"Κάποιοι" ενοχλούνται πολύ όταν επιβεβαιώνεται το ΚΚΕ 



Μια ακόμα θέση του ΚΚΕ επιβεβαιώθηκε –δυστυχώς με τραγικό τρόπο- όχι εδώ στη χώρα μας, αλλά πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Η σφαγή των απεργών μεταλλωρύχων από την αστυνομία, στα ορυχεία της Μαρικάνα στη Νότια Αφρική είναι γεγονός. Γεγονός αναμφισβήτητο είναι επίσης ότι την αστυνομία μιας χώρας την ελέγχει η κυβέρνηση. Στην κυβέρνηση της Νοτίου Αφρικής συμμετέχουν δύο αριστερά και το κομμουνιστικό κόμμα. Η κυβέρνηση αυτή, θεωρείται από πολλούς αριστερή.

Η θέση του ΚΚΕ σχετικά με τις «αριστερές» κυβερνήσεις συνεργασίας και την στάση των κομμουνιστών απέναντι σ’ αυτές:

(απόσπασμα από συνέντευξη της Αλέκας Παπαρήγα)
Γιατί θέλουν το ΚΚΕ σε λεγόμενη «κυβέρνηση της αριστεράς»;

«[..] Το ΚΚΕ το ήθελαν και το θέλουν σε μια τέτοια κυβέρνηση γιατί στοχεύουν σε κάτι άλλο. Επιχειρούν - με ευκαιρία ένα συγκεκριμένο καθαρά εκλογικό συσχετισμό - να μαντρώσουν το Κόμμα της εργατικής τάξης στο μαντρί της αστικής πολιτικής διαχείρισης των προβλημάτων.

[…] Φαντάζεστε μια κυβέρνηση με το ΚΚΕ να συμμετέχει και να διαχειρίζεται τις υποθέσεις που απορρέουν από τη συμμετοχή στο ΝΑΤΟ; Δηλαδή, να δίνει «γην και ύδωρ» για τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις; 

Φαντάζεστε μια κυβέρνηση με το ΚΚΕ να συμβιβάζεται με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» για την ανταγωνιστικότητα, δηλαδή που απαιτεί αντεργατικά μέτρα για να κάνουν επενδύσεις οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι; 

Φαντάζεστε μια τέτοια κυβέρνηση με το ΚΚΕ να ενισχύει την πολιτική συνύπαρξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα σε Υγεία, Πρόνοια, Παιδεία; Μα τότε το ΚΚΕ θα είχε απεμπολήσει όχι μόνο τη γραμμή σύγκρουσης και ρήξης με τους αντιπάλους, τους μεγαλοεπιχειρηματίες, αλλά και τις άμεσες διεκδικήσεις των εργαζομένων για ανακούφιση, βελτίωση της ζωής τους, θα απεμπολούσε το ίδιο το εργατικό - λαϊκό κίνημα. Καραμπινάτη προδοσία του λαού» (πηγή).

Να προσθέσω: «Φαντάζεστε μια τέτοια κυβέρνηση με το ΚΚΕ να συναινεί στο χτύπημα εργατικών κινητοποιήσεων; Να συναινεί στη σφαγή αθώων ανθρώπων, απεργών εργατών;».

Ποιος αγωνιστής που μάχεται για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης διαθέτει  «φαντασία» που μπορεί να φτάσει μέχρι εκεί; Κανένας!  Αυτό το ξέρουν καλά οι κομμουνιστές και οι αγωνιστές που στηρίζουν το κόμμα της εργατικής τάξης. 

Όμως, τα τραγικά γεγονότα της Νοτίου Αφρικής ας προβληματίσουν κάθε καλοπροαίρετο άνθρωπο που από ρομαντισμό, πολιτική αφέλεια ή απλά  καλή πίστη, ελπίζει ή επενδύει τα όνειρά του για την καλυτέρευση της ζωής του σε αυταπάτες, που του σερβίρει σκόπιμα το κόμμα της «υπεύθυνης» αριστεράς. 

«Δυο συμπεράσματα βγαίνουν (και) με αφορμή  τα γεγονότα της Νοτίου Αφρικής τις προηγούμενες μέρες και την αντιμετώπισή τους από τις εκεί κρατικές αρχές. Όσο θα συνεχίζεται να υπάρχει καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο,  όσο ο παραγόμενος πλούτος της γης θα παραμένει στα χέρια ελάχιστων εκμεταλλευτών που θα ρουφάνε το αίμα των πολλών που τον παράγουν, τόσο αυτοί θα διεκδικούν την θέση που δικαιούνται κάτω από τον πανανθρώπινο ήλιο,  τη θέση που τους αξίζει.

Και στην διαδικασία αυτής της εξέλιξης, καμιά διαχειριστική του καπιταλιστικού συστήματος κυβέρνηση όσο και αν αρέσκεται στο να αυτοαποκαλείται «αριστερή», ακόμα και αν στις τάξεις της συμμετέχουν οι κομμουνιστές, δεν θα μπορέσει να σταθεί για πολύ τροχοπέδη στον  φυσικό ρου της Ιστορίας» (πηγή).

Αυτά τα έχουν καταλάβει καλά κάποιοι –συγκεκριμένοι- γνωστοί «ανώνυμοι» σχολιαστές (τρομάρα τους…), που  κάθε φορά που το ΚΚΕ επιβεβαιώνεται (τυχαίο;) ξαμολιούνται σαν λυσσασμένοι στα μπλογκς, κρυμμένοι –νομίζουν- στο σκοτάδι της ανωνυμίας, προσπαθώντας να «σπείρουν» σύγχυση και αποπροσανατολισμό. Με αυτό το πλευρό να κοιμούνται…

 Αναρτήθηκε από  oikodomo

Καθ' οδόν: Στην Ισπανία στα χρόνια της χολέρας

Καθ' οδόν: Στην Ισπανία στα χρόνια της χολέρας

Το καλοκαίρι μπροστά το έχουμε. Θα πάμε σε νησιά και σε παραλίες. Μην ανησυχείτε. Αυτήν την εποχή, όμως, καλό θα ήταν να κάνουμε ένα μεγάλο ταξίδι στο χρόνο και στο χώρο. Με πολύτιμο οδηγό το βιβλίο του Θανάση Παπαρήγα «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος» (Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»), αποσπασματικά, γιατί δε φτάνει ο χώρος, θα ταξιδέψουμε στην Ισπανία του 1936 για πέντε Κυριακές.

Ισπανία 1936-1939: Ο πόλεμος-εργαστήριο

«Ο Εμφύλιος Πόλεμος της Ισπανίας είναι ένα από τα γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία των "συμμαχοαντιμαχιών" στο στρατόπεδο του ιμπεριαλισμού στη δεκαετία του '30.

Αν η "καθαρά πολεμική" πλευρά του αρχίζει στις 17 του Ιούλη 1936, με τη φασιστική εξέγερση που εξαπλώνεται σε όλη τη χώρα και επικρατεί στην Αφρική, η ανάμειξη του ιμπεριαλισμού είναι φανερή από πρώτα. Δεν είναι, π.χ., και ούτε τότε ήταν μυστικό για κανέναν το ότι η άρνηση του Λουίς Μπλάνκο (Λ. Μ.) να πάρει οποιοδήποτε προληπτικό μέτρο οφειλόταν στη, λίγο-πολύ, τελεσιγραφική απαίτηση της Βρετανίας και της Γαλλίας. Από την άλλη μεριά, η φασιστική εξέγερση ενισχύεται όχι μόνον από τη Ρώμη και το Βερολίνο, αλλά και από το Λονδίνο, το Παρίσι και την Ουάσιγκτον.

Η έκρηξη της εξέγερσης θα αποδείξει ξαφνικά το μέγεθος, την έκταση και, ας το πούμε έτσι, το "είδος" της ιμπεριαλιστικής επέμβασης.

Το πιο θεαματικό στοιχείο της τελευταίας ήταν η επέμβαση της Ιταλίας, που θα στείλει ένα ολόκληρο εκστρατευτικό σώμα τουλάχιστον 100.000 ανδρών και της Γερμανίας, που θα καλύψει το αεροπορικό κυρίως μέρος και τον εφοδιασμό σε άμεσα απαραίτητο πολεμικό υλικό. Από επιχειρησιακή άποψη, η επέμβαση της Γερμανίας ήταν αποφασιστική. Και όχι μόνο γιατί η αεροπορία της θα εξασφαλίσει στους φρανκικούς την υπεροχή στον αέρα (η ισπανική πολεμική αεροπορία πέρασε ολόκληρη στο πλευρό της κυβέρνησης, αλλά αποτελούνταν από αεροπλάνα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου) αλλά και γιατί θα εξασφαλίσει τη μεταφορά των δυνάμεων των στασιαστών από την Αφρική, όπου βρίσκονται συγκεντρωμένες αλλά απομονωμένες, στην Ισπανία. Χωρίς αυτή τη μεταφορά, είναι πολύ πιθανό ότι οι δυνάμεις των στασιαστών θα είχαν ηττηθεί σε όλη την ηπειρωτική Ισπανία. Ηταν μια, χωρίς υπερβολή, "ιστορική επιχείρηση": Ηταν η πρώτη φορά στη στρατιωτική ιστορία (και στην Ιστορία, γενικά) που γινόταν αεροπορική μεταφορά μάχιμων δυνάμεων από τις βάσεις τους στο χώρο των επιχειρήσεων.

Επικίνδυνες συμπάθειες

Ωστόσο, σχεδόν αμέσως φαίνεται και κάτι άλλο εξαιρετικά επικίνδυνο. Η συμπάθεια και των άλλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για την ανταρσία. Κατ' αρχήν, η επέμβαση των ναζιστικών αεροπορικών μονάδων για τη μεταφορά των φρανκικών στρατευμάτων από την Αφρική στην Ισπανία δεν είναι η μόνη αεροπορική επέμβαση. Υπάρχει και μια άλλη, όχι λιγότερο σημαντική ή θεαματική, και σήμερα ξεχασμένη: Η μεταφορά στην Ισπανία του ίδιου τον στρατηγού Φ. Φράνκο από τα Κανάρια Νησιά, όπου έχει μετατεθεί. Η μεταφορά έχει πολύ μεγάλη σημασία γιατί έγινε με ένα μυθιστορηματικό αεροπορικό ταξίδι και με την προκλητική βοήθεια και άμεση συμμετοχή επιφανών μελών της βρετανικής high society.

Διαδήλωση στη Μαδρίτη ενάντια στον Φράνκο. Ιούλης 1936

Μια ομάδα Βρετανών και Ισπανών συνωμοτών νοικιάζει ένα αεροπλάνο (το Dragon Rapid της Olley Airways) και ξεκινά από το αεροδρόμιο Κρόιντον, το μεγαλύτερο της προπολεμικής Βρετανίας, στις 11 του Ιούλη του 1936, δηλαδή μια βδομάδα πριν από την εξέγερση. Το αεροπλάνο απογειώνεται από το αεροδρόμιο Κρόιντον και συνεχίζει την πτήση του μέσα από πολλά άλλα, παρόλο που δεν έχει τα απαραίτητα έγγραφα. Παραλαμβάνει τον Φράνκο, τη γυναίκα του και την κόρη του από τα Κανάρια και τους μεταφέρει στην αφρικανική βάση του Πετουάν (19 του Ιούλη), όπου το πραξικόπημα έχει ήδη επικρατήσει. Σε συνέχεια, τον μεταφέρει στην Ισπανία, όπου προσγειώνεται κοντά στη Σεβίλλη, στις 6 του Αυγούστου.

Τα γεγονότα τρέχουν

Στο αεροπλάνο επέβαιναν μια σειρά από αινιγματικά άτομα, μερικά από τα οποία γυναίκες, μέλη του βρετανικού jet-set. To ταξίδι περιέγραψε με κάθε, όπως ισχυρίστηκε, λεπτομέρεια, ο πιλότος του, σμηναγός Μπεμπ, στην εφημερίδα News Cronide στις 7 του Νοέμβρη του 1936.

Στην πραγματικότητα, η επιχείρηση δείχνει το ενδιαφέρον του βρετανικού ιμπεριαλισμού για τις εξελίξεις στην Ισπανία. Ισως εξηγεί και γιατί συνωμοτικά στελέχη τόσο φανερά και σχεδόν προκλητικά εκτεθειμένα, όπως οι στρατηγοί Φ. Φράνκο και Ε. Μόλα, δε θίχτηκαν από την κυβέρνηση του Λ. Μ. μετά το Φλεβάρη.

Αιματοβαμμένες μέρες του Αυγούστου 1936 στη Βαρκελώνη. Οι νεκροί παραμένουν άταφοι μέχρι να τους αναγνωρίσουν οι δικοί τους...

Στο μεταξύ, τα γεγονότα τρέχουν.

