Καθ' οδόν: Στη Σύρο

Καθ' οδόν: Στη Σύρο

Επειδή πήγαμε μια φορά στη Σύρο, δε σημαίνει ότι δε θα ξαναπάμε. Διότι ξαναπήγαμε και στο τέλος του Φθινοπώρου. Και επειδή στην αρχή του καλοκαιριού γράψαμε για τη Σύρο δε μας απαγορεύει κανείς να μην ξαναγράψουμε. Αλλωστε, αυτό κάνουμε αυτή τη στιγμή που η μνήμη μας είναι ακόμη νωπή, που η ήρεμη και γλυκιά ομορφιά της δεν έχει ακόμη απομακρυνθεί από το νου μας. Μια μικρή απόδραση κάναμε αυτή φορά, μικρή μεν αλλά ευχάριστη. Ισως γιατί τώρα που είχαμε πάρει μια γεύση του τόπου ξέραμε τι δεν είχαμε δει, γνωρίζαμε τι δεν είχαμε καλά προσέξει την πρώτη φορά.

Ασφαλώς, οι περισσότεροι από σας θα έχουν επισκεφτεί αυτό πανέμορφο, το ανοιχτόκαρδο νησί, την κυρά και αρχόντισσα των Κυκλάδων. Ασφαλώς, οι περισσότεροι από σας θα έμειναν έκπληκτοι από την αρχιτεκτονική της Ερμούπολης, της πρωτεύουσας που πήρε το όνομά της από το θεό Ερμή, που ανάμεσα στις άλλες δραστηριότητές του, ήταν και ο «υπουργός» της ταχύτητας και του εμπορίου.

Ασφαλώς, και θα σταθήκατε με βλέμμα γεμάτο από θαυμασμό μπροστά στο κτίριο του Δημαρχείου, που σχεδιάστηκε από τον Τσίλερ, θεμελιώθηκε το 1876, αλλά εγκαινιάστηκε στα 1900. Το υπέροχο πρόπυλο με τους μαρμάρινους δωρικούς κίονες του πρώτου ορόφου και τους ιωνικούς του δεύτερου, τις τοξωτές πόρτες και το αέτωμα, καθώς και τη μαρμάρινη σκάλα της κεντρικής εισόδου, η οποία έχει πλάτος 15,5 μ.

Ασφαλώς, και θα έχετε επισκεφτεί το αρχαιολογικό μουσείο, με ευρήματα από μια τεράστια χρονική περίοδο, δηλαδή από τους Νεολιθικούς χρόνους, τους Κυκλαδικούς, τους αρχαϊκούς, τους κλασικούς, τους ελληνιστικούς μέχρι τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους.

Ασφαλώς, και θα έχετε μείνει άναυδοι -ποιος θα πίστευε άραγε πως θα το απαντούσε σε ένα μικρό νησί- με το Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων», το σχεδιασμό και την κατασκευή του οποίου ανέλαβε ο Ιταλός δημοτικός αρχιτέκτων Ρ. Sambo. Το θέατρο αυτό θυμίζει πολύ, σε μικρογραφία το θέατρο της Σκάλας του Μιλάνου. Με ποια παράσταση ξεκίνησε και πότε; Το «Λυρικό Θέατρο Απόλλων» εγκαινιάστηκε στις 20 Απρίλη του 1864 με την όπερα του Τζιουζέπε Βέρντι: «Ριγκολέτο». Από τότε φιλοξένησε μεγάλα ονόματα Ιταλών και Ελλήνων ερμηνευτών της όπερας, αλλά και της πρόζας. Το κτίριο αφέθηκε, όμως στη φθορά του χρόνου. Οι εργασίες αποκατάστασης ολοκληρώθηκαν πρόσφατα με σχέδια του αρχιτέκτονα Πέτρου Πικιώνη.

Ασφαλώς, και θα έχετε κάνει ένα ρομαντικό περίπατο, μια ευχάριστη βόλτα στη συνοικία «Βαπόρια». Και, ίσως να πήρε το μάτι σας, ένα «πωλητήριο», που είναι κολλημένο στα κάγκελα ενός υπέροχου νεοκλασικού και ίσως και να σπεύσατε να αγοράσετε λαχείο, όπως κάναμε και εμείς, αλλά δυστυχώς... δεν κερδίσαμε. Πάντως, για λίγο χρονικό διάστημα τουλάχιστον ελπίσαμε.

Ασφαλώς, και θα ανεβήκατε τα 870 πλατιά σκαλοπάτια που οδηγούν στην «Ανω Σύρα», και φυσικό είναι να περάσατε στο εσωτερικό του καθολικού ναού του Αγίου Γεωργίου, του θεματοφύλακα της ιστορίας της συνοικίας που στέκεται περήφανα εκεί από το 1200 μ.Χ..! Και έτσι όπως θα κατεβαίνατε, καθώς δεν υπάρχει πλατεία, θα επισκεφτήκατε τις αίθουσες τέχνης και τα μουσεία. Ανάμεσά τους το μικρό αλλά εξαιρετικό «Μουσείο Μάρκου Βαμβακάρη», που περιέχει φωτογραφίες και αντικείμενα από τη ζωή και το έργο του συνθέτη. Εκεί υπάρχει μια πανέμορφη ταράτσα, όπου ο ξένος ή ο ντόπιος μπορεί να καθίσει και να απολαύσει όχι μόνον τους ωραίους μεζέδες αλλά και την εκπληκτική θέα.

Ασφαλώς, θα ενημερωθήκατε για την πυκνή συγκοινωνία, για το λεωφορείο που διασχίζει όλο το νησί κάθε μισή ώρα, και ασφαλώς θα το χρησιμοποιήσατε, για να γνωρίσετε αυτόν τον ευλογημένο τόπο. Θαυμάσατε την παραθαλάσσια Κηφισιά. Ετσι δεν είναι; Τη γνωστή ως Ντελαγκράτσια ή ως Ποσειδωνία και θα λουστήκατε σε κάποιον από τους πολλούς και ήρεμους κόλπους της.

Και ασφαλώς, πριν πείτε «εις το επανιδείν» μέσα στο πλοίο της γραμμής θα αγοράσατε λουκούμια από του Κορρέ και γλυκά από του Αθυμαρίτη. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως θα είπατε την ίδια φράση που βγήκε από το δικό μας στόμα: «Οντως, γλυκύτατη είναι η Σύρα...».

Η πρώτη δίκη του Νίκου Μπελογιάννη

Η πρώτη δίκη του Νίκου Μπελογιάννη

«Υποχρεωθήκαμε να παλέψουμε κάτω από απαράδεκτα άνισους όρους. Αλλά παρ' όλα αυτά αποδείχτηκε ότι το ΚΚΕ είναι κόμμα πατριωτικό με τίτλους εθνικούς, που κανένα άλλο κόμμα δεν έχει να παρουσιάσει. Γιατί στο βωμό της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας της Ελλάδος έχει προσφέρει φοβερές εκατόμβες».

Νίκος Μπελογιάννης¹

Στις 19 Οκτωβρίου του 1951, στις 5 το απόγευμα, στο Εκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών που συνεδρίαζε στη μεγάλη αίθουσα του Εφετείου, στην οδό Σανταρόζα, άρχισε η πρώτη δίκη του Ν. Μπελογιάννη για παραβίαση του Α.Ν. 509/1947. Συγκατηγορούμενοί του, με την ίδια κατηγορία, ήταν 92 ακόμη σύντροφοί του κι ανάμεσά τους η Ελλη Ιωαννίδου, ο δημοσιογράφος Στάθης Δρομάζος, ο Στ. Γραμμένος, ο Ν. Σολωμός κ.ά.

Η αίθουσα ήταν γεμάτη από αστυνομικούς με πολιτικά, που οι περισσότεροι απ' αυτούς ήταν μάρτυρες κατηγορίας, αλλά λίγοι γνώριζαν κάτι το αυθεντικό για τους κατηγορούμενους. Οι πιο πολλοί τούς είχαν δει, μάλλον, από φωτογραφίες².

Πρόεδρος του δικαστηρίου ήταν ο αντισυνταγματάρχης της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης Ανδρέας Σταυρόπουλος και μέλη ο ταγματάρχης Ν. Κομιανός, ο μετέπειτα δικτάτορας, ταγματάρχης, Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο ταγματάρχης Γ. Κοράκης και ο λοχαγός Θ. Κυριακόπουλος. Βασιλικός επίτροπος ήταν ο ταγματάρχης Απ. Καρκατζής και γραμματέας του δικαστηρίου ο υπολοχαγός Τσούμας³.

Η δίκη ξεκίνησε με την ανάγνωση των ονομάτων των κατηγορουμένων και την απαγγελία του κατηγορητηρίου από τον πρόεδρο. Εν συνεχεία, ακολούθησε η ανάγνωση του καταλόγου των μαρτύρων κατηγορίας, που έφταναν τους 153, εκ των οποίων πάνω από 30 ήταν απόντες. Συνολικά, τα πρόσωπα της δίκης πλησίαζαν τα 500, γεγονός που οδηγούσε στην εκτίμηση πως επρόκειτο πιθανότατα για την πολυπληθέστερη δίκη, που είχε γίνει ως τότε στην Ελλάδα⁴. Ας δούμε, όμως, εν συντομία πώς φτάσαμε ως αυτήν.

Η σύλληψη του Ν. Μπελογιάννη

Ο Ν. Μπελογιάννης, αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, έφτασε παράνομα στην Αθήνα δέκα περίπου μήνες μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, στις αρχές Ιουνίου του 1950, με αποστολή την ανασυγκρότηση των παράνομων κομματικών οργανώσεων και την ανάπτυξη της παράνομης δουλιάς του Κόμματος. Το πολιτικό πλαίσιο της αποστολής του οριζόταν με σαφήνεια από τις πρώτες αποφάσεις που πήραν τα κομματικά όργανα μετά την ήττα του ΔΣΕ τον Αύγουστο του 1949, στο Γράμμο και στο Βίτσι. Συγκεκριμένα, το ΚΚΕ σταμάτησε τον ένοπλο αγώνα και μετέφερε το κέντρο βάρους της δουλιάς του στην ειρηνική μαζική πολιτική δράση. Πώς, όμως, θα δούλευε στο εξής, αφού χιλιάδες μέλη και στελέχη του είχαν πάρει το δρόμο της προσφυγιάς ή βρίσκονταν στις φυλακές και τις εξορίες, ενώ το ίδιο σαν σύνολο αντιμετώπιζε το καθεστώς της πιο άγριας παρανομίας;

Στην απόφαση της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ του, που έγινε τον Οκτώβρη του 1949, υπογραμμιζόταν πως το Κόμμα έπρεπε να συνδυάζει την παράνομη και νόμιμη δουλιά και για το λόγο αυτό όφειλε να δημιουργήσει ένα γερό παράνομο κομματικό μηχανισμό, αλλά και να αξιοποιεί όλες τις νόμιμες δυνατότητες που υπήρχαν. «Χωρίς αναβολή - συνέχιζε η απόφαση⁵ - το Κόμμα πρέπει να προετοιμάσει και να στείλει στις μεγάλες πόλεις ολόκληρη σειρά κομματικά στελέχη για το δυνάμωμα και την αναδιοργάνωση των τοπικών οργανώσεων και για την εξασφάλιση της εφαρμογής της καινούριας γραμμής». Στο πλαίσιο αυτών των αποφάσεων, λοιπόν, αλλά και των αναγκών που αντικειμενικά υπήρχαν για να συνεχίσει το Κόμμα να υπάρχει και να δρα, οργανώθηκε και η αποστολή του Ν. Μπελογιάννη στην Ελλάδα.

Επρόκειτο για μια αποστολή κάθε άλλο παρά εύκολη, πολύ επικίνδυνη, που έπρεπε να εκτελείται με τεράστια προσοχή κάτω από τη μύτη του αντιπάλου. Ομως, οι δυνατότητες ήταν μεγάλες κι ο Μπελογιάννης δεν άργησε να τις διαπιστώσει. «Ξεκαθαρίζω και ανασυγκροτώ αυτό που υπάρχει - έγραφε σ' ένα από τα πρώτα τηλεγραφήματα που έστειλε στην ηγεσία του Κόμματος στο εξωτερικό⁶ - και προσπαθώ να χτίσω άλλο παράλληλα. Δυνατότητες πολλές, προοπτική μου αισιόδοξη». Δυστυχώς, όμως, πολύ γρήγορα οι διωκτικές αρχές του μετεμφυλιακού καθεστώτος μπήκαν στα ίχνη του και τον συνέλαβαν.

Η σύλληψη του Μπελογιάννη έγινε στις 20 Δεκεμβρίου του 1950, αλλά η Ασφάλεια έδωσε στη δημοσιότητα το γεγονός μισό μήνα αργότερα, στις 5 Ιανουαρίου 1951. Μια μέρα πριν, με απόφαση του Συμβουλίου Εφετών, κλείστηκε ο «Δημοκρατικός», η πρώτη νόμιμη αριστερή εφημερίδα, που βγήκε μετά τον Εμφύλιο με την αμέριστη στήριξη του ΚΚΕ, για να καλύψει το κενό της έλλειψης νόμιμου κομματικού Τύπου. Τις επόμενες μέρες ανακοινώθηκαν οι συλλήψεις και άλλων κομμουνιστών και λίγους μήνες αργότερα οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε η πρώτη δίκη του Ν. Μπελογιάννη και 92 ακόμη συντρόφων του.

Δίκη σκοπιμότητας

Το ότι η δίκη ήταν σκηνοθετημένη, εξυπηρετούσε τις πολιτικές σκοπιμότητες του μετεμφυλιακού καθεστώτος και του ξένου παράγοντα και βασιζόταν σε προειλημμένες αποφάσεις, σήμερα δεν υπάρχει κανείς που να το αμφισβητεί. Διχογνωμία υπάρχει, όσον αφορά στο βαθμό εμπλοκής σ' αυτήν τη σκηνοθεσία της τότε κυβέρνησης του Κέντρου υπό τον Ν. Πλαστήρα. Ορισμένοι συγγραφείς που ασχολήθηκαν με την υπόθεση Μπελογιάννη, στην προσπάθειά τους να μετριάσουν ή ακόμη και να εξαφανίσουν τις ευθύνες που είχε η κυβέρνηση Πλαστήρα, θέλησαν να εμφανίσουν τη δίκη ως δημιούργημα της παραστρατιωτικής και αμερικανοκίνητης οργάνωσης του ΙΔΕΑ, προσπαθώντας, με αυτόν τον τρόπο, να ρίξουν το σύνολο των ευθυνών για τη διεξαγωγή της στο παρακράτος και στον ξένο παράγοντα.

«Η παρουσία του Γ. Παπαδόπουλου στα μέλη του Στρατοδικείου - γράφει ο Π. Παρασκευόπουλος⁷ - δημιουργεί σήμερα την υπόνοια ότι η σύνθεση του δικαστηρίου ήταν επιλεγμένη από την ηγεσία του ΙΔΕΑ. Κι όπως θα φανεί πιο κάτω, αυτό δεν έγινε για να εξασφαλισθεί η μεγαλύτερη δυνατή ποινή... Η σύνθεση του δικαστηρίου έχει σχέση με τη μάχη που θα δοθεί για την αναβολή της δίκης», που, σύμφωνα με τη γνώμη του συγγραφέα, επιδίωκε τάχα η κυβέρνηση Πλαστήρα, ενώ ήθελε να αποτρέψει ο ΙΔΕΑ και όσοι βρίσκονταν πίσω από αυτόν. Με τον Παρασκευόπουλο συμφωνεί και ο Τ. Βουρνάς⁸. Εχουν, όμως, βάση αλήθειας αυτοί οι ισχυρισμοί; Ανεξαρτήτως του ρόλου που έπαιζαν ο ΙΔΕΑ και ο ξένος παράγοντας - που ήταν ρόλος πρωταγωνιστικός - η ιστορική αλήθεια για τις προθέσεις της κυβέρνησης Πλαστήρα είναι εντελώς διαφορετική, απ' ό,τι την παρουσιάζουν οι προαναφερόμενοι ιστοριογράφοι.

Ο τότε υπουργός Εθνικής Αμυνας, ναύαρχος Σακελλαρίου, είχε παραδεχτεί στη Βουλή πως η κυβέρνηση Πλαστήρα επιδίωξε μια διακοπή της δίκης για λόγους σκοπιμότητας και όχι από δημοκρατισμό ή γιατί έτρεφε αισθήματα συμπάθειας προς τους κατηγορούμενους. «Επειδή η εθνική αντιπροσωπεία μας η ευρισκόμενη τότε εις Ουάσιγκτον - είχε πει ο Σακελλαρίου⁹ - θα υφίστατο ίσως την επίθεση του σλαβικού μπλοκ, διότι μετά την πάροδον δύο ετών από την καταστολήν της ανταρσίας εξακολουθούμε να έχουμε λειτουργούντα τα έκτακτα στρατοδικεία, η κυβέρνησις εξέφρασε την επιθυμίαν, προς αποφυγήν της επιθέσεως αυτής, εάν υπήρχε δυνατότης να διακοπή η δίκη αυτή».

Η δήλωση αυτή δεν επιδέχεται παρερμηνείες, όσον αφορά στις προθέσεις της κυβέρνησης Πλαστήρα σχετικά με τη δίκη. Υπάρχουν, όμως, επιπλέον στοιχεία, που φανερώνουν ότι η κυβέρνηση εκείνη υπήρξε ένας από τους βασικούς σκηνοθέτες της αντικομμουνιστικής αυτής δικαστικής δίωξης. Το βασικότερο απ' όλα αφορά στην επιλογή του προέδρου του δικαστηρίου αντισυνταγματάρχη Α. Σταυρόπουλου.

Ο Σταυρόπουλος είχε μπει σε αυτεπάγγελτο αποστρατεία από τον Αύγουστο του 1951 με Βασιλικό Διάταγμα της 28/8/1951. Ετσι, δεν μπορούσε να τεθεί επικεφαλής του δικαστηρίου, ούτε καν να συμμετάσχει στη σύνθεσή του. Η κυβέρνηση Πλαστήρα όμως, είτε γιατί η ίδια το επιθυμούσε είτε γιατί εκτελούσε πειθήνια τις εντολές άλλων, ξανάφερε τον Σταυρόπουλο στην ενεργό δράση, με διάταγμα της 29/10/1951 που δημοσιεύτηκε τρεις ημέρες αργότερα, και τον έβαλε να προΐσταται του δικαστηρίου. Αυτός όμως, ως πρόεδρος του έκτακτου στρατοδικείου, είχε αρχίζει να δικάζει τον Μπελογιάννη και τους συντρόφους του από τις 19 Οκτωβρίου, όταν ήταν ακόμη εκτός υπηρεσίας¹⁰, δηλαδή δέκα ημέρες πριν επανέλθει στην ενεργό δράση. Το γεγονός αυτό είναι ενδεικτικό, τόσο για τις ευθύνες της κυβέρνησης Πλαστήρα, όσο και για την ποιότητα της δίκης.

