Ο καπιταλισμός δεν υπάρχει

Posted by 2310net

«Η πιο ωραία πονηριά του διαβόλου είναι να μας πείσει ότι δεν υπάρχει»
Charles Beaudelaire

Από τις μέρες που ξέσπασε η κρίση στις ΗΠΑ μέχρι σήμερα έχουν χυθεί τόνοι μελάνι, έχουν μιλήσει πολλοί, νομπελίστες, κριτικοί, ακαδημαϊκοί, δημοσιογράφοι, αναλυτές, πολιτικοί, επιχειρηματίες, απλοί άνθρωποι. Έχουν πολλοί πει πολλά. Για κρίση χρέους, για αναδιανομή του πλούτου προς τα πάνω, για κρίση δανεισμού, επιτόκια, ομόλογα, σπρεντς, ΑΕΠ, για κινεζοποίηση της οικονομίας, για διάλυση της ευρωζώνης, για νεοφιλελευθερισμό, για σκληρά και μαλακά νομίσματα, για συνομωσίες εβραίων που θέλουν να καταστρέψουν τον κόσμο και άλλα πολλά. Κανείς, ή μάλλον σχεδόν κανείς, δεν έχει ψελλίσει τη λέξη ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ.

Κανείς από τους υποστηρικτές του, ακόμα και τους πιο φανατικούς, δεν τολμά να τον αναφέρει. Θα νόμιζε κανείς πως ο καπιταλισμός δεν υπάρχει! Θα πίστευε κανείς πως έχει ξεπεραστεί από την ιστορία. Αυτό βέβαια είναι κάτι που κάποιοι μεταμοντέρνοι το πιστεύουν πραγματικά. Πιστεύουν ότι ζούμε σε μια μεταβιομηχανική, μετακαπιταλιστική κοινωνία. Το αστείο είναι ότι το πιστεύουν ακράδαντα και με φανατισμό, όταν ακόμα και το ψωμί που αγοράζουν έχει παραχθεί σε εργοστάσιο, έχει συσκευαστεί, έχει μεταφερθεί και έχει πωληθεί σε αυτούς μέσα σε καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης. Αυτοί βέβαια εξακολουθούν να βλέπουν σύμβολα και ανοιχτά κοινωνικά δίκτυα. Όμως ας μην ασχοληθούμε άλλο με αυτούς τώρα. Ας επικεντρωθούμε στον καπιταλισμό που δεν υπάρχει.

Αν πεις σε έναν τραπεζίτη ότι είναι καπιταλιστής θα σου πει «όχι, δεν είμαι», σαν τον Απόστολο Πέτρο, τον μαθητή του Χριστού που τον αρνήθηκε τρις. Αν ρωτήσεις έναν μεγαλοβιομήχανο αν είναι καπιταλιστής θα σου πει ότι είναι αυτοδημιούργητος επιχειρηματίας που συμβάλλει στην οικονομία προσφέροντας δουλεία… συγγνώμη δουλειά σε εκατοντάδες εργαζόμενους. Πάντως καπιταλιστής δεν θα παραδεχθεί πως είναι. Αν πεις σε έναν εφοπλιστή ότι είναι καπιταλιστής θα σου πει ότι είναι πατριώτης που ταξιδεύει με τη σημαία της χώρας στα πέρατα της γης, και ότι οι εργαζόμενοι στα καράβια του είναι τίμιοι και καλοπληρωμένοι. Ο ίδιος, αντί του υποτιμητικού «καπιταλιστής» προτιμά να θεωρεί τον εαυτό του ως ιεραπόστολο του ελληνισμού, και ως τέτοιον απαιτεί (μέσω των ΜΜΕ που συνήθως κατέχει) να τον βλέπουν και όλοι οι άλλοι. Αν πεις σε έναν επιχειρηματία που απασχολεί καμιά 50αριά εργάτες ότι είναι καπιταλιστής θα σου πει ότι δεν βλέπει τον εαυτό του ως καπιταλιστή-αφεντικό, αφού τους εργαζόμενους στην επιχείρησή του τους νοιώθει περισσότερο ως συνεργάτες παρά ως εργάτες. Άλλωστε γι’ αυτό τους πρότεινε να μειώσουν τους μισθούς τους κατά 40%, αφού ο ίδιος δεν θέλει να απολύσει κανέναν.