Ενώ οι στασιαστές φαίνεται να έχουν εφοδιασμό (και, μάλιστα, πλουσιοπάροχο) από παντού, η Ισπανική Δημοκρατία βρίσκεται ξαφνικά χωρίς καμιά πηγή. Οι πρεσβευτές της γίνονται παντού εχθρικά δεκτοί. Στο Λονδίνο, ο Πάμπλο ντε Αγάρατε, που αναλαμβάνει την πρεσβεία αντικαθιστώντας το συνωμότη Λόπες Ολιβάν, ακούει από τον σερ Σίντνεϊ Κλάιβ, αρχηγό του διπλωματικού πρωτοκόλλου, να του λέει τι να κάνει αν νικήσει ο Φράνκο, ενώ ο υφυπουργός και γγ του Φόρεϊν Οφις, σερ Ρόμπερτ Βάνσιταρτ, τον υποδέχεται ψυχρότατα και απορρίπτει κοφτά το αίτημά του για εκπαίδευση Ισπανών πιλότων στη Βρετανία. Στο Παρίσι, είναι ολοφάνερη η συνεργασία ανάμεσα στις αρχές και αποστάτες υπαλλήλους της ισπανικής πρεσβείας για να βρεθούν προσχήματα που θα επιτρέψουν στην κυβέρνηση να μην εκτελέσει τις ισπανικές πολεμικές παραγγελίες. Στην Ουάσιγκτον, ο πρέσβης Φερνάντο ντε λος Ρίος, όχι μόνο γίνεται δεκτός σχεδόν εξευτελιστικά από τον υπουργό Εξωτερικών, Κόρντελ Χολ, αλλά γίνεται στόχος ακόμα και προκλήσεων, ενώ οι τράπεζες αρνούνται να ανοίξουν τους λογαριασμούς που παραγγέλλει. Ολα τα διαβατήρια που εκδίδει η κυβέρνηση των ΗΠΑ σε όλη τη διάρκεια του πολέμου έχουν τη σφραγίδα Not Valid for Spain ("Δεν ισχύει για την Ισπανία")».

    

Για τη μετοχική εταιρία και το συνεταιριστικό εργοστάσιο

Για τη μετοχική εταιρία και το συνεταιριστικό εργοστάσιο

Στο προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε στο γεγονός ότι η ίδια η εξέλιξη του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής οδηγεί στην εμφάνιση της μετοχικής εταιρίας.

Απ' αυτή την αντικειμενική εξέλιξη του ίδιου του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, με την εμφάνιση της μετοχικής εταιρίας, διαπιστώνεται και η δυνατότητα κατάργησής του, η δυνατότητα αντικατάστασης των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής με τις σοσιαλιστικές, η δυνατότητα μετατροπής της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής σε κοινωνική ιδιοκτησία.

«Για την προλεταριακή Πολιτική Οικονομία οι κλασικοί έθεταν το καθήκον να "βρει μέσα στις μορφές της οικονομικής εξέλιξης (σ.σ. του καπιταλισμού), που πηγαίνει προς το τέρμα, τα στοιχεία της μελλοντικής οργάνωσης της παραγωγής και της ανταλλαγής, που θα βοηθήσουν στον παραμερισμό αυτών των δεινών".

Στο "Κεφάλαιο" διερευνώνται οι οικονομικές μορφές, η μετοχική επιχείρηση, το συνεταιριστικό εργοστάσιο, που πιστοποιούν ότι η εξέλιξη των σχέσεων παραγωγής έφτασε σε ένα ανώτατο στάδιο, επομένως δεν υπάρχει άλλο περιθώριο αλλαγής μορφής για να "χωρέσουν" τις αναπτυσσόμενες παραγωγικές δυνάμεις. Πρόκειται για την έναρξη του ανώτατου σταδίου του καπιταλισμού, του ιμπεριαλισμού ή της εποχής του χρηματιστικού κεφαλαίου.

Η συμβολή του Μαρξ είναι καθοριστική γιατί αναφέρεται στην εξέλιξη του κοινωνικού πυρήνα, της σχέσης παραγωγής.

Στη μετοχική επιχείρηση παύει να υφίσταται ο ατομικός κεφαλαιοκράτης ως ιδιοκτήτης και διευθύνων της παραγωγής και εμφανίζεται η συλλογική ιδιοκτησία των μετόχων που παραμένει όμως καπιταλιστική. Τη διεύθυνση ασκεί προσωπικό που μπορεί να βρίσκεται σε μισθωτή σχέση ή και να έχει πακέτο μετοχών».(Διάλεξη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, «ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ», ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2/2002, σελ. 94-95).

Ας το δούμε πολύ συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στον τρίτο τόμο του «Κεφαλαίου» (σελ.551):

«Μετατροπή του πραγματικά ενεργού κεφαλαιοκράτη σε απλό διευθυντή, διαχειριστή ξένου κεφαλαίου, και των ιδιοκτητών κεφαλαίου σε απλούς ιδιοκτήτες, απλούς κεφαλαιοκράτες του χρήματος (...) Στις μετοχικές εταιρίες η λειτουργία είναι χωρισμένη από την ιδιοκτησία του κεφαλαίου, επομένως και η εργασία είναι εντελώς χωρισμένη από την ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και την υπερεργασία. Αυτό είναι αποτέλεσμα της ανώτατης ανάπτυξης της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής, αναγκαίο σημείο περάσματος για την ξαναμετατροπή του κεφαλαίου σε ιδιοκτησία των παραγωγών, όχι όμως πια σαν ατομική ιδιοκτησία ξεχωριστών παραγωγών, αλλά σαν ιδιοκτησία συνεταιρισμένων παραγωγών, σαν άμεσα κοινωνική ιδιοκτησία. Είναι από την άλλη, σημείο περάσματος για τη μετατροπή όλων των λειτουργιών στο προτσές αναπαραγωγής, που συνδέονται ακόμα ως τώρα με την ιδιοκτησία του κεφαλαίου, σε άπλες λειτουργίες των συνεταιρισμένων παραγωγών, σε κοινωνικές λειτουργίες».

Οι ιδιοκτήτες των μετοχικών εταιριών είναι αυτοί που έχουν στην ιδιοκτησία τους τις μετοχές των εταιριών, γι' αυτό ο Μαρξ κάνει λόγο για απλούς ιδιοκτήτες κεφαλαίου, αλλά δεν έχουν άμεση σχέση με τη λειτουργία της παραγωγής. Η λειτουργία της παραγωγής διευθύνεται από τους διευθυντές. Το ρόλο του κεφαλαιοκράτη που οργάνωνε και διηύθυνε την παραγωγή άμεσα ο ίδιος, αντικαθιστά τώρα ο διευθυντής. Ετσι η λειτουργία των επιχειρήσεων είναι χωρισμένη από την ιδιοκτησία. Με την εμφάνιση της μετοχικής εταιρίας, ο Μαρξ κάνει λόγο για «αναγκαίο σημείο περάσματος για την ξαναμετατροπή του κεφαλαίου σε ιδιοκτησία των παραγωγών, όχι όμως πια σαν ατομική ιδιοκτησία ξεχωριστών παραγωγών, αλλά σαν ιδιοκτησία συνεταιρισμένων παραγωγών, σαν άμεσα κοινωνική ιδιοκτησία». Δηλαδή η μετοχική εταιρία, ως έκφραση συλλογικής μορφής ιδιοκτησίας του κεφαλαίου στα πλαίσια του καπιταλισμού, αποδεικνύει τις δυνατότητες περάσματος από την καπιταλιστική ιδιοκτησία στην κοινωνική ιδιοκτησία. Επίσης το γεγονός ότι οι ιδιοκτήτες του κεφαλαίου δεν έχουν πλέον σχέση με την οργάνωση και τη λειτουργία της παραγωγής, σημαίνει ότι οι ιδιοκτήτες του κεφαλαίου είναι πλέον περιττοί, δε χρειάζονται για την ανάπτυξη της παραγωγής, των παραγωγικών δυνάμεων, αφού αυτή μπορεί να αναπτύσσεται και χωρίς τους ιδιοκτήτες κεφαλαίου. Ολες οι λειτουργίες της παραγωγής μπορούν να διεκπεραιωθούν από τους ίδιους τους άμεσους παραγωγούς, δηλαδή την εργατική τάξη, στο επίπεδο ολόκληρης της κοινωνίας, (άπλες λειτουργίες των συνεταιρισμένων παραγωγών, κοινωνικές λειτουργίες).

«Η μετοχική επιχείρηση, όπως και το συνεταιριστικό εργοστάσιο είναι αποτέλεσμα της κοινωνικοποίησης της παραγωγής και σημείο περάσματος σε ανώτερο τρόπο παραγωγής, τον κομμουνιστικό που χαρακτηρίζεται από την κοινωνική ιδιοκτησία. Στη βάση αυτή αναπτύσσονται τα μονοπώλια, η κρατική ανάμειξη, ο παρασιτισμός στο χρηματιστήριο, ο ρόλος του πιστωτικού συστήματος. Με άλλα λόγια όλα εκείνα τα στοιχεία που εμφανίζονται αργότερα στην οικονομική ανάλυση του ιμπεριαλισμού από το Λένιν και άλλους μαρξιστές. Τα μονοπώλια εκφράζουν μεγάλη κεφαλαιακή συσσώρευση μετοχικών επιχειρήσεων ή ομίλων επιχειρήσεων με συγκέντρωση μεγάλου μεριδίου αγοράς».(Διάλεξη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, «ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ», ΚΟΜΕΠ, τεύχος 2/2002, σελ.95).

Ας δούμε πώς το αναφέρει ο Μαρξ στο «Κεφάλαιο» (τ.3ος, σελ.553):

«Είναι η κατάργηση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής μέσα στα πλαίσια του ίδιου του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, και γι' αυτό είναι μια αυτοαναιρούμενη αντίφαση, που πριν απ' όλα παρουσιάζεται σαν απλό μεταβατικό σημείο προς μια νέα μορφή παραγωγής. Σαν τέτοια αντίφαση παρουσιάζεται επίσης στην εμφάνιση. Αποκαθιστά σε ορισμένες σφαίρες το μονοπώλιο και προκαλεί γι' αυτό την ανάμειξη του κράτους. Αναπαράγει μια νέα οικονομική αριστοκρατία, παράσιτα νέου είδους, με τη μορφή σχεδιαστών, ιδρυτών και απλώς ονομαστικών διευθυντών. Ενα ολόκληρο σύστημα αγυρτείας και απάτης σχετικά με τις ιδρύσεις, την έκδοση μετοχών και το εμπόριο μετοχών. Πρόκειται για ατομική παραγωγή χωρίς τον έλεγχο της ατομικής ιδιοκτησίας».

Εδώ κάνει λόγο για κατάργηση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής μέσα στον καπιταλισμό, με την έννοια ότι η ιδιοκτησία παίρνει συλλογική μορφή. Ταυτόχρονα εδώ ο Μαρξ αναφέρεται και στη δημιουργία του μονοπωλίου, μαζί με τη μετοχική εταιρία, ως «αποτέλεσμα της ανώτατης ανάπτυξης της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής». Και όχι μόνο αυτό, αλλά και για την ανάμειξη του κράτους, μαζί με την εμφάνιση του μονοπωλίου. Οπως κάνει λόγο και για τη σύμφυση του βιομηχανικού κεφάλαιου με το τραπεζικό, δηλαδή τη δημιουργία του χρηματιστικού κεφαλαίου, όπως το χαρακτήρισε αργότερα ο Λένιν, ως εξής: «... η Πίστη θέτει απόλυτα μέσα σε ορισμένα όρια στη διάθεση του ξεχωριστού κεφαλαιοκράτη, ή αυτού που περνάει για κεφαλαιοκράτης, ξένο κεφάλαιο...».

Για το μονοπώλιο, ο Ενγκελς, αναφέρει συμπληρωματικά στον 3ο τόμο του Κεφαλαίου (σελ.552): «... σε κάθε χώρα οι μεγαλοβιομήχανοι ενός ορισμένου κλάδου συνενώνονται σε ένα καρτέλ για τη ρύθμιση της παραγωγής. Μια επιτροπή του καρτέλ καθορίζει την ποσότητα των προϊόντων που θα παράγει κάθε επιχείρηση και κατανέμει τελεσίδικα τις παραγγελίες που γίνονται. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις συγκροτήθηκαν μάλιστα από καιρό σε καιρό και διεθνή καρτέλ, όπως λ.χ. ανάμεσα στην αγγλική και γερμανική σιδηροπαραγωγή». Εδώ ο Ενγκελς αναφέρεται και στη συγκρότηση διεθνικών μονοπωλίων.