Δώδεκα εις θάνατον

Παρά τους σχεδιασμούς και τις επιδιώξεις του καθεστώτος, στη δίκη, οι όροι αντιστράφηκαν και οι κατηγορούμενοι έγιναν κατήγοροι του απάνθρωπου ξενοκίνητου μετεμφυλιακού καθεστώτος. Ξεχωριστή στιγμή, η ώρα της απολογίας του Ν. Μπελογιάννη¹¹. «Πολλοί απ' τους συγκατηγορούμενούς μου - είπε - εξέφρασαν την απορία γιατί βρίσκονται εδώ. Εγώ τέτοια απορία δεν εκφράζω. Είμαι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και ακριβώς για την ιδιότητά μου αυτή δικάζομαι, γιατί το κόμμα μου παλεύει και χαράζει το δρόμο της Ειρήνης, της Ανεξαρτησίας και της Ελευθερίας. Στο πρόσωπό μου δικάζεται η πολιτική του ΚΚΕ».

Η απολογία εξελίχθηκε σε ποταμό, που δεν άφησε τίποτα στο πέρασμά του από την αντικομμουνιστική προπαγάνδα του καθεστώτος. Εντυπωσιακό, μάλιστα, ήταν το σημείο εκείνο της απολογίας, όπου ο Μπελογιάννης συνέτριψε όλο το προπαγανδιστικό οικοδόμημα περί ξενοκίνητου ΚΚΕ. «Θα έλεγα - είπε - ότι "δε μιλάνε για σχοινί στο σπίτι του κρεμασμένου", γιατί ο κόσμος το 'χει τούμπανο τι ρόλο παίζουν οι Αμερικανοί στην Ελλάδα. Και εδώ μέσα αποδείχτηκε ο ρόλος τους, ακόμη και στις ανακρίσεις της Ασφάλειας¹². Οι κομμουνιστές δεν είναι όργανα των ξένων. Ο κομμουνισμός είναι πανανθρώπινο ιδανικό και παγκόσμιο κίνημα. Ξεκίνησε μια φούχτα τον καιρό του Μαρξ, έφτασε σήμερα τα 800 εκατομμύρια και αύριο θα απλωθεί σε όλον τον κόσμο. Μπορεί ποτέ όργανα των ξένων να δημιουργήσουν ένα τέτοιο μεγαλειώδες κίνημα; Ποιος ξένος πράκτορας δίνει με τέτοια απλοχεριά τη ζωή του, όπως τη δίνουν χιλιάδες κομμουνιστές; Οι θυσίες αυτές μόνο με τις θυσίες των πρώτων χριστιανών μπορεί να συγκριθούν. Αλλά και πάλι υπάρχει μια διαφορά, ότι ενώ οι χριστιανοί δέχονταν το μαρτύριο και το θάνατο, ελπίζοντας να κληρονομήσουν τη βασιλεία των ουρανών, οι κομμουνιστές δίνουν τη ζωή τους μην ελπίζοντας σε τίποτα. Τη δίνουν για ν' ανατείλει στην ανθρωπότητα ένα καλύτερο, ευτυχισμένο αύριο, που αυτοί δε θα το ζήσουν. Ποιο όργανο των ξένων μπορεί να προσφέρει τη ζωή του σ' έναν τέτοιο μεγάλο σκοπό;».

Οπως ήταν φυσικό, η απολογία του Μπελογιάννη εξόργισε το κατεστημένο και πρώτα απ' όλους τους εντολοδόχους του δικαστές. Το σχόλιο του προέδρου του δικαστηρίου με το τέλος της απολογίας ήταν μη αναμενόμενο, μα πάνω απ' όλα αποκαλυπτικό. «Το δικαστήριο τούτο - είπε απευθυνόμενος στον κομμουνιστή ηγέτη - θα προχωρήση και θα εκδώση απόφασιν τέτοια, που θα αποτελέση μάθημα δι' εκείνους, οι οποίοι εδοκίμασαν να σε προστατεύσουν, οσονδήποτε ψηλά και αν ευρίσκωνται ούτοι». Ετσι και έγινε.

Στις 16 Νοεμβρίου 1951, στις 3 το πρωί, το δικαστήριο ανακοίνωσε την απόφασή του. Δώδεκα από τους κατηγορουμένους καταδικάζονταν σε θάνατο. Ηταν ο Ν. Μπελογιάννης, η Ε. Ιωαννίδου, ο Στ. Γραμμένος, ο Δ. Καλοφωλιάς, η Θ. Γεωργιάδου, η Αφρ. Μανιάτη, ο Αθ. Κανελλόπουλος, ο Δ. Κανελλόπουλος, ο Π. Παπανικολάου, ο Στ. Δρομάζος, η Καλ. Παπαδοπούλου και η Λ. Κόττου. Ακόμη, άλλοι 15 κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε ποινές, που κυμαίνονταν από ισόβια δεσμά έως και τριετή φυλάκιση με αναστολή.

Οι θανατικές, βέβαια, καταδίκες δεν εκτελέστηκαν. Ηταν καταδίκες που στηρίζονταν στον Α.Ν. 509 και αφορούσαν αποκλειστικά στις πολιτικές πεποιθήσεις των καταδικασμένων. Το καθεστώς ήθελε να αποφύγει μια διεθνή καταδίκη για διάπραξη πολιτικών εγκλημάτων. Ηθελε, όμως, να σπείρει και την τρομοκρατία με τις κάννες των όπλων του εκτελεστικού αποσπάσματος. Ετσι, κατασκευάστηκε μια δεύτερη δίκη, όπου ο Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του σύρθηκαν να δικαστούν με την αισχρή κατηγορία του κατασκόπου.

1 Απόσπασμα από γράμμα του Ν. Μπελογιάννη προς την εφημερίδα «Προοδευτική Αλλαγή», με ημερομηνία 29/2/1952.

2 Μ. Βίτιν: «Νίκος Μπελογιάννης», Αθήνα 1974, σελ. 78.

3 Τ. Βουρνά: «Υπόθεση Μπελογιάννη», εκδόσεις «Τολίδη», σελ. 26.

4 «Μπελογιάννης - Η δίκη της αλήθειας», εκδοτικό «ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ», σελ. 11.

5 Ολόκληρη η απόφαση της 6ης Ολομέλειας: «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 7ος, σελ. 13-18.

6 Στ. Κασιμάτη: «Οι Παράνομοι», εκδόσεις «ΦΙΛΙΣΤΩΡ», σελ. 177.

7 Π. Παρασκευόπουλου: «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο», εκδόσεις «Κάκτος», σελ. 58-71.

8 Τ. Βουρνά: «Υπόθεση Μπελογιάννη», εκδόσεις «Τολίδη», σελ. 26-27.

9 Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον εμφύλιο στη χούντα», εκδόσεις «Παπαζήση», τόμος Α`, σελ. 319 και Π. Παρασκευόπουλου, στο ίδιο, σελ. 68.

10 «Μπελογιάννης - Η δίκη της αλήθειας», εκδοτικό «ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ», σελ. 12.

11 Ολόκληρη η απολογία, «Μπελογιάννης - Η δίκη της αλήθειας», εκδοτικό «ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ», σελ. 86-93.

12 Εδώ ο Μπελογιάννης αναφέρεται στο γεγονός ότι τις ανακρίσεις των κατηγορουμένων η Ασφάλεια τις έκανε υπό την καθοδήγηση του Αμερικανού Ρ. Ντρίσκαλ.

Ανάγκες της εργατικής τάξης και αξία της εργατικής δύναμης

Ανάγκες της εργατικής τάξης και αξία της εργατικής δύναμης

Η κατάσταση της εργατικής τάξης συνδέεται άμεσα με τις ανάγκες της. Αλλά και οι ανάγκες έχουν άμεση σχέση με την κοινωνική εξέλιξη. Για την εργατική τάξη μπορούμε να πούμε ότι οι ανάγκες καθορίζονται από όλα εκείνα τα υλικά και πνευματικά μέσα για την παραγωγή και αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης.

Οι ανάγκες της εργατικής τάξης δε μετριούνται μόνο με την ποσότητα των καταναλωτικών αγαθών, αλλά με την ποσότητα και την ποιότητα αυτών που στη δοσμένη χώρα είναι απαραίτητα για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Δηλαδή με την αξία της εργατικής δύναμης. Η αξία της εργατικής δύναμης βεβαίως, αλλάζει στην πορεία της ιστορικής εξέλιξης. Οχι μόνο γιατί αλλάζει η αξία των απαραίτητων μέσων για την ύπαρξή της, αλλά και λόγω ανάπτυξης των κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών των ανθρώπων. Αλλωστε η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων γεννά καινούριες ανάγκες, ατομικές και κοινωνικές. Τόσο ως προς τα μέσα συντήρησης, όσο και ως προς τον πολιτισμό.

Οι παράγοντες, λοιπόν που επιδρούν στην αύξηση της αξίας της εργατικής δύναμης, είναι η διεύρυνση και η ανάπτυξη των αναγκών του εργάτη και της οικογένειάς του και η εντατικοποίηση της εργασίας. Γιατί με την εντατικοποίηση αυξάνεται η φυσική και πνευματική ενέργεια της εργατικής δύναμης στη διάρκεια που αυτή καταναλώνεται στη διαδικασία της καπιταλιστικής παραγωγής. Εδώ στον ίδιο χρόνο καταναλώνεται περισσότερη εργατική δύναμη. «Η αυξανόμενη εντατικότητα της εργασίας προϋποθέτει αυξημένη δαπάνη εργασίας στο ίδιο χρονικό διάστημα». (Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο, τ.1 σελ. 540). Οταν λοιπόν εντατικοποιείται η δουλιά, ο εργάτης, για να κρατηθεί στη ζωή και να διατηρήσει την κανονική ικανότητα για εργασία, έχει ανάγκη από μεγαλύτερη ποσότητα μέσων συντήρησης, χρόνου ανάπαυσης κλπ.

Ποιοι άλλοι παράγοντες επιδρούν στην αύξηση της αξίας της εργατικής δύναμης;

Στη «Μελέτη του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών (ΚΜΕ) «Προσεγγίσεις στην κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα», έκδοση «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 47-49, σχετικά μ' αυτούς τους παράγοντες αναφέρονται τα εξής:

«Το οικονομικό επίπεδο ανάπτυξης, οι φυσικές, κλιματικές, κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες διαμόρφωσης και ανάπτυξης της εργατικής τάξης.

Η μετατροπή της επιστήμης σε άμεση παραγωγική δύναμη, οι ποιοτικές αλλαγές στην υλικοτεχνική βάση του προτσές παραγωγής (αυτοματοποίηση, κομπιουτεροποίηση, χημικοποίηση, ρομποτοποίηση κλπ), που προκαλούν την άνοδο του μέσου επιπέδου ειδίκευσης της εργατικής δύναμης, δηλαδή διευρύνουν την γκάμα των νέων επαγγελμάτων και ειδικοτήτων, όπου αυξάνεται το ειδικό βάρος της πνευματικής εργασίας και των εργατών με υψηλή και μέση ειδίκευση.

Η ταξική πάλη, που είναι πολύ σπουδαίος παράγοντας στον αγώνα του προλεταριάτου για την αύξηση της αξίας της εργατικής δύναμης... Στο βαθμό, που η πλειοψηφία της εργατικής τάξης είναι καλύτερα οργανωμένη και σωστά ταξικά προσανατολισμένη, αγωνίζεται από καλύτερες θέσεις για τους όρους της αγοραπωλησίας της εργατικής της δύναμης και τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Εκτός αυτού, η ταξική πάλη είναι ο παράγοντας που μπορεί να βάλει κάποιο φραγμό στην απάνθρωπη καπιταλιστική εκμετάλλευση και στη φτώχεια του προλεταριάτου...».

Παράγοντες που αντιδρούν στην τάση αύξησης της αξίας της εργατικής δύναμης και που συντελούν στην τάση μείωσής της, είναι οι ακόλουθοι:

α. Η αύξηση της παραγωγικής δύναμης της εργασίας, ο κυριότερος. Με την αύξηση της παραγωγικότητας της κοινωνικής εργασίας παράγονται περισσότερα προϊόντα στη μονάδα του χρόνου και έτσι πέφτει η αξία της μονάδας του προϊόντος. Στην περίπτωση αυτή ο Μαρξ τονίζει ότι «για να πέσει η αξία της εργατικής δύναμης, πρέπει το ανέβασμα της παραγωγικής δύναμης εργασίας να αγκαλιάσει τους κλάδους παραγωγής που τα προϊόντα τους καθορίζουν την αξία της εργατικής δύναμης και επομένως είτε ανήκουν στον κύκλο των συνηθισμένων μέσων συντήρησης είτε μπορούν να τα αντικαταστήσουν... Την αξία της εργατικής δύναμης την κατεβάζουν επίσης και το ανέβασμα της παραγωγικής δύναμης, και η αντίστοιχη πτώση της τιμής των εμπορευμάτων στους κλάδους που προσφέρουν τα υλικά στοιχεία του σταθερού κεφαλαίου, τα μέσα εργασίας και το υλικό εργασίας για την παραγωγή αναγκαίων μέσων συντήρησης». (Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο, τ.1, σελ 330)...

β. Η γιγάντια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στο πλαίσιο της σύγχρονης επιστημονικοτεχνικής επανάστασης, που οδηγεί στη γοργή αύξηση του σταθερού κεφαλαίου και στη σχετική μείωση του μεταβλητού κεφαλαίου...

(σ.σ. Αυτό σημαίνει κίνηση των μέσων παραγωγής με λιγότερα εργατικά χέρια ή κίνηση της παραγωγής, με λιγότερη ζωντανή εργασία. Γεγονός που αυξάνει την ανεργία, άρα και μειώνει την αξία της εργατικής δύναμης παρμένη στο σύνολο της εργατικής τάξης. Αλλωστε την εργασία πρέπει να την αντιμετωπίζουμε στο σύνολό της, ως κοινωνική εργασία. Επίσης ασκεί πιέσεις για μείωση της τιμής της εργατικής δύναμης, πχ πτώση των μισθών, αφαίρεση άλλων μέσων που συνθέτουν την τιμή της, όπως κοινωνική ασφάλιση υγεία κλπ).

γ. Οι αλλαγές που παρατηρούνται στους τρόπους ένταξης και εκμετάλλευσης της εργασίας των γυναικών και των παιδιών στις σύγχρονες συνθήκες. Αν, στο παρελθόν, η αξία της εργατικής δύναμης καθοριζόταν από τον εργάσιμο χρόνο, που ήταν αναγκαίος για τη συντήρηση του εργάτη και της οικογένειάς του, τώρα ρίχνοντας όλα τα μέλη της εργατικής οικογένειας στην αγορά εργασίας ουσιαστικά κατανέμουν την αξία της εργατικής δύναμης του οικογενειάρχη σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Ετσι το κεφάλαιο χτυπά την αξία της εργατικής δύναμης...

δ. Οι διακρατικές περιφερειακές καπιταλιστικές ενώσεις (EE, NAFTA,ASEAN κλπ).

Με την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων και την αλλαγή του συσχετισμού των δυνάμεων στον κόσμο του μονοπωλιακού κεφαλαίου και της «Νέας Τάξης πραγμάτων», το ευρωπαϊκό και ντόπιο χρηματιστικό κεφάλαιο πέρασε σε μια πρωτοφανή επίθεση - ρεβάνς ενάντια στα δικαιώματα, τις δημοκρατικές ελευθερίες και κατακτήσεις της εργατικής τάξης και των άλλων εργαζομένων. Στο στόχαστρο της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης και της ΕΕ, δηλαδή αυτής της σύγχρονης «Μεγάλης ιδέας» βρίσκονται η κατάργηση του 8ωρου -5ήμερου - 40ωρου και η συλλογική διευθέτηση του χρόνου εργασίας, η κατάργηση των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας, μέσα από την εφαρμογή των Τοπικών Συμφώνων Απασχόλησης, η κατάργηση των εργοδοτικών ασφαλιστικών εισφορών και του κοινωνικού χαρακτήρα της ασφάλισης, της παιδείας και της υγείας...

Η ΕΕ με τη συλλογική της πολιτική, με το νομικό και θεσμικό της πλαίσιο, με τη Λευκή και Πράσινη Βίβλο και το στόχο της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης, έχει αναδειχτεί σε καθοριστικό παράγοντα μείωσης της τιμής της εργατικής δύναμης και στην επιδείνωση της κατάστασης της εργατικής τάξης».

Η ωραία ανάμνηση

Η ωραία ανάμνηση

Γρηγοριάδης Κώστας

Μία ημέρα είδα τον φίλο μου τον Νικόλα να χαμογελά παράξενα. Και λέμε παράξενα, όταν δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε κάτι επακριβώς.

Βεβαίως, κατά τη μακροχρόνια φιλία μας, που άρχιζε από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, ο Νικόλας, παιδί χαρούμενο και φυσιολογικό, χαμογέλασε εκατοντάδες, χιλιάδες φορές. Ομως, εκείνη την ημέρα το χαμόγελό του ήταν τελείως διαφορετικό. Κι εγώ που ερμήνευα κάθε μορφασμό του προσώπου του, στάθηκα ανίκανος να αποκρυπτογραφήσω το χαμόγελό του.

«Τι συμβαίνει;», τον ρώτησα με εσκεμμένη αδιαφορία, για να μην προκαλέσω την αντίδρασή του πως δήθεν δε σέβομαι την ελευθερία του ανθρώπου, πως έχω μεθόδους μυστικού αστυνόμου και άλλα συναφή.

«Τίποτε», απάντησε ο Νικόλας με το χαμόγελο χαραγμένο στο πρόσωπό του.

Επρεπε να κάνω υπομονή, ο αγαθός Νικόλας σε ανύποπτο μελλοντικό χρόνο θα μου αποκάλυπτε την αιτία εκείνου του χαμόγελου.

