίδα της ΟΚΝΕ, «Νεολαία»: «Εμείς, οι συνειδητοί ναύτες του πολεμικού ναυτικού, δίνουμε για την αγορά του πολυβόλου που θα χαριστεί στον Κόκκινο Στρατό δραχμές εκατόν δέκα και υποσχόμαστε στην τάξη μας: Τα πολυβόλα που μας μαθαίνουν οι μιλιταριστές να χρησιμοποιήσουμε ενάντια στα αδέρφια μας, θα τα στρέψουμε ενάντια στους μιλιταριστές και την πλουτοκρατία, εγκαθιδρύοντας την εργαταγροτική εξουσία σ’ όλο τον κόσμο»122.

Το αστικό κράτος «απάντησε» στον έρανο με συλλήψεις, διώξεις και δίκες. Σε μια τέτοια δίκη, το Δεκέμβρη του 1929 στην Κομοτηνή, ο κομμουνιστής Κοσμίδης, «που ’χε πιαστεί γιατί ενεργούσε έρανο υπέρ του πολυβόλου», ρωτήθηκε απ’ τον πρόεδρο του δικαστηρίου: «Ώστε αν σας στείλει η πατρίδα στην Ουκρανία, δε θα σκοτώσετε;». Η απάντηση του κατηγορούμενου ήταν: «Όχι, γιατί σαν εργάτης που είμαι το τουφέκι μου δε θα το στρέψω κατά του πρώτου εργατικού κράτους, αλλά κατά των ταξικών μου εχθρών».123

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

Ο Στρατής Δουνιάς είναι μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ.

1. Β. Ι. Λένιν: «Για τον πόλεμο και τη σοσιαλιστική επανάσταση», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 11-12.

2. Β. Ι. Λένιν: «Τα καθήκοντα της Επαναστατικής Σοσιαλδημοκρατίας στον ευρωπαϊκό πόλεμο», «Άπαντα», τ. 26, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1980, σελ. 6. Το απόσπασμα που παραθέτει ο Λένιν ανήκει στην απόφαση που πάρθηκε από σύσκεψη καθοδηγητικών στελεχών του ΣΔΕΚΡ που είχαν διαφύγει τη σύλληψη. Παρά το γεγονός ότι η σύγκληση της ΚΕ ήταν αδύνατη εκείνη την περίοδο, ο Λένιν αναφέρει ότι: «Η σύσκεψη για την οποία γίνεται λόγος έκφραζε πραγματικά τις απόψεις των πιο έγκυρων κύκλων του ΣΔΕΚΡ».

3. Τα κόμματα της Β΄ Διεθνούς, παραβιάζοντας τις σχετικές αποφάσεις της, ψήφισαν σε μια σειρά χώρες τις πολεμικές πιστώσεις, συμμετείχαν σε αστικές κυβερνήσεις (Βέλγιο, Γαλλία), υιοθέτησαν το σύνθημα της «εθνικής ενότητας». Μετά από τη χρεοκοπία της Β΄ Διεθνούς, «που πέθανε νικημένη απ’ τον οπορτουνισμό», όπως έγραψε ο Λένιν, οι κομμουνιστικές δυνάμεις, με επικεφαλής τους Ρώσους Μπολσεβίκους, ίδρυσαν την Κομμουνιστική (Γ΄) Διεθνή, το 1919.

4. Έρνο Γκόντος: «Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Προϊστορία του (1870-1918)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2015, σελ. 131-132.

5. «Η Πετρούπολη ξύπνησε όλη τη Ρωσία», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 25-26 Φλεβάρη 2017.

6. «Ο Μάρτης του 1917 και η δυαδική εξουσία», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 5 Μάρτη 2007.

7. «Στα δυο από τα τρία μέτωπα, και μάλιστα αυτά που βρίσκονταν πάρα πολύ κοντά στην Πετρούπολη (το βόρειο μέτωπο) και τη Μόσχα (το δυτικό μέτωπο), οι περισσότεροι στρατιώτες ακολουθούσαν τους μπολσεβίκους. Οι μπολσεβίκοι είχαν και την πλήρη υποστήριξη των ναυτών του Στόλου της Βαλτικής. Είχαν με το μέρος τους τα περισσότερα στρατεύματα που στάθμευαν στις πόλεις των μετόπισθεν», Ιδεολογική Επιτροπή της ΚΕ του ΚΚΕ (επιμ.): «Η πορεία των μπολσεβίκων προς τη νίκη», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2012, σελ. 115.