Σχετικά με το συνεταιριστικό εργοστάσιο ο Μαρξ («Κεφάλαιο», τ.3ος, σελ.555-556) αναφέρει τα εξής:

«Τα εργοστάσια των συνεταιρισμών των ίδιων των εργατών είναι, μέσα στα πλαίσια της παλιάς μορφής, το πρώτο ρήγμα στην παλιά μορφή, παρ' όλο που φυσικά παντού, στην πραγματική τους οργάνωση, αναπαράγουν και είναι υποχρεωμένα ν' αναπαράγουν όλες τις ελλείψεις του υπάρχοντος συστήματος. Μέσα στα πλαίσιά τους όμως έχει αρθεί η αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία, αν και στην αρχή μόνο στη μορφή, γιατί οι εργάτες σαν συνεταιρισμός είναι οι ίδιοι ο κεφαλαιοκράτης του εαυτού τους, δηλαδή χρησιμοποιούν τα μέσα παραγωγής για την αξιοποίηση της δικής τους εργασίας. Τα εργοστάσια των συνεταιρισμών δείχνουν πως σε μια ορισμένη βαθμίδα ανάπτυξης των υλικών παραγωγικών δυνάμεων και στις ανταποκρινόμενες σ' αυτές κοινωνικές μορφές παραγωγής, αναπτύσσεται και διαμορφώνεται με φυσική αναγκαιότητα από τον ένα τρόπο παραγωγής ένας καινούριος τρόπος παραγωγής. Χωρίς το εργοστασιακό σύστημα, που ξεπηδάει από τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής, δε θα μπορούσε να αναπτυχθεί το εργοστάσιο του συνεταιρισμού και, ακόμα λιγότερο, χωρίς το πιστωτικό σύστημα, καθώς αποτελεί την κύρια βάση για τη βαθμιαία μετατροπή των κεφαλαιοκρατικών ιδιωτικών επιχειρήσεων σε κεφαλαιοκρατικές μετοχικές εταιρίες, προσφέρει εξίσου τα μέσα για τη βαθμιαία επέκταση των επιχειρήσεων των συνεταιρισμών πάνω σε περισσότερο ή λιγότερο εθνική κλίμακα. Τις κεφαλαιοκρατικές μετοχικές επιχειρήσεις πρέπει να τις βλέπουμε εξίσου, όπως και τα εργοστάσια των συνεταιρισμών, σαν μεταβατικές μορφές από τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής στο συνεταιριστικό τρόπο...».

Επομένως έχουμε την εμφάνιση των μεταβατικών μορφών από τον κεφαλαιοκρατικό, τον παλιό τρόπο παραγωγής στο συνεταιριστικό, στο νέο τρόπο παραγωγής που μπορεί σύμφωνα με το Μαρξ να οργανωθεί «πάνω σε περισσότερο ή λιγότερο εθνική κλίμακα». Αυτό αποδεικνύει ότι αντικειμενικά η κοινωνία βρίσκεται στο σημείο περάσματος στον κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής.

Μια παλιά παλιά, πολύ παλιά φυσαρμόνικα

Μια παλιά παλιά, πολύ παλιά φυσαρμόνικα

Γρηγοριάδης Κώστας

Ητανε ακουμπισμένη πάνω στον καρυδένιο κομό δίπλα στην ασημένια λάμπα της γιαγιάς, μπροστά στη φωτογραφία του παππού, αυτή που είχε βγάλει πριν πολλά πολλά χρόνια, όταν είχε επισκεφθεί την Οδησσό στα θρυλικά σκαλοπάτια του Αϊζενστάιν (Ποτέμκιν) και κοιτάζοντάς την τον καμάρωνα έτσι, στητός και ευγενικός που ήτανε με όλη την καλοσύνη διάχυτη στο πρόσωπό του!

Η φυσαρμόνικα, η φυσαρμόνικα και η ιστορία της,

η φυσαρμόνικα και ο ήχος της, η φυσαρμόνικα και οι νότες της,

η φυσαρμόνικα και οι μελωδίες της!

Πρωτόπαιξε, λέγανε, τη Μασσαλιώτιδα, του την έμαθε ένας Γάλλος εμιγκρές και μετά άρχισε να παίζει τσιγγάνικους σκοπούς και μελαγχολικοί ήχοι σαν τα μαύρα κοφτερά μάτια του λίγωσαν τη νουνά τη Χρυσάνθη που άφησε άντρα, σπίτι, οικογένεια και τον ακολούθησε στην Κωνσταντινούπολη!

Ομορφο ζευγάρι, αγόρασαν όμορφο σπίτι στο Αϊβαλί και γινήκανε περιζήτητοι στη μικροκοινωνία των ρομαντικών εστέτ, μιας και ο φραγκοράφτης πόρευε αρκετά καλά το χρήμα που έβγαζε!

Συχνά, στις βεγγέρες ερχόντανε και κάποιοι άλλοι άνθρωποι με μηνύματα και αποστολές άλλες και η νουνά ήξερε ότι ένα κόκκινο κατακόκκινο νήμα είχε δέσει τον αγαπημένο της με τη φλόγα που είχε ανάψει στη μακρινή Ρωσία!

Ταξίδεψαν στη Βιέννη, στο απέναντι πεζοδρόμιο ένας άντρας με γενάκι περπατούσε και μαζί του δυο τρεις άλλοι και κουβέντιαζαν πυρετώδικα!

«Κοίτα το ΛΕΝΙΝ», της είπε και ένιωσαν έναν αέρα δυνατό να τους σηκώνει ψηλά πολύ ψηλά σε έναν κόσμο πιο όμορφο, έναν κόσμο πιο δίκαιο!

Θα πάμε Ελλάδα είπανε και πήραν ένα καράβι με Τούρκο καπετάνιο και φτάσανε Θεσσαλονίκη!

Οσο το καράβι έσκιζε τα κύματα του Βοσπόρου, αυτός με τη φυσαρμόνικά του της έπαιζε αμανέδες που του είχε μάθει ο παραγιός ο Αλί!

Ακουμπισμένη χρόνια και χρόνια, αναπόσπαστο κομμάτι από τη ζωή της φαμίλιας, σημαδεμένη, ταξιδεμένη, βαθιά ριζωμένη σε όλη τη μακρινή πορεία του παππού, του νουνού, του μπάρμπα, του πατερά!

Την αγόρασε στη Ρουμανία, λέγανε, ο νουνός ο Σωτήρης, όταν μάθαινε τη «ραφτική» νιος ακόμα και εκεί είχε πρωτακούσει τον απόηχο από τα γεγονότα στη Μεγάλη Ρωσία και αμέσως ρίγησε ποιος ξέρει γιατί, με τις διδαχές «τόσο πίσω», δεν ξέρω από ποιον της μεγάλης μας οικογένειας και ρίζωσε μέσα του ο πόθος της Επανάστασης, του Σοσιαλισμού, του καλυτέρου αύριο για όλο τον κόσμο!

Μετά Αθήνα και άνοιξε ένα υπέροχο ραφείο στο Θησείο, όπου κύριοι με μπαστούνια με λαβές από ασήμι και ελεφαντοστούν δίνανε δυο - δυο τις παραγγελίες τους και φράκο και ρεντιγκότα και γιλέκα και κοστούμια από κασμίρι και αλπακά!

Σημειώματα φθάνανε από τη λευκή Κόκκινη Ρωσία και μαζώξεις γινότανε στο πίσω μέρος του ραφείου, που χωριζότανε με μια βαριά βελούδινη μαύρη κουρτίνα στηριγμένη από μπρούντζινους χαλκάδες!

Ηρθε και ο Μίσα από την Οδησσό με μυστική αποστολή και έφερε χαιρετίσματα από τη νόνα και τις ξαδέρφες, αλλά δεν ήξερε πότε θα τους ξανάβλεπε, γιατί τα πράγματα είχανε σκουρύνει είπε!

Οταν άδειαζε το ραφείο και γύρναγε σπίτι, η νουνά η Χρυσάνθη τον περίμενε και καθόταν δίπλα του στη βιεννέζικη κουνιστή πολυθρόνα και κείνος της έπαιζε με τη φυσαρμόνικα του το «Οτσι Τσιτσόρνια»!

Ενα βράδυ δε γύρισε! Τον συνέλαβε η αστυνομία του Μεταξά, μπήκαν στο ραφείο και τα διέλυσαν όλα, κομμάτιασαν πολύτιμα τόπια ύφασμα, σκόρπισαν κουτιά από κουμπιά και κλωστές από φίλντισι και μετάξι και τον πότισαν ρετσινόλαδο!

Τον έβαλαν πάνω σε παγοκολόνες και στις μασχάλες του του σφήνωσαν βραστά καυτά αυγά!

Πήγε και τον είδε, του πήγε τη φυσαρμόνικα και κάποιες στιγμές που λίγο αναθάρρεψε προσπάθησε να παίξει το «Εκεί στης Ρωσίας τα χιόνια», αλλά δεν πρόλαβε!

Στα πληγιασμένα χείλη του η φυσαρμόνικα και στα τσακισμένα χέρια του ένα σημείωμα: Για τη Λευτεριά και το Σοσιαλισμό!

Τον βλέπω τώρα στη φωτογραφία την αναμνηστική με τους συντρόφους του τους τότε, όλοι αστραφτεροί και αποφασιστικοί με τη γροθιά ψηλά και νέοι και ωραίοι και χάθηκαν και εξοντώθηκαν πριν προλάβουν να κάνουν πραγματικότητα αυτά που ονειρεύονταν και πάλευαν!

Τη φυσαρμόνικα από ταρταρούγα και καλογυαλισμένη η νουνά η Χρυσάνθη την έβαλε πάνω στον καρυδένιο κομό και τη φώτιζε η ασημένια λάμπα, που είχε πάρει μαζί της από το σπίτι που άφησε, αυτή και τίποτε άλλο!

Μια μέρα ο μπάρμπας ο Λευτέρης ήρθε για τσάι και έφερε φρούτα και ντομάτες από τον κήπο της θειας της Κωσταντώς και η νουνά για να τον ευχαριστήσει του πρόσφερε τη φυσαρμόνικα!

Την πήρε και γρήγορα άρχισε να παίζει άλλους σκοπούς, νέους, φλογερούς και έτσι όμορφος και με τεράστια πειθώ που ήτανε μαζεύονταν όλοι γύρω του και δούλευαν σκληρά ενάντια στο φασισμό και την τρομοκρατία!

Δε γλίτωσαν! Τους πήγανε στη Μακρόνησο! Ολους! Το Λευτέρη, το Γιώργο, τον Αλέκο, τον Τάσο!

Ολοι νέοι και ωραίοι και γρήγορα γίνανε ράκη, γρήγορα έφεξαν και τα κόκαλά τους ξεχώρισαν και τα μάτια τους καίγαν!

Τα ιδανικά τους άσβεστα, όμως, η τρέλα φώλιαζε στο νου και στην καρδιά, κάποιοι δεν άντεξαν, ο Λευτέρης έσφιγγε τη φυσαρμόνικα βαθιά μέσα στο κουρελιασμένο ρούχο και κάποιες στιγμές την έφερνε στα στεγνά πληγωμένα χείλη και δεν την έδινε σε κανέναν άλλον «την έχω από τον μπάρμπα μου, έλεγε, που τον έφαγε το ρετσινόλαδο, αυτόν που είδε το Λένιν στη Βιέννη και θα παίζω μέχρι να μου βγει η ανάσα»!

Ζωντανοί νεκροί, παλεύανε, αέρηδες και ελπίδες ανακατεύονταν σ' αυτό το «πρότυπο σωφρονιστήριο»!

Θέατρο, σχολείο, μουσική, σκηνικό του παραλόγου, ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ μέχρις εσχάτων!

Ο Λευτέρης γύρισε! Τον θυμάμαι κρυμμένη πίσω οπό το μπαούλο, το βλέμμα του τρελό, το κεφάλι του γουλί, ένας σκελετός, δε μίλαγε, στα χέρια του η φυσαρμόνικα!

Τον έπλυνε η γιαγιά Γιαννούλα και τον τάισε με το κουταλάκι, τη φοβόντανε αλλά μετά ακούμπησε στο κόρφο της και έκλαψε ώρα πολλή!

Εγώ πίσω από το μπαούλο έμαθα τη λέξη «ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ» και δεν ξέρω γιατί, αλλά σαν ήχος φυσαρμόνικας ήταν αυτή η λέξη, γιατί όλοι έλεγαν ότι εκεί πάλευε η ΕΙΡΗΝΗ με το φασισμό και η ΕΙΡΗΝΗ είναι το δίκιο και το δίκιο ήτανε η φαμίλια μου και εγώ στριφογύρισα με το λευκό μου κλος φορεματάκι και ο θείος απαλά ακούμπησε τη φυσαρμόνικα στα χείλη του και σαν να ξεθόλωνε το μάτι του και μου είπε «του νουνού σου είναι, του νουνού σου που δεν τον γνώρισες και που σκοτώθηκε, τον σκότωσαν, τον εξολόθρευσαν πάνω στις παγοκολόνες, επειδή ήθελε Ειρήνη για όλους, ψωμί για όλους, σχολεία για όλους!»

Ανάκατα στη μνήμη μου, θολά και πεντακάθαρα!

Νύχτα και η θεια μου η Βαγγελίτσα με κράταγε από το χέρι να πάμε να βρούμε την αδερφούλα μου να της πούμε ότι πιάσανε το μπαμπά μας!

Η καρδιά μου ατσαλένια, τα ποδαράκια μου λιγνά μέσα στην πιτσιλωτή φουφούλα, το κορμάκι μου στητό! Τα ήξερα όλα, τα είχα καταλάβει όλα!