Δυστυχώς πέρασε μια ολόκληρη εβδομάδα και δε μου έδωσε καμιά εξήγηση. Στιγμές στιγμές μόνο χαμογελούσε με τον ίδιο επακριβώς τρόπο σα να ήθελε να σφυγμομετρήσει την αντοχή μου. Τον περικύκλωνα με ανόητες φράσεις, όπως «καλά να χαμογελά κάποιος» ή «βεβαίως δεν είναι κανείς υποχρεωμένος να εξηγεί ούτε και στον καλύτερό του φίλο», αλλά στο βάθος με έτρωγε τόση περιέργεια, που ξεφεύγοντας από τον πυρήνα της μεταμορφώθηκε σε οντολογική αναζήτηση. Νυχθημερόν σκεφτόμουν το χαμόγελο του Νικόλα, λες και σ' αυτό υπήρχαν όλα τα μεγάλα μεταφυσικά θέματα μαζί με τις απαντήσεις τους.

«Θυμάσαι όταν ήμασταν μικροί;», του είπα μια μέρα αναπάντεχα, «ορκιστήκαμε ότι θα κάνουμε τη φιλία μας να λάμψει σαν αστέρι. Ηταν όταν πρωτοδιαβάσαμε στο μάθημα για τους περίφημους φίλους της αρχαιότητας. Θυμάσαι τα ονόματά τους; Δάμων και Φιντίας. Εγώ ήμουν ο Δάμων...».

«Λάθος», με διέκοψε. «Εγώ ήμουν ο Δάμων, εσύ ο Φιντίας. Πάντα το ξεχνάς».

Με εξυπηρετούσε αυτή η φράση του.

«Λοιπόν, εσύ ήσουν ο Δάμων, ο οποίος προσφέρθηκε να πεθάνει στη θέση του φίλου του, ενώ εσύ τώρα...».

«Εγώ τι;», απάντησε ο Νικόλας, με έκφραση απορίας.

Η καταπιεσμένη μου περιέργεια ξέσπασε σα νεροποντή. «Εσύ δε μου λες τόσο καιρό γιατί χαμογελάς».

Απέμεινε εμβρόντητος, ήταν φανερό πως δεν περίμενε τέτοια αντίδραση, θα πίστευε πως δεν ήμουν τόσο μικρόψυχος και επίμονος να θέλω να αποσπάσω βιαίως την ερμηνεία του χαμόγελου. Αισθάνθηκα τιποτένιος, θα πρέπει να έγινα ολοπόρφυρος, όπως τότε μικρός, τότε που νομίζαμε ότι η ερυθρότητα του προσώπου φανερώνει αθωότητα και ευαισθησία. Τραύλιζα λόγια, κομμένες λέξεις, ζητούσα τη συγνώμη του με τον πιο αδέξιο τρόπο. Ο Νικόλας συγκινήθηκε και στενοχωρήθηκε με την κακομοιριά μου.

Οταν συνήλθαμε από την «αλληλοσυγχώρηση», καπνίσαμε ήρεμοι «την πίπα της ειρήνης», όπως είπε ο φίλος μου, τονίζοντας μια ακόμη πτυχή της φιλίας μας, την αγάπη μας, δηλαδή, για τα κόμικς και την ανταλλαγή των τευχών τους. Κι εκεί που όλα ήταν καλά, ο Νικόλας αφαιρέθηκε, απογειώθηκε λες στιγμιαίως, και χαμογέλασε. Ηταν το ίδιο χαμόγελο, απαράλλακτα το ίδιο, το γνώριζα άριστα, το μελετούσα τόσο καιρό τώρα.

Αρχισε να με εκνευρίζει αυτό το χαμόγελο - γρίφος, πέθαινα από λαχτάρα να ανακαλύψω τι κρυβόταν πίσω του, γινόταν τείχος απροσπέλαστο αυτό το χαμόγελο, ορθωνόταν μπροστά μου σαν οντολογικό ερώτημα.

Φαίνεται πως ο φίλος είδε την αγωνία μου, και προσπάθησε ν' ανοίξει συζήτηση για το ποδόσφαιρο. Δεν τον παρακολουθούσα, ούτε με ενδιέφεραν οι απόψεις του για το άθλημα, αφού εγώ σ' εκείνο το χαμόγελο στήριζα όλη την ουσία της φιλίας μας και την αμοιβαία εμπιστοσύνη. Τόσα θέματα θίξαμε στο παρελθόν, τόσες εκμυστηρεύσεις κάναμε, του μίλησα και μου μίλησε για τα προβλήματά μας, για τις γυναίκες της ζωής μας, για τα λάθη των οικογενειών μας, για τα πάντα, επιτέλους.

«Και έγκλημα να κάνω, σε σένα θα το ομολογήσω», μου είπε κάποτε ο Νικόλας. Και τώρα κρύβει ένα χαμόγελο, σκέφτηκα λυπημένος, και όχι μόνο το κρύβει, αλλά και το φανερώνει συγχρόνως. Δείχνει το περίβλημά του και αποκρύπτει το περιεχόμενό του, αυτή ήταν η πλεκτάνη του, κυριολεκτικά σατανική.

Ετσι σκεφτόμουν, όση ώρα μιλούσε ο φίλος μου για τις αδυναμίες της τάδε ποδοσφαιρικής ομάδας. Κάποια στιγμή σώπασε, με κοίταξε ανήσυχα, ρωτώντας με αν ήμουν καλά. Του έγνεψα καταφατικά. «Δόξα τω Θεώ», είπε και χαμογέλασε με ένα από τα συνηθισμένα χαμόγελα.

Ξαφνικά τον αντιπάθησα, για κλάσμα του δευτερολέπτου βέβαια, αλλά τον αντιπάθησα.

Σκέφτηκα πως είχε την εξουσία, αφού δεν ανακοίνωνε στο φίλο του το περιεχόμενο του χαμόγελου. Φαντάσου, προέκτεινα το συλλογισμό μου, με ένα χαμόγελο κι ο Νικόλας εξουσιάζει, φαντάσου να κρατούσε στα χέρια του και τη μοίρα της ανθρωπότητας. Θα μπορούσε από το πείσμα του να την τινάξει στον αέρα.

Συνήλθα ξανά ντροπιασμένος. Δεν είχε, λοιπόν, το δικαίωμα ο άνθρωπος να έχει ένα χαμόγελο δικό του, κρυμμένο, αυστηρώς προσωπικό; Και βέβαια το είχε.

Πέρασε κάμποσος καιρός, πάνω από μία εβδομάδα, όπου πάλι αιφνιδίως ο Νικόλας χαμογέλασε μ' εκείνο το άλλο χαμόγελο, ας το ονομάσουμε οντολογικό.

Του ανταπέδωσα το χαμόγελο, μολονότι το δικό του δεν απευθυνόταν σ' εμένα, αλλά πέρα, μακριά, στο σύμπαν ή στο χάος.

Δεν κρατήθηκα, είμαι τύπος παρορμητικός και τον ρώτησα: «Γιατί χαμογελάς συνεχώς με τον ίδιο τρόπο, έναν τρόπο που προκαλεί...»,

«τη συγγραφική σου περιέργεια;», με σταμάτησε απότομα. Μετά ξέσπασε σε γέλια, λες και άκουσε ένα πετυχημένο ανέκδοτο. «Πόσο δουλικοί και εξαρτημένοι είστε οι συγγραφείς!», συνέχισε με καλοκάγαθο ύφος. «Θέλεις, λοιπόν, να μάθεις τι κρύβει το χαμόγελό μου;».

Τον κοίταξα δύσπιστα, χωρίς να μιλήσω.

«Κρύβει μια ωραία ανάμνηση», είπε με τόνο διθυραμβικό.

Δεν ξέρω, αν απογοητεύτηκα ή όχι. Δεν ξέρω ακόμη, αν έλεγε και την αλήθεια.

Προτού ρωτήσω, με διαβεβαίωσε: «Στο λόγο της τιμής μου και στο όνομα της φιλίας μας, το περιεχόμενο αυτού του χαμόγελου είναι μια ωραία ανάμνηση».

Ετσι άρχισε η δεύτερη φάση της περιέργειάς μου. Είχα μάθει το θέμα του χαμόγελου, αλλά δε γνώριζα το περιεχόμενο.

«Ωραία ανάμνηση!», ψέλλισα σα να μονολογούσα. «Αραγε περιέχομαι εγώ σ' αυτήν;».

Κατάλαβε την πρόθεσή μου να εκμαιεύσω και με προκατέβαλε: «Οχι, δεν αφορά καθόλου τη φιλία μας». Μισόκλεισε τα μάτια, σα να παγιδευόταν από όραμα. «Ακόνισα τη συγγραφική σου περιέργεια», είπε με συγκατάβαση. «Οχι τη φιλική σου, γιατί η φιλία σέβεται». Και συμπλήρωσε με κάποια σκληρότητα, «η συγγραφή δε σέβεται...».

Αντιπαθεί τον συγγραφέα, σκέφτηκα με αγανάκτηση. Οι περισσότεροι άνθρωποι εντυπωσιάζονται, αλλά ταυτοχρόνως ενοχλούνται από τον συγγραφέα.

Προσπάθησα να φανώ ψύχραιμος, να μην απαντήσω και ανοίξω άλλη συζήτηση, σα να μην άκουσα, όταν ο Νικόλας, μετανιωμένος κάπως, εξήγησε: «Δε θα σου πω την ωραία ανάμνηση, που κρύβεται στο συγκεκριμένο χαμόγελο. Είναι δική μου. Θα σου μιλήσω όμως για άλλες ωραίες αναμνήσεις με τρόπο αποφατικό».

Κάθισε πιο άνετα στην πολυθρόνα, άναψε τσιγάρο, άναψα κι εγώ και καπνίζαμε μαζί. Ηταν πάντα ένα είδος συμφιλίωσης η συντροφιά στο κάπνισμα. Μοιρασιά στην απόλαυση και στην πιθανότητα θανάτου.

«Δεν είναι η ανάμνηση από τη Γερμανία», άρχισε, «τότε που η αγαπημένη εκείνου του καιρού ήρθε να με δει. Την περίμενα ώρες πριν προσγειωθεί το αεροπλάνο, που μετέφερε την πολύτιμη για μένα ύπαρξή της. Είχα να τη δω περίπου ένα χρόνο, οι μεταπτυχιακές μου σπουδές και προπαντός τα οικονομικά μου με εμπόδιζαν τα ταξιδέψω στην πατρίδα. Δεν είναι ούτε η γλυκιά μου αγωνία, όταν μπήκαμε στο αυτοκίνητό μου και άνοιξα το κασετόφωνο με το τραγούδι που αγαπούσαμε. Δεν είναι», συνέχισε με αναπόληση, «το αγκάλιασμά μας στο σοφίτα μου. Απέξω, σχεδόν δίπλα στο νοικιασμένο σπίτι, περνούσε μια εμπορική αμαξοστοιχία. Ηταν το μελαγχολικό σούρουπο της βορινής χώρας, ο ήχος του τρένου, κι εγώ τρελός από έρωτα και τέλεια ονειροπαρμένος την κρατούσα στην αγκαλιά μου. Ομως όχι, δεν είναι αυτή η ωραία ανάμνηση που κρύβει το παράξενο, όπως λες, χαμόγελό μου».

Την ήξερα την ερωτική ιστορία, που είχε πυρπολήσει με πάθος και ποίηση τα φοιτητικά χρόνια του Νικόλα. Μου μιλούσε γι' αυτήν, την ανέφερε πάντα στην τακτική μας αλληλογραφία.

Ακούγοντάς τον να ομιλεί, εννόησα πως από την αλλοτινή περιγραφή του έλειπε ένα σημαντικό στοιχείο, που μόλις τώρα αποκαλύφθηκε. Το στοιχείο της αίσθησης. Ενα ερωτευμένο ζευγάρι στη σοφίτα μιας παγερής χώρας, σούρουπο μελαγχολικό ήταν, μυστηριώδες από τα θροΐσματα του δάσους, ενώ δίπλα σχεδόν το αγκομαχητό της αμαξοστοιχίας.

Μετά από εκείνη την εκμυστήρευση και για πολύ καιρό ο Νικόλας, κάθε φορά που χαμογελούσε, μου παρουσίαζε και μία διαφορετική ανάμνηση, άσχετη όμως με την «ωραία ανάμνηση» του οντολογικού χαμόγελου.

«Δεν είναι όμως», έτσι άρχιζε με τον μυστικόπαθο, αποφατικό του τρόπο, «δεν είναι εκείνο το πρωινό που ταξίδευα για Θεσσαλονίκη. Εκείνο το πρωινό, που ήταν όντως η χαρά του Θεού, αρχόμενη άνοιξη με πρώιμη γλυκύτητα. Ενας από το βαγόνι άρχισε να τραγουδά κάποιο άσμα σχετικό με το πρωινό, τραγούδι που δοξολογούσε το πρωινό, που γινόταν σαν προσευχή, ώσπου όλοι οι επιβάτες, έξι θαρρώ ήμασταν, αρχίσαμε να τραγουδάμε, γίναμε μια αυτοσχέδια, αλλά θεσπέσια χορωδία, όλοι οι άγνωστοι γνώριμοι μέσα από το τραγούδι του πρωινού για το πρωινό. Οχι, δεν είναι αυτή η ωραία ανάμνηση».

Τι δε μου είπε ο φίλος μου ο Νικόλας! Κάθε φορά που χαμογελούσε με το άλλο χαμόγελο, διηγόταν και μια ιστορία, τις περισσότερες φορές γνώριμή μου ως γεγονός, αλλά διαπίστωνα πάντα πως είχαν διαφύγει οι ουσιαστικές λεπτομέρειες που κρηπίδωναν την αίσθηση. Και η αίσθηση είναι δύσκολο και ακατόρθωτο να περιγραφεί ή να μεταδοθεί, το ξέρουμε καλά, είναι ένα βιωματικό γεγονός.

Μολονότι με εκνεύριζε αφάνταστα ο αποφατικός του τρόπος, δεν μπόρεσα παρά να θαυμάσω τις μικρές πτυχές των αναμνήσεών του, πτυχές που άνοιγαν οπτικές, μήτρες για να γεννηθούν νέες ιστορίες. Σε καμία από τις αναμνήσεις του δεν περιλαμβανόμουν, δεν ήξερα αν το έκανε επίτηδες για να με αποκλείσει ή αν η φιλία μας ήταν τόσο πανταχού παρούσα, ώστε δεν άφηνε περιθώρια για αναμνηστικά παρελθόντα.

Τι δε μου είπε ο φίλος μου ο Νικόλας! Αποκάλυψε γλυκές στιγμές με τον πατέρα του στο ψάρεμα και τη μητέρα του στον αργαλειό, αναμνήσεις από το στρατιωτικό του στην αεροπορία (εγώ ήμουν στο πυροβολικό), φοιτητικά στιγμιότυπα και άλλες λεπτομέρειες και σκηνές που τώρα μου διαφεύγουν. Και πάντα η στερεότυπη αρχή, «Δεν είναι όμως...».

Δεν ξέρω πόσος καιρός πέρασε, ώσπου μια μέρα απάντησα κουρασμένος, αλλά όχι και λιγότερο περίεργος να μάθω, «δεν αντέχω άλλο τον αποφατικό σου τρόπο. Με ζαλίζεις αποκλείοντας το τι δεν είναι, χωρίς να με βεβαιώνεις για το τι είναι».

Γέλασε καλόκαρδα, γέλιο χυμώδες, κελαρυστό, άλλο ένα δείγμα της πλούσιας ψυχής του.

«Δε θα σου πω φίλε μου», απάντησε, «δε θα σου πω. Φτιάξε εσύ για το γραπτό σου - γιατί ξέρω πως σχεδιάζεις διήγημα - μία ωραία ανάμνηση. Ανακάτεψε αλήθεια και ψέμα, όπως προστάζουν οι Μούσες στον Ησίοδο, ξέρεις τον τρόπο, εφευρίσκεις εύκολα αλχημιστικά κόλπα και φτιάξε μια ωραία ανάμνηση».

«Εγώ θέλω την αληθινή», τον διέκοψα έντονα σαν πεισματάρικο παιδί. «Αν ήθελα θα είχα φτιάξει δεκάδες, αλλά θέλω τη δική σου, την αληθινή...».

«Αληθινή;», αναρωτήθηκε ο Νικόλας. «Σχετικό αυτό», συμπλήρωσε με στοχαστικό ύφος. «Μέχρι τώρα σε εξενεύριζε ο αποφατικός μου τρόπος, αλλά αν αρχίσω να χρησιμοποιώ τον καταφατικό, υπάρχει άλλος κίνδυνος. Η ωραία ανάμνηση θα τεμαχιστεί πρώτα από μένα σε λέξεις, θα χάσει τη μαγεία της από τις απόπειρες επαλήθευσης, από τον εγκλωβισμό των τοπικών και χρονικών προσδιορισμών, από την αμφισβήτηση της αλήθειας. Μετά θα την περιλάβεις εσύ, θα προσπαθήσεις να την καλλωπίσεις πάλι με λέξεις. Λέξεις, λέξεις, τεμάχισμα, ξανακόλλημα και ιδού, η ωραία ανάμνηση θα γίνει φρικαλέα σαν μακιγιαρισμένη γριά. Θέλεις, λοιπόν, να σου την περιγράψω καταφατικώς;».

Με κοιτούσε κατάματα, προκαλώντας με με την αρχή της φράσης «είναι η...», σταμάτησε για λίγο εξακολουθώντας να με κοιτάζει, «είναι η...» επανέλαβε σαν ηχώ, όταν εγώ φώναξα αυθόρμητα. «Οχι φίλε μου, όχι Νικόλα, ας μην τη χαλάσουμε».

Χαμογέλασε με το άλλο χαμόγελο, το οντολογικό που κρύβει την ωραία ανάμνηση, η οποία δεν αποδίδεται ούτε αποφατικώς ούτε καταφατικώς, αλλά βιώνεται.