8. «Στις 9 Μάρτη του 1918 αποβιβάστηκε στο Μούρμανσκ το πρώτο ένοπλο αγγλικό σώμα. Πίσω του δεν άργησαν να καταφτάσουν μεγάλες αμερικανικές, αγγλικές και γαλλικές στρατιωτικές μονάδες», Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1981, σελ. 345.

9. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 60.

10. Β. Ι. Λένιν: «Λόγος στη συγκέντρωση της συνοικίας Μπουτίρκι. 2 Αυγούστου 1918», «Άπαντα», τ. 37, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1982, σελ. 27.

11. Οι βασικές στρατιωτικές δυνάμεις τους εγκατέλειψαν τα εδάφη της Σοβιετικής Ρωσίας στα τέλη της άνοιξης - αρχές καλοκαιριού του 1919, ενώ την άνοιξη του 1920 αποχώρησαν και τα στρατεύματα των ΗΠΑ. Ακολούθησε, τον Απρίλη του 1920, η επίθεση της Πολωνίας ενάντια στη χώρα των Σοβιέτ –με τη στήριξη (στρατιωτική, οικονομική) των Άγγλων και των Αμερικανών ιμπεριαλιστών. Η Πολωνία κατάφερε να αποσπάσει εδάφη απ’ τη Σοβιετική Ρωσία, χωρίς όμως να πετύχει πλήρως τα σχέδιά της ή να συμβάλει στην ανατροπή της εργατικής εξουσίας.

12. Παρά τις όποιες δυσκολίες, σ’ όλη σχεδόν την Ευρώπη, σε χώρες της Ασίας και της Αμερικής οργανώθηκαν εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, διαδηλώσεις, συλλαλητήρια και απεργίες, ιδρύθηκαν επιτροπές δράσης για τη στήριξη της Σοβιετικής Ρωσίας, παρεμποδίστηκε η μεταφορά όπλων και πολεμοφοδίων για τα ιμπεριαλιστικά στρατεύματα. Βλ. «Το εργατικό κίνημα των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στην ιμπεριαλιστική επέμβαση στη Σοβιετική Ρωσία», ΚΟΜΕΠ, τ. 6/2014.

13. Αναφέρεται χαρακτηριστικά σε άρθρο στην ιστοσελίδα της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού (ΓΕΣ/ΔΙΣ): «Η Ελλάδα συμμετείχε στο πλευρό των Συμμάχων με το Α΄ Σώμα Στρατού (Α΄ Σ. Σ.) και η συμμετοχή της κρίθηκε επιβεβλημένη λόγω των πλεονεκτημάτων που θα εξασφαλίζονταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την προώθηση των εθνικών διεκδικήσεων». (Ιωάννης Γεμενετζής, «Η εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία 1919», στο dis.army.gr).

14. Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το 20ό Συνέδριο.

15. Β. Ι. Λένιν: «Λόγος στην εξωκομματική Συνδιάσκεψη της συνοικίας Μπλαγκούσε-Λεφόρτοβο, 9 του Φλεβάρη 1920», «Άπαντα», τ. 40, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1982, σελ. 125. Επίσης: «Η νίκη αυτή που κερδίσαμε, αναγκάζοντάς τους να αποσύρουν τα αγγλικά και γαλλικά στρατεύματα, ήταν η κυριότερη νίκη που κερδίσαμε ενάντια στην Αντάντ. Της αποσπάσαμε τους στρατιώτες της. Στην τεράστια στρατιωτική και τεχνική υπεροχή της, η απάντησή μας ήταν να της αποσπάσουμε την υπεροχή αυτή χάρη στην αλληλεγγύη των εργαζόμενων, ενάντια στις ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις». Β. Ι. Λένιν: «Έκθεση της ΠΚΕΕ και του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων. 5 του Δεκέμβρη», «Άπαντα», τ. 39, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1982, σελ. 391.

16. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 258.

17. Ό.π., σελ. 235-259.