Ημασταν από δω εμείς!

Φτιάξαμε ένα μπόγο ρούχα, ο μπάρμπας έστειλε στον αδερφό του και τη φυσαρμόνικα, τον βρήκαμε σ' ένα βρωμερό υπόγειο κάτω από τη σκάλα της αστυνομίας, του δώσαμε ένα πουκάμισο άσπρο και το μαύρο του κοστούμι, στην τσέπη η φυσαρμόνικα!

Η μαμά με πήρε αγκαλιά και φύγαμε, πίσω μου άκουσα τον ήχο τού «στ' άρματα στ' άρματα εμπρός στον αγώνα για τη χιλιάκριβη τη λευτεριά»!

Φυλακές ΑΒΕΡΩΦ! Πήγαμε στο μπαμπά ψάρι, δεν προλάβαμε, μόλις τον είχανε βάλει σ' ένα φορτηγό να τον μεταφέρουνε, ο σοφέρ και ο φρουρός μάς λυπήθηκαν, ο πατερούλης μου με τα χέρια με αλυσίδες δεμένα έσκυψε και με ανέβασε μαζί του στο φορτηγό, μετά σκοτάδι, μόνο τη φυσαρμόνικα στα χείλη του να την κρατάει με τις παλάμες και να μου παίζει το «τριαντάφυλλο μικρό τριανταφυλλάκι» κι εγώ σοβαρή μια στάλα παιδάκι από το Μεταγωγών δε θυμάμαι πού!

Και μετά δικαστήριο, μια αίθουσα τεράστια και κόσμος πολύς και η καταδίκη «17 φορές σε θάνατο». Ο μπαμπάς μου σ' ένα παγκάκι στη μέση της αίθουσας και μια γυναίκα, την είπανε ψευδομάρτυρα, να φωνάζει «θέλω να πιω το αίμα του στο ποτήρι» και ο εισαγγελέας την έβγαλε έξω κι εγώ μέσα στο λευκό μου κλος φορεματάκι ασάλευτη να κρατάω από το χέρι τη μαμά μου και να θέλω το μπαμπά μου πίσω!

Ο μπαμπάς μου γύρισε, είχα το μπαμπά μου, μας έλειπαν όμως πολλά, πολλά, σχεδόν τα πάντα!

Η κυρά Θανάσαινα η ιδιοκτήτρια του σπιτιού που είχαμε πιάσει, ένα δωμάτιο, δεν αγάπαγε τη μουσική έλεγε η μαμά κι έτσι ο πατερούλης μου είχε τυλίξει τη φυσαρμόνικα σ' ένα κομμάτι ύφασμα μπροκάρ βυσσινί και την είχε μέσα στο κομοδίνο!

Την κοίταζα πάνω από το ύφασμα και έβλεπα το νουνό μου, το θείο μου, το μαύρο κοστούμι, το φορτηγό στου Αβέρωφ και ήθελα να τη φυσήξω, αλλά η κυρά Θανάσαινα δεν άφηνε, ούτε την τουαλέτα μας άφηνε να χρησιμοποιήσουμε, γιατί έλεγε είμαστε κομμουνιστές και οι άλλοι νοικάρηδες δε θέλανε να πηγαίνουμε εκεί που πήγαιναν αυτοί και έτσι βασανιζόμασταν, αλλά η μαμά έλεγε ότι πρέπει να κάνουμε υπομονή, για να μη χάσουμε αυτό το σπίτι, «το δωμάτιο», μέχρι να έρθουν καλύτερες μέρες!

Ο μπαμπάς και ο μπάρμπας έβαλαν τα θεμέλια για ένα μικρό σπίτι μέσα στον κήπο του παππού, πίσω από τις τρεις μουριές και τα δυο αδέρφια έστησαν ένα τραγούδι εκεί ψηλά στις σκαλωσιές και η φυσαρμόνικα έβγαζε τρίλιες, ένα αηδόνι, χίλια αηδόνια ήτανε κι εγώ στο λευκό μου κλος φορεματάκι στριφογύριζα, στριφογύριζα, στριφογύριζα!

Τι χαρά θεέ μου, τι χαρά μάνα μου και πατέρα μου!

Το σπιτάκι έγινε και μαζευόμασταν εκεί όλοι οι σύντροφοι, οι αγαπημένοι και ο μπαμπάς έκοβε από την εφημερίδα μας το «Ενατο κύμα» του Ερενμπουργκ και το έκρυβε στο κουτί από τα πουκάμισα και μας δίδασκαν και διαβάζαμε Μακρυγιάννη και Λουντέμη και Κοτζιούλα και Σολωμό τούς «Ελευθέρους Πολιορκημένους» και τραγουδούσαμε το «θα πάρω μια ψαρόβαρκα μωρό μου, θα πάρω μια ψαρόβαρκα» και όλο πλάκωνε η αστυνομία και έψαχνε, λέει, να βρει τις κονκάρδες με το σφυροδρέπανο που μας είχανε στείλει από τη Σοβιετική Ενωση και δε βρίσκανε τίποτα, γιατί εμείς τις είχαμε κρύψει στο διπλό χάρμποτ που είχε βάλει για ταβάνι στην κουζινίτσα ο μπαμπάς και όλο ερχόντανε και ξαναρχότανε και κάθε φορά μάς σπάγανε τις χριστουγεννιάτικες μπάλες και ο μπαμπάς έλεγε «θα ξαναπάρουμε, τίποτε δε θα μας κάνουνε, εσείς θα σπουδάσετε μας έλεγε, θα σας σπουδάσει ο Σοσιαλισμός» και φύτεψε στον κηπάκο λεμονιές και πορτοκαλιές και η μαμά έλεγε «θα φάμε εμείς πορτοκάλια;» και ο μπαμπάς έλεγε «θα φάμε και θα έχουμε Σοσιαλισμό» και μας έπαιζε κάθε μέρα με τη φυσαρμόνικα όμορφους σκοπούς, υπέροχους ήχους, και μάθαμε όλα τα τραγούδια τα αντάρτικα, τα τραγούδια του αγώνα και της λευτεριάς, της ελπίδας!

Κι εμείς μεγαλώσαμε και ήμουνα η πρώτη στην τάξη μου και έπρεπε να γίνω σημαιοφόρος, αλλά δεν έπρεπε, λέει, να μπει σημαιοφόρος παιδί κομμουνιστή, αλλά κάποιος δάσκαλος πάλεψε και έγινα σημαιοφόρος και κάπου έχω τη φωτογραφία και έγινα και μια και δυο και τρεις χρονιές συνέχεια και ήμουνα πάντα η πρώτη και επειδή ήμουνα πολύ καλή μαθήτρια μου ζήτησε η παπαδιά να κάνω μάθημα στις πέντε τσούπρες της, που δε σκαμπάζανε τίποτα, κι ας ήμουνα και κομμουνιστάκι, είπε!

Και μεγαλώσαμε, η αδερφούλα μου, ο Νικάκης κι εγώ και ήμασταν χαρούμενα, έστω κι αν κάθε τόσο πιάνανε τους γονιούς μας και τους πηγαίνανε στην Ασφάλεια για ανάκριση και ήτανε ένα βράδυ Αποκριές θαρρώ που η μαμά είχε φτιάξει με τον παππού το Νίκο «μπρέκι» κοτόπιτα στη χόβολη και ήρθανε πάλι και μας διέλυσαν το τραπέζι και τους πήρανε όλους, τη μαμά με την μπροστοποδιά, τις γυναίκες και τους άνδρες και μείναμε εμείς τα τρία μικρά και δεν ξέραμε, δεν είχαμε μάθει, δεν είχαμε προλάβει να μάθουμε, να παίζουμε τη φυσαρμόνικα και την κοιτούσαμε, την κοιτούσαμε, την κοιτούσαμε αλλά στάλα δάκρυ δε βγήκε από τα μάτια μας!

Μεγαλώσαμε, ο Γρήγορης Λαμπράκης έλαμψε και μεις από κοντά, τον περιμέναμε στο σταθμό Λαρίσης, τον κηδέψαμε αλλά ήτανε ζωντανός, ήτανε ζωντανός, είναι ζωντανός!

Μπήκαμε στα Πανεπιστήμια, σπουδάζαμε με πολλές δυσκολίες, ο Σοσιαλισμός δεν είχε έρθει ακόμα και ήτανε δύσκολα και σκληρά, ήρθανε όμως τα τανκς, δικτατορία, Γυάρος, Λέρος, Λακί, Παρθένι, ξανά και ξανά διαλυμένη η οικογένεια, χρόνια πάγου και σιωπής και η φυσαρμόνικα τυλιγμένη στο ύφασμα το μπροκάρ σιωπούσε!

Κάποιοι γύρισαν, γύρισε κι ο μπαμπάς, ξεσκέπασε τη φυσαρμόνικα και σαν γύρισε και η αδελφούλα τραγουδήσαμε όλοι μαζί το «ένα το χελιδόνι»!

Η μαμά τώρα έχει «Αλτσχάιμερ», ο μπαμπάς τη φροντίζει σαν μωρό, την ταΐζει, την αλλάζει, της έχουμε κούκλες και στα χεράκια της κάποιες φορές ο πατερούλης τής ακουμπάει τη φυσαρμόνικα από ταρταρούγα, που την αγόρασε ο νουνός ο Σωτήρης στη Ρουμανία από έναν Γάλλο εμιγκρέ!

Της
Μαρούσκας ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗ

Ο Αληθινός Φασισμός – (Ντοκιμαντέρ Ελληνικοί υπότιτλοι)

Ο Αληθινός Φασισμός – (Ντοκιμαντέρ Ελληνικοί υπότιτλοι)

Το ντοκιμαντέρ του Μιχαήλ Ρομ (1965) αποτελεί μία προσέγγιση του ναζιστικού καθεστώτος ως κοινωνικού φαινομένου και μία αυστηρή καταδίκη της αποδοχής της φασιστικής νοοτροπίας από τις μάζες.

Η ματιά του σοβιετικού σκηνοθέτη χρησιμοποιεί το υλικό από τα πολεμικά αρχεία της ΕΣΣΔ, της Γερμανίας και της Πολωνίας, αλλά και από τα απόρρητα αρχεία του χιτλερικού υπουργείου προπαγάνδας για να προσεγγίσει και να ερμηνεύσει το ζήτημα του εκφασισμού των μικροαστών και της παρείσφρησης της φασιστικής νοοτροπίας στην καθημερινότητα τους, όχι με κριτήρια απαραιτήτως κοινωνιολογικά αλλά με την επικουρική βοήθεια της ψυχολογίας.

Ο Ρομ φωτίζει την ψυχολογία των μαζών η οποία ανακλά τις σκηνοθετημένες στρατιωτικές παρελάσεις, τις προβαρισμές δημόσιες ομιλίες του Φύρερ, την βαγκνερική ατμόσφαιρα μεγαλείου και δύναμης, τη μεγαλοπρέπεια του να είσαι Κυρίαρχος.

Πηγη

α ανθρώπινα δικαιώματα θύματα του πλούτου

Τα ανθρώπινα δικαιώματα θύματα του πλούτου

Το θέμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων διάλεξε φέτος - καθόλου τυχαία φυσικά - ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ως κεντρικό άξονα της έκθεσης που παρουσιάζει κάθε χρόνο, απ' το 1990, για την ανθρώπινη ανάπτυξη. Κι αυτό το «καθόλου τυχαία» χρησιμοποιείται, γιατί ο ίδιος ο Οργανισμός παρουσιάζοντας, την προηγούμενη Τρίτη, τη συγκεκριμένη έκθεση προέβλεψε πως «ο 21ος αιώνας ανοίγει με κινδύνους για τις ανθρώπινες ελευθερίες και δικαιώματα» και προειδοποίησε ότι «οι ολοένα αυξανόμενες εθνικές και διεθνείς ανισότητες απειλούν να διαβρώσουν οφέλη σε θέματα ατομικών και πολιτικών ελευθεριών που δύσκολα αποκτήθηκαν».