Το ξέρω καλά αυτό, σκέφτηκα, αλλά δεν το κρύβω πως στο βάθος με κατέτρωγε η περιέργεια και πολύ θα ήθελα να ξαναρωτήσω: Ποια είναι, λοιπόν, η ωραία ανάμνηση;

Της

Τα «καθημερινά» στο Διάστημα

Τα «καθημερινά» στο Διάστημα

Ολες οι καθημερινές φροντίδες του ανθρώπου πάνω στην επιφάνεια του πλανήτη για τη διατροφή και την υγιεινή του, πραγματοποιούνται με πολύ διαφορετικό τρόπο και συχνά πολύ πιο δύσκολα, όταν ο άνθρωπος απελευθερωθεί από τα δεσμά της βαρύτητας. Η πληροφόρηση για τις επανδρωμένες διαστημικές αποστολές επικεντρώνεται συνήθως στους επιστημονικούς στόχους, τα πειράματα και τους διαστημικούς περιπάτους που τυχόν περιλαμβάνουν. Αλλά, αν δεν είχαν λυθούν με κάποιο τρόπο οι βασικές πλευρές της διαβίωσης στο διαστημικό χώρο, τότε οι αποστολές αυτές θα διαρκούσαν ακόμα μόνο μερικές ώρες, όσο δηλαδή και οι πρώτες αποστολές του ανθρώπου στο Διάστημα.

Από την τροφή σε χάπια των αρχών της δεκαετίας του 1960 έχει γίνει μεγάλη πρόοδος. Σήμερα οι κοσμοναύτες μπορούν να έχουν ένα πλήρες σε θερμίδες και θρεπτικά στοιχεία γεύμα, με αρκετή ποικιλία, εμφάνιση που σε πολλές περιπτώσεις θυμίζει την εμφάνιση του ίδιου φαγητού στη Γη, ευχάριστη γεύση και οσμή. Η NASA κατατάσσει τα τρόφιμα σε πέντε κατηγορίες: τα αφυδατωμένα (που διατηρούνται χάρη στην αφαίρεση του νερού), τα θερμοσταθεροποιημένα (που έχουν υποστεί θερμική επεξεργασία για την καταστροφή μικροοργανισμών και ενζύμων), τα τρόφιμα μέτριας υγρασίας (από τα οποία έχει αφαιρεθεί αρκετό νερό ώστε να μην μπορούν να αναπτυχθούν οι μικροοργανισμοί, αλλά να είναι βρώσιμα χωρίς άλλη επεξεργασία), τα φυσικά τρόφιμα (ξηροί καρποί, μπισκότα κτλ.) και το κρέας που έχει μαγειρευτεί, πακεταριστεί και αποστειρωθεί με ακτινοβόληση.

Τα τρόφιμα αυτά συνοδεύονται από καρυκεύματα και άλλα συμπληρώματα πάντα σε ρευστή μορφή (π.χ. πιπέρι σε αιώρηση μέσα σε λάδι, αλάτι διαλυμένο σε νερό κτλ.). Οσον αφορά τα αναψυκτικά είναι όλα συσκευασμένα σε μορφή σκόνης σε μέσα σακούλες με ειδικό καλαμάκι που ασφαλίζει για να μη χύνεται υγρό. Ο λόγος που είναι σε σκόνη είναι οικονομικός, αφού το κόστος ανύψωσης ενός κιλού σε τροχιά είναι πολύ μεγάλο, ενώ από τη στιγμή που εκτοξεύεται το Διαστημικό Λεωφορείο αρχίζει η έκλυση νερού σαν παραπροϊόν από τα στοιχεία μετατροπής χημικής ενέργειας σε ηλεκτρική που διαθέτει το σκάφος. Βέβαια, παρά τις διατροφικές βελτιώσεις, οι κοσμοναύτες έχουν να αντιμετωπίσουν την αλλαγή στην αίσθηση της γεύσης στο Διάστημα, που άλλοτε κάνει τις τροφές να φαίνονται απλώς άγευστες και άλλοτε αηδιαστικές.

Η ζωή πάνω στη Γη, αλλά και στο Διάστημα θέλει και λίγη διασκέδαση (όσο διαφορετική έννοια και αν δίνει κάθε άνθρωπος στη λέξη αυτή). Για τους κοσμοναύτες, οι επιλογές δεν είναι πολλές. Η καθημερινή άσκηση στο διάδρομο ή το ποδήλατο είναι υποχρεωτική και κάποιοι προτιμούν να τη συνδυάζουν με την ανάγνωση ενός καλού λογοτεχνικού βιβλίου. Σε όλους αρέσει να κοιτάζουν τη Γη από τα «φινιστρίνια». Η θέα του πλανήτη μας από ψηλά δεν έχει πάψει να προκαλεί τον ίδιο θαυμασμό και τα ίδια συναισθήματα που προκάλεσε και σ' αυτόν που την αντίκρισε για πρώτη φορά, τον Σοβιετικό κοσμοναύτη Γιούρι Γκαγκάριν. Και βέβαια, μια αναμνηστική φωτογραφία από το Διάστημα πρέπει να εγγράφει το σήμα κατατεθέν: την έλλειψη βαρύτητας. Η «διάταξη αστέρα» και οι κάθε λογής «ανάποδες» φωτογραφίες είναι ο κανόνας.

Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ

Χαρακτικός «κόσμος» του Μ. Αρφαρά

Χαρακτικός «κόσμος» του Μ. Αρφαρά

«Ο όμορφος χορός», λιθογραφία

Αφιερωμένη στην εικαστική έρευνα του Μιχάλη Αρφαρά στο χώρο της πειραματικής χαρακτικής και γενικότερα της πρωτότυπης εικόνας, είναι η έκθεση που φιλοξενείται αυτές τις μέρες στη Δημοτική Πινακοθήκη (Πειραιώς 51). Με τίτλο «Ο χαρακτικός κόσμος του Μιχάλη Αρφαρά», παρουσιάζονται χαλκογραφίες, λιθογραφίες, μεταξοτυπίες στις οποίες έχει εφαρμόσει ο καλλιτέχνης δικές του τεχνικές, αντιπροσωπευτικά δείγματα της πορείας του στη χαρακτική.

Καθηγητής Χαρακτικής στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Ανόβερο, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους νέους Ελληνες χαράκτες. Γεννημένος το 1954 στην Αθήνα, σπούδασε αρχικά σχέδιο και ζωγραφική στην ΑΣΚΤ (1972 - 1974) και από το 1974 συνέχισε τις σπουδές του στη Γερμανία, όπου ειδικεύτηκε στη χαρακτική, στην τέχνη του βιβλίου και στον κινηματογράφο κινουμένων σχεδίων. Το 1983 του απονεμήθηκε ο τίτλος του Meisterschuler, που εκπροσωπεί και το ανώτατο πτυχίο καλλιτεχνικών σπουδών. Το 1987, δημιούργησε δικό του στούντιο πειραματικού φιλμ στο Ανόβερο και τιμήθηκε επανειλημμένα με ευρωπαϊκά βραβεία για το χαρακτικό, εικαστικό και κινηματογραφικό του έργο.

Η έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη παρουσιάζει την εξέλιξη του καλλιτέχνη σε τρία κεφάλαια. Το πρώτο ξεκινά από το 1985 και φτάνει έως το 1988. Σ' αυτήν την περίοδο ο Μ. Αρφαράς αφοσιώνεται στη μελέτη των εκφραστικών δυνατοτήτων των κλασικών τεχνικών της χαρακτικής τέχνης, αλλά παράλληλα και στην κατανόηση της βαθύτερης σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στα διάφορα χαρακτικά είδη γραφής. Από το 1988 και μετά τα χαρακτικά του διατηρούν μεν τα μεγάλα μεγέθη, αλλά εκφράζουν την ιδιαίτερα επίμονη μελέτη του στο χαρακτικό χρώμα και στη συνεργασία των διαφόρων τεχνικών. Στην τρίτη περίοδο, που ξεκινά το 1994, ο καλλιτέχνης υιοθετεί στη γραφή του τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή, ο οποίος δεν αντικατέστησε τα εκφραστικά του μέσα, αλλά τα εμπλούτισε με τη δυνατότητα δημιουργίας χαρακτικών κύκλων με κινηματογραφικό χαρακτήρα, δηλαδή με γραφή φιλμική.

«Πυκνό δέντρο», χαλκογραφία

Το έργο του Μ. Αρφαρά διακρίνεται για τη δεξιοτεχνία στο χειρισμό των χαρακτικών τεχνικών, καθώς και την εκμετάλλευση των τεχνολογικών και ηλεκτρονικών μέσων αναπαραγωγής της εικόνας.

Οπως επισημαίνει η Εφορος της Πινακοθήκης του δήμου Αθηναίων, Νέλλη Κυριαζή, «Πέραν του ενδιαφέροντος που εντοπίζεται στις τεχνικές κατακτήσεις και επίμονες έρευνες του Μ. Αρφαρά, αυτό που με ευχέρεια διακρίνουμε στο έργο του είναι η συνύπαρξη και η τελική σύμφυρση διαφορετικών στοιχείων και μορφών από διαφορετικούς πολιτισμούς και εκφραστικούς τύπους, με αποτέλεσμα η θεματική του να μεταποιείται σε αποτελεσματικά κριτικά σχόλια και ευανάγνωστους υπαινιγμούς, που αφορούν μια παγκόσμια τάξη ή μάλλον α-ταξία πραγμάτων. Χαρακτηριστικό ήταν το έργο, με το οποίο ο καλλιτέχνης είχε συμμετάσχει στην έκθεση "Προσεγγίσεις ελληνικότητας. Γενιές του '80 και του '90", που παρουσιάστηκε μετά την Πινακοθήκη του δήμου Αθηναίων, στη Σουηδία και το Λουξεμβούργο».

Το προσωπικό εικαστικό του ιδίωμα διαμορφώνεται από τη συγκεκριμένη θεωρητική προσέγγιση του έργου τέχνης ως μυστηριακού ειδώλου, διατυπωμένου, όμως, πλαστικά με σύγχρονα εικονογραφικά μέσα. Οι εικόνες και τα αντικείμενα που κατασκευάζει ο Μ. Αρφαράς, αγγίζουν την περιοχή του φανταστικού της παιδικής και πρωτόγονης ευαισθησίας, όπως και το πνεύμα των βυζαντινών αγιογραφιών, κυρίως των εικόνων, που, σύμφωνα με τον ίδιο, «παραδίδουν την πράξη της απεικόνισης ως πράξη διαμεσολάβησης μεταξύ του ανθρώπου και του θεϊκού στοιχείου. Οι συνδυασμοί των διάφορων πολιτισμικών στοιχείων στα έργα του καλλιτέχνη, γίνονται με μεγάλη ελευθερία πνεύματος. Μορφές και δοξασίες από την αφρικανική ήπειρο συμπλέκονται με ειδώλια της ελληνικής προϊστορίας, με διάθεση αστεϊσμού και ειρωνείας για την παγκόσμια πολιτική - κοινωνική πραγματικότητα. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 22 Νοέμβρη.

Η.Μόρτογλου

Ο Λάντεν, ο Πρίσλεϊ και ο Σταντάλ..

ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΚΟ «ΠΡΟΦΙΛ»

Ο Λάντεν, ο Πρίσλεϊ και ο Σταντάλ...

Με νέα κομμάτια, συμπληρώνεται το «παζλ» της στερεοτυπικής, όσο και γελοίας, «αντιτρομοκρατικής» υστερίας και στο πεδίο του πολιτισμού

Σε μια αμερικανική αστυνομική σειρά, από τις πολλές που προβάλλονται στην Ελλάδα και σε όλον τον κόσμο, με τίτλο «Profiler» («Προφάιλερ»), η ηρωίδα εργάζεται στην αστυνομία, κατασκευάζοντας το προφίλ των εγκληματιών (έτσι προκύπτει και ο τίτλος), για να γίνει πιο εύκολη η σύλληψή τους. Αν και επενδυμένα με επιστημονικοφανή, ψυχαναλυτικά ευρήματα, τα ιδεολογικά στερεότυπα του σεναρίου δεν ξεφεύγουν από το χολιγουντιανό σχήμα: «Εγκληματίας = τρελός». Η άλλη όψη του ίδιου «νομίσματος», που προκύπτει από την πληθώρα των γνωστών αμερικανικών ταινιών με θέμα την τρομοκρατία υποτάσσεται στο σχήμα: «Τρομοκράτης = Αραβας» με παραλλαγές, όπως: «Τρομοκράτης = απογοητευμένος πράκτορας των πρώην σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών».

Από τις 11 Σεπτεμβρίου μέχρι σήμερα, οι παραπάνω «εξισώσεις» της αμερικανικής βιομηχανίας του θεάματος συμπληρώνονται και με άλλα «χαρακτηριστικά» του «εν δυνάμει τρομοκράτη», με τη «βοήθεια» και άλλων φορέων εκτός του Χόλιγουντ. Αν πάρουμε κατά γράμμα αυτά τα «χαρακτηριστικά» (και θα το κάνουμε χάριν του παραδείγματος, διότι η απλουστευτική και ισοπεδωτική δομή τους απαιτεί αντίστοιχο «βάθος ανάλυσης» από το «κοινό»), προκύπτει το εξής σχήμα: «Τρομοκράτης = Αραβας που ακούει Φρανκ Σινάτρα και διαβάζει Φλομπέρ». Για το τελευταίο «χαρακτηριστικό», έβαλαν το «χεράκι» τους και οι μυστικές υπηρεσίες της Γαλλίας, στις οποίες πρέπει να αναγνωρίσουμε τη φιλολογική τους επάρκεια...

«Μαύρη λίστα»

Υπεύθυνο για τη μουσική «διάσταση» της «τρομοκρατίας» είναι το ραδιοφωνικό, αμερικανικό τραστ «Clear Channel», το οποίο διαθέτει πάνω από 1.170 σταθμούς στις ΗΠΑ. Η γνωστή λίστα με τα 150 απαγορευμένα τραγούδια, που η διεύθυνση του τραστ δε θέλει να ακούγονται από τους σταθμούς του... έφτιαξε το «κέφι» πολλών ραδιοφωνικών παραγωγών σε όλον τον κόσμο, αφού σ' αυτήν συμπεριλαμβάνονται, εκτός από τους «συνήθεις υπόπτους», όπως ο Μπομπ Ντίλαν και ο Τζον Λένον και άλλοι, «νεόκοποι αμφισβητίες» του «αμερικανικού ονείρου», όπως οι: Φρανκ Σινάτρα, Ελβις Πρίσλεϊ, Λούις Αρμστρονγκ, Πετούλα Κλαρκ, Λος Μπράβος κ.ά.

Για τη φιλολογική «διάσταση» της «τρομοκρατίας», υπεύθυνες, όπως είπαμε, είναι οι γαλλικές μυστικές υπηρεσίες. Ο συγγραφέας, Ελίας Χουρί, υπέπεσε στα παρακάτω «λάθη», ασυγχώρητα εν καιρώ «πολέμου ενάντια στην τρομοκρατία»: 1)είναι... Λιβανέζος 2) μιλά (ως εκ τούτου) αραβικά 3) είναι και κάνει τα δύο παραπάνω στη Γαλλία και 4) διαβάζει (αποδεδειγμένα) Σταντάλ, ενώ γνωρίζει τον Φλομπέρ (ευτυχώς... όχι προσωπικά(!) και για τους δύο). Ο άνθρωπος αυτός βρισκόταν πρόσφατα στη γαλλική πόλη Εξ αν Προβάνς για ένα συνέδριο, αλλά η υπάλληλος του ξενοδοχείου θεώρησε πως έπεσε πάνω σε τρομοκρατική «συνωμοσία», επειδή τον άκουσε να μιλά αραβικά στο τηλέφωνο (με το γιο του, όπως αποδείχτηκε) και να ανταλλάσσει φαξ στα αραβικά με τη Βηρυτό. Η γαλλική αστυνομία, που κλήθηκε πάραυτα από την υπάλληλο, δεν αποδείχτηκε περισσότερο έξυπνη: Ενοπλοι πράκτορες εισέβαλαν ξημερώματα στο δωμάτιο του ανυποψίαστου συγγραφέα, το έψαξαν, όπως και τον ίδιο, και κατέσχεσαν ένα θεατρικό έργο με τον τίτλο «El Sacrificio» («Η Θυσία»), μάλλον για τον τίτλο του! Ομως, οι πράκτορες τον ανέκριναν και με αφορμή ένα αντίτυπο του γνωστού βιβλίου του Σταντάλ, «Το κόκκινο και το μαύρο», που ήταν μεταφρασμένο στα αραβικά και πριν φύγουν τον ρώτησαν αν του αρέσει και ο γνωστός, Γάλλος ποιητής, Φλομπέρ, «αναμφίβολα ένας άλλος ανατρεπτικός συγγραφέας», όπως σχολίασε ο Χουρί.

Το ότι ο Αραβας διανοούμενος είναι, εκτός από πολύ γνωστός συγγραφέας στον αραβικό κόσμο, και διευθυντής του πολιτιστικού ένθετου της λιβανικής εφημερίδας «Αλ - Ναχάρ», αλλά και το ότι δουλεύει στο Παρίσι με τον Αιγύπτιο κινηματογραφιστή Γιούσρι Νασράλα για την κινηματογραφική προσαρμογή του βιβλίου του «Η πόρτα του ήλιου», το οποίο θα κυκλοφορήσει το Φεβρουάριο στη Γαλλία, ήταν «ψιλά γράμματα» για τους «Κλουζό» της Αντιτρομοκρατικής.

Σενάρια πολέμου

Η «πείρα» των χολιγουντιανών σεναριογράφων στο «προφίλ» των «τρομοκρατών» δεν άφησε ασυγκίνητη την ηγεσία του αμερικάνικου στρατού, ο οποίος κάλεσε μια ομάδα από αυτούς για τον βοηθήσουν στον «αντιτρομοκρατικό» σχεδιασμό. Ανάμεσά τους, ήταν και οι σεναριογράφοι των ταινιών «Πολύ σκληρός για να πεθάνει», «Delta Force One» και «Missing in Action», οι οποίες αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα για τη στερεοτυπική οπτική του Χόλιγουντ στα «τρομοκρατικά» θέματα, όπως σημειώναμε στην αρχή αυτού του κομματιού. Φαίνεται, όμως, πως και οι ίδιοι οι σεναριογράφοι δεν πήραν πολύ στα σοβαρά αυτήν την πρόσκληση, με έναν από αυτούς να δηλώνει, εξερχόμενος από τη συνάντηση, πως τα πράγματα θα ήταν πραγματικά σοβαρά, αν καλούσαν το σεναριογράφο της ταινίας του Κάρπεντερ, «Απόδραση από τη Ν. Υόρκη»... Ωστόσο, είναι γνωστό πως, ανεξάρτητα από το «χιούμορ» του συμμετέχοντος στη συνάντηση, οι σχέσεις του Χόλιγουντ και του Πενταγώνου είναι ιδιαίτερα στενές και δεν περιορίζονται μόνο στη χρήση πολεμικού υλικού για τις ταινίες του είδους. Εξάλλου, σε ό,τι αφορά τη συγκυρία, ποιος δεν περιμένει να δει, αργά ή γρήγορα, ολόκληρη σειρά ταινιών με θέμα το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου;

Το πώς θα αντιδράσει η άλλη πλευρά, η, λίγο ή πολύ, προοδευτική (με όλες τις παραμέτρους της έννοιας στην πραγματικότητα των ΗΠΑ), της αμερικανικής βιομηχανίας του θεάματος, είναι άγνωστο. Προς το παρόν, έχουμε μόνο την επίδειξη κλίματος ανάτασης του ηθικού εκ μέρους του Μπρόντγουεϊ (της γνωστής θεατρικής «πιάτσας» της Ν. Υόρκης, που έχει και αγωνιστικό παρελθόν), στην οποία επίδειξη πρωταγωνιστεί και ο ανεκδιήγητος δήμαρχος της μεγαλούπολης, Ρούντολφ Τζουλιάνι, προφανώς για να εξασφαλίσει και το δικό του πολιτικό μέλλον.