Αν πεις σε κάποιον πολιτικό ότι είναι αστός και ότι το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι να εξυπηρετήσει τα καπιταλιστικά συμφέροντα, θα αρνηθεί κι αυτός τον καπιταλισμό, όπως οι καλλιτέχνες που αρνούνται το αντιαισθητικό όνομά τους για να κάνουν καριέρα με ένα εύηχο ψευδώνυμο. Θα σου πει ότι δεν είναι καπιταλιστής, αλλά κάποια πράγματα πρέπει να γίνουν. Ίσως σου πει ότι δεν είναι ο καπιταλισμός το πρόβλημα, αλλά ο τρόπος που τον εφαρμόζουμε. Εκεί θα σου φέρει το παράδειγμα της Σουηδίας ή της Νορβηγίας, και θα σου μιλήσει για τον κακό ελληνικό καπιταλισμό, που κόβει τα φτερά της νεολαίας και ακρωτηριάζει την υγιή (λέμε και κανένα αστειάκι να περάσει η ώρα) επιχειρηματικότητα. Στην πιο φιλολαϊκή του εκδοχή θα σου πει ότι δεν φταίει αυτός που είναι καπιταλιστής, αλλά δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική, αφού ο κομμουνισμός καλά τα λέει στα λόγια αλλά δεν μπορεί να εφαρμοστεί. Εκεί θα σου πετάξει και δυο-τρία παραδείγματα κακοδιαχείρισης δημόσιων οργανισμών, θα σου ταυτίσει τον Χ εργατοπατέρα με τον απλό εργάτη και μαζί με τη λογική θα πυροβολήσει την ψυχραιμία σου.

Επομένως έχουμε την τύχη να ζούμε σε ένα κοινωνικο-οικονομικό σύστημα το οποίο δεν ορίζεται ούτε από αυτούς που το ελέγχουν. Είναι τόσο περήφανοι γι’ αυτό ώστε να μην μπορούν να προφέρουν το όνομά του. Σε άλλες εποχές φρόντιζαν να το επαναβαφτίσουν, προσμένοντας την εξιλέωση στα μάτια των καταπιεσμένων. Το βάφτισαν «ελεύθερη οικονομία», «ανοιχτή κοινωνία» και διάφορα τέτοια ευφάνταστα, αρκεί να μην ακούγεται η λέξη καπιταλισμός.

Λογικό. Σε επίπεδο marketing δεν κάνει καλό να στέκεται δίπλα-δίπλα ο καπιταλισμός με τις κρίσεις, τους πολέμους, την αδικία, την φτώχεια και την εξαθλίωση που παράγει. Και είναι πολλά τα παραδείγματα αυτά. Δεν θα ακούσετε ποτέ να μιλά κανένας καπιταλιστής για κρίση του καπιταλισμού. Θα προτιμήσει το «κρίση χρέους» ή «κρίση υποκατανάλωσης». Δεν θα σας πει ποτέ κανείς τις λέξεις «ιμπεριαλιστικός πόλεμος». Αντίθετα θα μιλήσει για «Παγκόσμιο Πόλεμο», «Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας», «Επιχειρήσεις για την υπεράσπιση της δημοκρατίας και της ελευθερίας» και άλλα τέτοια. Δεν θα ακούσετε ποτέ έναν καπιταλιστή να λέει την λέξη κοινωνική τάξη. Θα προτιμήσει να χωρίσει τον κόσμο σε γεωγραφικά διαμερίσματα, φυλετικές διαφορές, έθνη, κράτη, πληθυσμούς. Ποτέ όμως σε κοινωνικές τάξεις.

Μα αυτή η τάση του καπιταλισμού να αποκρύπτεται δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστους και όσους πλήττονται από αυτόν. Σπάνια θα βρεις εργάτη να καταλαβαίνει ότι το καθημερινό του μαρτύριο οφείλεται στον καπιταλισμό. Θεωρεί την δουλεία ευλογία και θα χαρεί αν το αφεντικό του είναι καλό και τίμιο. Θα πιστέψει πως η κρίση δημιουργήθηκε από τους κακούς χειρισμούς της κυβέρνησης και από τους επίορκους κλέφτες. Θα βρει τον εχθρό στο ταλαιπωρημένο πρόσωπο του συναδέλφου του, του μετανάστη.

Όμως την δυνατότητα να εντοπίζει τον καπιταλισμό, να τον «ξεσκεπάζει» και να τον πολεμά, έχασε κι ένα μέρος της Αριστεράς. Αυτό που εξαφάνισε από τις θέσεις και τις τοποθετήσεις του τη λέξη καπιταλισμός, αντικαθιστώντας την ενίοτε με το πιο μοντέρνο «νεοφιλελευθερισμός» λες και ο παλιός φιλελευθερισμός ήταν κάτι καλό στο οποίο αν επιστρέφαμε θα λύναμε τα προβλήματά μας. Αυτό το κομμάτι της Αριστεράς το οποίο αν και θέλει να αυτοπροσδιορίζεται ως ριζοσπαστικό, φαίνεται ότι έχει μεγάλη ικανότητα στο να αφομοιώνει τις βασικές αρχές του καπιταλισμού. Μια από αυτές είναι και η τάση του να «μην υπάρχει».