Οι δύο αυτές προβλέψεις - προειδοποιήσεις δεν αφορούν φυσικά τις χώρες του Τρίτου Κόσμου (γι' αυτές, δυστυχώς, ούτε λόγος να γίνεται για ανθρώπινα δικαιώματα). Αφορούν τις ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου, οι οποίες ευθέως κατηγορούνται ότι παραβιάζουν τα δικαιώματα των μεταναστών. Γράφει συγκεκριμένα η έκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη 2000: «Η ψηφοφορία από μόνη της δεν εγγυάται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μια δημοκρατικά εκλεγμένη πλειοψηφία μπορεί να συνθλίψει τις μειονότητες». Και συνεχίζει «ακάθεκτη»: «Η βία κατά των μειονοτήτων είναι ένα καυτό πολιτικό θέμα διεθνώς. Ακόμα και με συνταγματική προστασία, οι μειονότητες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μεγάλες απειλές. Για παράδειγμα, στη Δυτική Ευρώπη οι μειονότητες των μεταναστών συχνά πέφτουν θύματα ρατσισμού και βίας». Τα ερωτήματα βέβαια, μετά τις παραπάνω προειδοποιήσεις, είναι: Τον 21ο αιώνα θα συνθλιβούν μόνο τα δικαιώματα των μειονοτήτων; Μήπως, τελικά, η συγκεκριμένη ιστορία μάς αφορά όλους; Μήπως και ο δικός μας λεγόμενος τρομονόμος ακριβώς προς αυτή την κατεύθυνση δεν κινείται;

Η τραγωδία, ωστόσο, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων - όπως φαίνεται και στη φετινή έκθεση του ΟΗΕ - διαγράφεται, χρόνια τώρα, στις φτωχές χώρες του πλανήτη μας. Κι αυτό γιατί, όπως πολύ σωστά τονίζεται, «υπάρχει άλυτος δεσμός μεταξύ της ανάπτυξης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Με απλά λόγια, δηλαδή, πώς μπορείς να μιλήσεις για ατομικές και πολιτικές ελευθερίες, όταν η φτώχεια και ο υποσιτισμός σκοτώνουν χιλιάδες παιδιά κάθε ημέρα, όταν οι πόλεμοι και οι εμφύλιοι δημιουργούν νεκρούς, τραυματίες και εκατομμύρια προσφύγων ή όταν εκατομμύρια ανθρώπων στερούνται τα ευνόητα δικαιώματα της βασικής εκπαίδευσης, της ιατρικής περίθαλψης ή της πρόσβασης σε καθαρό νερό;

Ο ΟΗΕ επιμένει, πάντως, ότι η φτώχεια είναι θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων τόσο όσο και οι αυθαίρετες συλλήψεις. Σημειώνει ενδεικτικά η έκθεση: «Ενώ ο βασανισμός ενός ανθρώπου προκαλεί οργή, ο θάνατος περισσότερο από 30.000 παιδιών καθημερινά από αιτίες που θα μπορούσαν να αποφευχθούν περνάει απαρατήρητος». Το ίδιο «απαρατήρητα», ωστόσο, δεν μπορούν να περάσουν και τα στοιχεία που δίνει ο Οργανισμός, στοιχεία που επιβεβαιώνουν πως στο 1/3 του πλανήτη οι λέξεις «ανθρώπινα δικαιώματα» είναι παντελώς άγνωστες.

Συγκεκριμένα, μόνο μέσα στη δεκαετία του 1990, ο πόλεμος και οι εσωτερικές συγκρούσεις εξανάγκασαν50 εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, οι εμφύλιοι πόλεμοι ήταν αιτία πέντε εκατομμυρίων θανάτων, ενώ οι ένοπλες συγκρούσεις άφησαν πίσω τους τουλάχιστον έξι εκατομμύρια τραυματίες. Περισσότερα από 100 εκατομμύρια παιδιά ζουν ή εργάζονται στους δρόμους και 115 εκατομμύρια κοριτσιών και γυναικών έχουν υποβληθεί σε κάποια μορφή ακρωτηριασμού των γεννητικών τους οργάνων.

Οσον αφορά, τέλος, τις οικονομικές ανισότητες, ένα και μόνο στοιχείο δείχνει το τρομακτικό χάσμα: Η συνολική περιουσία των 200 πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο αγγίζει το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια το 1999, ενώ τα συνολικά έσοδα των 582 εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στις 43 λιγότερο αναπτυσσόμενες χώρες είναι μόλις 146 δισεκατομμύρια!

Μπέρρυ ΤΣΟΥΓΚΡΑΝΗ

Καθ' οδόν: στο Λουξεμβούργο

Καθ' οδόν: στο Λουξεμβούργο

Αν είναι αλήθεια ότι η φήμη δεν ακολουθεί πάντα το μέγεθος, το Λουξεμβούργο είναι, ασφαλώς, μια από τις αποδείξεις της. Μικρό κράτος στο κέντρο της Ευρώπης, χωμένο ανάμεσα σε κράτη μεγάλα, όχι μόνο από την άποψη της εδαφικής τους επικράτειας, αλλά σα να θέλουν να τονίσουν ακόμη περισσότερο τη διαφορά και από την άποψη της πολιτικής και οικονομικής του δύναμης, το Λουξεμβούργο είναι μια από τις περισσότερο και, ταυτόχρονα, λιγότερο εξωτικές περιοχές του πλανήτη μας.

Εξωτισμός; Ασφαλώς, δεν μπορεί να τον αρνηθεί κανείς ελαφρά τη καρδία σε ένα κράτος με τις διαστάσεις του Νομού Αττικής και (έτσι που τα καταφέραμε) πληθυσμό πολύ μικρότερο. Η επίσκεψη σ' αυτό μοιάζει σαν την επίσκεψη σε ένα κουκλόσπιτο, σε έναν κόσμο όπου η αίσθηση του μικρού είναι πανταχού παρούσα. Από την άλλη, ο εξωτισμός ασφαλώς δε θεωρείται εύκολα το κύριο στοιχείο μιας χώρας πυκνοκατοικημένης, χωρίς κανένα μυστήριο και εντελώς «ευρωπαϊκής» (με όποια έννοια και αν δώσουμε στην έκφραση αυτή), με δρόμους που τη διασχίζουν προς όλες της τις κατευθύνσεις (τονίζοντας το εξωτικό στοιχείο με τις δυσκολίες τους στις στροφές λόγω έλλειψης χώρου) και που είναι, εκτός των άλλων, και έδρα μόνιμη ή προσωρινή όχι λίγων διεθνών οργανισμών και υπηρεσιών.

Κορύφωμα του εξωτισμού; Μπορεί κανείς να το πει και έτσι. Πάντως, όταν καταρτίστηκαν τα αρχικά κριτήρια της Συνθήκης του Μάαστριχτ, το Λουξεμβούργο ήταν, προς γενική έκπληξη, το μόνο κράτος - μέλος της ΕΕ που τα κάλυπτε. Ενα είδος, δηλαδή, ποντικιού που βρυχάται, με τον τρόπο του.

Θα έλεγε κανείς ότι το γραφικό Δουκάτο, με το μικρό του μέγεθος και με τη γεωγραφική του τοποθέτηση σε μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες ζώνες της Γης, θα δυσκολευόταν να διατηρήσει την ποικιλία του, θα κατακλυζόταν από τον οδοστρωτήρα μιας γενικής ομοιομορφίας που επιβάλλεται και προωθείται και από τη μεγάλη πυκνότητα των συγκοινωνιών.

Τέτοιο πράγμα δε φαίνεται (ευτυχώς) να έχει συμβεί. Ασφαλώς, η πρωτεύουσα, επίσης Λουξεμβούργο, δεν παύει να είναι ένα από τα χρηματιστικά και τραπεζικά (αν και, βέβαια, όχι οικονομικά) κέντρα του κόσμου. Ασφαλώς, η σύγχρονη (ακολουθούμε κι εμείς τον όρο του συρμού) εξέλιξη με το γυαλί και το τσιμέντο δε λείπει καθόλου - αντίθετα, μπορεί κανείς να τη δει εύκολα και, ίσως, παντού. Ωστόσο, δεν υπάρχει ούτε πλήρης νίκη ούτε ήττα κατά κράτος, του τύπου που θα μπορούσε κανείς να διακρίνει, ας πούμε, στην Αθήνα και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Αντίθετα, γίνεται συστηματική προσπάθεια για τη διαφύλαξη των μνημείων και του χαρακτήρα των διαφόρων μικροπεριοχών (μπορεί, άραγε, κανείς να τις ονομάσει «περιοχές»;) και δεν έχει καθόλου εκμετρήσει το ζην η διαφορά της βοής του μεγάλου κέντρου και της ησυχίας της εξοχής. Το πολύ μικρό Λουξεμβούργο διαθέτει, εις πείσμα όλων, την εξοχή του, μια εξοχή, σημειώνουμε, εντελώς πράσινη, με τη βοήθεια μιας προφανούς συστηματικής φροντίδας, αλλά και του μάλλον υγρού κλίματος.

Το Λουξεμβούργο είναι ένα συστατικό στοιχείο του κεντροευρωπαϊκού χώρου, με την ευρύτερη έννοιά του. Αυτό μπορεί κανείς να το δει εύκολα παντού. Στην αρχιτεκτονική του, μνημειώδη ή όχι, στη γενική διάρθρωση και λειτουργία της κοινωνίας του, στην ολοφάνερη και όχι ανεξήγητη γαλλική επιρροή, στο γερμανικό ιδίωμα που μιλούν οι κάτοικοί του. Παράλληλα, εν μέρει και λόγω της εγκατάστασης σ' αυτό της έδρας τόσων διεθνών ιδρυμάτων και οργανισμών, έχει γίνει και χώρος εγκατάστασης και πολλών ξένων μεταναστών. Ετσι, καταμεσής της ευρωπαϊκής ηπείρου και σε ένα περιβάλλον που, όπως και να το κάνουμε, βρίσκεται στις πύλες της ορεινής Ελβετίας, μπορεί κανείς να βρει τραπέζι στην ψαροταβέρνα ενός Πορτογάλου. Στο κάτω - κάτω, το αίμα νερό δε γίνεται. `Η, αν προτιμάτε, το θαλασσινό αίμα δεν παύει ποτέ να είναι θαλασσινό νερό...

Ο ανταγωνισμός και τα μονοπώλια

Ο ανταγωνισμός και τα μονοπώλια

«...τα μονοπώλια, ξεπηδώντας από τον ελεύθερο ανταγωνισμό, δεν τον καταργούν, μα υπάρχουν ΠΑΝΩ Σ' ΑΥΤΟΝ ΚΑΙ ΔΙΠΛΑ Σ' ΑΥΤΟΝ, γεννώντας έτσι μια σειρά εξαιρετικά οξείες και βίαιες αντιθέσεις, προστριβές, συγκρούσεις».(Απαντα τ.27, σελ.392).

Αυτή η διαπίστωση του Λένιν, μαζί με τη συμπυκνωμένη καταγραφή της καπιταλιστικής πραγματικότητας η οποία άρχισε να διαμορφώνεται με το πέρασμα του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο, απαντούσε και στις εκτιμήσεις των δεξιών οπορτουνιστών σοσιαλδημοκρατών των αρχών του αιώνα που ερμήνευαν την τάση των μονοπωλίων για κυριαρχία, τη δυνατότητα να εκτοπίζουν τους μη μονοπωλητές ανταγωνιστές, να οδηγούνται σε συμφωνίες μεταξύ τους, ως διαδικασία ανάπτυξης ενός «ήρεμου», «ειρηνικού» καπιταλισμού, του «υπεριμπεριαλισμού». «Πατέρας» αυτής της θεωρίας ήταν ο Κάουτσκι.

Το μοίρασμα και το ξαναμοίρασμα των εδαφών ανάμεσα στα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη την εποχή του ιμπεριαλισμού που η βάση του βρίσκεται στην εξαγωγή των κεφαλαίων, αλλά και των εμπορευμάτων, είναι πεδίο οξύτατων ανταγωνισμών μεταξύ αυτών των κρατών, ή μεταξύ συνασπισμών κρατών. Αλλά αυτοί οι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί εκφράζουν τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα μονοπώλια. Αλλωστε ο Μαρξ στο έργο του «Αθλιότητα της Φιλοσοφίας» είχε αναφερθεί στον ανταγωνισμό ως εξής: «Στην πρακτική ζωή δε βρίσκουμε μόνο το συναγωνισμό, το μονοπώλιο και τον ανταγωνισμό τους, αλλά συνάμα και τη σύνθεσή τους, η οποία δεν είναι τύπος αλλά κίνηση. Το μονοπώλιο παράγει το συναγωνισμό, ο συναγωνισμός παράγει το μονοπώλιο».

Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα μονοπώλια διεξάγεται σε διάφορους τομείς. Κατ' αρχήν υπάρχει ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα μονοπώλια του ίδιου κλάδου για το μοίρασμα της αγοράς. Οξύνεται όμως ο ανταγωνισμός και μεταξύ μονοπωλίων διαφορετικών κλάδων παραγωγής, όπως τα μονοπώλια - προμηθευτές και τα μονοπώλια - καταναλωτές της πρώτης ύλης, της ενέργειας κλπ. Τα πρώτα επιδιώκουν αύξηση των τιμών, τα άλλα τη μείωσή τους. Ανταγωνισμός επίσης υπάρχει μεταξύ των μονοπωλίων που παράγουν τα ίδια προϊόντα με διαφορετική πρώτη ύλη. Αλλά και η επιστημονική και τεχνική πρόοδος, είναι στοιχείο όξυνσης του ανταγωνισμού. Επίσης ανταγωνισμοί οξύτατοι υπάρχουν όχι μόνο σε σχέση με την εξαγωγή εμπορευμάτων, αλλά κυρίως με την εξαγωγή κεφαλαίων.