Η αγωνιστική παράδοση του Χόλιγουντ, που έγινε ευρύτερα γνωστή επί εποχής του αντικομμουνιστή γερουσιαστή Μακάρθι, προς το παρόν «σώζεται» με ατομικές παρεμβάσεις, όπως αυτή της γνωστής ηθοποιού,Βανέσα Ρεντγκρέιβ, η οποία αντέδρασε δημοσίως στον πόλεμο που εξαπέλυσαν τελικά οι ΗΠΑ. Αφορμή ήταν ένα πολεμοχαρές άρθρο του δημοσιογράφου Χάρολντ Εβανς στην εφημερίδα «Ιντεπέντεντ». Η ηθοποιός απάντησε μέσω της ίδιας εφημερίδας (την απάντηση αναδημοσίευσε το «Βήμα» (2/10), λέγοντας πως η επίθεση στη Ν. Υόρκη «είναι εξ ορισμού μια εγκληματική πράξη και όχι μια πράξη πολέμου», θυμίζοντας και την ύπαρξη φασιστικών οργανώσεων εντός των ΗΠΑ. Στην πολεμοχαρή, κατευθυνόμενη, υστερία αντιδρούν καταρχήν και άλλοι «συνήθεις ύποπτοι», όπως ο γνωστός Βρετανός δραματουργός Χάρολντ Πίντερ και ο επίσης γνωστός ηθοποιός και τραγουδιστής Χάρι Μπελαφόντε.

Τα δε πανεπιστήμια (και λόγω της στενής τους επαφής με το στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα) παρουσιάζουν μια μάλλον «μουδιασμένη» εικόνα. Από τους πρωτοπόρους ενάντια στην πολιτική της χώρας του, είναι ο γνωστός Αμερικανός πανεπιστημιακός Νόαμ Τσόμσκι, ο οποίος είχε αντιδράσει και στην επίθεση στη Γιουγκοσλαβία. Σε συνέντευξή του στην «Ελευθεροτυπία» (23/9), ανάμεσα σε άλλα, θα πει, σίγουρος για την επίθεση των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν: «Για 200 χρόνια, οι ΗΠΑ επιτίθεντο. Ουσιαστικά, η Αμερική ξέκανε τον ντόπιο πληθυσμό, κατέλαβε το μισό Μεξικό και επέκτεινε τις στρατιωτικές της δραστηριότητες στη γύρω περιοχή. Το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, επεκτάθηκε ακόμα παραπέρα. Αλλά τα όπλα στρέφονταν πάντα προς την άλλη κατεύθυνση: Προς τα έξω. Το ίδιο, όμως, ισχύει και για την Ευρώπη: Υπέστη τραγικούς πολέμους, αλλά ποτέ δε δέχτηκε απευθείας επίθεση από τον κόσμο που κατέλαβε και καταπίεσε: Τις αποικίες, τον Τρίτο Κόσμο. Για τη Δύση, τα γεγονότα αυτά είναι ιστορικά. Η απάντηση του ΝΑΤΟ είναι πλήρως κατανοητή, στο φως της φρικιαστικής ιστορίας των ηγετικών μελών του».

Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ

Μια φασιστική κυβέρνηση

Μια φασιστική κυβέρνηση 

Επειδή έχουμε γεμίσει υποψήφιους φασίστες και όπως όλα δείχνουν δεν θα αργήσει ο φασισμός να γίνει κυρίαρχος και πολιτικά, ας δούμε πως θα εξελιχθούν τα πράγματα.
Το πρώτο πράγμα που θα κάνει η φασιστική κυβέρνηση θα είναι να εξολοθρεύσει τους «εχθρούς της χώρας» τους «λαθρομετανάστες». Τα κέντρα κράτησης που υπάρχουν σήμερα θεωρούνται πολύ σοφτ, πολύ φλώρικα και έτσι θα απαιτηθούν νέες λύσεις. Τύπου Άουσβιτς. Μαζικές εκτελέσεις μεταναστών σε νέας μορφής στρατόπεδα και όσοι περισσέψουν τους πετάμε στο Αιγαίο να έχουν να τρώνε τα ψάρια.
Τελειώσαμε με τους μετανάστες. Πάμε στα άλλα. Τι είσαι; Κουμμούνι; Αριστερός; Αναρχικός; Θάνατος! Εσύ είσαι ο εχθρός από τα μέσα, και ως γνωστόν είσαι για χρόνια παράγοντας εθνικής αποσταθεροποίησης. Θάνατος λοιπόν, και σε όλους όσους στο παρελθόν έχουν δηλώσει αριστεροί και κομμουνιστές. Ξεμπερδέψαμε και με δαύτους.
Μετά πάμε στους δημοκράτες. Δεν γουστάρεις στρατιωτική κυβέρνηση; Θάνατος και σε σένα! Άλλωστε αν δεν γούσταρες την χούντα των Συνταγματαρχών σημαίνει ότι είσαι από εκείνους τους άπλυτους που τότε διαδήλωναν και άκουγαν Θεοδωράκη και μετά έκαναν ό,τι έκαναν στην πατρίδα μας. Η περίφημη γενιά του Πολυτεχνείου. Τέλος και με αυτούς.
Πάμε στους γραμματιζούμενους. Για να ξέρεις γράμματα πάει να πει ότι είσαι «ψευτοπροοδευτικός, θολοκουλτουριάρης». Άσε μας ρε φίλε με το Βολταίρο και τον Μοντεσκιέ. Προδότη! Θάνατος σε όσους έχουν πτυχίο γιατί είναι επικίνδυνοι για την πατρίδα μας.
Είσαι μήπως ανάπηρος; Δεν αξίζει να ζεις και δεν αξίζει να σε πληρώνουμε μια ζωή. Δεν συμφέρεις. Μας χαλάς και το ίματζ. Εμείς είμαστε εκλεκτοί. Είμαστε ανώτερη φυλή. Δεν γουστάρουμε ανίκανους. Θάνατος στους ανάπηρους.
Είσαι μήπως ομοφυλόφιλος; Ντροπή του έθνους. Μάστιγα της νεολαίας! Θάνατος στους ομοφυλόφιλους.
Μήπως είσαι χοντρός; Δεν μπορείς να αντισταθείς στις σαρκικές απολαύσεις; Τι δουλειά έχεις εσύ ανάμεσα σε εμάς; Αρρωστημένο κορμί, αρρωστημένος νους. Τα έλεγαν οι αρχαίοι…Θάνατος στους χοντρούς.
Είσαι γυναίκα και δεν τιμάς τον άντρα σου ως το Απόλυτο Ον; Θέλεις ίσα δικαιώματα; Άει στο διάολο μωρή! Θάνατος στις φεμινίστριες και σε όσες φοράνε μίνι.
Είσαι εκ φύσεως και όχι εκ πεποιθήσεως φαλακρός; Κάτι στραβό συμβαίνει με το DNA σου! Θάνατος στους φαλακρούς!
Παίρνεις χρωματάκι το καλοκαίρι και μοιάζεις με πακιστανό; Θάνατος σε όσους κάνουν ηλιοθεραπεία! Δεν γίνεται να μοιάζουμε με τους υπάνθρωπους!
Είσαι παιδί και έχεις μαθησιακές δυσκολίες; Θάνατος! Αφού τα πράγματα είναι απλά: Ο Χίτλερ ήταν φιλέλληνας κι εμείς απευθείας απόγονοι του Μέγα Αλέξανδρου. Τι δεν καταλαβαίνεις; Θάνατος στους αδύναμους μαθητές!
Είσαι μήπως καλός μαθητής; Σίγουρα θα θέλεις να περάσεις στην Ιατρική. Και μετά τι; Θα σώζεις τη ζωή των ξένων και των πρακτόρων; Μήπως θέλεις να τηρήσεις και τον όρκο του Ιπποκράτη; Θάνατος και στους καλούς μαθητές!
Είσαι νοικοκυρά και λαθροκοιτάζεις τον Εζέλ και την Σιλά; Θάνατος και σε σένα γιατί προδίδεις την πατρίδα σου! Στο κάτω-κάτω αν θες να δεις τηλεόραση δες καμιά ταινία με τον Πρέκα.
Πάσχεις από χρόνια ασθένεια; Και θέλεις να ανήκεις στην φυλή των εκλεκτών; Τι νομίζεις ότι είμαστε εμείς οι Αίλινες ρε αλήτη; Τίποτα αδύναμα ανθρωπάκια; Εμείς είμαστε απόγονοι των Σπαρτιατών! Στον καιάδα κι εσύ!
Είσαι εργάτης και διαμαρτύρεσαι γιατί το αφεντικό σου θέλει να δουλεύεις 16 ώρες χωρίς να πληρώνεσαι; Μήπως είσαι κομμουνιστής; Θάνατος στους εργάτες!
Είσαι δημόσιος υπάλληλος; Σίγουρα είσαι λαμόγιο! Θάνατος και στους δημόσιους υπαλλήλους.
Μήπως είσαι άνεργος; Τεμπέλης δηλαδή. Κάθεσαι και τρως από τα έτοιμα. Θάνατος και στους άνεργους.
Είσαι μικρό παιδάκι και ρωτάς γιατί το ένα και γιατί το άλλο; Τι κακιά συνήθεια είναι αυτή; Έχεις αμφιβολίες; Αμφισβητείς κάτι από αυτά που βλέπεις; Θάνατος στα μικρά παιδάκια!
Είσαι στην εφηβεία και έχεις γεμίσει σπυράκια; Μήπως έχεις και συχνές ονειρώξεις; Είσαι και επαναστατικό πνεύμα; Θάνατος και σε σένα να μάθεις. Θάνατος στους εφήβους!
Με λίγα λόγια το πνεύμα της φασιστικής κυβέρνησης θα είναι απλό: Θάνατος σε όλους τους άλλους. Μόνο που για τους άλλους, ο άλλος είσαι εσύ!

2310net 
 Αναρτήθηκε από  nikos

Καθ' οδόν: Στην Τιθορέα

Καθ' οδόν: Στην Τιθορέα

Στο φαράγγι Καχάλα, τα νερά καταλήγουν έπειτα από μια εντυπωσιακή βουτιά...

Σήμερα θα σας ταξιδέψουμε σε τόπο όμορφο για όλες τις εποχές του χρόνου. Κάπου κοντά, περίπου δύο ώρες από το «κλεινόν άστυ» που η καθημερινή ζωή «εντός των τειχών» γίνεται βάσανο που θες να αποδιώξεις μα που αλίμονο σε κρατά δεμένο. Ναι, δεμένο με αόρατα γερά νήματα, που όσο δεν αποφασίσουμε να τα σπάσουμε εμείς οι ίδιοι θα μας φράζουν το δρόμο της απόλαυσης. Ακόμη και αυτής της φύσης και της ομορφιάς της, αφού η ανελευθερία της μισθωτής σκλαβιάς καταστρέφει και τη δυνατότητα απόλαυσης του ελεύθερου χρόνου, κάνοντάς τον ανύπαρκτο ή ανελεύθερο καταργώντας τις δυνατότητες να τον αξιοποιήσει κανείς.

Παρ' όλ' αυτά θα «κλέψουμε» λίγο χρόνο για να βρεθούμε τους πρόποδες του Παρνασσού, στη γραφική Τιθορέα, μόλις 157 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Εστω και για λίγο. Οσο μας φτάνει το φτηνό μας μεροκάματο, γιατί πράγματι αρκεί, φτάνει για μια τέτοια εκδρομή. Θα μας τονώσει τη θέληση να δημιουργήσουμε τη δική μας ζωή έτσι που να μπορούμε να χαρούμε τέτοιους όμορφους και ιστορικούς τόπους της Ελλάδας, εξασφαλίζοντας μαζί με τις υπόλοιπες ανάγκες μας και ελεύθερο χρόνο και τη δυνατότητα να τον περνάμε σε τέτοια φύση.

Η Τιθορέα είναι χτισμένη στους πρόποδες του Παρνασσού και σε υψόμετρο 450-550 μέτρων. Μπορούμε να πάμε με τρένο ή με αυτοκίνητο. Στο χωριό δεσπόζει ο υπεραιωνόβιος πλάτανος που φυτεύτηκε 1887 στην κεντρική πλατεία για να φιλοξενεί το καλοκαίρι στον ίσκιο τους ντόπιους και ξένους διαβάτες.

Φυσική ομορφιά του χωριού, το μοναδικό δάσος με πλούσια βλάστηση από έλατα, βελανιδιές, κέδρα, κουμαριές, είναι φιλόξενο για περίπατο και φυσική ανάταση όλες τις εποχές του χρόνου. Στην ανατολική πλευρά του χωριού βρίσκεται το άγριο Φαράγγι του Καχάλα με τους πολυσχιδείς βράχους και τις αμέτρητες σπηλιές και μέσα στο φαράγγι ο παραδοσιακός νερόμυλος κατεστραμμένος σήμερα, μας θυμίζει κάποιες άλλες εποχές όχι και τόσο μακρινές. Νότια του χωριού και Ανατολικά της Αγιαρσαλής, σε υψόμετρο περίπου 1.200 μ. βρίσκεται το Αλωνάκι, το «μπαλκόνι» του Παρνασσού, απ' όπου μπορεί κανείς να δει όλο τον κάμπο του Κηφισού. Εικόνες αξέχαστες, δημιουργήματα της φύσης, που ανθρώπινο χέρι δεν μπορεί να φτιάξει.

Γενική άποψη της Τιθορέας

Στη Νοτιοανατολική πλευρά του χωριού βρίσκεται ο Αγιος Γεώργιος με τις πελώριες βελανιδιές. Δεν είναι μόνο οι πελώριες βελανιδιές που κινούν το ενδιαφέρον, μα και η σπηλιά του Οδυσσέα Ανδρούτσου που βρίσκεται ριζωμένη στους απόκρημνους βράχους της νοτιοανατολικής πλευράς του χωριού και σε απόσταση περίπου τριών χιλιομέτρων και που γίνονται συνέχεια του τοπίου. Που σε πάει σε ιστορικές εποχές που οι άνθρωποι πάσχισαν για να ορίσουν την τύχη τους. Τέτοιος ήταν και ο Ανδρούτσος για την εποχή του. Ενας λαϊκός επαναστάτης του '21.

Στην Τιθορέα, μαζί με την απόλαυση της φυσικής ομορφιάς, ανιχνεύουμε την ιστορία με την επίσκεψη στο Μουσείο με τα αρχαία ευρήματα της περιοχής αλλά και στο αρχαίο τείχος του 4ου αιώνα π.Χ. με το επιβλητικό κάστρο στο έμπα - είσοδο του χωριού.

Φεύγουμε για το δρόμο προς την Αγία Μαρίνα. Εκτός από τη βυζαντινή εποχή που θυμίζουν τα ιστορικά διατηρητέα εκκλησάκια του Αγίου Νικολάου και της Αγίας Μαρίνας, με αξιόλογα δείγματα ζωγραφικής του 18ου αιώνα, συναντάμε δύο τεράστιες γούρνες και δυτικά αυτών δύο θολωτούς τάφους καύσης νεκρών, δείγμα ότι περίπου το 1400 π.Χ. υπήρξε Μυκηναϊκός οικισμός.

Πηγαίνοντας νότια του χωριού, ριζωμένος στο βράχο βρίσκεται ο δεύτερος πύργος του κάστρου, ενώ στη δυτική πλευρά του χωριού, σε απόσταση περίπου 6.000μ. βρίσκονται ο Αγιος Αθανάσιος και οι Αγιοι Ανάργυροι, περιοχή στην οποία πιστεύεται ότι λειτούργησε στην αρχαιότητα το ονομαστό θεραπευτήριο του Ασκληπιού.

Ιστορία πανάρχαιη

Η σπηλιά όπου είχε το στρατηγείο του ο Οδ. Ανδρούτσος

Η Τιθορέα ξεκίνησε τη μακραίωνη ιστορία της περίπου το 2000 π.Χ. και το αρχικό της όνομα ήταν Νέον. Την ονομασία Τιθόρα ή Τιθορέα, όπως λέγεται σήμερα, την οφείλει κατά τον Παυσανία σε ομώνυμη κορυφή του Παρνασσού. Αλλά δεν είναι η μοναδική της ονομασία, όσο και αν σήμερα έχει επικρατήσει. Κάποτε ονομάστηκε Βελίτσα, σλάβικο όνομα που σημαίνει απάτητο μαντρί.

Το 6000 π.Χ. περίπου, στην περιοχή της Τιθορέας εικάζεται ότι υπήρχε οργανωμένη κοινωνία κυνηγών τροφοσυλλεκτών οι οποίοι ενδεχομένως είχαν εξημερώσει τον σκύλο, κάποιο ιπποειδές και το πρόβατο.

Θεωρείται η Μητρόπολη των Φωκέων όπου το 2000 π.Χ. εγκαταστάθηκε ο Φώκος με τη γυναίκα του Αντιόπη. Υπήρξε μια από τις περισσότερο σημαντικές φωκικές πόλεις που κυριαρχούσε για δεκαετίες στην κοιλάδα του Κηφισού.