Στο τέλος μένουν όσοι πολεμάνε τον καπιταλισμό, όσοι συγκρούονται μαζί του να φαίνονται γραφικοί ή παρωχημένοι. Σαν να κυνηγούν κάτι που δεν υπάρχει. Αφού κανείς δεν θέλει να μιλάει και να γράφει για τον καπιταλισμό, αφού ο ίδιος ο καπιταλισμός μας λέει ότι δεν υπάρχει, γιατί να ασχολούμαστε μαζί του; Ας παίξουμε στο παιχνίδι του. Ας υποκριθούμε κι εμείς για μια στιγμή ότι δεν υπάρχει. Ότι τώρα ζούμε απλά μια κρίση χρέους που θα λυθεί με ένα ευρωομόλογο και με την αντικατάσταση της Μέρκελ από κάποιον άλλον. Εντάξει ο Ολάντ μπορεί να μη μας έκατσε, αλλά καλοί ηγέτες υπάρχουν κι αλλού. Δεν θα ήταν πιο βολικό αντί να πολεμάμε τον καπιταλισμό να στριμωχτούμε για να χωρέσουμε όλοι μέσα του; Αφού έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχει, και στο ανύπαρκτο υπάρχει άπειρος χώρος για όλους μας.

Αν στον παραπάνω στίχο του Μπωντλαίρ αντικαταστήσουμε την λέξη διάβολος με την λέξη καπιταλισμός, θα δούμε μια μεγάλη αλήθεια. Ο καπιταλισμός μπορεί να εξαφανίζεται, μπορεί να κρύβεται, μπορεί να αρνείται τον εαυτό του, μπορεί να μετονομάζεται όμως είναι πάντα εδώ. Το να μην τον βλέπουμε είναι πρόβλημα, το να κάνουμε ότι δεν τον βλέπουμε είναι έγκλημα….

ΥΓ

και τωρα;  ΚΚΕ

Πόρνες". Έτοιμες για ........όλα!!!!!!!!

Πόρνες". Έτοιμες για ........όλα!!!!!!!!

 Ο Κουβέλης τα έσπασε με τον Τσίπρα. Ο Παπανδρέου τα έσπασε με τον Βενιζέλο. Ο Δημαράς τα έσπασε με τον Καμμένο.

Ο Καμμένος τα βρίσκει με τον Τσίπρα. 

Ο Βενιζέλος λοξοκοιτάζει Κουβέλη και Τσίπρα, έχοντας ταυτόχρονα «κονέ» με Σαμαρά. 

Ο Παπανδρέου λοξοκοιτάζει Τσίπρα και Κουβέλη. 

Ο Σαμαράς έχει «κονέ» με τον Βενιζέλο αλλά δε λέει «όχι» και σε έναν Παπανδρέου ή Θεοδωράκη. 

Ο Θεοδωράκης είναι έτοιμος για «ναι» σε όλους.

 Και πάει λέγοντας. 

Ενα, έως και χυδαίο, αλισβερίσι πάνω στην κοινή στρατηγική βάση που τους συνδέει όλους τους, αυτό της εξυπηρέτησης των μονοπωλιακών συμφερόντων, με μόνες διαφορές μεταξύ τους τα προτεινόμενα μείγματα διαχείρισης, που όλα προβλέπουν παραπέρα εξαΰλωση εργατικών - λαϊκών δικαιωμάτων και κατακτήσεων. 