Οι ενδομονοπωλιακοί ανταγωνισμοί συνυπάρχουν με τους μεταξύ των μονοπωλίων συμβιβασμούς. Αλλωστε είπαμε ότι τα μονοπώλια μπορούν να κάνουν μεταξύ τους και συμφωνίες. Τα μονοπώλια για να μπορούν να δρουν σε συνθήκες διεθνούς ανταγωνισμού, επιδιώκουν διαρκώς την αύξηση των κεφαλαίων τους, τη μεγέθυνσή των διαστάσεων τους και ανάλογα με την ισχύ τους διαμοιράζουν μεταξύ τους την αγορά. Αυτό το μοίρασμα μπορεί να γίνεται με τη σύναψη διαφόρων μορφών συμφωνιών μεταξύ των καπιταλιστών. Με τις συμφωνίες συνυπάρχουν ταυτόχρονα και οι ανταγωνισμοί αφού κάθε μονοπώλιο επιδιώκει πάντα μεγαλύτερο μερίδιο. Αρα πίσω από τις συμφωνίες υπάρχουν οι ανταγωνισμοί, δεν καταργούνται. Οι συμφωνίες μπορεί να σπάνε για να ξαναδημιουργηθούν άλλες, αλλάζουν οι μεταξύ τους συμμαχίες, οι συσχετισμοί ομίλων, ανοίγεται ο δρόμος για συγχωνεύσεις και εξαγορές, προκειμένου να εκτοπιστούν ανταγωνιστές από την αγορά. Αυτή η διαδικασία μπορεί να αλλάζει και τις διαστάσεις των μονοπωλίων, να μεταβάλλει τη δύναμή τους (νόμος ανισόμετρης ανάπτυξης) και αυτή η διαδικασία να αντανακλάται στις σχέσεις ανάμεσα στα καπιταλιστικά κράτη την εποχή του ιμπεριαλισμού. Ετσι οι ενδομονοπωλιακοί ανταγωνισμοί αντανακλώνται και ως ανταγωνισμοί ανάμεσα στα καπιταλιστικά κράτη. Τους οποίους βεβαίως αν δεν κατορθώσουν να τους αντιμετωπίσουν μέσω συμβιβασμών και συμφωνιών, χρησιμοποιούν άλλα μέσα, δηλαδή τον πόλεμο για το εδαφικό ξαναμοίρασμα.

Αυτή η «κίνηση» από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τις αρχές του 20ού, διαμόρφωσε ιστορικά το διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα. Τότε η Αγγλία βρισκόταν στην κορυφή της πυραμίδας του ιμπεριαλιστικού συστήματος με τις μεγαλύτερες κτήσεις αποικιών. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος έγινε κάτω από την απαίτηση της Γερμανίας για περισσότερες αποικίες, αφού η δύναμή της στο μεταξύ είχε μεγαλώσει τόσο ώστε να μη χωρά παραπέρα ανάπτυξη στα στενά της όρια. Λόγω της ήττας της όμως διατηρήθηκε η κατάσταση στην κορυφή της πυραμίδας του ιμπεριαλιστικού συστήματος, ως το β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Μετά απ' αυτόν η πρωτοκαθεδρία περνά στις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ, μετά τον πόλεμο, με το σχέδιο Μάρσαλ, κατάφεραν να ενισχύσουν την παγκόσμια κυριαρχία τους έναντι της Αγγλίας, της Γαλλίας και της ηττημένης Γερμανίας, αλλά και τη στρατιωτικοπολιτική τους παρουσία σε στρατηγικά σημεία του πλανήτη, εκτός της αμερικανικής ηπείρου, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Απω Ανατολή. Στην Ευρώπη μετά τον πόλεμο έχουμε τη συγκρότηση ιμπεριαλιστικής Ενωσης που δρα ως ένα κέντρο του διεθνούς ιμπεριαλισμού, την τότε ΕΟΚ - σήμερα Ευρωπαϊκή Ενωση. Στην Απω Ανατολή η Ιαπωνία, επίσης είναι το άλλο κέντρο του ιμπεριαλισμού. Ετσι, ιστορικά, μαζί με τη διαμόρφωση της ιμπεριαλιστικής πυραμίδας, διαμορφώνονται τρία ιμπεριαλιστικά κέντρα: ΗΠΑ, ΕΕ, Ιαπωνία. Επίσης τόσο στη Βόρεια Αμερική, όσο και στην Απω Ανατολή, δημιουργούνται αντίστοιχες ιμπεριαλιστικές περιφερειακές ενώσεις, ΝΑFΤΑ και APEC.

Ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα στις σύγχρονες συνθήκες αναδεικνύουν τους οξύτατους ανταγωνισμούς ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κέντρα.

Ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΕ έχει εδώ και μερικά χρόνια ξεσπάσει εμπορικός πόλεμος για δυο προϊόντα, τις μπανάνες και το βοδινό κρέας. Σχετικά με το βοδινό κρέας, η ΕΕ απαγορεύει τις εισαγωγές από τις ΗΠΑ, γιατί τα βοοειδή στις ΗΠΑ μεγαλώνουν με ορμόνες. Αυτή είναι η επίσημη αιτιολογία, αλλά πίσω κρύβεται η ανάγκη προστατευτισμού της ίδιας παραγωγής για τη Γερμανία, την Ολλανδία κλπ. Βεβαίως ο αφθώδης πυρετός και η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια (τρελές αγελάδες), δημιουργούν νέα κατάσταση που δεν αλλάζει την ουσία των αντιθέσεων.

Σχετικά με τον πόλεμο της μπανάνας, η υπόθεση απασχολεί τον ΠΟΕ. Οι ΗΠΑ έχουν συμφωνήσει με χώρες της Λατινικής Αμερικής να αγοράζουν όλη την παραγωγή τους στην μπανάνα και να την εξάγουν διεθνώς. Επιδιώκουν δε να μπουν στην αγορά της ΕΕ, υποστηρίζοντας ότι αν και αυτό το προϊόν τους είναι φτηνότερο, εμποδίζεται η εισαγωγή του στην ΕΕ, λόγω της Συμφωνίας του Λομέ. (Είναι η συμφωνία της ΕΕ με χώρες, πρώην αποικίες των κρατών - μελών της, στην Καραϊβική και τη Βόρεια Αφρική, να αγοράζει τη δική τους παραγωγή μπανάνας).

Αλλο παράδειγμα είναι οι πηγές ενέργειας και κυρίως το πετρέλαιο. Οι ΗΠΑ αξιοποιούν τη στρατιωτική τους παρουσία στην περιοχή του Περσικού Κόλπου, βασική ενεργειακή πηγή τόσο για την ΕΕ, όσο και για την Ιαπωνία, προκειμένου να τις δυσκολέψουν στον ενεργειακό τομέα. Η ΕΕ επειδή δεν έχει δικές της ενεργειακές πηγές, κάνει εισαγωγές και έχει δαπάνες κατά 40% μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες των ΗΠΑ, που έχουν και δικά τους πετρέλαια και δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από εισαγωγές. Ετσι οι εκπρόσωποι της ΕΕ έχουν προβάλει την ανάγκη ανάπτυξης των σχέσεών της με χώρες όπως το Ιράκ, το Ιράν, η Λιβύη, χώρες στις οποίες εναντιώνονται οι ΗΠΑ.

Επίσης η Γαλλία και η Ρωσία, επιδιώκουν την άρση του εμπάργκο εξαγωγών πετρελαίου που έχει επιβληθεί στο Ιράκ από τις ΗΠΑ, γιατί έχουν συνάψει συμβόλαια για την εκμετάλλευση του πετρελαίου του Ιράκ.

Οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις μπορεί να οξύνονται στο έπακρο απότομα, σε συνδυασμό με την απότομη όξυνση και γενίκευση της κρίσης. Αυτές οι συνθήκες μπορεί να οδηγούν σε ιμπεριαλιστικούς πολέμους. Οι ίδιες όμως συνθήκες, μπορεί να δημιουργήσουν κατάσταση πανεθνικής κρίσης σε μια ή μερικές χώρες, δηλαδή όξυνση των ταξικών αντιθέσεων σε τέτοιο βαθμό που να οδηγεί σε επαναστατική κατάσταση, δηλαδή στις αντικειμενικές συνθήκες για την ανατροπή του καπιταλισμού και την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη και τους συμμάχους της, για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού.

Το σύννεφο

Το σύννεφο

Γρηγοριάδης Κώστας

Οπως ήταν καθισμένος πίσω του, έβλεπε ότι αυτός φορούσε καλή ρεπούμπλικα κι οι πλάτες του ήταν γερές, καλοταϊσμένες. Μα και το κουστούμι καινούργιο φαινόταν.

Ευκατάστατος άνθρωπος, σκέφτηκε.

Ως τα τότε δεν τον είχε προσέξει. Τον πήρε ξαφνικά το βλέμμα του σα να φύτρωσε εκείνη τη στιγμή στο μπροστινό κάθισμα. Κάτι περίεργα αισθήματα του έφερνε η γερή κοψιά αυτού του ανθρώπου - κακά αισθήματα και απορούσε κι ο ίδιος. Του έφταιξε αυτός σε τίποτα; Σε τίποτα δεν του είχε φταίξει, ούτε τον γνώριζε, ούτε τον είδε άλλη φορά. Εστεκαν εδώ και λίγα λεπτά στο πεζοδρόμιο και περίμεναν το τραμ. Αλλά ούτε είχε προσέξει ότι στέκει κι αυτός και περιμένει. Κατόπι ανέβηκαν στο τραμ. Ούτε τότε σημείωσε την παρουσία του.

Οταν έφτασε το τραμ πέρασε από πάνω και το σύννεφο κι άρχισε η βροχή. Χοντρές - χοντρές σταλαματιές, ένα κορόμηλο η κάθε μια. Πέφτουν κάτω στην άσφαλτο κι από την άσφαλτο ανεβαίνει η σκόνη κι η μυρουδιά της. Μια στυφή, ζεστούτσικη μυρουδιά μέσα από τις χοντρές σταγόνες - έτσι μυρίζει εδώ στην πόλη το φθινόπωρο. Ο δρόμος σκοτείνιασε αμέσως. Από τη μεριά της πλατείας κατέβηκε ένας αέρας, η βροχή δυνάμωσε.

Εφτασε ευτυχώς το τραμ.

Κάτι σταγόνες τον είχαν πάρει, μούσκεψαν αμέσως το καψοπουκάμισο και τώρα κατέβαιναν κρύες στη ραχοκοκαλιά. Αυτό το σύννεφο, ο δρόμος που σκοτείνιασε, ο ξαφνικός αέρας, το ψυχρό νερό που μούσκευε ως κάτω την πλάτη - όλα του προμηνούσαν αυτά που προμηνάν στους φτωχούς τα πρωτοβρόχια. Δεν τον πρόσεξε λοιπόν, γιατί σκεφτόταν αυτά τα πράγματα.

Πρέπει δίχως άλλο να φροντίσει να βρει ένα καλύτερο μέρος, τέτοιος καλός τεχνίτης που είναι κι αυτός, ν' αυξηθεί λίγο ο μισθός. Αλλιώτικα, πώς να βγει πέρα! Αν μείνει εκεί όπου είναι, ελπίδα δεν υπάρχει για μια καλυτέρεψη - αυτό είναι τελειωμένο ζήτημα. Τα έχουν πει με το αφεντικό αρκετές φορές, εκείνος βάζει κάτω τα χαρτιά κι αρχίζει - μπορεί ο άνθρωπος να 'χει και δίκιο. Τόση η αξία των εργαλείων, τόσα τα υπόλοιπα έξοδα: σαπούνια, πλυσίματα, ο φωτισμός, το νοίκι, κολόνιες... Επειτα, τόσα παίρνεις εσύ, να τι μένουν και σε μένα. Αυτός του λέει ότι δε βγαίνει όμως πέρα με ό,τι του δίνει, πρέπει να σκεφτούν και τα παιδιά του.

«Εμ και τα δικά μου», λέει ο άλλος, «να μην τα σκεφτώ κι εγώ; Πώς το θέλεις;».

Οταν φτάνουν σ' αυτά δε λένε πια τίποτ' άλλο.

Μπα, πρέπει να κοιτάξει να οικονομηθεί αλλιώς, να βρει κάνα μαγαζάκι, γιατί είναι πολύ άσχημα έτσι... Σκέφτεται τη μεγάλη κόρη που δεν έχει τώρα παπουτσάκια, τη γυναίκα με το μωρό που έχει ανάγκη από καλή τροφή, από ζεστά ρουχαλάκια. Αυτό χρειάζεται και χυμούς φρούτων, του λένε, να μην πάθει ραχίτιδα. Σκέφτεται και τη δική του κατάσταση, ότι δεν έχει κι αυτός παλτό - όλ' αυτά σκέφτεται κι εκεί απάνω κάνει μια έτσι και τόνε πρόσεξε.

