Κλείνει το εργοστάσιο της Nokia στη Φινλανδία

Κλείνει το εργοστάσιο της Nokia στη Φινλανδία 

ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΤΟ ΠΑΜΕ ΤΑ ΚΛΕΙΝΕΙ


Από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο η Nokia θα κλείσει εντελώς το εργοστάσιό της, στο Salo της Φινλανδίας, το μοναδικό εργοστάσιο κατασκευής που είχε απομείνει στη χώρα της, αφήνοντας άνεργους τους 580 εργαζομένους της. 

Στο πλαίσιο της παγκόσμιας αναμόρφωσής της προκειμένου να μειώσει τα λειτουργικά της έξοδα κατά 1,.6 δισεκατομμύρια ευρώ μέχρι το 2013, η εταιρεία πρόκειται να μεταφέρει τη γραμμή παραγωγής των συσκευών της στην Ασία.

Η επιλογή της Ασίας δεν είναι καθόλου τυχαία, μιας και εκεί βρίσκεται η πλειοψηφία των προμηθευτών της. Έτσι η φινλανδική εταιρεία όχι μόνο σκοπεύει να μειώσει το κόστος παραγωγής αλλά και να ενισχύσει μακροπρόθεσμα την ανταγωνιστική της δύναμη.

Παρότι άνεργοι θα μείνουν οι περίπου 580 εργαζόμενοι, η εταιρία κρίνει απαραίτητη την κίνηση, καθώς βρίσκεται στη μέση μιας δύσκολης μετάβασης σε συσκευές βασισμένες στα Windows Phone.

«Η μεταφορά της γραμμής παραγωγής μας στην Ασία έγινε για να βελτιώσουμε το χρόνο παράδοσης των συσκευών μας στην αγορά» δήλωσε ο πρώην εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Nokia. «Δουλεύοντας πιο κοντά με τους προμηθευτές μας πιστεύουμε ότι θα είμαστε σε θέση να εισάγουμε καινοτομίες στην αγορά πιο γρήγορα και να τελικά να είμαστε ακόμα πιο ανταγωνιστικοί», πρόσθεσε.

Ολυμπιακά παραμύθια - 7. Ευ αγωνίζεσθαι

Ολυμπιακά παραμύθια - 7. Ευ αγωνίζεσθαι 
 Ως γνωστόν, οι ρωμαίοι ήσαν βάρβαροι κι αιμοδιψείς και γι' αυτό αρέσκονταν στα γνωστά ανταριχιαστικά θεάματα π.χ. των μονομάχων που σφάζονταν στην αρένα ή των χριστιανών που τους κατασπάραζαν πεινασμένα λιοντάρια. Αντίθετα, όλοι γνωρίζουμε ότι οι αρχαίοι έλληνες χαρακτηρίζονταν από ευγενή άμιλλα, απεχθάνονταν την ωμή βία και πρέσβευαν το "ευ αγωνίζεσθαι".


 Τρίχες! Τρίχες κατσαρές! Όπως σήμερα καταδικάζουμε την βαναυσότητα των ταυρομαχιών αλλά δεν έχουμε ιδέα ότι εξ ίσου βάναυσες ταυρομαχίες γίνονταν και στον τόπο μας πριν τρεις χιλιετίες, έτσι λοιδωρούμε και τους ρωμαίους δίχως να γνωρίζουμε πόσο αίμα χυνόταν στις κονίστρες των ολυμπιακών και των άλλων μεγάλων αγώνων.


 Όταν μιλάμε σήμερα για "ελληνορωμαϊκή πάλη", έχουμε στον νου μας δυο αθλητές οι οποίοι προσπαθούν να νικήσουν δίχως να κάνουν λαβές κάτω από την μέση, δίχως να πιάνουν τον αντίπαλο από τον λαιμό κλπ. Όμως, για τους παλαιστές των αρχαίων ολυμπιακών αγώνων, κάθε είδους λαβή ήταν επιτρεπόμενη. Ο ολυμπιακός παλαιστής μπορούσε να στραγγαλίσει τον αντίπαλό του, να του σπάσει το πόδι ή το χέρι, να του τσακίσει τα πλευρά ή και να του διαλύσει την ραχοκοκκαλιά. Κι αν για όλα αυτά υπάρχουν ελάχιστες καταγραφές, οι πολυάριθμες απεικονίσεις σε διάφορα αγγεία αποτελούν αδιάψευστο μάρτυρα. 


 Στην πυγμαχία, όπως μαρτυρεί ο Φιλόστρατος στον "Γυμναστικό" του, οι αντίπαλοι τύλιγαν τα δάχτυλά τους με "λουριά από καλοθρεμμένα βόδια" (αυτά που ο λαός αποκαλεί βοϊδόπουτσες), ώστε να γίνονται τα χτυπήματα ισχυρότερα. Αργότερα, όπως καταγράφει ο Παυσανίας στο "Ελλάδος Περιήγησις", πρόσθεσαν στους ιμάντες σιδερένια και μολυβένια κουμπιά, για ακόμη ισχυρότερα χτυπήματα. Κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα προστέθηκαν μεταλλικά κοφτερά επιθέματα στους αρμούς των δακτύλων, καθιστώντας τα χτυπήματα στο κεφάλι θανατηφόρα.


 Το πιο άγριο άθλημα ήταν το "παγκράτιον", το αποκαλούμενο και "παμμαχία", επειδή οι αθλητές μπορούσαν να μεταχειριστούν οποιοδήποτε μέσο για να εξοντώσουν τον αντίπαλό τους. Τα μόνα που απαγορεύονταν επίσημα ήταν το δάγκωμα και το βγάλσιμο των ματιών, όμως και τα δυο αποτελούσαν συνήθη πρακτική στους αγώνες όπως φαίνεται από τις αναπαραστάσεις σε πολλά αγγεία που έχουν βρεθεί. Φυσικά, οι στραγγαλισμοί, το σακάτεμα των γεννητικών οργάνων με κλωτσιά, το σπάσιμο άκρων ή το τσάκισμα του κεφαλιού στο έδαφος θεωρούνταν απαραίτητα για την νίκη.


 Όλα τα παραπάνω φαντάζουν αδύνατα στον ανυποψίαστο αναγνώστη, ο οποίος έχει ανατραφεί βυζαγμένος με τα "ανυπέρβλητα ιδεώδη" τής φυλής. Όμως, όσο κι αν ηχούν πρωτόγνωρα, έχουν καταγραφεί από τον Παυσανία, τον Πλάτωνα, τον Λουκιανό, τον Πίνδαρο, τον Φιλόστρατο και άλλους αρχαίους συγγραφείς. Εκείνο που πρέπει να σημειώσουμε εδώ είναι ότι οι αθλητές είχαν το "ακαταδίωκτο". Δηλαδή, ακόμη κι αν σκότωναν τον αντίπαλό τους στον αγώνα, δεν τους επιβαλόταν καμμία ποινή!


 Εννοείται ότι αυτές οι βαρβαρότητες (των οποίων μικρό δείγμα δώσαμε) συγκινούσαν τους θεατές, οι οποίοι ζητωκραύγαζαν και παρότρυναν τον διαφαινόμενο νικητή να εξοντώσει τον αντίπαλό του. Άλλωστε, εάν το "φιλοθεάμον κοινό" αισθανόταν αποτροπιασμό για την αιματοχυσία, είναι σίγουρο ότι τίποτε από όλα αυτά δεν θα γινόταν στην κονίστρα. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι ο κόσμος απολάμβανε το βάρβαρο και αποκρουστικό θέαμα των αθλητών που πάλευαν μέχρι θανάτου. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, ο ηττημένος επιζητούσε τον θάνατό του μιας και η ήττα εθεωρείτο πολύ ντροπιαστική. Αυτό αποδεικνύει ότι το κοινώς λεγόμενον "στους αγώνες, σημασία έχει η συμμετοχή" δεν είναι παρά μια καλοσερβιρισμένη αλλά ανιστόρητη χοντροπαπαριά.


 Θα κλείσουμε το σημερινό σημείωμα με ένα χαρακτηριστικό περιστατικό από αγώνα παγκρατίου, ξεκαθαρίζοντας ότι πρόκειται για περιστατικό τού 6ου π.Χ. αιώνα (με αβέβαιη ακριβή χρονολογία) από τα Νέμεα και όχι από ολυμπιακούς αγώνες:


 Στην κονίστρα βρέθηκαν δυο ισάξιοι αντίπαλοι, ο Κρεύγας από την Επίδαμνο της Ηπείρου και ο Δαμόξενος από τις Συρακούσες τής Σικελίας. Ο αγώνας ήταν σκληρός αλλά κανένας από τους δυο αθλητές δεν φαινόταν να αποκτά πλεονέκτημα. Λέγεται ότι πάλευαν πάνω από τέσσερις ώρες και είχε αρχίσει να σκοτεινιάζει αλλά νικητής δεν έβγαινε. Τότε οι δυο αθλητές έκαναν μια συμφωνία: να σταθεί πρώτα ο ένας και μετά ο άλλος όρθιος κι ακίνητος και ο αντίπαλός του να του καταφέρει ένα χτύπημα. Οι κριτές το δέχτηκαν και, θέλοντας να ευνοήσουν τον Κρεύγα, έδωσαν εντολή σ' εκείνον να δώσει το πρώτο χτύπημα. Ο Δαμόξενος έμεινε ακίνητος και ο Κρεύγας τού έδωσε ένα ισχυρότατο χτύπημα στο κεφάλι. Προς μεγάλη έκπληξη όλων, ο συρακούσιος δεν σωριάστηκε.


 Κατόπιν, ήρθε η σειρά τού Δαμόξενου να χτυπήσει. Ο Κρεύγας έμεινε ακίνητος και ο αντίπαλός του χρησιμοποίησε ένα χτύπημα πρωτόγνωρο για την εποχή: ένωσε τα δάχτυλα του δεξιού του χεριού και, με την παλάμη προτεταμένη σαν δόρυ, τρύπησε (κυριολεκτικά) τα πλευρά του αντιπάλου του, έχωσε το χέρι του στο κορμί του, άρπαξε τα σπλάγχνα του και τα τράβηξε έξω, σωριάζοντάς τον νεκρό ("παίει τοις δακτύλοις ορθοίς υπό την πλευράν, υπό δε της ακμής τε των ονύχων και βίας της πληγής την χείρα εις το εντός καθείς και επιλαβόμενος των σπλάγχνων ες το εκτός έλκων απέρρηξε" - Παυσανίας, "Ελλάδος Περιήγησις", βιβλίο VIII, 40).


 Οι κριτές δεν μπορούσαν ούτε να χωνέψουν το πώς νίκησε ο Δαμόξενος ούτε να τον τιμωρήσουν για το έγκλημα που διέπραξε αφού δεν είχε κάνει τίποτε παράνομο (ούτε δάγκωσε τον αντίπαλό του ούτε του έβγαλε τα μάτια). Έκριναν, όμως, ότι ο σικελός αθλητής είχε παραβεί την συμφωνία, καταφέροντας δύο χτυπήματα στον αντίπαλό του: ένα το τρύπημα των πλευρών και ένα το ξερρίζωμα των σπλάγχνων. Έτσι, αποφάσισαν να τιμωρήσουν τον Δαμόξενο αναδεικνύοντας ως νεμεονίκη τον ήδη νεκρό Κρεύγα.


 Αρχαιοελληνικόν ευ αγωνίζεσθαι..


cogito ergo

Η εξάπλωση του «χόμο σάπιενς» στον πλανήτη Γη

Η εξάπλωση του «χόμο σάπιενς» στον πλανήτη Γη

Υπάρχουν πραγματικά φυλές; Ο σύγχρονος άνθρωπος εκτόπισε τα άλλα είδη του ανθρώπινου γένους ή είναι το αποτέλεσμα της διασταύρωσης ειδών, όπως οι άνθρωποι του Νεάντερνταλ και οι «χόμο ερέκτους»; Σύγχρονες έρευνες Γενετικής φέρνουν πιο κοντά τις απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά

Οι γενετιστές παρακολουθούν την πορεία των αρχαίων μεταναστεύσεων, εξετάζοντας γενετικά γνωρίσματα των χρωμοσωμάτων Y ανθρώπων από όλο τον κόσμο. Τέτοια γνωρίσματα, όπως το M168 ή το M89, προσδιορίζουν τη σειρά απογόνων. Οικοδομώντας ένα εξελικτικό δέντρο βασισμένο στα γενετικά γνωρίσματα πολλών εν ζωή ανθρώπων, οι ερευνητές προσδιορίζουν την ηλικία κάθε σειράς απογόνων

Πριν από πενήντα έως εξήντα χιλιάδες χρόνια, μια μικρή ομάδα Αφρικανών - μερικές εκατοντάδες έως μερικές χιλιάδες - διέσχισε τη στενή θαλάσσια λωρίδα που χωρίζει την Αφρική με την αραβική χερσόνησο χρησιμοποιώντας μικρές πρωτόγονες βάρκες, κάνοντας ένα ταξίδι δίχως γυρισμό. Ο λόγος που εγκατέλειψαν τη γη όπου γεννήθηκαν δεν είναι γνωστός. Ισως να άλλαξε το κλίμα, ίσως η τροφή να μην έφτανε. Εκείνο που είναι γνωστό με βεβαιότητα είναι ότι αυτοί οι πρώτοι ταξιδευτές που βγήκαν από την Αφρική κουβάλησαν μαζί τους τα φυσικά χαρακτηριστικά και τις ικανότητες που διέθεταν και βρίσκονται στη βάση των χαρακτηριστικών των σύγχρονων ανθρώπων, δηλαδή μεγάλους εγκεφάλους και δυνατότητα για ανάπτυξη γλώσσας.

Ξεκινώντας από τον πρόχειρο καταυλισμό τους στην ασιατική ήπειρο, στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται η Υεμένη, ξεκίνησαν ένα ταξίδι διάρκειας δεκάδων χιλιάδων ετών, στο τέλος του οποίου οι απόγονοί τους είχαν επεκταθεί σε ολόκληρη την Ασία και την Ευρώπη και μέσω φυσικών γεφυρών που σχηματίζονται το χειμώνα είχαν περάσει στην Αμερική, φτάνοντας ως το νοτιότερο άκρο της, τη Γη του Πυρός.

Ανιχνεύοντας το παρελθόν

Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν και μελετούν τις διαδρομές αυτές μέσα από τα ευρήματα με μορφή απολιθωμένων οστών, πέτρινων αιχμών δοράτων κτλ. Ομως, τα ευρήματα αυτά είναι σχετικά σπάνια και δε βοηθούν να σχηματιστεί μια πλήρης και λεπτομερής εικόνα. Γι' αυτό, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η Βιολογία ήρθε σε βοήθεια της Παλαιοανθρωπολογίας, γεμίζοντας τα κενά και δίνοντας απαντήσεις σε ερωτήματα γύρω από τις πρώτες μεταναστεύσεις του σύγχρονου ανθρώπου.

Περίπου όλο το DNA μας (99,9% των 3 δισεκατομμυρίων νουκλεοτιδίων που απαρτίζουν το ανθρώπινο γονιδίωμα) είναι πανομοιότυπο μεταξύ όλων των ανθρώπων. Είναι όμως εκείνο το 0,1% που μπορεί να διηγηθεί την ιστορική προέλευση κάθε ανθρώπου και ανθρώπινου πληθυσμού πάνω στη Γη. Μια σύγκριση του γονιδιώματος των Ανατολικοαφρικάνων και των Ινδιάνων ιθαγενών της Αμερικής μπορεί να δώσει κρίσιμα στοιχεία για τη γενεαλογία του ανθρώπου και την πορεία εξάπλωσής του σε όλες τις ηπείρους. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, το DNA που μεταφέρεται από τη μητέρα στα παιδιά της μέσω των μιτοχονδρίων, ή από τον πατέρα στον γιο μέσω του χρωμοσώματος Y, λειτουργούσε για τους γενετιστές ως το αντίστοιχο των απολιθωμένων βημάτων. Στις τελευταίες ερευνητικές τους προσπάθειες, αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογική εξέλιξη, οι επιστήμονες διεύρυναν τον ορίζοντά τους, πέρα από τις απομονωμένες λωρίδες DNA, στον έλεγχο χιλιάδων νουκλεοτιδίων διασπαρμένων σε ολόκληρο το ανθρώπινο γονιδίωμα.