Στο Β' Φωκικό Πόλεμο τον 4ο π.χ. αιώνα η Τιθορέα καταστράφηκε, αλλά ξαναχτίστηκε. Τότε έκτισαν και το τείχος με τους δύο πύργους το οποίο υπάρχει και σήμερα. Επίσης έκτισαν και έναν μεγάλο ναό στη θεά Αθηνά. Στην περιοχή της Τιθορέας υπήρχε ναός του Ασκληπιού και θεραπευτήριο το οποίο για ένα διάστημα διεύθυνε ο φημισμένος Αλεξανδρινός γιατρός Δωρόθεος. Στην περιοχή υπήρχε και το άδυτον της θεάς Ισιδος, όπως και ναοί του Απόλλωνα, το ιερό του Αρεως, το ιερό του Διός και το ιερό του Διονύσου.

Κατά την εποχή εγκατάστασης των Αιγυπτιακών θεοτήτων συναντώνται και οι ναοί της Ισιδος, του Ανούβη και του Σέραπη. Στο χώρο όπου υπήρχε ο ναός του Σέραπη σήμερα υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στον περίβολο του οποίου βρέθηκαν οι έξι απελευθερωτικές επιγραφές δούλων.

Η Τιθορέα ανέδειξε έναν Ολυμπιονίκη το 28 π.Χ., τον Παράμονα γιο του Πίστου, στο δρόμο του ενός σταδίου. Στο έργο του Διογένη Λαέρτιου «Βίοι Φιλοσόφων» αναφέρεται ο Θέων ο Τιθοριεύς, αξιόλογος φιλόσοφος του 4ου π.Χ. αιώνα.

Στην επανάσταση του 1821 οι κάτοικοι της Τιθορέας συμμετείχαν στον απελευθερωτικό αγώνα. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος σαν ορμητήριό του και κατοικία του χρησιμοποίησε τη σπηλιά στη νοτιοανατολική πλευρά του χωριού. Αλλά και ο άλλος μεγάλος οπλαρχηγός ο Γεώργιος Καραϊσκάκης έστησε στην Τιθορέα το αρχηγείο του. Το σπίτι αυτό υπάρχει και σήμερα στον κεντρικό δρόμο του χωριού.

Αλλά οι Τιθορείς πήραν μέρος και στον απελευθερωτικό αγώνα του 1940-1944. Είναι γεγονός ότι στις 24 Απρίλη 1943 οι Ιταλοί έκαψαν το σύνολο σχεδόν των σπιτιών του χωριού. Ετσι χτίστηκε η Κάτω Τιθορέα, ώσπου το χωριό ξαναστήθηκε δίνοντάς μας την ξεχωριστή ομορφιά του και φιλοξενία του και σήμερα.

Ο δρόμος της επιστροφής μάς βρίσκει με «γεμάτες μπαταρίες» και τη σκέψη της επόμενης επίσκεψης.

ΣΤΙΒΟΣ Πρωταθλητής το ... ντόπινγκ

ΣΤΙΒΟΣ

Πρωταθλητής το ... ντόπινγκ

Το δικαστικό σίριαλ της υπόθεσης Κεντέρη -Θάνου - Τζέκου απασχόλησε την κοινή γνώμη τον προηγούμενο χρόνο

Sportidea

Στη σκιά του ντόπινγκ κινήθηκε, για μια ακόμη φορά, ο χώρος του στίβου τόσο στην Ελλάδα όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η μάστιγα της χρήσης αναβολικών συνώνυμο του επαγγελματικού αθλητισμού, προκειμένου να έρθει η επιτυχία και τα κέρδη που αυτή συνεπάγεται μονοπώλησε το ενδιαφέρον και τη χρονιά που πέρασε. Η υπόθεση Κεντέρη - Θάνου - Τζέκου, σε εξωαγωνιστικά πλέον επίπεδα, το σκάνδαλο BALCO και οι αναφορές για σχέση των υπευθύνων και με τον ελληνικό χώρο, καθώς και αποφάσεις που μπερδεύουν παρά ξεκαθαρίζουν το τοπίο είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά στιγμιότυπα της χρονιάς που πέρασε.

Ενός χρόνου ...ταλαιπωρία

Περίπου τέτοια εποχή πέρσι οι τρεις πρωταγωνιστές του θρίλερ που απασχόλησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004 οι αθλητές Κώστας Κεντέρης και Κατερίνα Θάνου, καθώς και ο προπονητής τους Χρήστος Τζέκος κλήθηκαν σε απολογία από τον ΣΕΓΑΣ. Περίπου δυο μήνες μετά, η ελληνική ομοσπονδία ανακοίνωσε την αθώωση των αθλητών για το παράπτωμα της μη παρουσίασής τους σε κλήση για αντιντόπινγκ έλεγχο και τιμωρία του προπονητή τους για τέσσερα χρόνια αποκλεισμό. Απόφαση που για τον τελευταίο τουλάχιστον ουσιαστικά δεν είχε και ιδιαίτερη σημασία, καθώς είχε εγκαταλείψει την ενεργό δράση, όσον αφορά τις δουλιές του με το στίβο. Από κει και πέρα ακολουθεί ένας πόλεμος συμφερόντων με την παγκόσμια ομοσπονδία στίβου (ΙΑΑΦ) να δηλώνει δυσαρεστημένη από την απόφαση της αντίστοιχης ελληνικής και να παίρνει σχετικά μέτρα. Λίγο μετά την ανακοίνωση της απόφασης, οι άνθρωποι της Παγκόσμιας Συνομοσπονδίας αρχικά έδειξαν να πέφτουν από τα σύννεφα από την αθώωση των αθλητών και μετέπειτα κινήθηκαν με εκπληκτική ταχύτητα, προκειμένου να παραπέμψουν την υπόθεση στο ανώτατο αθλητικό δικαστήριο της Λοζάνης (CAS). Παράλληλα, μέχρι την οριστική απόφαση του τελευταίου αποφάσισαν - βάσει του κανονισμού - να τους απαγορεύσουν τη συμμετοχή σε αγώνες. Μετά την απολογία των τριών, το περασμένο Σεπτέμβρη αναμένεται η οριστική απόφαση του αθλητικού δικαστηρίου σε περίπου ένα μήνα από τώρα.

BALCO: Πολύ κακό για το τίποτα

Και ενώ αυτά συνέβησαν στην Ευρώπη, από την άλλη μεριά του Ατλαντικού παίχτηκε ένα ακόμη θέατρο του παραλόγου. Μετά τις περίφημες εξαγγελίες από τις αρμόδιες δικαστικές αρχές των ΗΠΑ για φως στην υπόθεση και παραδειγματική τιμωρία των υπευθύνων η ουσία έδειξε ότι στο τέλος «πολύ κακό για το τίποτα.». Το ομοσπονδιακό δικαστήριο των ΗΠΑ ανακοίνωσε τις ποινές στους τρεις από τους τέσσερις εμπλεκόμενους, οι οποίες ήταν ιδιαίτερα ελαφρυντικές.

Επέβαλε στον ιδιοκτήτη του εργαστηρίου Βίκτορ Κόντε, που παρασκεύαζε και χορηγούσε στους αθλητές απαγορευμένες ουσίες, 4μηνη φυλάκιση, ισάριθμους μήνες κατ' οίκον δικαστική επιτήρηση και δύο χρόνια δικαστική επιτήρηση.

Ο Γκρεγκ Αντερσον, προπονητής του μπέιζμπολ, κατηγορούμενος για ξέπλυμα χρήματος και διανομή απαγορευμένων ουσιών καταδικάστηκε σε τρεις μήνες φυλάκιση και άλλους τόσους μήνες κατ' οίκον δικαστική επιτήρηση. Παράλληλα, το δικαστήριο τους επέβαλε το πρόστιμο των 10.000 δολαρίων, ενώ τους αφαιρέθηκε η άδεια κατοχής όπλου. Αμφότεροι είναι υποχρεωμένοι να παραδοθούν και να μεταφερθούν στις φυλακές την 1η του περασμένου Δεκέμβρη. Σημειώνεται ότι από πλευράς αθλητών τιμωρήθηκαν για εμπλοκή στο εν λόγω σκάνδαλο οι Ντουέιν Τσέιμπερς και η Κέλι Ουάιτ, ο Τιμ Μοντγκόμερι και η Κρίστι Γκέινς.

    

Γυναικεία υπόθεση

Η Πηγή Δεβετζή και η Μαρία Καρασταμάτη ξεχώρισαν τη χρονιά που πέρασε. Στους άνδρες επιτυχημένος ήταν ο νεαρός Φιλιππίδης

Εντυπωσιακές ήταν οι διακρίσεις της Μαρίας Καρασταμάτη τη χρονιά που πέρασε

Eurokinissi

Το γυναικείο φύλο είχε την τιμητική του στις διακρίσεις του ελληνικού στίβου τη χρονιά που πέρασε, με τις Πηγή Δεβετζή και Μαρία Καρασταμάτη να κλέβουν την παράσταση. Στους άνδρες τις επιτυχίες μονοπώλησε ο νεαρός επικοντιστής Κώστας Φιλιππίδης.

Η Πηγή Δεβετζή κατάφερε να πάρει το χρυσό μετάλλιο στο τριπλούν κατά τη διάρκεια του τελικού των Γκραν-Πρι της ΙΑΑΦ, αφήνοντας πίσω μεγάλα ονόματα του χώρου. Παράλληλα, είχε και την καλύτερη παρουσία από την ελληνική αποστολή στο παγκόσμιο πρωτάθλημα του Ελσίνκι, όπου αν και τραυματισμένη κατετάγη στην 5η θέση.

Το ταλέντο της έδειξε η νεαρή Μαρία Καρασταμάτη, που με τις φετινές της επιτυχίες συγκαταλέγεται πλέον στις μελλοντικές ελπίδες του ελληνικού στίβου στους αγώνες ταχύτητας. Η νεαρή αθλήτρια αναδείχτηκε πρωταθλήτρια Ευρώπης στα 100μ. στο αντίστοιχο πρωτάθλημα των νεανίδων, σημειώνοντας παράλληλα και θαυμάσιο χρόνο, αφού το 11.03 είναι ο δεύτερος καλύτερος όλων των εποχών. Παράλληλα, κατέκτησε και το χρυσό μετάλλιο στα 60μ. στους ευρωπαϊκούς κλειστού στίβου.

Στα χνάρια της Καρασταμάτη βάδισε και η έτερη ελπίδα του ελληνικού κλασικού αθλητισμού, ο Κώστας Φιλιππίδης. Ο νεαρός επικοντιστής είχε κορυφαία στιγμή την κατάκτηση του χρυσού μεταλλίου στην Πανεπιστημιάδα της Σμύρνης και μάλιστα με επίδοση 5.75, που αποτελεί τη δεύτερη καλύτερη όλων των εποχών για έφηβο αθλητή. Επίσης ήταν χρυσός Μεσογειονίκης και αργυρός στο ευρωπαϊκό πρωτάθλημα εφήβων. Στο ενεργητικό του συγκαταλέγεται και η κατάρριψη 5 φορές του πανελληνίου ρεκόρ ανδρών στο επί κοντώ.

Αξιόλογη παρουσία τη χρονιά που πέρασε είχε και ο Περικλής Ιακωβάκης στα 400μ. με εμπόδια καθώς με το 48.24 στο παγκόσμιο πρωτάθλημα ήταν ο 9ος κορυφαίος του κόσμου και κορυφαίος στην Ευρώπη.

Υποθήκη για το μέλλον έβαλε πέρσι ο Κώστας Φιλιππίδης στο επί κοντώ

Eurokinissi

Το χρυσό μετάλλιο στο τριπλούν των Μεσογειακών Αγώνων κατέκτησε ο Χρήστος Μελέτογλου.

Υποθήκη για το μέλλον θεωρείται η 2η θέση στα 400μ, εμπόδια του Μηνά Αλοζίδη κατά τη διάρκεια του ευρωπαϊκού πρωταθλήματος νέων. Τα ίδια ισχύουν και για τον Γιάννη Σμάλιο που αναδείχτηκε πρωταθλητής Ευρώπης στον ακοντισμό του ευρωπαϊκού των εφήβων.

Στις γυναίκες και εκεί το «νέο αίμα» του ελληνικού στίβου είχε την τιμητική του. Από τις πιο αξιοσημείωτες επιτυχίες η πρώτη θέση της Δήμητρας Ντόβα στα 400μ. των Μεσογειακών Αγώνων. Το αργυρό μετάλλιο στα 60μ. του ευρωπαϊκού κλειστού στίβου κατέκτησε η Γεωργία Κοκλώνη.

Εντυπωσιακή ήταν η εμφάνιση και της Αθηνάς Παπαγιάννη στα 20 χλμ βάδην, αφού στο παγκόσμιο πρωτάθλημα του Ελσίνκι πήρε την 6η θέση. Τέλος, η Αθανασία Πέρα ήταν 3η στο τριπλούν του ευρωπαϊκού νεανίδων.

Η πρώτη ρωσική επανάσταση του 1905

Η πρώτη ρωσική επανάσταση του 1905

Διαδήλωση στο θωρηκτό «Πρίγκιπας Ποτέμκιν», 27 Ιούνη 1905

«Η πραγματική διαπαιδαγώγηση των μαζών δεν μπορεί ποτέ να χωριστεί από την ανεξάρτητη πολιτική πάλη, και ιδιαίτερα από την επαναστατική πάλη της ίδιας της μάζας. Μόνον η πάλη διαπαιδαγωγεί την εκμεταλλευόμενη τάξη, μόνον η πάλη της αποκαλύπτει το μέτρο των δυνάμεών της, της πλαταίνει τον ορίζοντα, αναπτύσσει τις ικανότητές της, φωτίζει το μυαλό της και ατσαλώνει τη θέλησή της. Και γι' αυτό, ακόμη και οι αντιδραστικοί αναγκάστηκαν να παραδεχτούν πως ο χρόνος 1905, χρόνος πάλης, "ο τρελός χρόνος" έθαψε οριστικά την πατριαρχική Ρωσία».

Β. Ι. Λένιν¹

«Μεγαλειότατε - Εμείς οι εργαζόμενοι και κάτοικοι της Πετρουπόλεως, οι γυναίκες, τα παιδιά μας και οι αβοήθητοι γέροι γονείς μας προστρέχουμε σε Σας, Μεγαλειότατε, για να ζητήσουμε αλήθεια, δικαιοσύνη και προστασία. Μας κατήντησαν ζητιάνους. Καταπιεζόμαστε. Βρισκόμαστε στα πρόθυρα του θανάτου... Εχει έρθει για μας η στιγμή όπου ο θάνατος θα ήταν καλύτερος από την παράταση των αβάσταχτων βασάνων μας. Σταματήσαμε την εργασία και είπαμε στους αφέντες μας ότι δε θα ξαναρχίσωμε αν δε δεχτούν τα αιτήματά μας. Λίγα πράγματα ζητούμε: Να μειωθεί η εργάσιμη ημέρα σε οκτώ ώρες, να καθιερωθεί σαν ελάχιστο ημερομίσθιο το ένα ρούβλι και να καταργηθούν οι υπερωρίες... Κρατικοί λειτουργοί έχουν οδηγήσει τη χώρα σε πλήρη καταστροφή και την έχουν περιπλέξει σ' έναν επαίσχυντο πόλεμο. Εμείς οι εργαζόμενοι δεν έχουμε τον παραμικρό λόγο πάνω στο πώς ξοδεύονται τα τεράστια ποσά που συγκεντρώνονται χάρη σε μας από τη φορολογία μας...

9-22/1/1905. Τα γεγονότα σε σκίτσο της εποχής

Αυτά τα πράγματα, Μεγαλειότατε, μας οδήγησαν μπροστά στους τοίχους των Ανακτόρων σας. Ζητούμε εδώ την έσχατη σωτηρία μας. Μην αρνηθείτε να βοηθήσετε το λαό σας. Καταστρέψατε το τείχος ανάμεσα σε Σας και το λαό Σας. Δώσατε διαταγές για να εκλεγεί μια Συντακτική Συνέλευση υπό συνθήκες καθολικής, δίκαιης και μυστικής ψηφοφορίας. Αν δε δώσετε τις διαταγές αυτές και δεν απαντήσετε στις ικεσίες μας, εμείς θα πεθάνωμε εδώ, σ' αυτήν την πλατεία, μπροστά στα Ανάκτορά Σας...»².

Μ' αυτά τα λόγια, που εμπεριέχονταν σ' ένα μακροσκελές υπόμνημα, οι εργάτες και οι κάτοικοι της Πετρούπολης σκόπευαν να συγκινήσουν τον Τσάρο Νικόλαο Β` και να τον κάνουν να σκύψει πάνω στα πρόβλημά τους για να δώσει λύση. Ηταν Κυριακή 9/22 Γενάρη του 1905, όταν περίπου 200 χιλιάδες εργάτες και κάτοικοι της ρωσικής πρωτεύουσας, με επικεφαλής τους έναν ιερέα, άνθρωπο της αστυνομίας³, τον πατέρα - Γκαπόν, ξεκίνησαν από τις εργατικές συνοικίες της πόλης για τα χειμερινά ανάκτορα. Η πομπή ήταν απολύτως ειρηνική. «Ολόκληρες οικογένειες - γράφει ο Ντέιβιντ Φλόιντ⁴ - έλαβαν μέρος στη διαδήλωση και πολλοί κουβαλούσαν εικονίσματα ή πορτρέτα του τσάρου, του "πατερούλη" του ρωσικού λαού. Καθώς προχωρούσαν μέσα από τους δρόμους της πόλεως, οι φάλαγγες έψαλλαν χαρούμενα, όχι επαναστατικά τραγούδια, αλλά και θρησκευτικούς ύμνους και κυρίως τον ύμνο "Ο θεός σώζοι τον τσάρο". Κανείς δεν κρατούσε όπλα και κανείς δε ζητούσε φασαρίες, ακόμη δε λιγότερο απ' όλους ο νεαρός ιερεύς της Ορθόδοξης εκκλησίας πατήρ Γεώργιος Γκαπόν. Δεν ήταν επαναστάτης, αλλά ο οργανωτής της Ενώσεως των Ρώσων Εργατών Εργοστασίων, που είχε την έγκριση και την υποστήριξη της αστυνομίας και που απέβλεπε μάλλον στο να ελέγχει, παρά να εξάπτει τα πάθη του αυξανόμενου βιομηχανικού προλεταριάτου. Κι όμως, η εκδήλωση δεν ήταν απολύτως εορταστική. Υπήρχε ένα σημαντικό υπόστρωμα πικρίας. Τον πυρήνα της διαδηλώσεως αποτελούσαν εργάτες απεργοί από τα μεγάλα μηχανουργεία Πουτίλοβ. Η ενέργειά των ήταν αντιπροσωπευτική του όλου κλίματος της χώρας, που κόχλαζε από δυσαρέσκεια - δυσαρέσκεια για τα ημερομίσθια και τις συνθήκες εργασίας σε μια βιομηχανία που αναπτυσσόταν γρήγορα, για το αυξανόμενο βάρος της φορολογίας, για τη διεξαγωγή του πολέμου με την Ιαπωνία και για την έλλειψη πολιτικών δικαιωμάτων και μέσων πολιτικής εκφράσεως και δράσεως».