Ο σβέρκος του ήταν που έκανε και τον πρόσεξε. Οι άνθρωποι του σιναφιού έχουν ιδιαίτερα πάρε δώσε με το μέρος αυτό. Ο σβέρκος είναι γι' αυτούς ό,τι περίπου το πρόσωπο. Οταν μιλάν με τον πελάτη, τις περισσότερες φορές κοιτάν εκεί. Μια ματιά άμα ρίξουν, ξέρουν κατόπιν τι είναι περίπου ο πελάτης που κάθισε στο κάθισμα.

... Αυτός που κάθεται τώρα στο μπροστινό κάθισμα είναι, λοιπόν, χορτάτος άνθρωπος. Ευκατάστατος, που φορά και καλό κουστούμι και θα 'χει και παλτό στο σπίτι. Σιγουρεμένος νοικοκύρης. Πάει τώρα στο σπίτι και θα κρατάει κανένα πλεμάτι φουσκωτό. Με κρέας μέσα, πατάτες, το ρυζάκι, τα φρούτα, τα καινούργια παπούτσια για τη μεγάλη κόρη, τους χυμούς για το άλλο... «Και πώς τα κρατάει όλα;» θα πεις. Τα κρατάει, πού έχει το θηρίο ανάγκη!

Οι ξένες πλάτες χοροπηδάν. Εκεί πάνω τον έχουν πάρει μερικές σταγόνες, αλλά το γερό ύφασμα ούτε υποψιάζεται τίποτα. Στέκουν οι σταγόνες εκεί ολοστρόγγυλες σα να πάγωσαν, δεν μπορούν να περάσουν κάτω. Κοιτάζει και τη ρεπούμπλικα, που την πήρε κι αυτή λίγο η βροχή, το καινούργιο κουστούμι αυτού του ευτυχισμένου ανθρώπου, που δε σκέφτεται το χειμώνα που έρχεται, τα κοιτάζει αυτά και καταλαβαίνει ότι σιγά - σιγά κάτι κινιέται μέσα του και γίνεται ο νους του σκοτεινός, όπως ο δρόμος κάτω από το σύννεφο.

Τότε γύρισε ο άνθρωπος και τον ρώτησε ευγενικότατα:

«Είναι, κύριε, μακριά η οδός Ολυμπίων από τη στάση;».

Του απάντησε θυμωμένος όπως ήταν:

«Δεν την ξέρω!» και κοίταξε αλλού.

Ενώ την ξέρει βέβαια. Εκεί ζει κι αυτός, στην οδό Ολυμπίων.

Η γυναίκα που καθόταν δίπλα γύρισε αμέσως και τον πληροφόρησε πού πέφτει η οδός Ολυμπίων. Θα πάτε εκεί, εξηγούσε, θα κάνετε έτσι, θα κάνετε αλλιώς - όλες τις λεπτομέρειες.

«Ορίστε τώρα κι αυτή!» μια αντιπάθεια αισθάνθηκε και για την καλή γυναίκα.

Εφτασε το τραμ στη στάση, κατέβηκαν. Εβρεχε ακόμη, δεν είχε περάσει το σύννεφο. Ετρεξαν να τρυπώσουν στο καφενείο. Μπροστά πάει πάλι αυτός. Τακ - τουκ! τα στέρεα τακούνια στην άσφαλτο. Κοίταξε να δει: είχε πλεμάτι; Δεν είχε.

Στην είσοδο του καφενείου ήταν κι άλλοι. Στριμώχτηκαν γερά.

... Στέκουν και περιμένουν πότε θα περάσει η βροχή. Επιμένει όμως να βρέχει, το ρίχνει με το κανάτι, όπως γίνεται συχνά εδώ κάτω με τα πρωτοβρόχια.

Κάποιον έχουν στριμώξει οι άλλοι στον τοίχο και πάει ο άνθρωπος να σκάσει. Είναι ένας με κόκκινη φαλάκρα και στριφογυρίζει να λασκάρει. Πλάι σε κείνον έχει σταθεί κι ο άλλος από το τραμ. Κι αυτόν, καθώς γύρισε να λευτερωθεί, τον πάτησε φαίνεται ο φαλακρός και τώρα του ζητάει συγνώμη.

«Τι;» είπε αυτός.

«Το πόδι σας!».

«Α!... Τίποτα, τίποτα... Δεν το νιώθω!».

«Πώς;».

«Δεν το νιώθω!» του λέει πάλι.

«Ω... Συγνώμη!...».

Ο φαλακρός παραμέρισε. Παραμέρισαν και οι άλλοι. Μερικοί για να μην τον στενοχωρούν. Μερικοί από περιέργεια.

«Μα καθόλου;» ρώτησε δειλά κάποιος.

«Να!».

Εσκυψε λίγο και χτύπησε με το δάχτυλο κάτω από το γόνατο. «Ντουκ! Ντουκ!».

«Δε διακρίνεται όμως διόλου!» είπε μια γυναίκα.

Αυτό του έκανε κάποια ευχαρίστηση:

«Είκοσι χρόνια το κουβαλάω», είπε. «Οσο να 'ναι συνηθίζεις».

«Στον πόλεμο;» ρώτησε κάποιος.

«Το χίλια εννιακόσια σαράντα τρία!» του απάντησε.

«Στ' ανταρτικά της Ρούμελης!».

Οσοι ήταν κοντά στην πόρτα άρχισαν να βγαίνουν.

«Σταμάτησε;» ρωτούσαν από το βάθος.

«Μάλλον».

«Ε, τι θα 'κανε; Σύννεφο ήταν και πέρασε...».

Αυτός φρόντισε και βγήκαν μαζί.

«Από 'δω», του είπε, «θα πάτε για την οδό Ολυμπίων».

«Σας ευχαριστώ!».

«Μαζί θα πάμε».

Και πήγαιναν πλάι - πλάι. Τώρα το άκουγε καλά που χτύπαγε τη φρεσκοπλυμένη άσφαλτο: «γκουπ - γκουπ!».

«Εφτασε το φθινόπωρο!» είπε ο κουρέας.

«Ο καιρός του είναι».

«Καθόλου δε μ' αρέσουν οι βροχές».

«Εσείς εδώ κάτω δεν υποφέρετε και τόσο από δαύτες. Οσο και να βρέξει, το μετανογάει. Εμάς να ρωτάτε τι τραβάμε, οι ορεινοί».

«Α, καταλαβαίνω. Εκεί θα 'χετε βροχές...».

«Πολλές βροχές».

Οταν γίνεται η κουβέντα δεν ακούγεται και πολύ αυτό το χτύπημα.

«Και τώρα με τίποτα δουλειές θα 'χετε έρθει εσείς στην Αθήνα».

«Μπα τι δουλειές; Στους γιατρούς τρέχω».

«Με το τραύμα τίποτα;».

«Μ' αυτό».

«Και τι παρουσιάζει τώρα το τραύμα;».

«Εχει συρίγγιο».

«Α...».

«Και τρέχω στους γιατρούς. Μου έχουν τώρα συστήσει έναν εδώ στην Αθήνα κι αυτός μένει στην οδό αυτή. Λένε ότι είναι καλός γιατρός. Ευθυμίου τόνε λένε».

«Τον έχω ακουστά».

«Είναι καλός γιατρός;».

«Ετσι λένε».

Προσπέρασαν το δικό του σπίτι αλλά δεν τον αποχαιρέτησε.

Τον πήγε ως του γιατρού.

«Αυτό είναι!».

«Ευχαριστώ».

Ετρεξε στην πόρτα και διάβασε την πινακίδα του γιατρού. Χτύπησε και το κουδούνι.

«Εδώ, εδώ είναι».

«Σας ευχαριστώ πολύ!».

Του έδωσε το χέρι.

«Σας εύχομαι περαστικά... Είναι καλός γιατρός αυτός».

«Ετσι μου είπαν».

«Ναι! Ναι!».

Και δεν έφυγε. Περίμενε όσο να του ανοίξουν.

Τότε αποχαιρετίστηκαν άλλη μια φορά:

«Αντίο, αγαπητέ μου!».

«Περαστικά...».

Ο πολιτισμός(;) των πιθήκων

Ο πολιτισμός(;) των πιθήκων

Ο χιμπατζής, ο κοντινότερος εν ζωή συγγενής του ανθρώπινου είδους, ίσως είναι ακόμη πιο κοντινός απ' ό,τι πιστεύαμε: οι ομάδες των χιμπατζήδων δείχνουν συμπεριφορές που μπορούν να περιγραφούν μόνο σαν κοινωνικά έθιμα ή πολιτιστικές παραδόσεις που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά

Το «ψάρεμα» μυρμηγκιών είναι εύκολος τρόπος για μερικούς χιμπατζήδες να βρουν την τροφή τους. Αυτός ο χιμπατζής του Εθνικού Πάρκου της Τανζανίας βάζει ένα λεπτό ξύλο μέσα στη φωλιά των μυρμηγκιών και μόλις τα μυρμήγκια σκαρφαλώσουν στο ξύλο το γλείφει και τα τρώει, περιμένοντας για τα επόμενα

Οι ομοιότητες μεταξύ ανθρώπων και χιμπατζήδων μελετώνται πάνω από έναν αιώνα τώρα, αλλά την τελευταία δεκαετία οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι είναι πολύ βαθύτερες απ' ό,τι θεωρούσαν ως τότε. Για παράδειγμα το σπάσιμο ξηρών καρπών στο δάσος Τάι της Ακτής του Ελεφαντοστού δεν είναι μόνο μια απλή συμπεριφορά των χιμπατζήδων, είναι μια μοναδική προσαρμογή που παρουσιάζεται μόνο στο συγκεκριμένο σημείο της Αφρικής και ένα γνώρισμα που οι βιολόγοι θεωρούν έκφραση μιας πολιτιστικής παράδοσης. Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν τον όρο πολιτιστική παράδοση, για να περιγράψουν στοιχειώδεις συμπεριφορές των ζώων, όπως τοπικές διαλέκτους τραγουδιών των αηδονιών κατά περιοχή, αλλά απ' ό,τι φαίνεται οι πλούσιες και ποικίλες πολιτιστικές παραδόσεις των χιμπατζήδων έρχονται δεύτερες μόνο μετά εκείνες των ανθρώπων.

Τα δύο τελευταία χρόνια, μια χωρίς προηγούμενο συνεργασία μεταξύ όλων των μεγάλων ερευνητικών ομάδων που μελετούν τους χιμπατζήδες, κατέγραψε πλειάδα ξεχωριστών στοιχείων μεταφερόμενης παράδοσης που διασχίζει ολόκληρη την Αφρική και περιλαμβάνει πράξεις που ξεκινούν από τη χρήση εργαλείων, ως τις μορφές επικοινωνίας μεταξύ των ζώων και τις μορφές κοινωνικής συμπεριφοράς τους. Η αναδυόμενη νέα εικόνα μας για τους χιμπατζήδες δεν επηρεάζει μόνο τον τρόπο που βλέπουμε αυτά τα καταπληκτικά ζώα, αλλά μεταβάλλει και την αντίληψη που έχουμε για τη μοναδικότητά μας σαν είδος, αμφισβητώντας μερικές από τις αρχαιότερες αντιλήψεις για την ερμηνεία της εξαιρετικής ικανότητας του ανθρώπου να αναπτύσσει πολιτισμό.

Ηδη από το 1973, η διάσημη ερευνήτρια Τζέιν Γκούνταλ, είχε καταγράψει 13 είδη εργαλείων και 8 κοινωνικές συμπεριφορές που διαφοροποιούσαν τους χιμπατζήδες του Γκόμπε από τους υπόλοιπους χιμπατζήδες του κόσμου. Στους ανθρώπους οι πολιτιστικές παραδόσεις εκτείνονται από τεχνολογικές διαφορές, έθιμα γάμου, συνήθειες του κυνηγιού μέχρι τους μύθους και τις παραδόσεις. Τα ζώα φυσικά δεν έχουν μύθους και παραδόσεις, αλλά έχουν την ικανότητα να περνούν τρόπους συμπεριφοράς από γενιά σε γενιά, όχι μέσω της κληρονομικότητας, αλλά μέσω της εκμάθησης.

Το σημερινό μάθημα περιλαμβάνει μια επίδειξη σπασίματος καρπών. Η μητέρα χρησιμοποιεί μια πέτρα σαν σφυρί, ενώ το μικρό της παρακολουθεί. Τη συμπεριφορά αυτή τη δείχνουν μόνο οι χιμπατζήδες της δυτικής όχθης του αφρικανικού ποταμού Σασάντρα Νζο, παρότι καρύδια και φυσικά πέτρες υπάρχουν και στην άλλη όχθη. Το ποτάμι λειτουργεί σαν πολιτιστικό φράγμα ανάμεσα στις δύο κοινότητες χιμπατζήδων

Τη δεκαετία του 1990 ο αριθμός των διαπιστωμένων διαφορετικών πολιτιστικών παραδόσεων των χιμπατζήδων διπλασιάστηκε. Τα τελευταία χρόνια, με συνδυασμένη μελέτη στοιχείων από 151 χρόνια παρατήρησης χιμπατζήδων, κατασκευάστηκε ένας κατάλογος με 39 μοτίβα συμπεριφοράς των χιμπατζήδων που οι επιστήμονες θεωρούν ότι αποτελούν πολιτιστικές παραδόσεις. Ο αριθμός, αν και αναμένεται να αυξηθεί, είναι βέβαια πολύ μικρός μπρος στην απειρία των πολιτιστικών παραδόσεων των ανθρώπων, που εμπλουτίζονται και διευκολύνονται από την ύπαρξη ομιλούμενης γλώσσας. Ολα τα άλλα ζώα, όμως, φαίνεται να δείχνουν το πολύ μια συμπεριφορά που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά (με εξαίρεση τους ουρακοτάγκους που παρουσιάζουν τουλάχιστον δύο τέτοιες συμπεριφορές). Με αυτή την έννοια, ο χιμπατζής είναι από μόνος του σε μια ειδική κατηγορία.