Η ρίζα στην Αφρική

Αυτός ο ευρύς έλεγχος ομοιοτήτων και διαφορών επέτρεψε το σχηματισμό ενός παγκόσμιου χάρτη μεταναστεύσεων με πρωτοφανείς λεπτομέρειες. Οι τελευταίες έρευνες επιβεβαιώνουν τη θεωρία ότι ο σύγχρονος άνθρωπος εμφανίστηκε στην Αφρική και δείχνουν πώς αυτή η ήπειρος λειτούργησε ως δεξαμενή γενετικής ποικιλότητας, που διέρρευσε λίγο λίγο στον υπόλοιπο κόσμο. Το οικογενειακό γενετικό δέντρο του σύγχρονου ανθρώπου ξεκινά με τη φυλή Σαν της Αφρικής στη ρίζα του και καταλήγει με τους Ινδιάνους της Νότιας Αμερικής και τους Πολυνήσιους του Ειρηνικού Ωκεανού στα νεότερα κλαδιά του.

Η μελέτη της ανθρώπινης γενετικής ποικιλότητας άρχισε την περίοδο του Α` Παγκοσμίου Πολέμου, όταν δύο γιατροί που εργάζονταν στη Θεσσαλονίκη διαπίστωσαν ότι οι ομάδες αίματος των στρατιωτών από διάφορες εθνότητες που στρατοπέδευαν τότε στην πόλη είχαν διαφορετικές αναλογίες, που εξαρτώνταν από την εθνικότητά τους. Ξεκινώντας τη δεκαετία του 1950, ο Λουίτζι Λούκα Καβάλι - Σφόρτσα έβαλε τις βάσεις της μελέτης των γενετικών διαφορών μεταξύ των πληθυσμών, εξετάζοντας τις πρωτεΐνες των διαφορετικών ομάδων αίματος. Οι διαφορές στις πρωτεΐνες αντανακλούν διαφορές στα γονίδια που τις κωδικοποιούν.

Το 1987, οι Ρ. Καν και Α. Γουίλσον δημοσίευσαν μια έρευνα - ορόσημο βασισμένη στο DNA των μιτοχονδρίων (οργανέλλων που παράγουν ενέργεια μέσα στο κύτταρο) και τα οποία κληρονομούνται στη μητρική γραμμή. Διαπίστωσαν ότι άνθρωποι από διαφορετικούς πληθυσμούς του πλανήτη φαίνονταν να κατάγονται όλοι από μιαν Αφρικανή γυναίκα που έζησε πριν από 200.000 χρόνια. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι η γυναίκα αυτή ήταν η πρώτη γυναίκα του σύγχρονου ανθρώπινου είδους, αλλά απλώς ότι μόνο οι απόγονοί της έτυχε να επιβιώσουν στο πέρασμα των αιώνων.

Ο σχετικά γρήγορος και προβλέψιμος ρυθμός «ουδέτερων» (που δεν είναι ούτε ωφέλιμες, ούτε βλαβερές) μιτοχονδριακών μεταλλάξεων κάνουν τις οργανέλλες αυτές να λειτουργούν σαν μοριακά ρολόγια. Μετρώντας τις διαφορές στον αριθμό των μεταλλάξεων (τους χτύπους του ρολογιού) μεταξύ δύο ομάδων, ή δύο σειρών απογόνων, οι ερευνητές μπορούν να κατασκευάσουν το γενετικό δέντρο που δείχνει τον κοινό πρόγονο. Η σύγκριση του μήκους κάθε σειράς απογόνων, που προέρχονται από διαφορετικές περιοχές του πλανήτη, επιτρέπει την οικοδόμηση της χρονικής ακολουθίας των ανθρώπινων μεταναστεύσεων.

Συγκλίνοντα ευρήματα

Από το 1987 και μετά, η τράπεζα πληροφοριών της ανθρώπινης ποικιλότητας ενσωμάτωσε τις μεταλλάξεις που εμφανίζονται στο χρωμόσωμα Y, εκείνο, δηλαδή, που κληρονομείται στην πατρική γραμμή. Το χρωμόσωμα αυτό περιέχει δεκάδες εκατομμύρια νουκλεοτίδια, σε σχέση με τα 16.000 νουκλεοτίδια του DNA των μιτοχονδρίων, με αποτέλεσμα να πολλαπλασιαστεί η ικανότητα των ερευνητών να διακρίνουν τις διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπινους πληθυσμούς. Ερευνες που δημοσιεύτηκαν τους τελευταίους μήνες διεύρυναν ακόμα περισσότερο το πεδίο μελέτης, αξιοποιώντας ολόκληρο το ανθρώπινο γονιδίωμα.

Τα νέα ευρήματα από την πλευρά της Γενετικής φαίνεται να επιβεβαιώνουν προηγούμενες ανθρωπολογικές, αρχαιολογικές, γλωσσολογικές και βιολογικές έρευνες, σύμφωνα με τις οποίες ο «χόμο σάπιενς» («άνθρωπος ο σοφός»), δηλαδή ο σύγχρονος άνθρωπος, εμφανίστηκε στην Αφρική. Από κει μια μικρή ομάδα του νέου είδους πέρασε στην Ασία, αυξήθηκε σε μέγεθος μέχρι που ένα τμήμα αυτού του πληθυσμού να αποσπαστεί και να μετακινηθεί μακρύτερα, μια διαδικασία που επαναλήφθηκε πάλι και πάλι, ωσότου αποικίστηκε ολόκληρος ο πλανήτης. Αυτοί οι οδοιπόροι οδήγησαν σταδιακά στην εξαφάνιση τα πιο αρχαϊκά είδη του γένους χόμο (άνθρωπος), όπως ο άνθρωπος του Νεάντερνταλ και ο «χόμο ερέκτους» («άνθρωπος ο όρθιος»), χωρίς να γίνει παρά ελάχιστη διασταύρωση μεταξύ των πληθυσμών.

Η αντίπαλη θεωρία, γνωστή ως υπόθεση των πολλών περιοχών, ισχυριζόταν ότι οι ανθρώπινοι πληθυσμοί που προέρχονταν από τον «χόμο ερέκτους» εξελίχτηκαν στο πέρασμα 1,8 εκατομμυρίων ετών στην Αφρική, στην Ευρώπη και την Ασία και σταδιακά σχημάτισαν τον «χόμο σάπιενς». Περιστασιακές διασταυρώσεις μεταξύ των διαφόρων σειρών απογόνων εξασφάλισαν ότι οι ανθρώπινοι πληθυσμοί δεν απέκλιναν, ώστε να σχηματίσουν διαφορετικά βιολογικά είδη. Αν και λίγοι υποστηρίζουν τη θεωρία αυτή στην αρχική της μορφή, παραμένουν επιστήμονες που υποστηρίζουν ορισμένες παραλλαγές της.

Οριστική απάντηση στο ζήτημα αναμένεται να δοθεί μέσα στην επόμενη χρονιά, με την ολοκλήρωση του Σχεδίου Γονιδιώματος του Νεάντερνταλ, που χρησιμοποιεί βιολογικά υπολείμματα αυτού του ξαδέρφου του σύγχρονου ανθρώπου, για να καταγράψει τον πλήρη γενετικό του κώδικα. Πάντως, τα προκαταρκτικά αποτελέσματα φαίνεται επίσης να υποστηρίζουν τη θεωρία της εξόδου από την Αφρική και όχι την υπόθεση πολλών περιοχών.

Διαφορές που αναδεικνύουν την ομοιότητα

Η μελέτη του παγκόσμιου ανθρώπινου γονιδιακού χάρτη, που δείχνει τη μεγαλύτερη ποικιλότητα στην Αφρική και σταδιακή μείωσή της όσο απομακρυνόμαστε, χωρίς να υπάρχει κάποια οξεία γενετική διαφορά ακόμα και ανάμεσα σε πληθυσμούς με σημαντικές διαφορές στην εμφάνιση (χρώμα, χαρακτηριστικά προσώπου κτλ.), αδυνατίζει την έννοια της φυλής και αναδεικνύει τους βιολογικούς δεσμούς των ανθρώπων όπου Γης. Πρόσφατη μελέτη συμπεραίνει, άλλωστε, ότι σε εξέλιξη βρίσκεται ακόμα η διαδικασία της φυσικής επιλογής για την προσαρμογή των ανθρώπων στις νέες περιοχές κατοικίας μακριά από την Αφρική (π.χ. Ευρώπη), με αναπροσαρμογή του χρώματος του δέρματος, των θυλακίων των τριχών (που παράγουν τον ιδρώτα) και της αντίστασης σε ασθένειες, έτσι ώστε να αντιστοιχηθούν καλύτερα στη διαφορετική ηλιοφάνεια, στα τρόφιμα και τα παθογόνα της περιοχής.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»

«ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΨΗΦΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ»

«ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΨΗΦΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ»

Το επιχειρηματικό ... πολιτιστικό «όνειρο»

Υπερκέρδη μέσω ΣΔΙΤ (Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα) υπόσχεται η ΕΕ στο κεφάλαιο με αντικείμενο τον τεράστιο εκθεσιακό και αρχειακό όγκο μουσείων και βιβλιοθηκών

Η ΕΕ «διαφημίζει» την ψηφιακή πρόσβαση σε μουσειακά αντικείμενα όπως η Βίβλος του Γουτεμβέργιου (φυλάσσεται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη)...

Μέσα στο κατακαλόκαιρο η Ευρωπαϊκή Ενωση «τάραξε» τα πολιτιστικά «νερά», επαναφέροντας στην επιφάνεια το θέμα της ψηφιοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν τομέα ο οποίος ουδέποτε είχε εγκαταλειφθεί από την ΕΕ, η αφορμή ωστόσο για την αυγουστιάτικη σχετική ανακοίνωση είναι η αναμενόμενη, μέσα στο φθινόπωρο, έναρξη της «Ευρωπαϊκής Ψηφιακής Βιβλιοθήκης» (ΕΨΒ). Ενός όντως φιλόδοξου, ως προς τον όγκο του, έργου, αφού υπόσχεται στους χρήστες του διαδικτύου ότι θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε μουσεία, βιβλιοθήκες, αρχεία από όλη την Ευρώπη, «με το πάτημα ενός κουμπιού».

Εκ πρώτης όψεως, το εγχείρημα μπορεί να ερμηνευτεί και ως μια αντικειμενική (ίσως για κάποιους ακόμη και «μοιραία») εξέλιξη μπροστά στην αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας. Οντως εμπεριέχει και αυτή τη διάσταση, την οποία άλλωστε επιλέγει να προβάλλει «μανιωδώς» και η ΕΕ: «Προσεχώς στην οθόνη σας: μια ψηφιακή βιβλιοθήκη για την Ευρώπη. Η ποικιλομορφία του ευρωπαϊκού πολιτιστικού πλούτου σε βιβλία, μουσική, πίνακες ζωγραφικής, φωτογραφίες και κινηματογραφικές ταινίες, ανοιχτή σε όλους τους πολίτες με το πάτημα ενός κουμπιού μέσω μιας δικτυακής πύλης - αυτό το όνειρο για μια Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη μπορεί να γίνει πραγματικότητα το επόμενο φθινόπωρο (...). Με την ψηφιοποίηση των πολιτιστικών έργων, οι Ευρωπαίοι μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε υλικό από μουσεία, βιβλιοθήκες και αρχεία του εξωτερικού χωρίς να χρειάζεται να ταξιδέψουν ή να φυλλομετρήσουν χιλιάδες σελίδες για να εντοπίσουν κάποια πληροφορία (...) "Θα επιτρέψει, για παράδειγμα, σε έναν Τσέχο φοιτητή να φυλλομετρήσει τη Βρετανική Βιβλιοθήκη χωρίς να πάει στο Λονδίνο, ή σε έναν Ιρλανδό λάτρη της τέχνης να πλησιάσει τη Μόνα Λίζα χωρίς να σταθεί στην ουρά στο Λούβρο"», σύμφωνα με την Επίτροπο της ΕΕ, Βίβιαν Ρέντινγκ.

Τεράστια, εν δυνάμει, κέρδη

...και εικαστικά έργα όπως η Μόνα Λίζα (Μουσείο Λούβρου)

Ούτε όμως ο ψηφιακός «παράδεισος» της ΕΕ είναι «καθαρός» από ...«διαβόλους». Με δηλωμένη την πρόθεση να μην υπάρχει πολιτιστική πτυχή που να μην ενδυναμώνει την ανταγωνιστικότητα (δηλαδή την κερδοφορία) του ευρω-ενωσιακού κεφαλαίου, η ΕΕ και τα ευρωπαϊκά μονοπώλια εκλαμβάνουν - και έτσι το καταγράφουν - εδώ και χρόνια το πολιτιστικό αγαθό ως «πολιτιστικό προϊόν», το οποίο δεν μπορεί παρά να ενταχθεί με αγοραίους όρους στις «πολιτιστικές βιομηχανίες». Σε αυτή τη γενική αρχή, καταγραμμένη σε κάθε επίσημο σχετικό ντοκουμέντο, υπακούει και η ΕΨΒ. Αλλωστε, η χρονική στιγμή της αναγγελίας δεν είναι τυχαία. Αν και φαίνεται πως το συγκεντρωμένο, ψηφιοποιημένο πολιτιστικό «προϊόν» είναι ακόμη μικρό σε όγκο, ωστόσο η ΕΕ ένιωσε ήδη την «ανάσα» άλλων επιχειρηματικών κολοσσών όπως της «Google», η οποία «τρέχει» ήδη τη δική της ψηφιακή βιβλιοθήκη. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ΕΕ «κρούει» τον κώδωνα του κινδύνου στα κράτη - μέλη, σημειώνοντας ότι «στις ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες και μόνο φυλάσσονται πάνω από 2,5 δισεκατομμύρια βιβλία, υπό ψηφιακή όμως μορφή διατίθεται μόλις το 1% του αρχειακού υλικού». Ετσι, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή «κάλεσε» τα κράτη - μέλη «να καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες για να διαθέσουν ψηφιοποιημένα έργα στο διαδίκτυο έτσι ώστε οι Ευρωπαίοι να μπορούν να τα φυλλομετρήσουν ψηφιακά για μελέτη, εργασία ή ψυχαγωγία». Η ίδια δίνει το «καλό παράδειγμα», διαθέτοντας περίπου 120 εκατομμύρια ευρώ μέχρι το 2010 «για τη βελτίωση της διαδικτυακής πρόσβασης στην ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά».