Συντριβή της επανάστασης - Οι επιζώντες εκτοπίζονται στη Σιβηρία

Στο παράξενο υπόμνημά τους προς τον τσάρο, στο οποίο ήδη αναφερθήκαμε, οι διαδηλωτές δεν έκρυβαν την πικρία τους που έφτανε έως τα όρια της απελπισίας. Στην κατάληξή του, το ντοκουμέντο αυτό έγραφε: «Δύο δρόμοι μας απομένουν: Ο δρόμος της λευτεριάς και της ευτυχίας και ο δρόμος του θανάτου»⁵.

Πώς, όμως, τούτοι οι άνθρωποι έφτασαν στην απόγνωση; Και, το σημαντικότερο, πως άνθρωποι, με την τόσο αντιφατική συγκρότηση και τις τόσο μεγάλες αυταπάτες, που πίστευαν ακόμη στον τσάρο, έφτασαν στο σημείο να βγουν αποφασισμένοι στους δρόμους; Τυπικά αν δει κανείς το ζήτημα, αιτία ήταν μια σύγκρουση, στις αρχές Γενάρη του 1905, στο εργοστάσιο Πουτίλοβ, όπου τρεις εργάτες απολύθηκαν απ' αφορμή μιας λογομαχίας με έναν αρχιτεχνίτη, γεγονός που προκάλεσε αναβρασμό και απεργιακές κινητοποιήσεις σ' ολόκληρη τη ρωσική πρωτεύουσα. Τα βαθύτερα, όμως, αίτια των εξελίξεων που ακολούθησαν ήταν άλλα και δεν μπορούν να αναζητηθούν πουθενά αλλού, παρά μόνο στις συνθήκες ζωής των εργαζόμενων μαζών της Ρωσίας.

Η κατάσταση των λαϊκών τάξεων μπρος στην επανάσταση

Η Ρωσία ύστερα από την κατάργηση της δουλείας (1863) πέρασε μια βιομηχανική επανάσταση, που, μέσα σε 20 χρόνια, από το 1887 έως το 1908, οδήγησε σε διπλασιασμό των βιομηχανικών της εργατών (από 1.300.00 έφτασαν τα 2.700.00). Ομως, η εργατική τάξη, που ήταν συγκεντρωμένη κυρίως στο κέντρο της χώρας, ζούσε κάτω από εξαιρετικά ελεεινές, οικονομικές και κοινωνικές, συνθήκες. Ο Α. Λέτζνερ γράφει χαρακτηριστικά⁶: «Οι Ρώσοι εργάτες ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες. Κοιμόντουσαν πάνω σε τραπέζια και πολλές πολλές οικογένειες στο ίδιο δωμάτιο. Καθώς τα περισσότερα κτίρια ήταν ιδιοκτησία των εργοστασιαρχών, μια πειθαρχία στρατώνα εβασίλευε (τους απαγορεύανε να δέχονται επισκέψεις ύστερα από ορισμένη ώρα). Στη φάμπρικα και στο εργοστάσιο, ο εργάτης ήταν στη διάθεση του πάτρωνα. Τα πρόστιμα έπεφταν βροχή. Εκτεθειμένος στην παλιανθρωπιά των αρχιτεχνιτών, εξακολουθητικά κάτω από την απειλή να διωχτεί για το παραμικρότερο λάθος, κάτω από την αυστηρή επιτήρηση των πληρωμένων κατασκόπων και των ευνοουμένων του εργοδότη, δεν προστατευόταν από κανένα νόμο στη δουλιά του. Τον καιρό που οι εργοδότες ήταν οργανωμένοι σε γερές ενώσεις, οι εργάτες δεν μπορούσαν να 'χουν ένα συνδικάτο, και επομένως ούτε λόγος για πολιτικές ελευθερίες ακόμη και τις πιο στοιχειώδεις».

Δεκέμβρης 1905: Ενοπλη εξέγερση στη Μόσχα (Πίνακας του Ι. Βλαδιμίροφ)

Αθλια, όμως, δεν ήταν μόνον η ζωή των εργατών. Και οι αγρότες στέναζαν το ίδιο κάτω από την εξουσία του τσιφλικά. «Τον αγρότη - έγραφε ο Λένιν⁷ - τον έριξαν σε ένα άθλιο βιοτικό επίπεδο: Στεγαζόταν μαζί με τα ζώα, ντυνόταν με κουρέλια, τρεφόταν με λαχανίδες... Οι αγρότες υπόφεραν από χρόνια πείνα και πέθαιναν κατά δεκάδες χιλιάδες από την πείνα και τις επιδημίες στα χρόνια της σιτοδείας που επαναλαμβάνονταν ακόμη όλο και συχνότερα».

Σε καμία άλλη μεγάλη ευρωπαϊκή χώρα δεν υπήρχαν τόσο εξόφθαλμες κοινωνικές αντιθέσεις όπως στη Ρωσία. «Η Ρωσία εκείνης της περιόδου - αναφέρουν οι Σοβιετικοί ιστορικοί⁸ - διέθετε από τη μια μεριά σύγχρονες, καλοφωτισμένες πόλεις με τεράστια εργοστάσια και πολυτελείς κατοικίες τραπεζιτών και εργοστασιαρχών, και μικρά απομακρυσμένα χωριά, όπου οι άνθρωποι φορούσαν ξυλοπάπουτσα και ρούχα που ύφαιναν μόνοι τους, καλλιεργώντας τη γη με απαρχαιωμένα άροτρα, θερίζοντας με τα χέρια τα σπαρτά και παραδίδοντας σχεδόν τα μισά από τα προϊόντα τους στους γαιοκτήμονες. Το μονοπωλιακό κεφάλαιο όχι μόνο προτιμούσε να μην παρεμβαίνει σ' αυτά τα κατάλοιπα της φεουδαρχίας και της δουλοπαροικίας, αλλά και για να εξασφαλίζει όσο γινόταν μεγαλύτερα κέρδη φρόντιζε να κάνει το κάθε τι για να τα διατηρεί, ώστε να μην εξαφανιστούν. Η γενική καθυστέρηση της χώρας κι η εξαντλητική φτώχεια του κυριότερου όγκου του πληθυσμού πρόσφερε ακόμη περισσότερες δυνατότητες για την εντατικοποιημένη εκμετάλλευση του εργαζόμενου λαού. Οι λαϊκές μάζες υπόφεραν όχι μόνο σαν αποτέλεσμα της καπιταλιστικής καταπίεσης, αλλά κι από την αυθαίρετη μεταχείριση από μέρους των γαιοκτημόνων και του δεσποτικού τσαρικού κρατικού μηχανισμού. Ολα αυτά οδήγησαν σε μιαν αυξανόμενη ένταση μέσα στην πολιτική ατμόσφαιρα».

Ρωσία - Οδησσός: Απεργία φορτοεκφορτωτών, Μάρτης 1905

Την καταπίεση των εργαζόμενων τάξεων της Ρωσίας από τους καπιταλιστές και τους τσιφλικάδες συμπλήρωνε - και επιδείνωνε ταυτόχρονα - το καθεστώς της τσαρικής απολυταρχίας, που με τον στρατό του, την αστυνομία, τα δικαστήρια κ.ο.κ. περιφρουρούσε τα συμφέροντα των εκμεταλλευτών, πνίγοντας κάθε τι ζωντανό και προοδευτικό στη χώρα. Ετσι, δεν είναι καθόλου τυχαίο και καθόλου εκπληκτικό τα γεγονός ότι το ρωσικό λαϊκό κίνημα αποκτάει πολύ γρήγορα έναν βίαιο - εκρηκτικό χαρακτήρα που ενώνει τις οικονομικές με τις πολιτικές διεκδικήσεις του.

Η καπιταλιστική κρίση και η επανάσταση

Για να έχουμε μια όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη εικόνα των επαναστατικών διεργασιών που συντελούνται στη Ρωσία κατά την περίοδο που εξετάζουμε, οφείλουμε να σημειώσουμε πως ακριβώς σ' αυτήν την περίοδο συντελούνται ιστορικής σημασίας αλλαγές σ' ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο περνάει στο μονοπωλιακό του στάδιο. Αναλυτικότερα, το προτσές μετασχηματισμού του παλιού καπιταλισμού του ελεύθερου ανταγωνισμού σε μονοπωλιακό καπιταλισμό - ιμπεριαλισμό ολοκληρώθηκε προς τα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Ιδιαίτερη ώθηση σ' αυτήν την εξέλιξη έδωσε η ανάπτυξη της τεχνικής και των επιστημών και σε συνδυασμό μ' αυτό η παγκόσμια οικονομική κρίση στα 1900-1903, που επιτάχυνε τη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, κατέστρεψε μια σειρά καπιταλιστικές επιχειρήσεις ενδυναμώνοντας άλλες, ενίσχυσε το ρόλο των μονοπωλίων, άπλωσε και δυνάμωσε την κυριαρχία τους, με αποτέλεσμα να παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομία μιας σειράς καπιταλιστικών χωρών, αλλά και διεθνώς.

Συλλαλητήριο στις ακριανές συνοικίες της Τιφλίδας, το 1905

Οπως ήταν φυσικό, οι εξελίξεις αυτές στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα δε ήταν δυνατόν να αφήσουν ανεπηρέαστη τη Ρωσία, η οποία μάλιστα, όπως σημείωνε ο Λένιν, στροβιλιζόταν στη δίνη μιας βαθιάς και αξεπέραστης αντίφασης: Από το ένα μέρος υπήρχε «η πιο καθυστερημένη γαιοκτησία, το πιο πρωτόγονο χωριό, και από το άλλο μέρος ο πιο προοδευμένος βιομηχανικός και χρηματιστικός καπιταλισμός»⁹.

Η οικονομική κρίση στα 1900-1903 τράνταξε ολόκληρο το σύστημα του ρωσικού καπιταλισμού. Η κρίση ξέσπασε στην ελαφριά βιομηχανία, αλλά με μεγαλύτερη δύναμη χτύπησε τους καινούριους κλάδους της βαριάς βιομηχανίας. Οι μισές περίπου υψικάμινοι και το 45% περίπου από όλα τα φρέατα πετρελαίου σταμάτησαν να λειτουργούν. Εκεί όπου η παραγωγή έπεσε πιο πολύ, ήταν οι κλάδοι της βαριάς βιομηχανίας που κατασκεύαζαν σιδηροδρομικές γραμμές, ατμάμαξες και βαγόνια. Με την κρίση, η ανεργία εξαπλώθηκε, οι συνθήκες εργασίας των εργατών χειροτέρευσαν και πολλοί μικροί και μεσαίοι επιχειρηματίες καταστράφηκαν. Ταυτόχρονα, αυξήθηκε η συγκέντρωση της παραγωγής και δυνάμωσαν οι μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες πλέον αποκτούσαν μονοπωλιακό χαρακτήρα. «Η περίοδος αυτή - γράφουν οι Σοβιετικοί ιστορικοί¹⁰ - χαρακτηρίζεται από την ίδρυση μονοπωλιακών συγκροτημάτων, προπάντων με τη μορφή των συνδικάτων. Στις αρχές του 20ού αιώνα τα μονοπώλια ήταν λίγα (τριάντα περίπου). Ωστόσο, αν και όχι αμέσως, τα μονοπώλια αυτά στερεώθηκαν στους κυριότερους κλάδους της βαριάς βιομηχανίας κι έπαιρναν σιγά σιγά στα χέρια τους τις σπουδαιότερες πηγές πρώτων υλών και καυσίμων.

Οι εξελίξεις αυτές στη Ρωσία, η κοινωνικοοικονομική κρίση και το πέρασμα στον μονοπωλιακό καπιταλισμό, σε συνδυασμό με τις άθλιες συνθήκες μέσα στις οποίες ζούσαν οι λαϊκές τάξεις, χωρίς αμφιβολία ευνοούσαν τις επαναστατικές ζυμώσεις. Ειδικότερα, η πολυπλοκότητα του κοινωνικού οικοδομήματος και ο τρόπος αντανάκλασής του στο εποικοδόμημα, δηλαδή ο νεαρός μονοπωλιακός καπιταλισμός ανακατεμένος με επιβιώσεις της δουλοπαροικίας, με αστυνομικές αυθαιρεσίες και το δεσποτισμό της τσαρικής απολυταρχίας, ήταν μια αποφασιστική ιδιομορφία του κοινωνικού συστήματος της Ρωσίας εκείνης της εποχής, που έφερνε την επανάσταση στην ημερήσια διάταξη. Το πιο άμεσο ιστορικό καθήκον ήταν η ανατροπή του τσαρισμού και της τσιφλικάδικης γαιοκτησίας. Απ' αυτήν την άποψη, ο χαρακτήρας της επανάστασης ήταν αστικός. Ομως, επειδή το χαρακτήρα μιας επανάστασης δεν τον καθορίζουν οι άμεσοι στόχοι της, αλλά ο προορισμός, που κι αυτός με τη σειρά του καθορίζεται από το ποια τάξη ηγείται της επανάστασης, η επικείμενη ρωσική επανάσταση στις αρχές του 20ού αιώνα ξεπερνούσε τα όρια μιας αστικής επανάστασης, δεδομένου ότι στη χώρα υπήρχε ώριμο προλεταριάτο να ηγηθεί του επαναστατικού αγώνα. Την ωριμότητα του προλεταριάτου υπογράμμιζε το γεγονός ότι είχε καταφέρει - μέσα από δυσκολίες και παλινωδίες - να δημιουργήσει το δικό του επαναστατικό κόμμα.

Η εργατική τάξη, το κόμμα της και η Επανάσταση

Η ίδρυση μαρξιστικού κόμματος στη Ρωσία είχε προετοιμαστεί απ' όλη την προηγούμενη περίοδο ανάπτυξης του εργατικού κινήματος, από την ανάπτυξη του ρεύματος του μαρξισμού στη χώρα και, φυσικά, από το γεγονός ότι οι Ρώσοι μαρξιστές είχαν καταφέρει αποφασιστικά να διαχωριστούν από τους ιδεολογικούς τους αντιπάλους και να αναπτύξουν τη μαρξιστική θεωρία στο έδαφος της ρωσικής ιδιομορφίας. Η «Οργάνωση για της απελευθέρωση της δουλιάς του Πλεχάνοφ», η «Ενωση αγώνα για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης» του Λένιν, άλλες επαναστατικές κινήσεις που εμπνέονταν από το μαρξισμό, το μαρξιστικό φιλοσοφικό έργο του Πλεχάνοφ και η θεωρητική εργασία του Λένιν πάνω στα ζητήματα της ρωσικής πραγματικότητας και της ανάγκης να δημιουργηθεί επαναστατική - μαρξιστική πολιτική οργάνωση της εργατικής τάξης, η έκδοση της εφημερίδας ΙΣΚΡΑ και η ανάπτυξη οργανωμένης πρακτικής δράσης μέσα στις λαϊκές μάζες, ήταν σημαντικοί σταθμοί και πρωτοβουλίες, που προετοίμασαν την ίδρυση μαρξιστικού ρωσικού κόμματος. Κορυφαίος σταθμός στην πορεία συγκρότησης αυτού του κόμματος ήταν το δεύτερο συνέδριο του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού κόμματος, που έγινε τον Ιούλιο - Αύγουστο του 1903 και είχε ως αποτέλεσμα το διαχωρισμό της επαναστατικής - μπολσεβίκικης από τη ρεφορμιστική - μενσεβικική τάση μέσα στο εργατικό κίνημα.

Ολες αυτές οι εξελίξεις δε συντελούνταν ασφαλώς σε συνθήκες αδράνειας των μαζών, αλλά μέσα σε συνθήκες έντονης, κλιμακούμενης δράσης. Σ' ένα κείμενό του, γραμμένο το Φλεβάρη του 1905, ο Λένιν κάνει μια σύντομη, αλλά πολύ σημαντική ανασκόπηση της πορείας που είχε διανύσει το ρωσικό εργατικό κίνημα για να φτάσει στο επαναστατικό ξέσπασμα του 1905. «Για να εκτιμήσουμε σωστά - γράφει ο Λένιν¹¹ - τις επαναστατικές μέρες, πρέπει να ρίξουμε ένα γενικό βλέμμα στη νεότερη ιστορία του εργατικού μας κινήματος. Πριν από 20 σχεδόν χρόνια, το 1885, έγιναν οι πρώτες μεγάλες εργατικές απεργίες στην κεντρική βιομηχανική περιοχή στο εργοστάσιο Μορόζοφ και σε άλλα. Τότε ο Κατκόφ έγραψε για το εργατικό ζήτημα που εμφανίστηκε στη Ρωσία. Και με τι καταπληκτική ταχύτητα αναπτύχθηκε το προλεταριάτο, περνώντας από την οικονομική πάλη στις πολιτικές διαδηλώσεις και από τις διαδηλώσεις στην επαναστατική έφοδο. Ας θυμηθούμε τα κυριότερα ορόσημα του δρόμου που έχει διανυθεί. 1885: Μαζικές απεργίες με μηδαμινή συμμετοχή εντελώς μεμονωμένων σοσιαλιστών που δεν τους συνένωνε καμία οργάνωση... Η κυβέρνηση προβαίνει σε οικονομικές παραχωρήσεις. 1891: Συμμετοχή των εργατών της Πετρούπολης σε διαδήλωση κατά την κηδεία του Σελγκουνόφ, πολιτικοί λόγοι στην πρωτομαγιάτική συγκέντρωση της Πετρούπολης. Μπροστά μας έχουμε μια σοσιαλδημοκρατική εκδήλωση πρωτοπόρων εργατών, χωρίς να υπάρχει μαζικό κίνημα. 1896: Απεργία μερικών δεκάδων χιλιάδων εργατών στην Πετρούπολη. Μαζικό κίνημα και έναρξη ζύμωσης στους δρόμους, με τη συμμετοχή πια σοσιαλδημοκρατικής οργάνωσης... Η κυβέρνηση προβαίνει ξανά σε οικονομικές παραχωρήσεις. Το απεργιακό κίνημα έχει γερές βάσεις σε όλη τη Ρωσία. Σύσσωμη η επαναστατική διανόηση γίνεται σοσιαλδημοκρατική. Ιδρύεται το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. 1901: Ο εργάτης έρχεται σε βοήθεια του φοιτητή. Αρχίζει ένα κίνημα διαδηλώσεων. Το προλεταριάτο κατεβαίνει στους δρόμους με το σύνθημα: Κάτω η απολυταρχία! Η ριζοσπαστική διανόηση χωρίζεται οριστικά σε φιλελεύθερη, επαναστατική - αστική και σοσιαλδημοκρατική. Η συμμετοχή των οργανώσεων της επαναστατικής σοσιαλδημοκρατίας στις διαδηλώσεις γίνεται όλο και πιο πλατιά, δραστήρια και άμεση. 1902: Η τεράστια απεργία του Ροστόβ μετατρέπεται σε επιβλητική διαδήλωση. Το πολιτικό κίνημα του προλεταριάτου δεν είναι πια προσκολλημένο στο κίνημα των διανοουμένων, των φοιτητών, αλλά ξεπετιέται μόνο του άμεσα από την απεργία. Η συμμετοχή της οργανωμένης επαναστατικής σοσιαλδημοκρατίας είναι ακόμα πιο δραστήρια. Το προλεταριάτο κατακτά για τον εαυτό του και για τους επαναστάτες σοσιαλδημοκράτες της δικής του επιτροπής την ελευθερία των μαζικών συγκεντρώσεων στους δρόμους. Για πρώτη φορά, το προλεταριάτο αντιπαραθέτει τον εαυτό του σαν τάξη σε όλες τις άλλες τάξεις και στην τσαρική κυβέρνηση.