Οπως μιλάμε για την ευρωπαϊκή κουλτούρα ή την ασιατική κουλτούρα, ή ακόμα και για την κουλτούρα συγκεκριμένων εθνών, έτσι μπορούμε να μιλήσουμε και για την κουλτούρα των χιμπατζήδων του δάσους Τάι, ή τους δάσους Κίμπαλε, ή των βουνών Μαχάλε. Αν παρατηρήσει κανείς ένα χιμπατζή και καταγράψει τις συμπεριφορές που επιδεικνύει, συχνά μπορεί με απόλυτη βεβαιότητα να υποδείξει ότι ο χιμπατζής αυτός προέρχεται από κάποια συγκεκριμένη περιοχή.

Εκτενής έρευνα ανάλογη με αυτή για τους χιμπατζήδες δεν έχει γίνει με άλλα ζώα, που δείχνουν να έχουν ξεχωριστές ικανότητες, όπως οι φάλαινες ή τα δελφίνια. Ωστόσο, όπως και οι φάλαινες και τα δελφίνια, έτσι και οι πληθυσμοί των χιμπατζήδων μειώνονται με ραγδαίους ρυθμούς. Μαζί με τις ομάδες χιμπατζήδων, που εξαφανίζονται λόγω της διάνοιξης δρόμων για διευκόλυνση της υλοτόμησης και λόγω του παράνομου και σε ορισμένες περιπτώσεις νόμιμου κυνηγιού, χάνεται οριστικά και η δυνατότητα νέων επιστημονικών ανακαλύψεων για τις πολιτιστικές τους παραδόσεις και εμμέσως για την προϊστορία του ανθρώπου.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»

    

Εκμάθηση μέσα από την πρακτική εφαρμόζει ένας μικρός χιμπατζής, καθώς πειραματίζεται με ένα τεχνητό «φρούτο» που του δόθηκε για να το «ξεφλουδίσει», αφού παρακολούθησε άλλους χιμπατζήδες να κάνουν το ίδιο. Τέτοιες μελέτες βοηθούν τους επιστήμονες να προσδιορίσουν με ποιον τρόπο οι χιμπατζήδες μαθαίνουν βλέποντας τους άλλους

Μαϊμουδίζουν οι μαϊμούδες;

Οι χιμπατζήδες έχουν την ικανότητα να μιμούνται, ή απλώς παρακολουθώντας μια διαδικασία προσελκύεται η προσοχή τους στα αντικείμενα που χρησιμοποιούνται και μετά ανακαλύπτουν από την αρχή πώς να κάνουν τη διαδικασία με τη μέθοδο δοκιμής και σφάλματος; Πολλοί επιστήμονες θεωρούν απαραίτητη ικανότητα τη μίμηση για να δεχτούν την ύπαρξη πολιτιστικών παραδόσεων σε οποιοδήποτε είδος ζωής. Για να διαπιστωθεί τι ακριβώς συμβαίνει, έγιναν πειράματα όπου μια ομάδα χιμπατζήδων παρακολούθησε μια σύνθετη διαδικασία ξεφλουδίσματος φρούτων, ενώ μια άλλη ομάδα μια τελείως διαφορετική μέθοδο. Παράλληλα έγινε ανάλογο πείραμα με τρίχρονα παιδιά. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι εξάχρονοι χιμπατζήδες παρουσιάζουν συμπεριφορά παρόμοια με των τρίχρονων παιδιών, αν και η πιστότητα της μίμησης των χιμπατζήδων υπολείπεται. Πέρα από τα πειράματα αυτά, είναι δύσκολο να ερμηνευτούν οι γεωγραφικές διαφορές στις συμπεριφορές των χιμπατζήδων, αν αυτοί ανακαλύπτουν τις συμπεριφορές αυτές κάθε φορά από την αρχή. Η μόνη εξήγηση είναι ότι αντιγράφουν τις συμπεριφορές που βλέπουν από τα άλλα μέλη της ομάδας. Βέβαια, όπως και στους ανθρώπους, μερικές κοινωνικές συμπεριφορές αναμφίβολα μεταβιβάζονται σαν συνδυασμός μίμησης και απλούστερων μορφών κοινωνικής διδαχής, όπως η προσέλκυση της προσοχής κάποιου σε χρήσιμα εργαλεία. Ακόμα κι έτσι, η παρακολούθηση με προσοχή της συμπεριφοράς των μεγαλύτερων είναι απαραίτητος παράγοντας για να επιζήσει στη ζούγκλα ένας χιμπατζής.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΤΣΙΚΟΓΙΑΝΝΗΣ Ο αγωνιστής καλλιτέχνης

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΤΣΙΚΟΓΙΑΝΝΗΣ

Ο αγωνιστής καλλιτέχνης

«Πολιτικοί κρατούμενοι»

«Ο καλλιτέχνης είναι δύσκολο να σωπαίνει. Πρέπει να μιλάει με τη σιωπούσα ομιλία του για τα κοινωνικά γεγονότα της εποχής. Δεν πρέπει να είναι ξεκομμένος απ' αυτά». Τα λόγια ανήκουν στον κομμουνιστή αγωνιστή, ζωγράφο και γλύπτη Δημήτρη Κατσικογιάννη. Στον καλλιτέχνη που πέτυχε αυτό που πίστευε: Τα έργα του να μην είναι απλά θέματα ή αντικείμενα με χρώματα και πνεύμα, αλλά ν' αντικατοπτρίζουν τη βασανισμένη και κατατρεγμένη ψυχή των λαών από τους κερδοσκόπους. Και η αποστολή της τέχνης του ήταν να «αναστηλώνει» τη ζωή, όταν κινδυνεύει ν' αφανιστεί.

Επιθυμία του καλλιτέχνη ήταν να κληροδοτήσει το έργο του στον Τρικαλινό λαό. Αφορμή για την επιλογή του στάθηκαν οι δύο εκθέσεις των έργων του στα χρόνια της μεταπολίτευσης, που έγιναν με πρωτοβουλία του πολιτιστικού σωματείου «ΣΤΕΓΗ» και η θέρμη με την οποία υποδέχτηκαν τον ίδιο και τα έργα του οι κάτοικοι της πόλης. Η εκπλήρωση της επιθυμίας του Δημήτρη Κατσικογιάννη, που ήταν και επιθυμία της γυναίκας του Λέγκως, πέρασε πολλές φάσεις. Ο αείμνηστος καλλιτέχνης πέθανε στις 26 Ιουνίου του 1991. Δυστυχώς, το όνειρό του δεν έγινε πραγματικότητα όσο ζούσε.

«Αν... δημιουργηθεί μουσείο με έργα δικά μου, θα φέρνει το όνομα "Μουσείο Δημήτρη και Λέγκως Κατσικογιάννη"», έγραφε στην ιδιόγραφη διαθήκη που συνέταξε ο Δημήτρης Κατσικογιάννης στις 6/6/1982. Μοναδική κληρονόμος της περιουσίας του, ήταν η σύζυγός του, η οποία πέθανε ακριβώς μετά από 6 μήνες (26/12/1991), χωρίς να προλάβει να εκπληρώσει το μεγάλο πόθο του.

Τα έργα του Δημήτρη Κατσικογιάννη κληρονόμησαν από τη σύζυγό του, ο Ιωάννης και η Στέλλα Ζιώγα και η Πηνελόπη Χρυσικού, οι οποίοι δώρισαν την τεράστια συλλογή του καλλιτέχνη στον Δήμο Τρικκαίων, με σκοπό την ίδρυση του μουσείου. Κι έτσι έγινε.

«Πυρηνικά -Αντιπυρηνικά»

Το Μουσείο «Δημήτρη και Λέγκως Κατσικογιάννη» εγκαινιάστηκε στις 11 Σεπτεμβρίου του 1994 και είχε στεγαστεί προσωρινά στο ειδικά διαμορφωμένο κτίριο της «Δωροθέας Σχολής» και στη συνέχεια απέκτησε μόνιμη «κατοικία» το Δεκέμβρη του 1998, στην περιοχή της Αγίας Μονής στα Τρίκαλα.

Η τέχνη του Δ. Κατσικογιάννη

Κύριο θέμα των έργων του Δημήτρη Κατσικογιάννη είναι η Εθνική Αντίσταση. Και για το λόγο αυτό κέρδισε τον τιμητικό τίτλο του αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης. Στους πίνακές του επιδιώκει να μνημονεύσει, να επισφραγίσει την εκτυφλωτική ανάταση της ΕΑΜικής ψυχής. Φιλοτέχνησε, επίσης, έργα εμπνευσμένα από το Πολυτεχνείο, τους αγροτικούς αγώνες, τους πολιτικούς εξόριστους, την τρομοκρατία, την παγκόσμια ειρήνη. Αλλά και έργα για τον αγώνα του βιετναμέζικου λαού, για τους αγώνες και τις αγωνίες των λαών του Σαλβαντόρ, της Παλαιστίνης, της Μπιάφρας, της Τουρκίας, της Αφρικής, του Ιράν, της Κύπρου, του Αφγανιστάν, της Κορέας, της Νικαράγουας. Ακόμα και για ΝΑΤΟικό πόλεμο στον Περσικό Κόλπο.

Στα περισσότερα έργα του Δημήτρη Κατσικογιάννη επικρατεί η μονοχρωμία. Ο λόγος ήταν ότι δεν τον ενδιέφερε η εξωτερικά όμορφη παρουσίαση των πραγμάτων. Τον ενδιέφερε η εσωτερική μορφή και σημασία τους. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στις προσωπογραφίες που φιλοτέχνησε, χαρακτηριστικά που αντλούν από τη βυζαντινή ζωγραφική παράδοση, είναι οι πολύ υψηλοί λαιμοί και τα τεράστια αθώα μάτια. Ο καλλιτέχνης έδινε αυτά τα χαρακτηριστικά στις προσωπογραφίες του, υπερβαίνοντας τα φυσικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου, καθώς πίστευε πως η φυσική σωματική διάπλαση του ανθρώπου δεν είναι ικανή να δείξει αυτό που βαθιά αισθάνεται και είναι ο άνθρωπος.

Αγώνας και δημιουργία

«Αντίσταση»

Με την οργάνωσή του στο ΕΑΜ και ΚΚΕ ο Δημήτρης Κατσικογιάννης, ζωγραφίζει εμπνεόμενος από τον αγώνα του ελληνικού λαού. Το αντάρτικο γίνεται γι' αυτόν πηγή αστείρευτης γνώσης και έμπνευσης. Ο καλλιτέχνης με το τουφέκι πολεμούσε και με το μολύβι και το πινέλο ζωγράφιζε τους «αγίους» του αγώνα. Αλλά και έπειτα, έγκλειστος στις φυλακές για 13 χρόνια, δεν έπαψε να ζωγραφίζει. Τα χρώματα για τη ζωγραφική του τα έφτιαχνε μόνος του, αγοράζοντας μόνο, και αυτό κρυφά, λινέλαιο και μπογιές. Πολλά έργα του, όμως, κατασχέθηκαν και άλλα κάηκαν από τους δεσμοφύλακές του.

Ο ίδιος έλεγε για το έργο του: «... Δε σκοπεύω να κρεμάσω εκατομμύρια δραχμές στο μουσείο που θα 'ναι αφιερωμένο στο λαό των Τρικάλων, αλλά μαρτυρίες της βασανισμένης και αγωνιστικής ζωής του λαού μας».

Κι όπως τόνισε, μιλώντας στο «Ρ», οΔημήτρης Παπαδημητρίου, εκπρόσωπος της «Συμπαράταξης για τα Τρίκαλα» στο ΔΣ του Πολιτιστικού Οργανισμού του Δήμου Τρικκαίων και βασικός «συνδετήριος κρίκος» μεταξύ του Δημήτρη Κατσικογιάννη και της πόλης των Τρικάλων, «το μουσείο είναι η ιστορία των αγώνων του ελληνικού λαού κατά του φασισμού και του ιμπεριαλισμού, καθώς το έργο του Κατσικογιάννη είναι επικό και πάντα επίκαιρο, τέτοιο που μπορεί να προβληματίζει και να διδάσκει την αγωνιστική στάση ζωής».

Ο Δημήτρης Κατσικογιάννης

Ελένη ΤΖΙΚΑ