Το «φιλέτο» προς «αξιοποίηση» είναι ήδη λοιπόν τεράστιο. Ποιος όμως θα το «αξιοποιήσει»; Εδώ και χρόνια η ΕΕ «προσανατολίζει» τον ιδιωτικό τομέα στην ψηφιοποίηση του πολιτισμού. «Παρά τη σημαντική πρόοδο που έχουν πραγματοποιήσει τα κράτη - μέλη όσον αφορά τη διάθεση του πολιτιστικού περιεχομένου στο διαδίκτυο, απαιτούνται περισσότερες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις για να επιταχυνθεί η ψηφιοποίηση. Στόχος μου είναι να διατεθεί στο κοινό μια ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη, η Europeana, με πλούσιο περιεχόμενο πριν από το τέλος του έτους», σημειώνει η Ρέντινγκ στην ανακοίνωσή της. Το προφανές είναι ότι σε πρώτη φάση, οι εταιρείες που θα εμπλακούν στο εγχείρημα, θα κερδίσουν «συν-δημιουργώντας» το: «Η μετατροπή του οράματος της ευρωπαϊκής ψηφιακής βιβλιοθήκης (Europeana) σε πραγματικότητα απαιτεί σημαντικές επενδύσεις από εθνικά ιδρύματα, αλλά οι περισσότερες χώρες διαθέτουν σήμερα για την ψηφιοποίηση μικρής κλίμακας και κατακερματισμένη χρηματοδότηση. Η Επιτροπή κάλεσε τώρα τα κράτη - μέλη να ενισχύσουν τις ικανότητες ψηφιοποίησης προκειμένου να διαθέσουν τις συλλογές τους στους Ευρωπαίους πολίτες, να συνεργαστούν με τον ιδιωτικό τομέα και να ανταποκριθούν στις παρακάτω προτεραιότητες:

• Να διατεθεί μεγαλύτερη χρηματοδότηση για την ψηφιοποίηση, σε συνδυασμό με προγράμματα για τον όγκο του υλικού που θα ψηφιοποιηθεί.
• Οι περισσότερες χώρες δε διαθέτουν ακόμη μεθόδους, τεχνολογίες και εμπειρία για τη διατήρηση ψηφιακού υλικού, κάτι που είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου το περιεχόμενο να παραμείνει διαθέσιμο για τις μελλοντικές γενεές.
• Να εφαρμοστούν κοινά πρότυπα ώστε οι διάφορες πηγές πληροφοριών και βάσεις δεδομένων να καταστούν συμβατές με την ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη (Europeana) και αξιοποιήσιμες από αυτήν.
• Επίλυση ζητημάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ιδίως νομικές λύσεις για το πρόβλημα των αποκαλούμενων ορφανών έργων - δηλαδή έργων των οποίων οι κάτοχοι των δικαιωμάτων είναι αδύνατο να εντοπιστούν προκειμένου να συμφωνήσουν για την ψηφιοποίηση».

Φέρνει μάλιστα και παράδειγμα: «Η Σλοβενία εξέδωσε το 2007 νόμο για τη σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, με τον οποίο προσφέρονται νέες ευκαιρίες για την ιδιωτική προώθηση έργων ψηφιοποίησης σε δημόσια ιδρύματα». Και για να «τσιμπήσουν» οι «επενδυτές» συμπληρώνει ότι μέχρι το 2013 «θα διατεθούν για δραστηριότητες ψηφιοποίησης και για την ανάπτυξη ψηφιακών βιβλιοθηκών 69 εκατομμύρια ευρώ από το πρόγραμμα ερευνών της ΕΕ. Την ίδια περίοδο, από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανταγωνιστικότητας και καινοτομίας, θα διατεθούν περί τα 50 εκατομμύρια ευρώ για να βελτιωθεί η πρόσβαση στο πολιτιστικό περιεχόμενο της Ευρώπης». Και πάλι όμως διαπιστώνει ότι «το συνολικό κόστος ψηφιοποίησης πέντε εκατομμυρίων βιβλίων από τις ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες εκτιμάται ήδη σε περίπου 225 εκατομμύρια ευρώ, χωρίς να καλύπτονται αντικείμενα όπως χειρόγραφα ή πίνακες ζωγραφικής».

Σαφείς οι προθέσεις

Για τους αστούς επιστήμονες το πράγμα είναι πολύ ξεκάθαρο. Στο πρώτο τεύχος του περιοδικού του υπουργείου Πολιτισμού, «Τετράδια Πολιτισμού», ο Γ. Δουκίδης, καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο, γράφει ότι «θα πρέπει να γίνουν αναγκαίες θεσμικές παρεμβάσεις», ώστε ο «επιχειρηματικός κλάδος του ηλεκτρονικού πολιτισμικού περιεχομένου» να «αποφέρει μακροοικονομικά οφέλη». Αυτό, κατά τον αρθρογράφο, πρέπει να γίνει ως εξής: Το κράτος θα χρηματοδοτήσει την ψηφιοποίηση του πολιτισμικού περιεχομένου και τη δημιουργία υπηρεσιών, αλλά «στο δεύτερο στάδιο, στην προσφορά των υπηρεσιών προς τους χρήστες (...) ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να έχει ουσιαστικό ρόλο». «Αυτό μπορεί να υλοποιηθεί μέσα από συνεργασίες outsourcing έργων συγχρηματοδότησης, ειδική προτεραιότητα στον αναπτυξιακό νόμο ή καθαρά εμπορική εκμετάλλευση».

Το «μήνυμα» το έχει πάρει ήδη το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού. Στον κόμβο του αναφέρεται ρητώς, σε σχέση με τις «ψηφιακές δράσεις», ότι «ο απώτερος στόχος είναι η υλοποίηση του Εθνικού Ιστού Πολιτισμικής Γνώσης, που θα συνδέει και περιλαμβάνει το σύνολο του πολιτιστικού περιεχομένου της χώρας και θα δίνει τη δυνατότητα της πληροφόρησης, εκπαίδευσης, μετάδοσης της γνώσης, αλλά και παροχής πληθώρας ψηφιακών υπηρεσιών με συνεργασία του Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (...)». Επίσης, στην παρουσίαση του επιχειρησιακού σχεδίου του ΥΠΠΟ στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος της «Κοινωνίας της Πληροφορίας», που παρουσιάστηκε το καλοκαίρι του 2002 στο Βυζαντινό Μουσείο, ο «Στόχος 3» του σχεδίου είναι επίσης σαφής: «Αξιοποίηση του Ψηφιακού Πολιτιστικού Προϊόντος με Ορους Οικονομίας της Αγοράς»...

ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ - ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ - ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΘΕΑΤΡΟΥ

Αλλη μια κιβωτός πολιτισμού εκπέμπει SOS

Το καμαρίνι του Αιμ. Βεάκη, στο Θεατρικό Μουσείο

Δέσμια της έλλειψης πολιτικής βούλησης βρίσκεται άλλη μια κιβωτός πολιτισμού. Η θλιβερή κατάσταση, στην οποία βρίσκεται εδώ και χρόνια το Θεατρικό Μουσείο - Κέντρο Μελέτης και Ερευνας του Ελληνικού Θεάτρου, αποτελεί άλλη μια ένδειξη της συνολικότερης υποτίμησης της υπόθεσης του πολιτισμού σ' αυτόν τον τόπο, από τις κυβερνήσεις τόσο του ΠΑΣΟΚ όσο και της ΝΔ.

Ο χώρος στέγασής του, επί της οδού Ακαδημίας, στον ημι-υπόγειο χώρο του Πνευματικού Κέντρου, είχε παραχωρηθεί από την πολιτεία ως προσωρινή λύση προ 30ετίας περίπου. Αλλά σ' αυτήν τη χώρα και με τέτοιες κυβερνήσεις, «ουδέν μονιμότερον του προσωρινού». Οι επαναλαμβανόμενες υποσχέσεις από όλες τις κυβερνήσεις, οι οποίες πέρασαν στο διάστημα αυτών των χρόνων, για μεταστέγαση σε χώρο επαρκέστερο, έπεσαν στο κενό. Χρόνια το μουσείο ασφυκτιά δέσμιο ενός χώρου ακατάλληλου από κάθε άποψη. Παλαιότητα κτιρίου, κάκιστος εξαερισμός, ανεπαρκής φωτισμός, απαράδεκτες και τριτοκοσμικές συνθήκες υγιεινής (ύδρευση, αποχέτευση), μόνιμος και υπαρκτός κίνδυνος πλημμύρας (λόγω γειτνίασης με τις δημόσιες τουαλέτες) και έλκυσης παντός είδους λυμάτων, τρωκτικά και έντομα, τεράστιος κίνδυνος για την υγεία εργαζομένων και επισκεπτών λόγω των συχνών απολυμάνσεων, παντελής έλλειψη κεντρικής θέρμανσης και κλιματιστικών μηχανημάτων, έλλειψη πυρασφάλειας κ.ά.

Η στενότητα του χώρου οδήγησε στη μεταστέγαση της βιβλιοθήκης, το 1990, σε μια αίθουσα του κτιρίου «Κωστή Παλαμά - Ροζ κτίριο», που παραχώρησε το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ομως, ήταν μια προσωρινή λύση που δεν ικανοποιούσε τις ανάγκες του Κέντρου Ερευνας, καθώς έπρεπε να ακολουθούν τα ωράρια του Πανεπιστημίου. Οταν το Πανεπιστήμιο ήταν κλειστό, έκλεινε και η βιβλιοθήκη.

Το Φλεβάρη του 2003 εγκαινιάστηκε, παρουσία των Προέδρων της Δημοκρατίας, Κ. Στεφανόπουλου, και της Βουλής, Απ. Κακλαμάνη, η νέα στέγη της Θεατρικής Βιβλιοθήκης του Κέντρου Μελέτης και Ερευνας του Ελληνικού Θεάτρου - Θεατρικού Μουσείου, στο 400 τετραγωνικών μέτρων κτίριο της οδού Καραμανλάκη 7 (Πατήσια). Και πάλι δεν ήταν η επιθυμητή λύση, καθώς το Θεατρικό Μουσείο εξακολουθεί να βρίσκεται στο υπόγειο του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων, ενώ θα έπρεπε να συστεγάζονται. Οι υπεύθυνοι του Μουσείου, όμως, για να μη στοιβαχτούν τα πολύτιμα βιβλία και χειρόγραφα σε κάποια αποθήκη δέχτηκαν αυτή τη μεταστέγαση της θεατρικής βιβλιοθήκης, η οποία περιλαμβάνει σπάνιες εκδόσεις και χειρόγραφα, 34.000 περίπου τόμους για το θέατρο, που χρονολογούνται από το 1736, εκατοντάδες χειρόγραφα από το 1860, δημοσιεύματα για το θέατρο, αφίσες, καθώς και το Αρχείο Αποκομμάτων.

Μοναδικό ...αλλά απαξιωμένο

Το Θεατρικό Μουσείο αποτελεί την πρώτη μορφή του σημερινού ιδρύματος, το οποίο δημιουργήθηκε το 1938 από την Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων (ΕΕΘΣ), της οποίας πρόεδρος ήταν τότε ο Θεόδωρος Συναδινός. Εφορος του Μουσείου είχε διοριστεί ο μελετητής και ιστορικός του νεοελληνικού θεάτρου Γιάννης Σιδέρης, στον οποίο οφείλεται ουσιαστικά η πρώτη συγκέντρωση του εκθεσιακού και αρχειακού υλικού. Το Θεατρικό Μουσείο λειτουργεί υπό την αιγίδα της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, ενώ το 1976 μετατρέπεται σε αυτοτελές σωματείο Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου και λίγο αργότερα μετονομάζεται σε «Μουσείο και Κέντρο Μελέτης του Ελληνικού Θεάτρου». Το 1996, μετά από απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, υιοθετείται η σημερινή του επωνυμία. Οι αλλαγές αυτές σηματοδοτούν και τη διεύρυνση των στόχων του. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται πλέον στη μελέτη και έρευνα του Ελληνικού Θεάτρου, με την αξιοποίηση της πλούσιας θεατρικής βιβλιοθήκης και των σημαντικών αρχείων του.

Το Κέντρο Μελέτης και Ερευνας του Ελληνικού Θεάτρου είναι το μοναδικό Κέντρο στη χώρα μας, που αποθησαυρίζει τη θεατρική ιστορία του τόπου που γέννησε το θέατρο. Είναι πραγματική κιβωτός του ελληνικού θεάτρου. Το Κέντρο αυτό, το οποίο μάλιστα έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα καλύτερα του είδους στον κόσμο μουσείο, δεν είναι απλά ένας μουσειακός χώρος. Είναι η μοναδική και ίσως η πιο αξιόλογη πηγή πληροφοριών απ' όπου αντλούν στοιχεία φοιτητές Πανεπιστημίων, σπουδαστές δραματικών σχολών, δημοσιογράφοι, τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί, ηθοποιοί, σκηνοθέτες και όλοι όσοι ασχολούνται με το θέατρο, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό.

Αυτό που καθιστά ξεχωριστό, όμως, το Θεατρικό Μουσείο είναι το ότι πρόκειται για το μοναδικό στα Βαλκάνια που έχει τεκμήρια θεατρικής πορείας του έθνους επί 170 ολόκληρα χρόνια. Το Κέντρο παρακολουθεί και καταγράφει όλη την κίνηση του θεάτρου από τον τρόπο με τον οποίο κοινοποιείται το θεατρικό γεγονός: αφίσες, προγράμματα, φωτογραφίες, βιντεοταινίες, μαγνητοταινίες, δίσκοι, παρτιτούρες θεάτρου και τραγουδιών. Τεκμήρια της ζωής των καλλιτεχνών με τα πιο προσωπικά τους αντικείμενα, τα κοστούμια τους, αλλά και διαμορφωμένα καμαρίνια κορυφαίων πρωταγωνιστών. Πλούσιο είναι και το εικαστικό τεκμήριο, μακέτες και φωτογραφίες σκηνικών, μάσκες θεάτρου. Επίσης υπάρχει και γωνία αφιερωμένη στο Θέατρο Σκιών και το Κουκλοθέατρο, πόλος έλξης των παιδιών.

Αξίζει, πάντως, να δούμε με στοιχεία το έργο που προσφέρει το Κέντρο: 80.000 μαθητές σχολείων ετησίως επισκέπτονται το Μουσείο και ξεναγούνται χωρίς καμιά επιβάρυνση, ενώ οι μεμονωμένοι επισκέπτες φτάνουν περίπου τους 10.000 ετησίως, ενώ κατά τους καλοκαιρινούς μήνες παρατηρείται αυξημένη προσέλευση αλλοδαπών. 5.000 περίπου μελετητές, ετησίως, κάνουν χρήση του τεράστιου πλούτου βιβλίων, ελληνικών και ξένων (40.000 τόμοι), των περιοδικών (10.000 τόμοι) και της σπάνιας συλλογής χειρογράφων που διαθέτει η Βιβλιοθήκη. 3.000 ερευνητές ετησίως αντλούν το υλικό τους από το τεράστιο αρχειακό υλικό του Μουσείου. Στο αρχείο περιέχονται, εκτός των άλλων, και περισσότερες από 2.000 βιντεοσκοπημένες παραστάσεις, μοναδικά ντοκουμέντα για την ιστορία του Ελληνικού Θεάτρου. Επίσης, τροφοδοτούνται και ενημερώνονται όλα τα σχολεία της χώρας, δωρεάν πάντα, με βιντεοκασέτες, από παραστάσεις, ειδικά τραγωδίες.

Η μοναδικότητα των Αρχείων του Κέντρου προκάλεσε, μάλιστα, το ενδιαφέρον της «κοινωνίας της πληροφορίας» και συμπεριλήφθηκε στο πρόγραμμα ψηφιοποίησης σημαντικών αρχείων και εξόδου των στο διαδίκτυο. Από το 2001 έχει αναλάβει αποκλειστικά, σε συνεργασία με το Ελληνικό Φεστιβάλ, την έκθεση ντοκουμέντων στο Μουσείο Επιδαύρου.

Πολιτειακή αδιαφορία

Αποκλειστικά επιχορηγούμενο (ατάκτως και απρογραμμάτιστα) από την πολιτεία, το Κέντρο έχει βρεθεί πολλές φορές σε πλήρες οικονομικό αδιέξοδο, λόγω συσσωρευμένων χρεών και εξαιτίας της καθυστέρησης κάθε χρόνο της επιχορήγησης του ΥΠΠΟ. Οφειλές στο IKA, φόροι, μισθοδοσίες, ενοίκιο της βιβλιοθήκης του κ.ά. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο πρόεδρός του, Κώστας Γεωργουσόπουλος, είτε από την τσέπη του, είτε από προσωπικά δάνεια, πληρώνει το ΙΚΑ, προκειμένου να πάρει την ασφαλιστική ενημερότητα που απαιτείται για να εισπράξει από το ΥΠΠΟ την επιχορήγηση. Το Κέντρο είναι μη κερδοσκοπικό Σωματείο. Δεν έχει έσοδα, δεδομένου ότι δεν εισπράττει εισιτήριο. Απασχολεί 16 υπαλλήλους (θεατρολόγους, βιβλιοθηκάριο, γραμματέα, τεχνικούς βιντεοσκοπήσεων, χειριστές υπολογιστών και βάσεως δεδομένων, ξεναγούς, λογίστρια, καθαρίστρια κλπ.) και στα δύο κτίρια.