18. Ένας Έλληνας στρατιώτης έγραψε: «Όταν αποβιβαστήκαμε στην Οδησσό, το λόχο μας τον στείλανε σε μια συνοικία που ζούσαν φτωχοί Έλληνες και γνωριστήκαμε με φαμίλιες που μας δεχτήκανε σαν αδέλφια και μας κατατόπισαν για το τι γίνεται εκεί. Έτσι αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε με ποιους είναι το δίκιο». Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 239-240. Επίσης από μια διαφορετική πλευρά: «Ένας Γάλλος αξιωματικός παραπονέθηκε ότι γυναίκες και παιδιά βοηθούσαν τους αντάρτες δρώντας ως σκοπευτές ενάντια στα συμμαχικά στρατεύματα στη Χερσώνα. Το γαλλικό ηθικό κατέρρευσε υπό τη συνδυασμένη πίεση των μπολσεβίκικων επιθέσεων και την παρενόχληση των κατοίκων». J. Kim Munholland, «The French army and intervention in Southern Russia, 1918-1949», στο Cahiers Du Monde Russe Et Sovietique, Vol. 22, No 1, Γενάρης-Μάρτης 1981, σελ. 52.

19. Αναφέρεται, π.χ., σε άρθρο του «Ριζοσπάστη»: «Οι κακουχίες που άρχισαν από τις πρώτες μέρες με τις παγωνιές και τις στερήσεις άρχισαν να φέρνουν μια μεταστροφή στις διαθέσεις των φαντάρων». Βλ. «H Ουκρανική Ιμπεριαλιστική Εκστρατεία», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 27 Ιούλη 1932.

20. «Η συνολική δύναμη του ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος που αποφασίστηκε να σταλεί ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία ανερχόταν σε 35 χιλιάδες άντρες, όμως δεν πρόλαβαν να μεταφερθούν και να πάρουν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις παρά 23.351 στρατιώτες και αξιωματικοί». Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 135.

21. Γιάνη Κορδάτου: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», τ. ΧΙΙΙ, εκδ. «20ός Αιώνας», Αθήνα, 1959, σελ. 521.

22. Η προπαγάνδα ενάντια στους μπολσεβίκους συνεχιζόταν φυσικά και στο ρωσικό έδαφος. Ο αρχιμανδρίτης Φωστίνης, που ακολουθούσε τα ελληνικά στρατεύματα, «γύριζε από τάγμα σε τάγμα και από λόχο σε λόχο, βγάζοντας πύρινους λόγους ενάντια στους μπολσεβίκους και καλώντας τους στρατιώτες να μη στασιάσουν». Βλ. Ορφέα Οικονομίδη: «H Ουκρανική Εκστρατεία και οι Έλληνες φαντάροι», ΚΟΜΕΠ, τ. 11/1977, σελ. 56.

23. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 106. Επίσης σε άρθρο του «Ριζοσπάστη» αναφέρεται: «Είναι αλήθεια ότι με τον πατριωτικό οργασμό που δημιούργησαν οι αξιωματικοί και με τη βοήθεια των στρατοδικείων κατόρθωσαν να παρασύρουν τους φαντάρους». Βλ. «H Ουκρανική Ιμπεριαλιστική Εκστρατεία», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 27 Ιούλη 1932.

24. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 246.

25. Αναφέρεται ακόμα πως «μάταια οι αξιωματικοί τους ζήτησαν να τους παραδοθούν όλα τα αντίτυπα για να τα κάψουν. Οι φαντάροι έκρυβαν τις προκηρύξεις και τις διάβαζαν κρυφά». Βλ. Ορφέα Οικονομίδη: «H Ουκρανική Εκστρατεία και οι Έλληνες φαντάροι», ΚΟΜΕΠ, τ. 11/1977, σελ. 55.

26. Ορφέα Οικονομίδη: «H Ουκρανική Εκστρατεία και οι Έλληνες φαντάροι», ΚΟΜΕΠ, τ. 11/1977, σελ. 56-57 και Α. Α.: «Η τυχοδιωκτική εκστρατεία της Ουκρανίας», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 19 Ιούλη 1929.

27. Όπως αναφέρεται στο Αχιλλέα Μπλανά: «H φιλία ανάμεσα στο Σοβιετικό και Ελληνικό λαό», ΚΟΜΕΠ, τ. 11/1977, σελ. 43. Ο Αυγητίδης αναφέρει επίσης τον αριθμό των 70 στρατιωτών: «Υποστηρίζεται ότι στο ελληνικό τμήμα [σ.σ.: της Ξένης Επιτροπής Διαφώτισης Οδησσού] συμμετείχε ο Βούλγαρος διεθνιστής ναύτης - μπολσεβίκος Βασίλι Αθανάσοβ, που ήξερε καλά τα ελληνικά και χάρη στη δράση του πέρασαν στον Κόκκινο Στρατό 70 Έλληνες στρατιώτες». Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 254.