1903: Οι απεργίες συγχωνεύονται ξανά με την πολιτική διαδήλωση, αλλά σε ακόμα πλατύτερη βάση. Οι απεργίες αγκαλιάζουν ολόκληρη περιοχή... Νιώθει κανείς πως βρισκόμαστε σε παραμονές οδοφραγμάτων... Οι παραμονές, όμως, αποδείχνονται σχετικά μακρόχρονες, λες και για να μας μάθουν ότι οι ισχυρές τάξεις συγκεντρώνουν κάποτε τις δυνάμεις τους επί μήνες και χρόνια λες και για να δοκιμάσουν τους λιγόπιστους διανοούμενους που πρόσκεινται στη Σοσιαλδημοκρατία... Ηρθε το 1905...».

Οντως, έτσι είχαν τα πράγματα. Η συγκέντρωση δυνάμεων στο μπλοκ της επανάστασης ήταν μακροχρόνια. Για την τελική, όμως, προετοιμασία της ρωσικής επανάστασης του 1905, χρειαζόταν μια πανεθνική κρίση, που θα όξυνε στο έπακρο όλες τις κοινωνικές αντιθέσεις. Την κρίση αυτή έφερε ο ρωσο-ιαπωνικός πόλεμος, που ξέσπασε το Γενάρη του 1904 στην Απω Ανατολή και, προπαντός, η ήττα του τσαρικού στρατού σ' αυτόν τον πόλεμο.

Ας επανέλθουμε, όμως, τώρα στη διαδήλωση της 9/22 Γενάρη του 1905 προς τα χειμερινά ανάκτορα. Κι ας δούμε πώς κλιμακώθηκε αυτή η επανάσταση.

Από τη «Ματωμένη Κυριακή» στη δεκεμβριανή ένοπλη εξέγερση

Είναι γεγονός πως οι μπολσεβίκοι, που συμμετείχαν ενεργά στη διαδήλωση, αντιτάχθηκαν στον τρόπο που την είχε οργανώσει ο παπα - Γκαμπόν και στους σκοπούς που αυτός είχε, προειδοποιώντας τους εργάτες της ρωσικής πρωτεύουσας για όσα έμελλε να συμβούν. «Δεν πρέπει να παρακαλούμε τον τσάρο - έγραφαν στην προκήρυξή τους¹² -, δεν πρέπει να ταπεινωνόμαστε μπροστά στον άσπονδο εχθρό μας, αλλά να τον γκρεμίσουμε από το θρόνο... Η απελευθέρωση των εργατών μπορεί να είναι έργο μόνο των ίδιων των εργατών. Μην περιμένετε την ελευθερία ούτε από τους παπάδες, ούτε από τους τσάρους». Οι εξελίξεις δικαίωσαν το μπολσεβίκικο κόμμα. Η διαδήλωση αιματοκυλήθηκε από το στρατό και την αστυνομία. Περισσότεροι από χίλιοι διαδηλωτές έπεσαν νεκροί, ενώ χιλιάδες άλλοι τραυματίστηκαν. Η μέρα εκείνη έμεινε στην Ιστορία ως «η ματωμένη Κυριακή» της ρωσικής εργατικής τάξης, αλλά και ως η αρχή της ρωσικής επανάστασης. Ολοι αυτοί, που κρατούσαν τις εικόνες, τους σταυρούς, τα καντήλια και τις φωτογραφίες του τσάρου, τώρα, ύστερα από το μακελειό, τα ποδοπατούσαν. «Είχαμε την πεποίθηση - έγραφε ένας διαδηλωτής οπαδός του Γκαμπόν¹³ - πως ήρθε το τέλος του τσάρου και του Θεού... Γέροι, που λίγες ώρες πριν ήταν πιστοί, ποδοπατούσαν τις εικόνες του τσάρου και τα εικονίσματα. Οι πιο μανιώδεις ήταν εκείνοι που πριν έκαιγαν διαρκώς καντήλι μπροστά στα εικονίσματα». Ο Λένιν είχε απόλυτα δίκιο, όταν, σχολιάζοντας τα γεγονότα, έγραφε¹⁴: «Η εργατική τάξη πήρε ένα μεγάλο μάθημα εμφυλίου πολέμου. Η επαναστατική διαπαιδαγώγηση του προλεταριάτου προχώρησε μέσα σε μια μέρα τόσο όσο δε θα μπορούσε να προχωρήσει μέσα σε μήνες και χρόνια μιας άχαρης, συνηθισμένης κακομοίρικης ζωής. Το σύνθημα του ηρωικού προλεταριάτου της Πετρούπολης: "Ελευθερία ή θάνατος!" αντιλαλεί τώρα σ' όλη τη Ρωσία».

Μετά τη «Ματωμένη Κυριακή», η επανάσταση απλώθηκε σ' ολόκληρη τη Ρωσία. Συγκεκριμένα, μετά από μια σύντομη υποχώρηση, το Μάη του 1905, η επανάσταση γνώρισε νέα κορύφωση. Οι υφαντουργοί εργάτες που απέργησαν στο Ιβάνοβο - Βοζνεσένσκ εξέλεξαν μια ειδική επιτροπή ή Σοβιέτ που ηγούνταν της απεργίας. Το Σοβιέτ αυτό, καθώς και άλλα που δημιουργήθηκαν σε πολλές άλλες πόλεις ήταν από τα πρώτα σοβιέτ αντιπροσώπων των εργατών. Τον Ιούνιο το πλήρωμα του θωρηκτού ΠΟΤΕΜΚΙΝ στασίασε και η σημαία της επανάστασης υψώθηκε πάνω σ' αυτό.

Η επανάσταση γνώρισε νέα κορύφωση τον Οκτώβρη του 1905 και τα Σοβιέτ εξαπλώθηκαν σε όλα τα βιομηχανικά κέντρα. Αποκορύφωμα όλης της επαναστατικής ορμής ήταν η ένοπλη εξέγερση των εργατών της Μόσχας, το Δεκέμβρη του ίδιου έτους. Συγκεκριμένα:

Στις 3 (16) Δεκέμβρη του 1905, το Σοβιέτ της Πετρούπολης, μαζί με τις άλλες επαναστατικές οργανώσεις της πόλης, δημοσίευσε ένα «Οικονομικό Μανιφέστο», με το οποίο καλούσε τον πληθυσμό της χώρας να μην πληρώνει φόρους, να ζητήσει να του επιστραφούν οι καταθέσεις του στα ταμιευτήρια και να του πληρώσουν το μεροκάματο σε χρυσό. Οι εφημερίδες που δημοσίευσαν το μανιφέστο - ανάμεσά τους και η μπολσεβίκικη εφημερίδα «Νόβαγια Ζιν» - κατασχέθηκαν από τα όργανα του τσαρισμού και τα μέλη του Σοβιέτ συνελήφθησαν¹⁵. «Αν έπιανε το επαναστατικό αυτό σύνθημα - γράφουν οι Σοβιετικοί ιστορικοί¹⁶ - ο τσαρισμός, που στο τέλος του 1905 βρισκόταν στο χείλος της οικονομικής χρεοκοπίας, ήταν δυνατόν να πάθει μεγάλη ζημιά».

Μετά τις συλλήψεις στην Πετρούπολη, η αντεπανάσταση, νιώθοντας πιο ισχυρή στη ρωσική πρωτεύουσα, έστρεψε τη βία της στο επαναστατημένο λαϊκό πλήθος. Ετσι, εκ των πραγμάτων, κέντρο της επανάστασης έγινε η Μόσχα.

Στις 5 (18) Δεκέμβρη το Σοβιέτ της Μόσχας, ύστερα από πρόταση των Μπολσεβίκων, πήρε απόφαση να κηρύξει γενική πολιτική απεργία, με σκοπό να τη μετατρέψει στη συνέχεια σε εξέγερση.

Στις 7 (20) Δεκέμβρη άρχισε η γενική πολιτική απεργία, που, όμως, δεν μπόρεσε να επεκταθεί σε ολόκληρη τη χώρα και δεν κατάφερε να βρει αρκετή υποστήριξη στην Πετρούπολη, όπου η αντεπανάσταση είχε ήδη λάβει τα μέτρα της. Ο σιδηρόδρομος που συνέδεε τις δύο πόλεις έμεινε στα χέρια της τσαρικής κυβέρνησης, η οποία μπορούσε να μεταφέρει από την πρωτεύουσα της χώρας έως τη Μόσχα τις στρατιωτικές δυνάμεις που χρειαζόταν για να νικήσει τις επαναστατημένες μάζες. Ηταν φανερό πως οι δυνατότητες επιτυχίας της εξέγερσης μειώνονταν δραματικά. Παρ' όλα αυτά η εξέγερση έγινε. Στις 9 (22) του Δεκέμβρη στήθηκαν στη Μόσχα τα πρώτα οδοφράγματα που σε λίγο γέμισαν την πόλη απ' άκρη σ' άκρη.

«Το προλεταριάτο της Μόσχας - αναφέρεται σε μια παλιότερη έκδοση της ιστορίας του Μπολσεβίκικου κόμματος¹⁷ - αρχίζοντας την εξέγερση, είχε δική του μαχητική οργάνωση - χίλιους περίπου ένοπλους που οι περισσότεροι από τους μισούς ήταν μπολσεβίκοι. Επίσης, υπήρχαν μαχητικά αποσπάσματα σε πολλές φάμπρικες της Μόσχας. Συνολικά, οι εξεγερμένοι είχαν στα μαχητικά αποσπάσματά τους περίπου δύο χιλιάδες άνδρες. Οι εργάτες λογάριαζαν να εξουδετερώσουν τη φρουρά, να αποσπάσουν ένα μέρος της και να το πάρουν μαζί τους».

Αντί επιλόγου

Η μοσχοβίτικη εξέγερση κράτησε εννέα ολόκληρες μέρες και οι χιλιάδες εξεγερμένοι Μοσχοβίτες εργάτες μάχονταν ηρωικά, αναγκάζοντας την τσαρική κυβέρνηση να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα εναντίον τους. Συγκεκριμένα, έθεσε σε δράση το πυροβολικό και συγκέντρωσε στρατεύματα που ξεπερνούσαν κατά πολύ τις δυνάμεις των επαναστατών, αλλά μπόρεσε να πετύχει το σκοπό της μόνον όταν μετέφερε στρατεύματα από την Πετρούπολη, το Τβερ και τη Δυτική περιοχή. Οι πιο σκληρές μάχες ανάμεσα στους επαναστατημένους εργάτες της Μόσχας και στα τσαρικά στρατεύματα δόθηκαν στη συνοικία Κράσναγια - Πρέσνια, που αποτελούσε και το κέντρο των εξεγερμένων. «Εκεί - γράφουν οι Σοβιετικοί ιστορικοί¹⁸ - είχαν συγκεντρωθεί τα καλύτερα ένοπλα τμήματα των εργατών. Οι εργάτες πολέμησαν με αυτοθυσία». Ομως, «η Κράσναγια Πρέσνια τσακίστηκε με τη φωτιά και το σίδερο, πνίγηκε στο αίμα, κοκκίνισε από τις φλόγες της πυρκαγιάς που άναψε το πυροβολικό»¹⁹.

Εκτός της Μόσχας, ένοπλες εξεγέρσεις σημειώθηκαν στο Κρασνογιάρσκ, στο Μοτοβίλιχα, στο Νοβοροσίσκ, στο Σόρμοβο, στη Σεβαστούπολη, στην Κροστάνδη. Επίσης στην ένοπλη πάλη προσέφυγαν και οι καταπιεζόμενοι λαοί της Ρωσίας. Εξεγέρσεις σημειώθηκαν στη Γεωργία, στην Ουκρανία, στη Λετονία και στη Φινλανδία. Ολες αυτές οι εξεγέρσεις είχαν την ίδια τύχη με την εξέγερση της Μόσχας. Αλλά η επανάσταση δεν ηττήθηκε αμέσως. Η αντεπανάσταση χρειάστηκε περί τα δύο χρόνια για να εδραιώσει την κυριαρχία της, πράγμα που έγινε στις 3 Ιουνίου του 1907 με τη διάλυση της 2ης Δούμας και όλων των επαναστατικών λαϊκών οργάνων.

Η ιστορική σημασία της επανάστασης υπήρξε τεράστια. Ο Λένιν τη συμπυκνώνει μεγαλοφυώς στα παρακάτω²⁰:

«Χρόνια της επανάστασης 1905-1907. Ολες οι τάξεις εμφανίζονται ανοιχτά. Ολες οι απόψεις σχετικά με το πρόγραμμα και την τακτική ελέγχονται με τη δράση των μαζών. Ο απεργιακός αγώνας παίρνει πρωτοφανέρωτο στον κόσμο πλάτος και οξύτητα. Η οικονομική απεργία μετεξελίσσεται σε πολιτική και η πολιτική σε εξέγερση. Δοκιμάζονται στην πράξη οι σχέσεις ανάμεσα στο προλεταριάτο που καθοδηγεί και στην καθοδηγούμενη, ταλαντευόμενη ασταθή αγροτιά. Μέσα στην αυθόρμητη ανάπτυξη του αγώνα γεννιέται η σοβιετική μορφή οργάνωσης... Η εναλλαγή των κοινοβουλευτικών μορφών πάλης με τις μη κοινοβουλευτικές, της τακτικής της αποχής από το Κοινοβούλιο με την τακτική της συμμετοχής στο Κοινοβούλιο, των νόμιμων μορφών πάλης με τις παράνομες, καθώς και η αλληλεξάρτηση και η σύνδεσή τους - όλα αυτά τα χαρακτηρίζει ένας καταπληκτικός πλούτος περιεχομένου. Κάθε μήνας αυτής της περιόδου ισοδυναμούσε, από την άποψη της εκμάθησης των βάσεων της πολιτικής επιστήμης - και από τις μάζες, και από τους αρχηγούς, και από τις τάξεις, και από τα κόμματα - με ένα χρόνο "ειρηνικής" "συνταγματικής" ανάπτυξης. Χωρίς τη "γενική δοκιμή" του 1905, θα ήταν αδύνατη η νίκη της Οχτωβριανής Επανάστασης του 1917».

Παραπομπές:

1 Β. Ι. Λένιν: «Διάλεξη για την επανάσταση του 1905», εκδόσεις ΣΕ, «Απαντα», τόμος 30, σελ. 314

2 Ντέιβιντ Φλόιντ: «Η Επανάσταση του 1905», Παρνέλ: «Ιστορία του 20ού αιώνος», εκδόσεις «ΧΡΥΣΟΣ ΤΥΠΟΣ», τόμος Α`, σελ. 89

3 Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ζ1, σελ. 449

4 Ντέιβιντ Φλόιντ: «Η Επανάσταση του 1905», Παρνέλ: «Ιστορία του 20ού αιώνος», εκδόσεις «ΧΡΥΣΟΣ ΤΥΠΟΣ», τόμος Α` σελ. 89

5 Α. Λέντζερ: «Η επανάσταση του 1905», σειρά: «ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ», Μάης 1930, εκδόσεις «Γκοβόστη», σελ. 11-12

6 Α. Λέντζερ, στο ίδιο, σελ. 4

7 Β. Ι. Λένιν: «Το εργατικό κόμμα και η αγροτιά», «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 4, σελ. 438

8 Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια ιστορία» (σύντομη), εκδόσεις «ΠΛΑΝΗΤΗΣ», τόμος β`, σελ. 249-250

9 Β. Ι. Λένιν: «Πολιτικές σημειώσεις», «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 16, σελ. 439

10 Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ζ1, σελ. 440-441

11 Β. Ι. Λένιν: «Τα πρώτα διδάγματα», «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 9, σελ. 253-254

12 «Ιστορία του ΚΚΣΕ», Εκδόσεις ΣΕ σελ. 87

13 Α. Λέντζερ, στο ίδιο, σελ. 12

14 Β. Ι. Λένιν: «Η έναρξη της επανάστασης στη Ρωσία», Απαντα, έκδοση ΣΕ, τόμος 9, σελ. 202-203.

15 «Ιστορία των Επαναστάσεων», εκδόσεις «ΑΚΜΗ», τόμος III, «Οι Σοσιαλιστικές Επαναστάσεις», σελ. 79

16 Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ζ1, σελ. 470

17 Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης (Μπολσεβίκων), εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1945, τόμος Α`, σελ. 90

18 «Ιστορία του ΚΚΣΕ», Εκδόσεις ΣΕ σελ. 109

19 Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης (Μπολσεβίκων), εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1945, τόμος Α`, σελ. 91

20 Β. Ι. Λένιν: «Ο αριστερισμός παιδική αρρώστια του Κομμουνισμού», εκδόσεις ΣΕ, «Απαντα», τόμος 41, σελ. 9

Γιώργο