Κατά καιρούς, πάντα προεκλογικά, είτε μετά από έντονες διαμαρτυρίες των υπευθύνων του Κέντρου, δίνονται υποσχέσεις και τα γνωστά μεγάλα λόγια. Επί υπουργίας Ευάγγελου Βενιζέλου, θέλοντας να απομακρύνει «το ποτήριον τούτο» από την ευθύνη του, ζήτησε από τον τότε καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου Νίκο, Κούρκουλο, την «υιοθεσία» του Μουσείου, αγνοώντας τη διοίκηση του Θεατρικού Μουσείου και της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων (ΕΕΘΣ), που έχουν τον πρώτο λόγο. Πριν τις δημοτικές εκλογές, ο Νικήτας Κακλαμάνης μίλησε στο πρόγραμμά του και για τη «φροντίδα» ή «υιοθεσία» κι αυτός του Κέντρου. Σε επικοινωνία του προέδρου του Κέντρου μαζί του, είπε ότι πρέπει πρώτα να καταγράψει την περιουσία του Δήμου ...άλλα λόγια ν' αγαπιόμαστε. Οσο για το ΥΠΠΟ, δεν έχει κτίρια, λέει. Τι ντροπή! Για την Πειραιώς και το Ιδρυμα Νιάρχου βρίσκει χώρους να παραχωρήσει, για το Κέντρο δεν έχει.

Από την επίθεση στη Μονκάδα στην Επανάσταση που συνεχίζει

Από την επίθεση στη Μονκάδα στην Επανάσταση που συνεχίζει

Ανδρες της κουβανικής Εθνοφυλακής προελαύνουν στο δρόμο προς την Πλάγια Χιρόν για να αντιμετωπίσουν τους εισβολείς.

«Οσο για μένα, ξέρω πως η φυλακή θα 'ναι σκληρή όσο δεν ήτανε ποτέ για κανένα, πως θα βρω μπροστά μου απειλές, παγίδες και άτιμες βιαιότητες. Μα, δεν τις φοβούμαι, όπως δεν τρέμω τη μανία του άθλιου τυράννου που πήρε τη ζωή εβδομήντα αδελφών μου. Καταδικάστε με, δεν πειράζει, η Ιστορία θα με δικαιώσει».

Με τούτα τα λόγια έκλεισε την ιστορική του απολογία, στις 6 του Οκτώβρη του 1953, στο δικαστήριο του Σαντιάγκο της Κούβας, οΦιντέλ Κάστρο, κατηγορούμενος για την επίθεση στη Μονκάδα, στις 26 του Ιούλη του ίδιου έτους, που σκοπό είχε να ξεσηκώσει το λαό του νησιού εναντίον της δικτατορίας του Μπατίστα. Κι όμως, τότε, κανείς δεν πίστευε πως η δικαίωση βρισκόταν πολύ κοντά. Το δικαστήριο τον καταδίκασε σε 15 χρόνια φυλάκιση στο σωφρονιστήριο του Λος Πίνος, που σήμερα ονομάζεται Ισλα δε Χουβεντούδα.

Το 1955, στις 15 του Μάη, ο Κάστρο αποφυλακίστηκε και στις αρχές Ιούλη αναχώρησε για το Μεξικό, όπου οργάνωσε και εκπαίδευσε στρατιωτικά μια ομάδα επαναστατών, από τις τάξεις της οποίας βγήκαν όλοι οι μεγάλοι ηγέτες της Κουβανέζικης Επανάστασης, όπως ο Καμίλο Σιενφουέγκος, ο Χουάν Αλμέιδα και, φυσικά, o Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Ουσιαστικά όμως, η 26η του Ιούλη σηματοδοτεί την απαρχή της μεγάλης λαϊκής εξέγερσης κατά του δικτατορικού καθεστώτος του Φουλχένσιο Μπατίστα, που κατέληξε στη Νίκη της Επανάστασης, την 1η του Γενάρη του 1959.

Εισβολείς στον κόλπο των Χοίρων, που πιάστηκαν αιχμάλωτοι από κουβανικά στρατεύματα. Από τους 1.197 αιχμάλωτους εισβολείς, οι 100 ήταν ιδιοκτήτες φυτειών, οι 67 εκμισθωτές διαμερισμάτων, οι 24 ιδιοκτήτες μεγάλων περιουσιών, οι 112 μεγάλοι επιχειρηματίες, οι 194 πρώην στρατιώτες του Μπατίστα, οι 179 «αργόσχολοι πλούσιοι», οι 35 μεγιστάνες της βιομηχανίας κ.ο.κ.

Η Ιστορία, πράγματι, δικαίωσε τον Φιντέλ Κάστρο. Οταν ο λαϊκός επαναστατικός στρατός της Κούβας έμπαινε στην πόλη Σαντιάγο ντε Κούβα την 1η Γενάρη του 1959. Οταν την ίδια μέρα δόθηκε η αποφασιστική μάχη στη Σάντα Κλάρα με νίκη των επαναστατών. Την προηγούμενη, 31 Δεκέμβρη 1958, ο δικτάτορας Μπατίστα είχε εγκαταλείψει τη χώρα, φεύγοντας κρυφά για τον Αγιο Δομίνικο.

Ετσι, οι αντάρτες με τον Τσε μπήκαν θριαμβευτικά στην Αβάνα την 1η Γενάρη του 1959. Στις 8 Γενάρη 1959, ο Φιντέλ Κάστρο φτάνει στην Αβάνα και αναλαμβάνει πρωθυπουργός της πρώτης επαναστατικής κυβέρνησης. Ετσι άρχισε η νικηφόρα προς το σοσιαλισμό πορεία, αφού ξανοιγόταν η δυνατότητα στο λαό να οργανώσει τη δική του «έφοδο στον ουρανό». «Μέσα στη μύτη» του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Στα 90 μόλις μίλια απόσταση από το Μαϊάμι των ΗΠΑ. Μα, από δω αρχίζουν και τα δύσκολα.

Τα πρώτα βήματα στην πολιτική δράση

Ο Φιντέλ Κάστρο γεννήθηκε στη μικρή πόλη Μαγιαρί της επαρχίας Οριέντε, στις 13 Αυγούστου του 1926. Είναι το τρίτο παιδί ενός συντηρητικού Ισπανού μετανάστη και μιας Κουβανής. Από μικρός έδειχνε μεγάλη σωματική δύναμη και τολμηρή σκέψη. Τόσο στο κολέγιο, όσο και ως φοιτητής της Νομικής διακρίθηκε στις αθλητικές ομάδες που συμμετείχε, ενώ ταυτόχρονα η ικανότητα του λόγου που τον διέκρινε συμπλήρωνε τα απαραίτητα προσόντα για να αναδειχτεί φυσικός ηγέτης των συμφοιτητών του. Την περίοδο εκείνη, ο Φιντέλ, όπως τον αποκαλούν όλοι στην Κούβα, ήταν στέλεχος του Ορθόδοξου Κόμματος, του Εδουάρδου Τσιμπάς (ο οποίος αργότερα αυτοκτόνησε). Το κόμμα αυτό ασκούσε έντονη κριτική στη διαφθορά των στρατηγών και των πολιτικών που κυβερνούσαν για λογαριασμό των ΗΠΑ. Η επιρροή του ήταν μεγάλη στους μικροαστούς και στους σπουδαστές, αλλά δεν ήταν το κατάλληλο για να οργανώσει τη δύναμη που χρειαζόταν για να αφαιρέσει τα εμπόδια που έστεκαν στο δρόμο ανάπτυξης της κουβανικής κοινωνίας και να αγωνιστεί ενάντια στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Ο κομμουνιστής ηγέτης Μπλας Ρόκα θεωρούσε ότι το κόμμα αυτό «αποτελούσε εμπόδιο στην κινητοποίηση των λαϊκών μαζών, στον ενεργητικό αγώνα και στην επαναστατική δράση εναντίον της τυραννίας».

Η Μονκάδα και η «Γκράνμα»

Ο Φιντέλ Κάστρο, ενώ κόβει ζαχαροκάλαμο. «Κανένας παράδεισος δεν κερδίζεται με έφοδο, γιατί δεν υπάρχει παράδεισος. Για να έχεις παράδεισο, πρέπει πρώτα να τον χτίσεις. Ο ιμπεριαλισμός δεν μας άφησε κανέναν παράδεισο. Μας άφησε κόλαση: Κόλαση φτώχειας, αμάθειας, ένδειας και δυστυχίας. Την κόλαση της υπανάπτυξης» (Φιντέλ Κάστρο, 24/11/1971)

Αυτή η γραμμή της παθητικής στάσης του Ορθόδοξου Κόμματος δε συμβιβαζόταν με την αντίληψη του Φιντέλ Κάστρο. Η επίθεση στους στρατώνες Μονκάδα, στο Σαντιάγο της Κούβας, όπου στάθμευαν χιλιάδες στρατού της τυραννίας, ήταν μια δυνατή πρόκληση. Από εκείνη την επίθεση γεννήθηκε το Κίνημα της 26ης του Ιούλη. Η επίθεση απέτυχε, αλλά από εκείνη την ημέρα του 1953 το κόμμα του Τσιμπάς παραχωρεί τη θέση του σε έναν επαναστατικό οργανισμό πολύ πιο αποτελεσματικό. Ελάχιστοι από τους επαναστάτες της Μονκάδα επιζούν της επίθεσης. Ο Φιντέλ, μετά από δύο χρόνια φυλακής, απελευθερώνεται και αυτοεξορίζεται στο Μεξικό, όπου μαζί με τον Αργεντινό Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα, τον Καμίλο Σιενφουέγκος και άλλους ετοιμάζουν τη νέα προσπάθεια ανατροπής του αιματοβαμμένου καθεστώτος του Μπατίστα και απελευθέρωσης της Κούβας από τα δεσμά του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Με ένα μικρό πλοίο, την «Γκράνμα» (σώζεται στο μουσείο της Επανάστασης στην Κούβα), 82 επαναστάτες αποβιβάζονται σε μια παραλία στους πρόποδες της οροσειράς της Σιέρα Μαέστρα στις 30 Νοέμβρη του 1956. Μόνο 10 απ' αυτούς καταφέρνουν να επιζήσουν, αφού τα χτυπήματα που δέχονται από τις επιδρομές της αεροπορίας της δικτατορίας είναι εξοντωτικά. Μεταξύ τους ο Φιντέλ, ο αδελφός του, Ραούλ, ο Τσε, ο Σιενφουέγκος κι ο Χουάν Αλμέιδα. Ετσι αρχίζει η εποποιία του αγώνα στα βουνά και οι διαδοχικές νίκες κατά του εκπαιδευμένου από Αμερικανούς ειδικούς στρατού του Μπατίστα.

Παράλληλα, διεξαγόταν και ο αγώνας στις πόλεις από το κίνημα της 26ης του Ιούλη με επικεφαλής τον Φρανκ Παΐς, που είχε οργανώσει ένα τεράστιο παράνομο δίκτυο. Το τότε Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα της Κούβας (ήταν μαρξιστικό - λενινιστικό κόμμα), που το 1955 είχε απορρίψει την έκκληση του Κάστρο για ένοπλο αγώνα, είχε δώσει όλες τις δυνάμεις του στην πάλη για τη δημιουργία μαχητικών επιτροπών στα εργοστάσια και στις κοινότητες και τη δημιουργία ενός εθνικού δημοκρατικού μετώπου, που θα ένωνε όλες τις δυνάμεις που ήταν αντίθετες με τον Μπατίστα. Αυτή η προσεκτική πολιτική προετοιμασία της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών δυνάμεων αποδείχτηκε κρίσιμη για την επιτυχία της επανάστασης.

H Επανάσταση

1956. Ο Φιντέλ Κάστρο και οι 82 επαναστάτες της «Γκράνμα» αποβιβάζονται σε μιά ελώδη περιοχή ρυζοφόρων στο Οριέντε. Χωρικοί τους προσφέρουν υλική βοήθεια και υποστήριξη. Στη φωτ., ο οδηγός Κρεσένσιο Πέρες, δίπλα στον Φιντέλ, προσφέρει στους επιζήσαντες του «Γκράνμα» την αλληλεγγύη των χωρικών της Σιέρα

Fernando Garcia - Oscar Sola

Τα χρόνια της «διακυβέρνησης» από τον Μπατίστα, που χαρακτηρίζονται από τη βία και την πολιτική κατατρομοκράτηση του πληθυσμού και την καταλήστευση της κουβανικής οικονομίας, συνοδεύτηκαν από την πλήρη ανοχή όλων των αστικών κομμάτων, που ποτέ δεν πρόβαλαν καμία αντίσταση, με φωτεινή, όμως, εξαίρεση το Λαϊκό Σοσιαλιστικό Κόμμα της Κούβας. Η επίθεση στις 26 Ιούλη του 1953 στους στρατώνες τηςΜονκάδα, στο Σαντιάγκο ντε Κούμπα, παρά την αποτυχία της, ήταν η σπίθα που άναψε. Είχε μεγάλη συμβολή στην αφύπνιση της λαϊκής συνείδησης για την οργάνωση ενός πλατιού λαϊκού κινήματος κατά της δικτατορίας. Αλλωστε, υπήρχε ανάλογη εμπειρία στην ιστορία του λαϊκού κινήματος της Κούβας. Οι εξεγέρσεις που άρχισαν το 1953 συνεχίστηκαν με εντατικό ρυθμό σε όλα τα σημεία του νησιού με τη συμμετοχή πολλών Κουβανών φοιτητών, αγροτών και εργατών κύρια. Το Νοέμβρη του 1954, ο Μπατίστα έδωσε αμνηστία σε όλους τους πολιτικούς κρατούμενους, ανάμεσα σε αυτούς ήταν και οι πρωτεργάτες της επίθεσης της 26ης Ιούλη. Στο Μεξικό η συνάντηση των Φιντέλ και Ραούλ Κάστρο με τον Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα ντε λα Σέρνα Λιντς θα αποδειχτεί καθοριστική, για την επαναστατική διαδικασία στην Κούβα, αφού ο αργεντίνικης καταγωγής επαναστάτης θα γίνει πλέον αναπόσπαστο μέλος της ομάδας που οργάνωσαν οι Κουβανοί, αυτής που θα οδηγήσει μετά την απόβαση στην Κούβα με το «Γκράμνα», το Δεκέμβρη του 1956, στη νικηφόρα επανάσταση. Παράλληλα, το νησί φλεγόταν από τις απεργίες. Το Φλεβάρη και το Μάρτη του 1956 έγιναν οι καθολικές απεργίες των εργατών στη βιομηχανία της ζάχαρης, των σιδηροδρομικών, αλλά και των εργαζομένων στα μέσα μαζικής συγκοινωνίας όλων των μεγάλων πόλεων. Στο πλευρό των εργαζομένων και οι φοιτητές και σπουδαστές.