28. Αχιλλέα Μπλανά: «H φιλία ανάμεσα στο Σοβιετικό και Ελληνικό λαό», ΚΟΜΕΠ, τ. 11/1977, σελ. 43.

29. Π. Α. Ζάννα (επιμ.): «Εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία 1919», εκδ. «Ερμής», Αθήνα, 1982, σελ. 151-152.

30. Ο στρατιώτης, με τα αρχικά Α. Α., δέκα χρόνια μετά από την Εκστρατεία, έγραψε στο «Ριζοσπάστη» ένα μικρό «χρονικό» της Εκστρατείας που δημοσιεύτηκε σε τέσσερις συνέχειες (16, 17, 18 και 19 Ιούλη 1929).

31. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 154.

32. Ορφέα Οικονομίδη: «H Ουκρανική Εκστρατεία και οι Έλληνες φαντάροι», ΚΟΜΕΠ, τ. 11/1977, σελ. 58.

33. Α. Α.: «Η τυχοδιωκτική εκστρατεία της Ουκρανίας», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 19 Ιούλη 1929.

34. Ό.π.

35. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 4 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

36. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1981, σελ. 466. Πιο αναλυτικά βλ. Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 36-39.

37. Στο πρωτότυπο χρησιμοποιείται ο όρος «Company», στρατιωτική μονάδα με παραπλήσιο αριθμό ανδρών με το Λόχο, όποτε σ’ όλο το άρθρο έχουμε αποδώσει τη μονάδα «Company» ως «Λόχο».

38. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 5 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

39. Ό.π.

40. Ό.π.

41. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 5 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

42. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 147.

43. Α. Α., «Η τυχοδιωκτική εκστρατεία της Ουκρανίας», στην εφημερίδα “Ριζοσπάστης», 17 Ιούλη 1929.

44. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 151 και J. Kim Munholland, «The French army and intervention in Southern Russia, 1918-1949», στο Cahiers Du Monde Russe Et Sovietique, Vol. 22, No 1, Γενάρης-Μάρτης 1981, σελ. 52, όπου αναφέρεται: «Στις 8 του μήνα (σ.σ.: Μάρτη) δύο γαλλικές διμοιρίες που στάλθηκαν ως ενισχύσεις αρνήθηκαν να πυροβολήσουν κατευθείαν με την άφιξή τους».

45. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 151.

46. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 5-6 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

47. Ό.π., σελ. 151.

48. Ό.π., σελ. 154.

49. Ό.π.

50. Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 32-33.

51. Ό.π.

52. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1981, σελ. 466-467.

53. Ο Αντρέ Μαρτί πήρε μέρος στην ιμπεριαλιστική εκστρατεία ως μηχανικός αξιωματικός στο θωρηκτό του γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού «Jean Bart». Ήταν απ’ τους επικεφαλής της εξέγερσης στο γαλλικό στόλο. Γι’ αυτήν τη δράση του φυλακίστηκε μέχρι το 1923. Μετά από την αποφυλάκισή του εντάχτηκε στο Γαλλικό ΚΚ, όπου αναδείχτηκε μέλος της ΚΕ και αργότερα του ΠΓ και της Γραμματείας του. Υπήρξε επίσης για αρκετά χρόνια μέλος της ΕΕ, του Προεδρείου και της Γραμματείας της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Το 1952 καθαιρέθηκε και διαγράφηκε απ’ το ΓΚΚ.

54. Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 17.

55. Βλ. αναλυτικά Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 41-62.

56. Ό.π., σελ. 47.

57. Ό.π., σελ. 52.

58. Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 57.

59. Ό.π., σελ. 19-20.

60. Ό.π., σελ. 63.

61. «Bolshevism Among the French Sailors», στο περιοδικό «Soviet Russia», Vol. 1, No. 12, 23-8-1919, σελ. 19.

62. Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 20.

63. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1981, σελ. 468.

64. Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 21.

65. Βλ. το «Προσκλητήριο», στο Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2013, σελ. 73-74.