Στις 21 Αυγούστου του 1958, ο Τσε Γκεβάρα εξορμά με 140 άνδρες από τη Σιέρα Μαέστρα για την επαρχία Λας Βίγιας

Fernando Garcia - Oscar Sola

Στο μεταξύ αποφασίστηκε η συνένωση όλων των συνιστωσών των εξεγερμένων δυνάμεων και ο σχηματισμός του κινήματος της «26ης Ιούλη». Στις 30 Νοέμβρη του 1956 σημειώνεται μία νέα ένοπλη εξέγερση στο Σαντιάγκο από εργάτες και φοιτητές, ενώ το Δεκέμβρη η χώρα παραλύει από τη γενική απεργία. Τότε αποβιβάστηκε στις ακτές της επαρχίας Οριέντε το επαναστατικό στρατιωτικό τμήμα με επικεφαλής τον Φιντέλ Κάστρο από το Μεξικό και άρχισαν οι πρώτες μάχες που κατέληξαν υπέρ του στρατού του Μπατίστα, αλλά έστω και αποδεκατισμένες οι επαναστατικές δυνάμεις κατορθώνουν να παγιώσουν τη θέση τους στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα και να δημιουργήσουν το ένοπλο τμήμα κατά της δικτατορίας. Ενα τμήμα που συνεχώς αυξανόταν με τη συμμετοχή εργατών και αγροτών με συνέπεια να εξελιχθεί σε Επαναστατικό Στρατό. Οι ανταρτικές επαναστατικές δυνάμεις δρούσαν σε συνδυασμό με ένοπλες εξεγέρσεις, απεργίες, διαδηλώσεις σε όλες τις μεγάλες πόλεις. Στις 13 Μάρτη του 1957 η φοιτητική οργάνωση «Επαναστατικό Διευθυντήριο» έκανε επίθεση κατά του Προεδρικού Μεγάρου με στόχο την εξόντωση του Μπατίστα, στόχος που δεν επιτεύχθηκε, αλλά λειτούργησε αφυπνιστικά ώστε να υπάρξει το ξεσήκωμα των πολιτών της πρωτεύουσας Αβάνας.

Το 1958, όλη η χώρα είχε καταληφθεί από επαναστατικό πυρετό και ενώ οι απεργίες και οι διαδηλώσεις συγκλόνιζαν τον τόπο, οι ανταρτικές ομάδες προχωρούσαν σταδιακά στην κατάληψη μεγάλου τμήματος του νησιού. Το Δεκέμβρη του 1958, ο Επαναστατικός Στρατός αριθμούσε περισσότερους από 6.000 ένοπλους αντάρτες, ενώ τμήματά του, με επικεφαλής τους Τσε Γκεβάρα, Ραούλ Κάστρο, Καμίλο Σιενφουέγκος και Χουάν Αλμέιδα, προχωρούσαν προς την πρωτεύουσα. Τα ξημερώματα της 16ης Δεκέμβρη ο Τσε Γκεβάρα θα οδηγήσει την αντάρτικη ομάδα του και δύο μέρες αργότερα θα σημειώσει την καθοριστικής σημασίας νίκη στη μάχη της Σάντα Κλάρα - που αποτελούσε την καρδιά της χώρας και το βιομηχανικό κέντρο - γεγονός που θα αποκόψει τον κυβερνητικό στρατό και θα εμποδίσει τις ενισχύσεις και την ανατροφοδότησή του. Από εκείνη τη στιγμή, το παλιρροϊκό κύμα της επανάστασης θα ξεχυθεί και θα είναι έτοιμο να σκεπάσει και την Αβάνα. Στις 29 πριν το ξημέρωμα, η τακτική της παρείσφρησης του κομαντάτε επιτρέπει στους αντάρτες να πάρουν πλεονεκτικές θέσεις μέσα στην πόλη, επωφελούμενες από το μισοσκόταδο. Τα πυροτεχνήματα της 31ης Δεκέμβρη που θα φωτίσουν τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς του 1959 θα φωτίσουν και θα ξυπνήσουν στα μάτια χιλιάδων Κουβανών, που είχαν ξεχυθεί στους δρόμους για να γιορτάσουν τη νίκη, την ελπίδα για ένα μέλλον διαφορετικό.

Τα πρώτα μέτρα της Επανάστασης

Ο Τσε μπροστά σ' ένα τανκ στο στρατόπεδο Λεόνσιο Βιδάλ της Σάντα Κλάρα, τις πρώτες μέρες του Γενάρη του 1959

Fernando Garcia - Oscar Sola

Ας παρακολουθήσουμε όμως πώς εκτιμά η εισήγηση του Φιντέλ Κάστρο στο 1ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας την επανάσταση και την εξέλιξή της (Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», 1976).

«Ταυτόχρονα εμείς καταλαβαίναμε θαυμάσια όλες τις δυσκολίες κι όταν μπήκαμε στην πρωτεύουσα της Δημοκρατίας, στις 8 Γενάρη 1959, δηλώσαμε: "Ζούμε μια αποφασιστική στιγμή της ιστορίας μας. Η τυραννία έπεσε. Απέραντη είναι η λαϊκή χαρά. Εχουμε όμως ακόμα πολλά να κάνουμε. Δεν έχουμε την αυταπάτη να πιστεύουμε ότι από δω και μπρος όλα θα είναι εύκολα. Ισως στο μέλλον όλα θα 'ναι ακόμα πιο δύσκολα"»...

«Ενα από τα πρώτα μέτρα της Επανάστασης υπήρξε η παραδειγματική τιμωρία των βασικών ενόχων για τα εγκλήματα που έγιναν από τη δικτατορία του Μπατίστα... Αυτό που αποτελούσε στοιχειώδη πράξη δικαιοσύνης, που το ζητούσε ομόφωνα ο λαός μας, προκάλεσε τη λυσσασμένη εκστρατεία του ιμπεριαλιστικού Τύπου ενάντια στην Επανάσταση...

Ταυτόχρονα, δημεύτηκαν χωρίς καθυστέρηση όλα τα παράνομα αποκτημένα υλικά αγαθά που βρίσκονταν στα χέρια των αξιωματούχων του αιματοβαμμένου καθεστώτος...

Ο παλιός στρατός που είχε καταπιέσει σκληρά το λαό, διαλύθηκε και οι αρμοδιότητες που αντιστοιχούν στις ένοπλες δυνάμεις, μεταβιβάστηκαν στον ένδοξο Επαναστατικό Στρατό, που, όπως έλεγε ο Καμίλιο Σιενφουέγκος: "Ηταν ο λαός, ντυμένος τ' αμπέχονο".

Η δημόσια διοίκηση ξεκαθαρίστηκε από τα στοιχεία που είχαν συνεργαστεί με την τυραννία...

Τα πολιτικά κόμματα που υπηρέτησαν τους καταπιεστές διαλύθηκαν.

Η διεφθαρμένη και πουλημένη ηγεσία των συνδικάτων απομακρύνθηκε και τα δικαιώματα των εργαζομένων αποκαταστάθηκαν.

Οι εργάτες που είχαν απολυθεί από τις επιχειρήσεις στην περίοδο της δικτατορίας γύρισαν στις εργασίες τους. Σταμάτησε αμέσως το διώξιμο αγροτών από τη γη.

Ως διοικητής της Τράπεζας, ο Τσε εργαζόταν έως και 16 ώρες τη μέρα. Τα Σαββατοκύριακα επωφελούνταν της «αργίας» και δούλευε σε διάφορες εθελοντικές εργασίες. Εδώ, στο χτίσιμο της συνοικίας «Μαρτί»,στα περίχωρα της Αβάνας, το 1961

Fernando Garcia - Oscar Sola

Στις 3 Μάρτη 1959 η Κουβανική Εταιρεία Τηλεφώνων - γιάγκικο μονοπώλιο - που είχε αναμειχθεί στις βρώμικες υποθέσεις της τυραννίας σε βάρος των συμφερόντων του λαού, μπήκε κάτω από κρατικό έλεγχο.

Στις 6 Μάρτη ψηφίστηκε νόμος που μείωσε κατά 50% τα υψηλά ενοίκια που πλήρωνε ο λαός, μέτρο που ξεσήκωσε μεγάλο ενθουσιασμό στον πληθυσμό των πόλεων και δημιούργησε πραγματική αναταραχή στους αστικούς κύκλους.

Στις 21 Απρίλη όλες οι πλαζ της χώρας κηρύχτηκαν ελεύθερες για τη χρήση του λαού και καταργήθηκαν έτσι τα προνόμια και οι μισητές διακρίσεις που είχε επιβάλει η αστική τάξη σε πολλούς από αυτούς τους τόπους αναψυχής.

Στις 17 Μάη ψηφίστηκε η πρώτη Αγροτική Μεταρρύθμιση. Αυτό το αποφασιστικό, αναγκαίο και δίκαιο μέτρο, μας έβαλε άμεσα αντιμέτωπους όχι μόνο με την ντόπια ολιγαρχία, αλλά και με τον ιμπεριαλισμό, γιατί πολλές αμερικάνικες επιχειρήσεις είχαν στην ιδιοκτησία τους πελώριες εκτάσεις με τα πιο γόνιμα εδάφη της χώρας, κυρίως φυτεμένες με ζαχαροκάλαμο. Παρ' όλο που το καθορισμένο ανώτατο όριο ιδιοκτησίας ήταν 30 καβαλερίες (4.020 στρέμματα), δηλαδή έκταση σχετικά μεγάλη, υπήρχαν αμερικανικές εταιρείες που είχαν στην ιδιοκτησία τους εκτάσεις μέχρι και 17 χιλιάδες καβαλερίες (2.270 χιλιάδες στρέμματα). Απ' αυτήν την άποψη ο νόμος ήταν πραγματικά ριζοσπαστικός.

Στις 20 Αυγούστου 1959 μειώθηκε η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος και μπήκε έτσι τέρμα στην ασυδοσία ενός αλλού τεράστιου αμερικανικού μονοπωλίου.

Εκτός από τα μέτρα αυτά που πάρθηκαν μέσα σε λίγους μήνες, η επανάσταση από τις πρώτες κιόλας μέρες καταπιάστηκε με τη φοβερή μάστιγα της ανεργίας κι έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στον αγώνα για βελτίωση των αθλίων συνθηκών που επικρατούσαν, στην Παιδεία και στη λαϊκή Υγεία. Χιλιάδες δάσκαλοι στάλθηκαν στην ύπαιθρο, ενώ στις πιο απόμακρες γωνιές της χώρας μας άρχισαν να χτίζονται πολυάριθμα νοσοκομεία...

Ο Φιντέλ Κάστρο έχει συλληφθεί και ανακρίνεται από αστυνομικούς, μετά την επίθεση στο στρατόπεδο Μονκάδα της πόλης Σαντιάγο ντε Κούβα, τον Ιούλη του 1953

Fernando Garcia - Oscar Sola

Σε σύντομο χρονικό διάστημα άρχισε με επιτυχία το έργο της εξάλειψης των τενεκεδοσυνοικιών που τόσο πλατιά διάδοση έχουν στις μεγάλες πόλεις της Λατινικής Αμερικής...

Ωστόσο, η χώρα βρισκόταν σε δύσκολη οικονομική κατάσταση: οι τιμές της ζάχαρης παρέμεναν χαμηλές, ενώ τα συναλλαγματικά αποθέματα τα είχε κατακλέψει η τυραννία. Καθώς ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός παρακολουθούσε αυτό το πρόγραμμα επιτεύξεων με όλο και μεγαλύτερη εχθρότητα, οι ΗΠΑ σταμάτησαν τις εμπορικές τους πιστώσεις. Αυτό είχε σημαντική αρνητική επίδραση στις απαραίτητες για τη χώρα εισαγωγές. Ετσι, η Επανάσταση αναγκάστηκε να πάρει αυστηρά μέτρα οικονομίας. Αυτό όμως δεν το έκανε σε βάρος των φτωχών στρωμάτων του πληθυσμού, όπως γίνεται στον καπιταλιστικό κόσμο. Σταμάτησαν οι εισαγωγές των περιττών ειδών και καθιερώθηκε ισότιμη κατανομή των βασικών προϊόντων. Αυτό ήταν ένα από τα πιο δίκαια, ριζικά και αναγκαία μέτρα που πήρε η Επανάσταση, η οποία είχε μπροστά της έναν απελπισμένο αγώνα επιβίωσης».

Ιμπεριαλιστική επίθεση

«Ο ιμπεριαλισμός όμως δεν ήταν διατεθειμένος να επιτρέψει ήσυχα την ανάπτυξη της Επανάστασης στην Κούβα... δεν μπορούσε να ανεχτεί έστω και μόνο την εθνική - απελευθερωτική επανάσταση στην Κούβα. Μόλις ψηφίστηκε ο νόμος για την Αγροτική Μεταρρύθμιση, οι ΗΠΑ άρχισαν να οργανώνουν στρατιωτική επιχείρηση ενάντια στην Κούβα. Ακόμα λιγότερο ήταν διατεθειμένοι οι ιμπεριαλιστές να ανεχθούν το σοσιαλισμό στη χώρα μας. Και μόνο η σκέψη για το τι παράδειγμα μπορούσε να αποτελέσει για τη Λατινική Αμερική η νικηφόρα κουβανέζικη επανάσταση, τρόμαζε τους ηγετικούς κύκλους των γιάγκηδων. Για τον κουβανέζικο λαό, όμως, δεν υπήρχε άλλη διέξοδος. Ο λαός ούτε ήθελε ούτε μπορούσε να σταματήσει. Η εθνική μας απελευθέρωση και η κοινωνική μας απελευθέρωση ήταν αδιάσπαστα αλληλένδετες. Το να τραβήξουμε προς τα μπρος, γινόταν μια ιστορική ανάγκη. Το σταμάτημα θα σήμαινε δειλία και προδοσία που θα μας ξανακαταντούσε αποικία των γιάγκηδων και σκλάβους των εκμεταλλευτών. Είναι φανερό ότι οι συνθήκες για την τελική εθνική και κοινωνική απελευθέρωση της χώρας μας καθορίζονταν από το νέο συσχετισμό των δυνάμεων στον παγκόσμιο στίβο...».

Στις 4 Μάρτη 1960, το γαλλικό πλοίο «Λε Κουμπρ», με φορτίο βελγικά όπλα που είχε αγοράσει η επαναστατική κυβέρνηση, ανατινάχτηκε, ενώ ξεφόρτωνε στο λιμάνι της Αβάνας. Σχεδόν 100 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 200 τραυματίστηκαν - Κουβανοί λιμενεργάτες και φρουροί του επαναστατικού στρατού και Γάλλοι ναυτικοί, μέλη του πληρώματος του πλοίου. Ο Φιντέλ Κάστρο κατηγόρησε τις ΗΠΑ ως υπεύθυνες για το μακελειό. Στη φωτογραφία, οι πυρποληθείσες δεξαμενές κατά την έκρηξη στο πλοίο

Fernando Garcia - Oscar Sola

Πράγματι, μετά τη «Διακήρυξη της Αβάνας» η απάντηση των ΗΠΑ ήταν η απαγόρευση των εξαγωγών προς την Κούβα και στις αρχές του 1961 διέκοψαν τις διπλωματικές σχέσεις, γεγονός που θα σηματοδοτήσει και την επίσημη έναρξη του μονομερούς πολέμου των ΗΠΑ κατά της Κούβας, που είναι συνυφασμένος με την πορεία της σοσιαλιστικής Κούβας.

Ετσι, μπροστά στην απειλή της στρατιωτικής επέμβασης από τις ΗΠΑ, που έγινε πράξη τον Απρίλη του 1961 με την εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων, στην οποία απέτυχαν οικτρά οι Αμερικάνοι, μετρά λοιπόν και απ' αυτή τη νικηφόρα μάχη του επαναστατημένου λαού κατά των ιμπεριαλιστών εισβολέων, η Επανάσταση στην Κούβα προχωρούσε προς τα μπρος. Στηριγμένη στην αδιάσπαστη ενότητα λαού και επαναστατικής κυβέρνησης, στο σοσιαλιστικό σύστημα και την ΕΣΣΔ, αλλά και στην αλληλεγγύη των εργατικών κινημάτων των καπιταλιστικών χωρών και του κινήματος τότε των λαών που είχαν αποτινάξει το ζυγό της αποικίας.

Στα μέσα του 1961 είχαν ήδη τεθεί οι βάσεις και οι προϋποθέσεις για την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας της Κούβας και στις 16 Απριλίου του 1961 θα ανακηρύξει την Κούβα σοσιαλιστική. Μια μέρα αργότερα 1.297 Κουβανοί που είχαν καταφύγει στις ΗΠΑ με την εκπαίδευση και οδηγίες της CIA εισβάλλουν στον Κόλπο των Χοίρων. Δύο μέρες αργότερα οι κουβανικές δυνάμεις θα βγουν νικηφόρες από αυτήν την επέμβαση, κατατροπώνοντας τις αμερικανικές δυνάμεις και σηματοδοτώντας την πρώτη ήττα των Αμερικανών σε έδαφος της Λατινικής Αμερικής. Την Πρωτομαγιά, ο Κάστρο στην ομιλία του στην πλατεία της Επανάστασης θα τονίσει: "Λοιπόν ναι! Το καθεστώς μας είναι σοσιαλιστικό!... Θέλουμε ένα Σύνταγμα που να μην είναι αστικό που να ανταποκρίνεται δηλαδή στα συμφέροντα εκμετάλλευσης μιας τάξης σε βάρος του λαού. Θέλουμε ένα Σύνταγμα που να ανταποκρίνεται σε ένα καινούριο κοινωνικό σύστημα, όπου να μην υπάρχει εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Αυτό το καινούριο σύστημα λέγεται σοσιαλισμός"».

Στο σοσιαλιστικό δρόμο

Στη φωτογραφία, μία μέρα μετά την επίθεση των ΗΠΑ, στις 16 Απρίλη 1961, ο Φιντέλ στην κατάμεστη πλατεία της Επανάστασης διακηρύσσει το σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επανάστασης. Η απάντηση από τους ένοπλους Κουβανούς είναι ομόφωνη: «Πατρίδα ή Θάνατος»

Fernando Garcia - Oscar Sola

Πώς προχώρησαν προς τα μπρος παίρνοντας μέτρα σοσιαλιστικού χαρακτήρα και, μάλιστα, σε συνθήκες αναμενόμενης στρατιωτικής επίθεσης;

«Στις 26 Οκτώβρη 1959, ιδρύθηκε η Εθνική Επαναστατική Πολιτοφυλακή.

Στις 4 Μάρτη 1960 το γαλλικό πλοίο «Λε Κουμπρ» με φορτίο βελγικά όπλα που είχε αγοράσει η επαναστατική κυβέρνηση ανατινάχτηκε ενώ ξεφόρτωνε στο λιμάνι της Αβάνας. Σχεδόν 100 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 200 τραυματίστηκαν - Κουβανοί λιμενεργάτες και φρουροί του επαναστατικού στρατού και Γάλλοι ναυτικοί, μέλη του πληρώματος του πλοίου. Ο Φιντέλ Κάστρο κατηγόρησε τις ΗΠΑ ως υπεύθυνες για το μακελειό. Στις 5 Μάρτη 1960, στην κηδεία των μαρτύρων του «Λε Κουμπρ» ρίχτηκε για πρώτη φορά το σύνθημα: "Πατρίδα ή θάνατος!".

Στις 8 Μάη της ίδιας χρονιάς, αποκαταστάθηκαν διπλωματικές σχέσεις με την Ενωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.

Στις 6 Αυγούστου, έγινε η εθνικοποίηση των διυλιστηρίων πετρελαίου, των εταιρειών ηλεκτρισμού και τηλεφώνων, καθώς και 36 εργοστασίων ζάχαρης. Ολα αυτά ανήκαν σε αμερικάνικες εταιρείες.

Στις 2 Σεπτέμβρη, ψηφίστηκε η Πρώτη Διακήρυξη της Αβάνας.

Στις 28 Σεπτέμβρη, σε μεγάλη λαϊκή συγκέντρωση και καθώς ακόμα αντηχούσαν οι εκρήξεις βομβών των αντεπαναστατών, ιδρύθηκαν οι Επιτροπές Αμυνας της Επανάστασης.

Στις 23 Φλεβάρη του 1961, ο Τσε Γκεβάρα αναλαμβάνει το υπουργείο Βιομηχανίας. Η εκβιομηχάνιση των εκατοντάδων εθνικοποιημένων επιχειρήσεων της Κούβας θα είναι το μεγάλο του σχέδιο. Στη φωτογραφία, ο Ραούλ Κάστρο και ο Τσε Γκεβάρα στα ορυχεία νικελίου του Νικάρο

Fernando Garcia - Oscar Sola

Στις 13 Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς εθνικοποιήθηκαν όλες οι τράπεζες και 383 μεγάλες οικονομικές επιχειρήσεις.

Την άλλη μέρα, στις 14 Οκτώβρη, ψηφίστηκε ο Νόμος της Αστικής Μεταρρύθμισης.

Το πρόγραμμα της Μονκάδα, στα κύρια σημεία του, είχε εκπληρωθεί και η Επανάσταση της Κούβας περνούσε στο σοσιαλιστικό στάδιο, καθώς συνεχιζόταν ο επικός αντιιμπεριαλιστικός αγώνας.

Τον Απρίλη 1961, όταν τα αεροδρόμιά μας βομβαρδίζονταν από τον αέρα και οι μισθοφόροι αποβιβάζονταν στη Χιρόν, 100.000 Κουβανέζοι νεολαίοι και δεκάδες χιλιάδες δάσκαλοι βρίσκονταν στην ύπαιθρο, στην εκστρατεία κατά του αναλφαβητισμού, στην πιο γιγάντια προσπάθεια που έγινε ποτέ σε μια χώρα. Μέσα σε ένα μόνο χρόνο, η Κούβα έγινε το έθνος με το πιο χαμηλό επίπεδο αγραμματοσύνης στη Λατινική Αμερική. Ο κουβανέζικος λαός, ταυτόχρονα, ήταν ικανός να διεξάγει μάχες σε διάφορα πεδία. Εδώ με το όπλο στο χέρι, εκεί με τα βιβλία, ενώ στα κέντρα δουλειάς και στα εργοστάσια, εκείνοι που έμεναν έβγαζαν την παραγωγή και εκείνων που είχαν φύγει για να πολεμήσουν».

(Από την εισήγηση στο 1ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας).

Πράγματι, η Επανάσταση άνοιξε το δρόμο προς το σοσιαλισμό. Οι ΗΠΑ, που από την πρώτη στιγμή επιχείρησαν να τσακίσουν την Επανάσταση, μαζί με τον οικονομικό αποκλεισμό και μετά την απόκρουση της στρατιωτικής τους επίθεσης, συνέχισαν να εκπαιδεύουν και να εξοπλίζουν Κουβανούς αντεπαναστάτες και να οργανώνουν αντεπαναστατικές ενέργειες, ως και βιολογικό πόλεμο ενάντια στην αγροτική οικονομία του νησιού. Οι Κουβανοί άντεξαν, έχοντας την αμέριστη υποστήριξη και βοήθεια των σοσιαλιστικών χωρών και της ΕΣΣΔ.

Συνεχίζουν και μετά την αντεπανάσταση

Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι στην πρωτομαγιάτικη εκδήλωση, στην πλατεία της Επανάστασης, στην Αβάνα

Associated Press

Η οικοδόμηση της σοσιαλιστικής Κούβας θα συνεχιστεί τις επόμενες δεκαετίες με τη συμπαράσταση και τη στήριξη της ΕΣΣΔ και των υπόλοιπων σοσιαλιστικών χωρών. Τον Οκτώβρη του 1965, οι επαναστατικές δυνάμεις που είχαν μετατραπεί στο «Ενιαίο Κόμμα της Κουβανικής Σοσιαλιστικής Επαναστατικής» θα δημιουργήσουν το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας, που θα είναι ο κύριος πολιτικός εκφραστής της επαναστατικής κυβέρνησης και το κύριο καθοδηγητικό όργανο της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Τα άλματα που πραγματοποίησε η κουβανική οικονομία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '70 έδωσαν απόλυτα τους καρπούς τους στη δεκαετία του '80, όπου πλέον άρχισε η πραγματική άνοδος του βιοτικού επιπέδου του κουβανικού λαού μετά την κάλυψη όλων των πρώτων και βασικών αναγκών. Μια πορεία που θα διακοπεί βίαια όμως μετά την ανατροπή των σοσιαλιστικών χωρών και κυρίως της ΕΣΣΔ, που αποτελούσε και τον κυριότερο οικονομικό και εμπορικό σύμμαχο της Κούβας, αφού από το 1972 ήταν μέλος του Συμβουλίου Οικονομικής Αλληλοβοήθειας (ΣΟΑ), σοσιαλιστική οικονομική ενοποίηση ανάμεσα στις σοσιαλιστικές χώρες με καταμερισμό εργασίας ανάμεσά τους.

Η αντεπανάσταση και οι ανατροπές αποκόπτουν βίαια αυτή τη σχέση, επομένως και τα πλεονεκτήματα από την οικονομική βοήθεια της ΕΣΣΔ κυρίως στην Κούβα. Το Δεκέμβρη του 1991, η καπιταλιστική Ρωσία θα σταματήσει την πλειονότητα των εμπορικών και οικονομικών συναλλαγών με την Κούβα σε συνδυασμό με το εμπάργκο των ΗΠΑ που σκλήρυνε το 1992, με αποτέλεσμα μέχρι το 1994 να υπάρχει μια δραστική μείωση που ανήλθε στο 35% της συνολικής κουβανικής οικονομίας. Το 1994 θα αρχίσουν και τα πρώτα μέτρα για την ανόρθωση της οικονομίας με τον απάνθρωπο αποκλεισμό να σφίγγει τον κλοιό. Στις 12 Μάρτη του 1996 από τη Βουλή των Αντιπροσώπων θα εγκριθεί ο νόμος Χελμς - Μπάρτον, που θα χαρακτηριστεί από πολλές χώρες και λαούς ως δολοφονικός, αφού επιτρέπει την καταδίκη και την επιβολή προστίμων σε χώρες και εταιρείες που τολμούν να επισυνάπτουν εμπορικές σχέσεις με κουβανικές επιχειρήσεις, με το σκεπτικό ότι αυτές είναι επιχειρήσεις που προήλθαν από εθνικοποιημένη οικονομία!

Παρά το ασφυκτικό και δολοφονικό εμπάργκο, ο κουβανικός λαός και η σοσιαλιστική κοινωνία δείχνουν ότι είναι αποφασισμένοι μέχρι τέλους να δώσουν αυτήν τη μάχη για το δικαίωμά τους να ζουν με αξιοπρέπεια. Η ιμπεριαλιστική επίθεση συνεχίζεται με ένταση και σήμερα. Οι ΗΠΑ επιτίθενται πολύμορφα, οικονομικά με τον αποκλεισμό ο οποίος εντείνεται, με ιδεολογική πολιτική αντισοσιαλιστική και φιλοκαπιταλιστική παρέμβαση (εκπέμπουν σε ραδιοφωνικές συχνότητες με αεροπλάνα πάνω από την Κούβα, 2.400 ώρες εβδομαδιαία αντικουβανικό αντεπαναστατικό πρόγραμμα), με την προβολή του αμερικάνικου τρόπου ζωής, με στόχο την ενίσχυση αντεπαναστατικών δυνάμεων, την υπονόμευση του καθεστώτος της Κούβας, προκειμένου να δημιουργήσουν προϋποθέσεις να ανατρέψουν το σοσιαλισμό. Εχοντας ενεργό συμμέτοχο σ' αυτήν τη δράση και την ΕΕ.

Η εργατική τάξη και ο λαός της Κούβας με επικεφαλής το Κόμμα τους, το ΚΚ Κούβας, συνεχίζουν τον αγώνα ζωής και σήμερα σε συνθήκες «πολέμου» ενάντιά τους, με άνισο διεθνή συσχετισμό μετά την αντεπανάσταση.

Η υπεράσπιση της Κούβας και η έμπρακτη αλληλεγγύη αφορά όλους τους λαούς

Η υπεράσπιση της Κουβανικής Επανάστασης είναι συστατικό στοιχείο της πάλης των λαών. Και η αλληλεγγύη τους εγγύηση ότι μπορεί να συνεχίζει! Δεν αφορά μόνο τους κομμουνιστές, τους οπαδούς του σοσιαλισμού, της κοινωνικής επανάστασης.

Αφορά όλους εκείνους που μπορεί να έχουν επιφυλάξεις για το σοσιαλιστικό σύστημα, ακόμα και εκείνους που πιστεύουν στο ανύπαρκτο όραμα ότι ο καπιταλισμός μπορεί να γίνει ειρηνικός και ανθρώπινος. Η υπεράσπιση της σοσιαλιστικής Κούβας, η πάλη κατά του εμπάργκο, η πάλη για την απελευθέρωση των 5 Κουβανών πατριωτών, αφορά όλους τους λαούς της Γης που συνειδητοποιούν ότι πρέπει να ενισχυθούν τα σταθερά στηρίγματα, να δημιουργούνται νέα εφαλτήρια αγώνα κατά της ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων.

Η αλληλεγγύη στην Κουβανική Επανάσταση δεν είναι θέμα μόνο της Λατινικής Αμερικής, είναι παγκόσμιας σημασίας ζήτημα. Γιατί η Κουβανική Επανάσταση ενέπνευσε και εμπνέει λαούς και κινήματα, σε όλο τον κόσμο. Γιατί κυρίως η Κούβα άντεξε, όχι μόνο στα πρώτα δύσκολα βήματά της, αλλά κυρίως γιατί άντεξε τη λαίλαπα της 10ετίας του '90, όταν αυτή οδήγησε στην ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος και στην καπιταλιστική παλινόρθωση στο πιο προχωρημένο φυλάκιο: την ΕΣΣΔ και συνολικά το σοσιαλιστικό σύστημα στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη.

Η ένδοξη ιστορία και το θαυμαστό παρόν του κουβανικού λαού αποδεικνύουν κάτι που κανένας λαός και ιδιαίτερα οι κομμουνιστές, οι αντιιμπεριαλιστές, οι ριζοσπάστες, οι αντικαπιταλιστές, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι κοινωνικοί λαϊκοί αγώνες, η κοινωνική επανάσταση, όταν είναι πραγματική και δεν οδηγεί σε μια απλή αλλαγή στο πλαίσιο της ίδιας εξουσίας, συνοδεύεται από την αντίδραση και την αντεπανάσταση.

Η Κουβανική Επανάσταση από τα πρώτα της βήματα, αν όχι από την περίοδο ακόμα της προετοιμασίας της, έδειξε ότι δεν ήταν μια μεσοβέζικη επανάσταση, αλλά πραγματική. Η αντεπανάσταση κυρίως αναπτύχθηκε από τα έξω με προκεχωρημένο φυλάκιο τις ΗΠΑ, που δεν ανεχόταν μια αποικία τους να χειραφετείται και μάλιστα να τραβάει μπροστά προς το σοσιαλισμό.

Στο πρόσωπο της σοσιαλιστικής Κούβας που αντέχει και προσπαθεί, που έχει δύσκολο δρόμο μπροστά της, βλέπουμε μια αλήθεια, ότι η εποχή μας, παρά τις ανατροπές, παραμένει εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.

Ο ιμπεριαλισμός δεν είναι ανίκητος, δεν είναι πανίσχυρος. Απόδειξη είναι ότι δεν μπορεί με τα συνηθισμένα μέσα να λύνει τις αντιθέσεις και αντινομίες του, γι' αυτό όλο και πιο πολύ χρησιμοποιεί μέσα που ενώνουν τους οργισμένους λαούς στην κοινή τους αντίθεση. Οσο πιο πολύ δυσκολεύεται, τόσο θα γίνεται σχετικά ανίσχυρος, αλλά και πιο επικίνδυνος.