66. Directorate of Intelligence (Home Office), Monthly Review of the progress of Revolution Movements Abroad, 12-9-1919, σελ. 2 (The National Archives of UK, CAB/24/88-0056).

67. Ό.π., σελ. 5.

68. Ο Ζακ Σαντούλ, γι’ αυτήν του τη δράση, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο απ’ το αστικό κράτος της Γαλλίας. Το 1924 επέστρεψε στη Γαλλία και φυλακίστηκε, οι μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις όμως οδήγησαν στην απελευθέρωσή του, τον Απρίλη του 1925. Αργότερα αναδείχτηκε σε στέλεχος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Βλ. Κώστα Αυγητίδη: «Η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-1920)», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999, σελ. 190-191.

69. Τ. H. Wintringham: «Mutiny - Being a Survey of Mutinies from Spartacus to Invergordon», Fortuny’s Publishers, New York, 1939, σελ. 313 και «The Great Mutiny», στην εφημερίδα «Murray Pionneer and Australian River Record», 2 Μάη 1919, σελ. 5.

70. Ό.π.

71. Τ. H. Wintringham: «Mutiny - Being a Survey of Mutinies from Spartacus to Invergordon», Fortuny’s Publishers, New York, 1939, σελ. 314.

72. Η εφημερίδα «Daily Herald» ανεβάζει τον αριθμό τους στους 4.000. Βλ. Τ. H. Win-

tringham: «Mutiny - Being a Survey of Mutinies from Spartacus to Invergordon», Fortuny’s Publishers, New York, 1939, σελ. 314 και Dave Harker: «Tressell: The Real Story of The Ragged Trousered Philanthropists», Zed Books, London and New York, 2003, σελ. 92.

73. Ό.π.

74. Ό.π.

75. Εφημερίδα «Daily Herald», 11 Γενάρη 1919.

76. Ό.π.

77. «Mutiny in Southampton», στην εφημερίδα «Warganui Chronicle», 25 Αυγούστου 1919 και Directorate of Intelligence (Home Office), A Survey of Revolutionary Feeling during the Year 1919, 15 -11-1920, σελ. 13 (The National Archives of UK, CAB/24/96-0062).

78. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1981, σελ. 468.

79. Τ. H. Wintringham: «Mutiny - Being a Survey of Mutinies from Spartacus to Invergordon», Fortuny’s Publishers, New York, 1939, σελ. 328.

80. Ό.π.

81. Βλ. «Hands Off Russia!», στην εφημερίδα «The Toiler», 27 Αυγούστου 1920.

82. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», τ. Η΄, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, 1981, σελ. 468.

83. Benjamin D. Rhodes: «The Anglo-American Winter War with Russia, 1918-1919: A Diplomatic and Military Tragicomedy», Greenwood Press, 1988, σελ. 93.

84. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 6 (Na-

tional Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

85. Ό.π., σελ. 7-9.

86. Ό.π., σελ. 7 .

87. Τ. H. Wintringham: «Mutiny - Being a Survey of Mutinies from Spartacus to Invergordon», Fortuny’s Publishers, New York, 1939, σελ. 327.

88. Β. Ι. Λένιν: «Εισήγηση στο Ι Πανρωσικό Συνέδριο των Εργαζόμενων Κοζάκων. 1 του Μάρτη 1920», «Άπαντα», τ. 40, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1982, σελ. 171.

89. Το εκστρατευτικό αυτό σώμα είναι γνωστό και ως «Εκστρατεία Πολική Αρκούδα» και δρούσε στη Βόρεια Ρωσία, στην περιοχή γύρω από τις πόλεις Archangel και Murmansk. Οι ΗΠΑ συμμετείχαν στην ιμπεριαλιστική επέμβαση και με δεύτερο εκστρατευτικό σώμα, που δρούσε στην περιοχή της Σιβηρίας.

90. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 10 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

91. Ο Richard Doolen, βάσει όσων γράφει ο Parrish στο ημερολόγιό του, θεωρεί πως η δήλωση αυτή ήταν μέρος ή συνόδευε μία ακόμα δήλωση. Γράφει σχετικά: «Ο λοχίας Parrish σημείωσε ότι ζητήθηκε ο λόγος για τον οποίο οι Αμερικανοί πολεμούσαν τους μπολσεβίκους, γιατί δεν υπήρχε καλύτερη μεταχείριση σε σχέση με τα τρόφιμα, το ταχυδρομείο και την ιατρική φροντίδα, γιατί δεν υπήρχε βαρύ πυροβολικό και γιατί οι Αμερικανοί ήταν υπό βρετανική διοίκηση». Βλ. Richard M. Doolen: «Michigan’s Polar Bears: the American expedition to north Russia, 1918-1919», University of Michigan, 1965, σελ. 12.

92. Silver Parrish: «Diary 1918-1919», σελ. 48-49 (Bentley Historical Library, Uni-versity of Michigan - 86616 Aa 1. Επίσης σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα http://quod.lib.umich.edu/p/polaread/) και Robert L. Willett: «Russian Sideshow: American Undeclared War 1918-1920», Brassey, Dulles, 2003, σελ. 88.

93. Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 10 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

94. Silver Parrish: «Diary 1918-1919», σελ. 21 (Bentley Historical Library, University of Michigan - 86616 Aa 1. Επίσης σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα http://quod.lib.umich.edu/p/polaread/).

95. Benjamin D. Rhodes: «The Anglo-American Winter War with Russia, 1918-1919: A Diplomatic and Military Tragicomedy», Greenwood Press, 1988, σελ. 93.

96. Richard M. Doolen: «Michigan’s Polar Bears: the American expedition to north Russia, 1918-1919», University of Michigan, 1965, σελ. 12-13.

97. Kenneth A. Skellenger, Diary July 1918-July 1919, σελ. 38-39 (Bentley Historical Library, University of Michigan - 86637 Aa 1. Επίσης σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα http://quod.lib.umich.edu/p/polaread/) και Richard M. Doolen, ό.π., σελ. 13.

98. Στα έγγραφα του ίδιου στρατιώτη, που βρίσκονται στο αρχείο της Ιστορικής Βιβλιοθήκης Bentley του Πανεπιστήμιου του Michigan, περιέχεται επίσης ένα ακόμα δυσανάγνωστο έγγραφο, που έχει καταχωριστεί ως επιστολή από Αμερικανούς σε μπολσεβίκους στρατιώτες.

99. Joel R. Moore, Harry H. Mead, Lewis E. Jahns: «The history of the American expedition fighting the Bolsheviki: campaigning in north Russia 1918-1919», The Polar Bear Publishing, Detroit, 1920, σελ. 226 και εφημερίδα «The Sun» (New York), 11 Απρίλη 1919.

100. Εφημερίδα «The Sun» (New York), 11 Απρίλη 1919.

101. Εφημερίδα «The Washington Herald», 11 Απρίλη 1919.

102. Joel R. Moore, Harry H. Mead, Lewis E. Jahns: «The history of the American expedition fighting the Bolsheviki: campaigning in north Russia 1918-1919», The Polar Bear Publishing, Detroit, 1920, σελ. 226.

103. Στην Εμπιστευτική Αναφορά του λοχαγού Η. S. Martin αναφέρεται: «Οι άντρες απεύθυναν ορισμένες ερωτήσεις στους αξιωματικούς τους, όπως: «Γιατί πολεμούμε με τη Ρωσία; Σταλθήκαμε εδώ να φρουρούμε προμήθειες, γιατί μας στέλνουν στο μέτωπο τώρα που ο πόλεμος στο Δυτικό Μέτωπο έχει τελειώσει;». Captain H. S. Martin, Report: «Mutinies in North Russia, 1-7-1919», σελ. 10 (National Archives and Records Administration, USA - 649600/36.1. Επίσης, σε ψηφιακό αντίγραφο στην ιστοσελίδα www.fold3.com).