Γι' αυτό και όλοι μας, κάθε λαός, και πριν απ' όλους τα κομμουνιστικά κόμματα και οι σύμμαχοί τους, το εργατικό κίνημα, τα λαϊκά κινήματα οφείλουμε να γίνουμε πιο επικίνδυνοι για τον ιμπεριαλισμό. Το μπορούμε. Το γεγονός ότι η Κούβα, ο λαός της με επικεφαλής το Κομμουνιστικό Κόμμα συνεχίζει, αποδεικνύει πως όταν ένας λαός θέλει τότε μπορεί. Μπορεί να νικήσει.

Επιμέλεια:
Στέφανος ΚΡΗΤΙΚΟΣ

ΝΑΝΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Με οδηγό το κέρδος και «βάρκα την ελπίδα»

ΝΑΝΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Με οδηγό το κέρδος και «βάρκα την ελπίδα»

Χωρίς τις απαραίτητες μελέτες για επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και τα οικοσυστήματα προχωρά ήδη η εμπορική αξιοποίηση προϊόντων της νανοτεχνολογίας

Η βιοτεχνολογία και ιδιαίτερα η παραγωγή Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών (γνωστά και ως «μεταλλαγμένα») δεν είναι ο μόνος τομέας που το κεφάλαιο εκδηλώνει την αδιαφορία του για τις επιπτώσεις μιας νέας τεχνολογίας στην ανθρώπινη υγεία και γενικότερα στο περιβάλλον και προχωρά τάχιστα στην εμπορική αξιοποίησή της, υποβαθμίζοντας τον κίνδυνο και υπερβάλλοντας τα οφέλη, τα οποία έτσι κι αλλιώς θα καρπωθεί το ίδιο και όχι οι εργαζόμενοι. Αυτή η αντιμετώπιση των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων δεν είναι αποτέλεσμα της κακής παιδείας των καπιταλιστών ή της αδιαφορίας του πολιτικού τους προσωπικού. Εχει να κάνει με την απόλυτη ανάγκη αυξανόμενης αξιοποίησης της σημαντικής παραγωγικής δύναμης που αποτελεί σήμερα η επιστήμη, για τη διατήρηση του καπιταλιστικού κέρδους, που τείνει να μειωθεί όσο χρησιμοποιούνται περισσότερα μηχανήματα και λιγότεροι εργάτες στις παραγωγικές μονάδες. Το συγκριτικό πλεονέκτημα απέναντι στα άλλα μονοπώλια, κράτη και ενώσεις κρατών που δεν κατέχουν ή για οποιοδήποτε λόγο δε χρησιμοποιούν τη νέα τεχνολογία, αξιοποιείται για να αναβάλει - προσωρινά - την πτώση μέσα στο λάκκο που σκάβει αναπόδραστα ο ίδιος ο καπιταλισμός.

Η έρευνα που δεν έγινε ποτέ

Η νανοτεχνολογία είναι μια ακόμα περίπτωση εφαρμογής στην παραγωγή τεχνολογίας που δεν έχει ελεγχθεί από πλευράς επιπτώσεων στην υγεία. Σύμφωνα με δημοσκόπηση που έκανε το περιοδικό «Nature Nanotechnology» μεταξύ των ειδικών του κλάδου, το 20% απ' αυτούς εξέφρασε ανησυχία για ενδεχόμενο κίνδυνο νανοτεχνολογικής ρύπανσης, ενώ το 30% θεωρεί ότι η ανθρώπινη υγεία ίσως κινδυνεύει. Οπως δήλωσε ο επικεφαλής της έρευνας, Ντίτραμ Σέφελ, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Γουισκόνσιν - Μάντισον, οι επιστήμονες λένε: «Δεν ξέρουμε. Η (σ.σ. απαιτούμενη) έρευνα δεν έχει γίνει».

Αντικείμενο της νανοτεχνολογίας είναι οτιδήποτε έχει μέγεθος μεταξύ 1 και 100 νανόμετρων (δισεκατομμυριοστών του μέτρου). Η ανησυχία των ειδικών πηγάζει από τις αλληλεπιδράσεις που είναι δυνατόν να έχουν σωματίδια τέτοιου μεγέθους με το περιβάλλον και ιδιαίτερα με τον ανθρώπινο οργανισμό. Εκατοντάδες εταιρείες δραστηριοποιούνται στον τομέα σε Αμερική, Ευρώπη και Ασία. Δισεκατομμύρια δολάρια ξοδεύονται για την ενσωμάτωση νανοσωματιδίων μέσα σε εμπορικά προϊόντα, ορισμένα από τα οποία διατίθενται ήδη στην αγορά. Νανοσωματίδια χρησιμοποιούνται σε καταλύτες, καλλυντικά, μπογιές και επιχρίσματα, σε υφάσματα και ως ενισχυτικά σε διάφορα είδη. Αλλες εταιρείες προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν φουλερένια για τη στοχευμένη μεταφορά φαρμάκων στους ιστούς που τα χρειάζονται και άλλες προσπαθούν να φτιάξουν αναψυκτικά που θα αλλάζουν χρώμα ανάλογα με τα γούστα του καταναλωτή! Σε αντίθεση με τα δισεκατομμύρια δολάρια που ρίχνονται στην παραγωγή νανοσωματιδίων, πενιχρά είναι τα ποσά που έχουν δοθεί για τη διερεύνηση ενδεχόμενων συνεπειών από τα «βελτιωμένα» με νανοσωματίδια προϊόντα.

Το πρόβλημα πηγάζει από το γεγονός ότι μια χημική ουσία που μπορεί να είναι αδρανής και ασφαλής όταν τα σωματίδια που την απαρτίζουν έχουν μέγεθος μικρόμετρου (εκατομμυριοστού του μέτρου) και πάνω, εμφανίζει διαφορετική συμπεριφορά στη νανοκλίμακα. Ενα γραμμάριο καταλύτη που αποτελείται από σωματίδια μεγέθους 10 νανόμετρων είναι 100 φορές πιο δραστικό από ίση ποσότητα του ίδιου καταλύτη με μέγεθος σωματιδίων 1 μικρόμετρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και ο γραφίτης, μορφή άνθρακα με γνωστές ιδιότητες, που τον κατατάσσουν σε ένα συγκεκριμένο σημείο στο χάρτη τοξικότητας. Οι νανοσωλήνες και οι νανόμπαλες (φουλερένια), που κατηγοριοποιούνται ως μορφές γραφίτη, έχουν ιδιότητες διαφορετικές από το συμβατικό γραφίτη και η απόδοση σ' αυτά τα νανοσωματίδια της χαμηλής τοξικότητας του γραφίτη είναι όχι μόνο λαθεμένη, αλλά και επικίνδυνη.

Από το 1997 οι ανησυχητικές ενδείξεις

Πειράματα που έκανε το 2004 η τοξικολόγος Εύα Ομπερντόστερ στο πανεπιστήμιο του Τέξας, έδειξαν ότι τα ψάρια που εκτέθηκαν για 48 ώρες σε συγκεντρώσεις μόλις 0,5 ppm (μέρη στο εκατομμύριο) φουλερενίων εμφάνισαν εκτεταμένες εγκεφαλικές βλάβες. Επιπλέον, στο συκώτι τους παρατηρήθηκε αλλοίωση του DNA και επηρεάστηκε η φυσιολογία τους στο σύνολό της. Σε άλλο πείραμα την ίδια περίοδο διαπιστώθηκε ότι τα φουλερένια σκοτώνουν τους ψύλλους της θάλασσας, σημαντικό κρίκο στη θαλάσσια τροφική αλυσίδα. Η Ομπερντόστερ θεωρεί ότι από τα πειράματα αυτά δεν μπορεί να βγει συμπέρασμα για τις επιπτώσεις των φουλερενίων στον άνθρωπο και ότι χρειάζονται περισσότερες έρευνες, πολύ περισσότερο αν οι ουσίες αυτές ενδέχεται με κάποιο τρόπο να μπουν στην τροφική αλυσίδα.

Σε άλλες μελέτες που είχαν γίνει το 2002 από το CBEN (Κέντρο Βιολογικής και Περιβαλλοντικής Νανοτεχνολογίας) διαπιστώθηκε ότι τα νανοσωματίδια συσσωρεύονται στο σώμα των πειραματόζωων και ότι τα φουλερένια μπορούν να ταξιδέψουν μέσα από το χώμα μέχρι να απορροφηθούν από γεωσκώληκες, μπαίνοντας έτσι στην τροφική αλυσίδα. Ηδη από το 1997 είχε διαπιστωθεί ότι νανοσωματίδια που χρησιμοποιούνται σε αντιηλιακές κρέμες δημιουργούν ελεύθερες ρίζες και καταστρέφουν το DNA.

Η βιοτοξικότητα των νανοσωματιδίων σχετίζεται με την ικανότητά τους να εισβάλουν στον οργανισμό από το δέρμα και τους πνεύμονες και σε ορισμένες περιπτώσεις να διαπερνούν και το φράγμα του εγκεφάλου. Σε αντίθεση με τα μικροσωματίδια, τα νανοσωματίδια άνθρακα που καταφέρνουν να μπουν σε κύτταρα δεν προκαλούν αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. Μερικοί επιστήμονες παρομοιάζουν τα νανοσωματίδια και ιδιαίτερα τους νανοσωλήνες με την άσβεστο, της οποίας οι μικροσκοπικές ίνες προκαλούν καρκίνο. Βεβαίως, αυτοί που κινδυνεύουν πριν απ' όλους είναι οι εργαζόμενοι σε βιομηχανίες που ενσωματώνουν νανοσωματίδια στα προϊόντα τους. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Επαγγελματικής Ασφάλειας και Υγείας των ΗΠΑ, 2 εκατομμύρια αμερικανοί εκτίθενται σε υψηλά επίπεδα νανοσωματιδίων.

Ζήτημα κινήτρων

Το Εθνικό Ιδρυμα Επιστήμης των ΗΠΑ προβλέπει ότι μέσα σε μια δεκαετία το σύνολο της βιομηχανίας ημιαγωγών και η μισή φαρμακευτική βιομηχανία θα στηρίζονται στη νανοτεχνολογία, ενώ το ύψος της σχετικής παγκόσμιας αγοράς θα κυμαίνεται γύρω στο 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Οσο και αν πέφτει έξω στις εκτιμήσεις του, είναι γεγονός ότι η χρήση της νανοτεχνολογίας χρόνο με το χρόνο παίρνει μεγαλύτερη έκταση, χωρίς κανένα «δίχτυ προστασίας» για τη δημόσια υγεία. Εκείνο που πρέπει να γίνει σαφές στον καθένα, είναι ότι όταν οι εταιρείες διαφημίζουν τις καταπληκτικές δυνατότητες που έχουν οι επιστημονικές ανακαλύψεις και εφαρμογές, δεν είναι γιατί σκοπεύουν να τις αξιοποιήσουν, ώστε να γίνει καλύτερη η ζωή των ανθρώπων, αλλά επειδή επιδιώκουν να θησαυρίσουν σε βάρος των ανθρώπων, παραγωγών του πλούτου.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Nature Nanotechnology», www.etcgroup.org

ΡΗΓΑ ΓΚΟΛΦΗ «ΓΗΤΑΥΡΟΣ»

ΡΗΓΑ ΓΚΟΛΦΗ «ΓΗΤΑΥΡΟΣ»

Το πρώτο έργο της ελληνικής σοσιαλιστικής λογοτεχνίας

Ο Ρήγας Γκόλφης, λογοτεχνικό ψευδώνυμο του συμβολαιογράφου Δημήτρη Δημητριάδη. Γεννήθηκε στο Μεσολόγγι το 1886 και πέθανε το 1958

Τον Αύγουστο του 1907 το περιοδικό «Νουμάς» δημοσιεύει ένα κείμενο του Α. Δελμούζου, που παρουσιάζει το βιβλίο του Γ. Σκληρού «Το κοινωνικό μας ζήτημα». Δίνει την αφορμή για ευρύτερη συζήτηση μεταξύ σοσιαλιστών και των οπαδών του αστικού εκσυγχρονισμού. Είναι εποχή έντονων κοινωνικών συγκρούσεων και αλλαγών και για πρώτη φορά γίνεται προσπάθεια μαρξιστικής προσέγγισης της ελληνικής κοινωνίας.

Ρίχνεται ο σπόρος των νέων ιδεών. «Για να βλαστήσει τέτοιος σπόρος χρειάζουνται κ' οι αναγκαίοι υλικοί όροι, που τους δημιουργεί η οικονομική εξέλιξη, κι αυτοί, μέσα στη στενή, πατριαρχική, γεωργική πολιτεία μας τότε μόλις είχανε αρχίσει να δημιουργούνται. Χρειαζότανε να αστικοποιηθεί η κοινωνία μας για να μπει στο βαθύτερο νόημα των νέων κηρυγμάτων...» (Κ. Παρορίτης).

Ο σπόρος αυτός μπορεί να μην άγγιξε εκείνη τη χρονική στιγμή τον εργάτη, το λαό. Βρήκε, όμως, πρόσφορο έδαφος στα ανήσυχα πνεύματα της εποχής, που υιοθετούν τις νέες ιδέες και εμπνέονται από αυτές.

Υπό την επίδραση των νέων ιδεών γεννιούνται λογοτεχνικά κείμενα που φέρνουν στο προσκήνιο την εργατική τάξη και το λαό ως δημιουργό, ή εμπνέονται από τη ζωή και τα προβλήματα της εργατικής τάξης και του λαού. Με θέματα όπως η εργατική εκμετάλλευση, τα εργατικά ατυχήματα, η φτώχεια και η ανέχεια. Θέματα όπως η αδιαλλαξία του εργοστασιάρχη που δεν είναι διατεθειμένος να κάνει την ελάχιστη παραχώρηση για να μη μειωθούν τα κέρδη του, το αίτημα για λιγότερες ώρες δουλειάς, για καλύτερο μισθό και καλύτερη ζωή, αφού ο εργάτης είναι ο δημιουργός του πλούτου, τα εργατικά ατυχήματα, γιατί ο εργοστασιάρχης δε συντήρησε τα καζάνια κλπ. Θέματα επίκαιρα και σήμερα, γιατί η βαρβαρότητα του καπιταλισμού είναι διαχρονική.

«Καρπός» των νέων ιδεών είναι ο «Γήταυρος» του Ρήγα Γκόλφη. Ο πρώτος λογοτεχνικός «καρπός» της σοσιαλιστικής σκέψης. Πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Νουμάς», το Δεκέμβρη του 1908.

Η πρώτη σελίδα του φύλλου του «Νουμά», της πολιτικής - κοινωνικής - φιλολογικής εφημερίδας, που εξέδιδε ο Δ. Ταγκόπουλος, στο οποίο δημοσιεύτηκε το διήγημα του Ρ. Γκόλφη. Αριθμός φύλλο 321, 7/12/ 1908

Ο Γήταυρος ήταν ένα μυθολογικό τέρας με ακαθόριστη μορφή που εμφανιζόταν κοντά σε έλη, λίμνες ή στους βυθούς των ποταμών και έβγαζε τρομακτικούς μυκηθμούς, που κατ' άλλους έμοιαζαν με αυτούς του ταύρου και κατ' άλλους με φοβερά ανθρώπινα μουγκρητά. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν η Θεσσαλία ήταν μια τεράστια λίμνη, ο Γήταυρος χώρισε με την ουρά του τον Ολυμπο από τον Κίσσαβο, που ήταν μέχρι τότε ενωμένοι. Με τη διάνοιξη του ρήγματος που σήμερα είναι γνωστό ως η Κοιλάδα των Τεμπών, το νερό που σκέπαζε το θεσσαλικό κάμπο διέφυγε στη θάλασσα.

Η υπόθεση του έργου

Ο γερο - Φιντής, ο πλούσιος εργοστασιάρχης, που διευθύνει μια μεγάλη σιδηροβιομηχανία, θέλει να κάνει το γιο του Σταύρο επιστήμονα, ενώ εκείνος, αναγνωρίζοντας τη σημασία της δουλειάς, θέλει να γίνει σιδεράς, σαν τον πατέρα του. Αυτό προκαλεί ρήξη στις σχέσεις γιου και πατέρα. Ο Σταύρος αποφασίζει να αφήσει το σπίτι του πατέρα του, του σκληρού και αυταρχικού, που δεν επιτρέπει σε κανέναν αντιλογίες, και να φύγει στο εξωτερικό. Ταξιδεύει στην Ευρώπη, γίνεται εργάτης σε φάμπρικες για να κερδίσει το ψωμί του, κυλιέται στη δυστυχία. «Κλείνω μέσα μου αυτή τη στιγμή τον πόνο όλων όσοι τυρανιούνται κάτου από τα σκληρά πατήματα εσάς των πλουσίων». Ωσπου μια μέρα λαμβάνει ένα γράμμα από τον πατέρα του που τον προσκαλούσε να ξαναγυρίσει στο σπίτι. Νόμιζε ότι έτσι θα έσωζε την υπόληψη του: «...άκουσα μέσα μου μια φωνή που μου έλεγε πως δεν έπρεπε το όνομά μου να σέρνεται στη φτωχολογιά των δρόμων από το παιδί μου. Για την κοινωνική μου υπόληψη δεν το ήθελα». Ο Σταύρος που πίστεψε ότι ο πατέρας του είχε μετανιώσει και ποτισμένος με καινούρια ιδανικά, δυναμωμένος από τη δυστυχία που γνώρισε, δέχεται να γυρίσει σπίτι του. Ο γερο - Φιντής τού προτείνει να πάρει αυτός τη διεύθυνση του εργοστασίου. Ο Σταύρος δέχεται, με τη συμφωνία να μειώσει τις ώρες εργασίας των εργατών, κάνοντας, με κάθε τρόπο, τη ζωή τους ανθρώπινη. Στο άκουσμα αυτών των σχεδίων, ο γερο - Φιντής γίνεται έξαλλος. Τι; Να τους ελαττώσει τις ώρες δουλειάς; Να λιγοστέψει τα κέρδη του; Αδύνατο να δεχτεί τέτοιες μεταβολές στις κανονισμένες συνθήκες δουλειάς του εργοστασίου. Στο επίκεντρο της συζήτησης πατέρα και γιου, έρχεται το επίκαιρο και σήμερα ερώτημα για τον εργάτη, ποιος είναι ο παραγωγός του πλούτου:

Ο Κώστας Χατζόπουλος. Σε εξάστηλη αναλυτική μελέτη του, σημειώνει: «Ο Ρήγας Γκόλφης παρουσιάζεται με αυτό το δράμα, ένας κοινωνικός απόστολος και το έργο του είναι η πρώτη σοσιαλιστική φωνή που ακούγεται στη ρωμαίικη τέχνη»

«- Σταύρος: ...σας κάνουνε να πλουτίζετε, έχουν όμως δικαίωμα σε μια στοιχειώδικη φιλανθρωπία από μέρος σας.

- Φιντής: Αυτοί με κάνουν και πλουτίζω; Αυτοί ή τα κεφάλαιά μου, τα μηχανήματά μου, η περιουσία μου...

- Σταύρος: Η περιουσία σας ...μεγάλωσε και θέριεψε... με το αίμα αυτωνών (σ.σ. των εργατών)... πόσοι από αυτούς φύγανε από το εργοστάσιό σας σακατεμένοι και χιλιοπαθιασμένοι, ενώ μπήκανε εκεί μέσα μ' όλη τη γεροσύνη και τη φωτιά της νιότης...».

Η ρήξη πατέρα και γιου αυτή τη φορά είναι οριστική. Ο Σταύρος βλέπει πως δεν υπάρχει θέση γι' αυτόν, πλέον, στο σπίτι. Ξαναφεύγει. Σε λίγο έρχεται η είδηση πως το εργοστάσιο τινάχτηκε στον αέρα, ύστερα από μια τρομερή έκρηξη των σάπιων καζανιών, που γι' αυτό τον κίνδυνο είχε προειδοποιηθεί ο γερο - Φιντής από το μηχανικό του και έπρεπε να τον περιμένει.

Οταν ο μηχανικός πήγε να του υπενθυμίσει ότι: «Εχω τόσον καιρό τώρα που σας παρακάλεσα να στείλετε να ξετάσατε τα καζάνια μας, και να τα αλλάξετε», είχε πάρει, ήδη από πριν, την απάντηση: «Οι μηχανές αυτές αντιπροσωπεύουνε παράδες πολλούς, κ' εσύ, κύριε μηχανικέ μου, καταφέρνεις ώστε οι μηχανές μου να κάθονται σχεδόν νεκρές». Στην προειδοποίηση του μηχανικού ότι υπάρχει «σοβαρός φόβος, κ. εργοστασιάρχη, για κάποιο δυστύχημα», απαντά: «Ξέρεις καλά πως δε συνηθίζω να ακούω ποτέ κανέναν από εσάς. Αν δεν τόκανα αυτό, εδώ και πολύν καιρό θα ήτανε κατεστραμένα τα οικονομικά μου».

Συντρίμμια η φάμπρικα, που προκάλεσε τον άγριο θάνατο πολλών εργατών. Το εργατικό ατύχημα ήταν αποτέλεσμα των σάπιων καζανιών, της άρνησης του εργοστασιάρχη για στοιχειώδη συντήρηση, γιατί έχει «κόστος» και ο οποίος, βέβαια, δεν μπορεί να ανεχτεί έστω και στο ελάχιστο μείωση του κέρδους του.

Η 2η σελίδα του «Νουμά», όπου δημοσιεύεται το πρώτο μέρος του «Γήταυρου». Με τη δημοσίευσή του «Στο Εργατικό Κέντρο του Βόλου γίνανε διαλέξεις για το νέο δράμα και διαβάστηκε τούτο μπροστά στους εργάτες και κατόπι πολλές φορές παίχτηκε από τη σκηνή εκεί, στην Αθήνα και σ' άλλα μέρη της Ελλάδας... σε θεατρικές παραστάσεις που δίνουν τα εργατικά σωματεία...» (Από τον πρόλογο της έκδοσής του το 1921)

Το άδικα χυμένο αίμα των εργατών ζητάει εκδίκηση. Οι εργάτες αντιλαμβάνονται ποιος είναι ο αίτιος της συμφοράς και όλοι μαζί κινούνται αλαλάζοντας κατά του σπιτιού του Φιντή. Ο λαός αυτός που πηγαίνει να πάρει την εκδίκησή του συμβολίζεται με το μυθικό θεριό, το Γήταυρο, που μουγκρίζει γυρίζοντας από χώρα σε χώρα. Το μούγκρισμα του Γήταυρου είναι η διαμαρτυρία του λαού, που αντιδρά στην εκμετάλλευση και στο τέλος θα νικήσει. «(...)αυτό γίνεται όταν μεγαλώνει το θεριό, όταν βάνει όλη τη δύναμή του, όλη τη λύσσα του. Και ύστερα γυρίζει από χώρα σε χώρα, και αλί! και τρισαλί! όπου ακουστεί το μούγκρισμά του». Το μούγκρισμά του φέρνει παντού την καταστροφή, μα, μαζί και τη χαρά και την ευτυχία σε εκείνους που θα το αγαπήσουνε και θα το καλοπιάσουνε (Το μούγκρισμα αυτό ακούγεται και σήμερα παντού. Προμήνυμα μιας καταστροφής που θα φέρει την καινούρια ζωή στους ανθρώπους). Ο Φιντής, φοβισμένος και εκμηδενισμένος, τρέμοντας για τη ζωή και την περιουσία του, ακούει το βουητό του λαού που όλο και ζυγώνει. Η κόρη του η Αννούλα, από το φόβο της, πέφτει νεκρή. Το έργο κλείνει με την τελευταία κραυγή της Αννούλας: «Ο γήταυρος, έρχεται ο γήταυρος».

Τα πρόσωπα του έργου

Ο γερο - Φιντής αντιπροσωπεύει την ανερχόμενη, τότε, αστική τάξη, που η ανάγκη για την αύξηση των κερδών της την κάνει να βλέπει τον εργάτη ως αναλώσιμο εξάρτημα, που όταν σκουριάζει ή καταστρέφεται (γερνά, αρρωσταίνει, σκοτώνεται) απλά αντικαθίσταται. Μέσα από την απαίτηση να σπουδάσει ο γιος του Σταύρος, εκφράζει την απαίτηση - ανάγκη της αστικής τάξης για εκσυγχρονισμένη Παιδεία, που θα τη βοηθήσει να δυναμώσει και να αυξήσει την κερδοφορία της: «Χρήματα για σένα μπορούσα να ξοδέψω όσα κι αν μου ζητούσες, αν ήθελες να σπουδάσεις, να γίνεις ένας επιστήμονας. Είχαμε ανάγκη ν' ανέβουμε πιο αψηλά στην κοινωνία απ' ό,τι είμαστε τώρα...». Ο σιδηροβιομήχανος Φιντής που τα καζάνια του σκότωσαν δεκάδες εργάτες, είναι ο πρόγονος του Λάτση, ο οποίος είναι ο παππούς του «Ακτορα».

Ο Σταύρος είναι ευαίσθητος νέος και ανθρωπιστής. Δεν αμφισβητεί την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. Θέλει μόνο να την εκσυγχρονίσει. Το μπλέξιμο του ρομαντισμού και του ανθρωπισμού του με τη διατήρηση της κοινωνικής πραγματικότητας καταλήγει σε ένα νέο καπιταλιστή. Εναν καπιταλιστή που αντιδρά στον παλιό τρόπο εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης, αρνείται τη βαρβαρότητα των παλιών καπιταλιστών, αντιλαμβάνεται ότι αυτή η βαρβαρότητα θα έχει ως αποτέλεσμα κοινωνικές συγκρούσεις, που θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Ο Σταύρος εκπροσωπεί τον αστικό εκσυγχρονισμό, που θεωρεί ότι με την παραχώρηση μερικών δικαιωμάτων στους εργάτες θα επέλθει σε μόνιμη βάση η κοινωνική ειρήνη.

Μετά τη σύγκρουση με τον πατέρα του, ο Σταύρος φεύγει. Αν είχε άλλη συνείδηση, ίσως να έμενε για να αφυπνίσει και να βοηθήσει το λαό του. Τέλος, ο Σταύρος αντιπροσωπεύει, με ένα ρομαντισμό, την προσφορά της εργασίας στην κοινωνία: «Χρειαζόμαστε δουλειά, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, δουλειά που να μας μπάσει δύναμη και να μας φέρει την οικονομική προκοπή στη χώρα, που ρέβει σήμερα από τη στασιμότητα και τη σαπίλα. Να, ωραία φιλοδοξία, και, να, στάδιο για να ωφελήσει κανένας την κοινωνία, όχι του παρά και της επίδειξης, μα την κοινωνία της πείνας, που είναι και η πιο μεγάλη».

Η μικρή κόρη του Φιντή, η Αννούλα, που δεν μπορεί να αντέξει τη σκληρότητα του πατέρα της, είναι ένας τύπος παθολογικός. Προτιμά να ζει στα δέντρα, με τα πουλιά και τα λουλούδια. «Ο άρρωστος αυτός ρομαντισμός που μας ανεβάζει στα δέντρα, απομακρύνοντάς μας από τη γης, είναι η πιο καλύτερη υπηρεσία που θα μπορούσαμε να προσφέρουμε στους αστούς» (Κ. Παρορίτης). Η Αννούλα ζει στον κόσμο της. Είναι ένα από τα πολλά παιδιά των αστών, που ζουν με τα λεφτά των γονιών τους και που ποτέ δεν αναρωτήθηκαν πώς βγήκαν αυτά τα λεφτά. Αυτά τα παιδιά έχουν την εντύπωση πως όλα τα παιδιά του κόσμου ζουν όπως κι εκείνα, με νταντάδες και υπηρέτες. Κ έτσι η Αννούλα, με το θάνατο «ανακάλυψε» τον κόσμο.

Τέλος, η γιαγιά. Μια γριά που συμβολίζει το παλιό, το αγαθό σπίτι που έκρυβε κάποτε την ευτυχία.

Η συνέχεια

Ο «Γήταυρος», το πρώτο έργο της ελληνικής σοσιαλιστικής λογοτεχνίας, άνοιξε το δρόμο. Σοσιαλιστική λογοτεχνία, γιατί μπάζει στο προσκήνιο της Ιστορίας το εργατικό κίνημα, έστω και στην αυθόρμητη μορφή του (ξέσπασμα από ένα ατύχημα στο εργοστάσιο - εκεί δε χρειάζεται οργάνωση για να υπάρξει ξέσπασμα).

Η λογοτεχνία και ποίηση «μπολιάζονται» από το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» και τις εργατικές κινητοποιήσεις που αρχίζουν να αναπτύσσονται. Πληθαίνουν τα λογοτεχνικά κείμενα που καταπιάνονται με τα βάσανα της εργατικής τάξης και της αγροτικής φτωχολογιάς. Είναι κείμενα γραμμένα είτε από εργάτες είτε από λογοτέχνες. Λογοτέχνες όχι από εκείνους που περίμεναν την άνοιξη για να τινάξουν την ανθισμένη αμυγδαλιά, ή από τους άλλους που περίμεναν το φθινόπωρο να θαυμάσουν το κίτρινο φύλο να πέφτει, ως το θαύμα της φύσης, αλλά από λογοτέχνες οι οποίοι αναδείκνυαν τις φυσικές και κοινωνικές νομοτέλειες, υπό την επίδραση της νέας για τα ελληνικά δεδομένα επιστημονικής θεωρίας του σοσιαλισμού. Λογοτέχνες, που, όταν ακόμα και ο Ξενόπουλος έγραφε γλυκανάλατα ερωτικά ρομάντζα για τον πόλεμο, εκείνοι προχωρούσαν σε ανοιχτή καταγγελία του πολέμου.

Λογοτέχνες, όπως οι Γκόλφης, Ταγκόπουλος, Καρθαίος, Παρορίτης, Θεοτόκης, Χατζόπουλος, Βουτυράςκλπ. Μα πάνω από όλους ο Κώστας Βάρναλης, που επηρεασμένος από την Οχτωβριανή Επανάσταση με «Το φως που καίει» γίνεται συνοδοιπόρος της εργατικής τάξης. Και, αργότερα, όταν κυριαρχούσε η γενιά του '30 με τους αστικούς έρωτες και τις μηχανορραφίες, κάποιοι ένιωθαν αδύναμοι και άβουλοι, κάποιοι άλλοι, όπως ο Γιάννης Ρίτσος, εμπνεόμενοι από την Οχτωβριανή Επανάσταση και το μαρξισμό, πετούσαν στα μούτρα της κοινωνίας την καταγγελία τους για την κοινωνική αδικία και έμπαιναν μπροστάρηδες στους αγώνες του λαού.

Λογοτέχνες, οι οποίοι καλύπτονται από τα λόγια του Θέμου Κορνάρου: «Ξέρω πού πηγαίνω και τι θέλω. Βρήκα την πόρτα που φέρνει πέρα από τον κατάκλειστο κάμπο, και πάω να συναντήσω το Λαό που μάχεται, και να γίνω ένας από τους πρακτικογράφους των αγώνων του».

Οσο για τους εργάτες που και σήμερα αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα (ώρες εργασίας, εργατικά «ατυχήματα» κλπ.) δε ζητούν «αγάπη» και συμπόνοια, όπως ο γήταυρος. Επιδιώκουν την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας για να υλοποιήσουν τη δική τους ιστορική αποστολή: Την οικοδόμηση της κομμουνιστικής κοινωνίας.

Ηρακλής ΚΑΚΑΒΑΝΗΣ