     Πρέπει να σημειωθεί ότι τα ερωτήματα αυτά απασχολούσαν ευρύτερα τους στρατιώτες, καθώς αναφέρονται σε αρκετές πηγές. Π.χ.: «Όπως σημείωσε ένας Αμερικανός τραυματίας μετά από την επιστροφή του στην Αμερική τον Απρίλιο, “ένα πνεύμα ανησυχίας έχει εξαπλωθεί σε όλο το σύνταγμα μετά από την ανακωχή. Κανείς δεν ήταν σε θέση να πει στους άντρες γιατί πολεμούσαν στη Ρωσία, και φυσικά το ηθικό τους δεν ήταν αυτό που θα έπρεπε να είναι”. Ο Δρ. Arthur Nugent, ένας γιατρός αξιωματικός από το Milwaukee του Wisconsin, επισήμανε ότι οι Αμερικανοί που πολέμησαν τη Γερμανία στο Δυτικό Μέτωπο δεν είχαν καμία δυσκολία στην κατανόηση της αποστολής τους. “Αλλά [σ.σ.: τώρα] πολεμούσαμε ένα λαό [σ.σ.: εννοεί τους Ρώσους] εναντίον του οποίου ο πόλεμος δεν είχε δηλωθεί ποτέ και δεν ξέραμε γιατί τους πολεμάγαμε”». Βλ. Benjamin D. Rhodes: «The Anglo-American Winter War with Russia, 1918-1919: A Diplomatic and Military Tragicomedy», Greenwood Press, 1988, σελ. 92.

     Ακόμα στο Ralph Albertson, «Fighting Without A War: An Account of Military Intervention in North Russia, Harcourt, Brace and Howe», New York, 1920, σελ. 6-7, όπου γίνεται λόγος για επίμονα ερωτήματα των στρατιωτών διάφορων μονάδων, όπως: «Γιατί είμαστε εδώ; Έχει υπογραφεί εκεχειρία. Γιατί πολεμάμε; [...] Δε θέλουμε τη Ρωσία. Τι έχουμε ενάντια στους μπολσεβίκους;».

104. Αργότερα, στα βιβλία που γράφτηκαν από αξιωματικούς και στρατιώτες για την Αμερικανική Εκστρατεία στη Βόρεια Ρωσία, η άρνηση υπηρεσίας από τους άντρες του Λόχου Ι του 339ου Τάγματος Πεζικού παρουσιάζεται ως «μεμονωμένο περιστατικό» ή «ατύχημα», στο οποίο δόθηκαν υπερβολικές διαστάσεις.

105. «Ο Αρχηγός του Επιτελείου [Peyton C.] March έχει ήδη ανακοινώσει ότι ο τελευταίος άντρας θα πρέπει να είναι εκτός της περιοχής μέχρι την 1η Ιουνίου». Βλ.«Early Return Promise Expected to Put End to Yank Mutiny in Russia», στην εφημερίδα «The Washington Times», 11-4-1919, σελ. 2.

106. Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, December 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 239. Στην ίδια πηγή, σε άλλο σημείο αναφέρεται πως «μόνο το 40% των στρατευμάτων συμφώνησαν οικειοθελώς» να υπηρετήσουν στη Σιβηρία. Ό.π., σελ. 249.

107. Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, December 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 227.

108. Ό.π., σελ. 243.

109. Ό.π., σελ. 244.

110. Ό.π., σελ. 244-245.

111. Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, December 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 245.

112. Ό.π., σελ. 246.

113. Ό.π., σελ. 245.

114. Ό.π.

115. Είχαν προηγηθεί και κυβερνητικά μέτρα ενάντια στο εργατικό κίνημα (απαγορεύσεις οργανώσεων, συγκεντρώσεων, απεργιών κατά τη διάρκεια του πολέμου κ.ά.). Βλ. Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, December 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 241.

116. Εφημερίδα «Federationist», 28 Φλεβάρη 1919, όπως παρατίθεται στο Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, December 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 247.

117. Όπως παρατίθεται στο Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, De-

cember 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 249.

118. Ό.π., σελ. 251.

119. Οι ποινές αργότερα, τον Απρίλη του ’19, όταν οι Καναδοί ετοιμάζονταν να εκκενώσουν το Βλαδιβοστόκ αναστάλθηκαν. Βλ. Benjamin Isitt: «Mutiny from Victoria to Vladivostok, December 1918», Canadian Historical Review, 87, no. 2 - June 2006, σελ. 253.

120. «Tokio Denies Reported Mutiny Among Troops», στην εφημερίδα «New York Tribune», 28-3-1920, σελ. 14.

121. «Πώς απολογούνται οι επαναστάτες», εφημερίδα «Ριζοσπάστης», 6 Δεκέμβρη 1929.

122. «Για το πολυβόλο μας», εφημερίδα «Νεολαία», 25 Οκτώβρη 1929.

123. «Πώς απολογούνται οι επαναστάτες», εφημερίδα «Νεολαία», 25 Οκτώβρη 1929.