Πολιτισμός και Αισθητική στο Σοσιαλισμό Από την εμπειρία της ΕΣΣΔ

Πολιτισμός και Αισθητική στο Σοσιαλισμό

Από την εμπειρία της ΕΣΣΔ

Ο βασικός οικονομικός νόμος του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής συμπεριλαμβάνει τη συνειδητή σχεδιασμένη και διευρυνόμενη ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών.¹ Στα πλαίσια αυτού του σχεδιασμού προκύπτει η σχεδιασμένη κατανομή της εργατικής δύναμης και των μέσων παραγωγής, άρα και η σχεδιασμένη κατανομή του κοινωνικού προϊόντος.² Το μέρος του κοινωνικού προϊόντος που αφορά την Παιδεία ήδη στο σοσιαλισμό διανέμεται ανάλογα με τις ανάγκες.³ Η ικανοποίηση των διερυνόμενων αναγκών, το κοινωνικό προϊόν που αφορά την Παιδεία και η ίδια η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων αποτελούν υλικές προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση της «πολιτιστικής επανάστασης». Αυτή η επανάσταση ξεκινάει στο σοσιαλισμό, αφού μόνο τότε αρχίζουν να εκπληρώνονται οι υλικές της προϋποθέσεις. Η εκτίμηση για την πορεία της στον απολογισμό του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ είναι θετική⁴. Ο Β. Ι. Λένιν επεξεργάστηκε την θεωρία αυτή σε μία σειρά από έργα του και τόνισε την εξάρτηση αλλά και την αλληλεπίδραση της πολιτιστικής προόδου με την περαιτέρω ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης και της εργατικής δύναμης (τις σωματικές και πνευματικές ικανότητες του ανθρώπου).
Εδώ τίθεται ένα επιπλέον ζήτημα που αφορά την επί της ουσίας αμφίδρομη σχέση μεταξύ πνευματικής ανάγκης και πνευματικής παραγωγής στην περίοδο της δικτατορίας του προλεταριάτου. «Η ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου ως παραγωγικής δύναμης στην οικοδομούμενη νέου τύπου κοινωνία, και των κομμουνιστικών σχέσεων [...] είναι σχέση αμφίδρομη. Ανάλογα με την ιστορική φάση, αποκτά προτεραιότητα η μία ή η άλλη πλευρά της» . Η αναγκαιότητα για περαιτέρω ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων η οποία εκπληρώνεται μέσω του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής, απαιτεί τον κεντρικό σχεδιασμό σε όλα τα επίπεδα. Ο σχεδιασμός απαιτεί την άνοδο της κομμουνιστικής συνείδησης. «Η άνοδος της κομμουνιστικής συνείδησης των μαζών της εργατικής τάξης καθορίζεται πρώτα απ' όλα από την ενίσχυση των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής και από το επίπεδο της εργατικής συμμετοχής με την καθοδήγηση του ΚΚ»^6.
Δεδομένων των παραπάνω, προκύπτει επιπλέον η ανάγκη να εξεταστούν στο σύνολό τους η πολιτική για την πολιτιστική δουλειά, η κατεύθυνση της επιστήμης της Αισθητικής (από την Ακαδημία Επιστημών), και η ίδια η παραγωγή του πολιτιστικού και καλλιτεχνικού έργου. Πρέπει να εξεταστούν σαν μέρος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, σε σχέση με τις θεωρητικές διαμάχες στην οικονομία, αλλά και με ποιες κατευθύνσεις επικράτησαν. Η αξία του καλλιτεχνικού έργου που παράχθηκε στην 70χρονη πορεία της ΕΣΣΔ σαν αποτέλεσμα του σχεδιασμού που προαναφέρθηκε, είναι αδιαμφισβήτητη. Η επιρροή που είχε στην παγκόσμια παραγωγή καλλιτεχνικού έργου είναι τεράστια και πολυσύνθετη.
Παρ' όλα αυτά, μετά τις πρώτες δεκαετίες σοσιαλιστικής οικοδόμησης, στη φιλολογία σε ζητήματα αισθητικής και τέχνης που κυριάρχησε, παρατηρείται ασυνέπεια όσο αφορά τη θεωρητική αντιμετώπιση των εννοιών, και ασυνέπεια μεταξύ της αισθητικής θεωρίας και της πολιτικής σε ζητήματα τέχνης. Η ασάφεια με την οποία αντιμετωπίζεται η αισθητική σχέση, η αισθητική εμπειρία, ο ορισμός της Αισθητικής και της Τέχνης από την Ακαδημία Επιστημών, οφείλεται στην απομάκρυνση από τις αρχές του διαλεκτικού υλισμού και την μαρξιστική θεωρία της Αντανάκλασης. Το ζήτημα της ορθής θεμελίωσης των βασικών φιλοσοφικών εννοιών σε σχέση με την κατεύθυνση της επιστήμης στη θεωρία και την πράξη, είναι ανάλογα σημαντικό με το ζήτημα του ορισμού της Πολιτικής Οικονομίας και των επιπτώσεων από τις λανθασμένες κατευθύνσεις που επικράτησαν.
Η λέξη «αισθητικό» χρησιμοποιείται με πολλά διαφορετικά νοήματα. Η «Τέχνη» τείνει να ορίζεται σαν μία μορφή (αισθητικής) συνείδησης, η οποία περιστασιακά έχει διάφορους ρόλους, ενώ τείνει να αντιμετωπίζεται σαν μία ιστορική κατηγορία της οποίας η αναγκαιότητα έγκειται στη μεταφορά (αισθητικών) δεδομένων (από το δημιουργό στον δέκτη), σαν μία ειδική (αισθητική) σχέση επικοινωνίας. Η αμφίδρομη σχέση μεταξύ της ολόπλευρης ανάπτυξης του ανθρώπου στην οικοδομούμενη νέου τύπου κοινωνία και των κομμουνιστικών σχέσεων⁷, δεν έχει ληφθεί υπόψη στην κατεύθυνση της Αισθητικής που κυριάρχησε στην ΕΣΣΔ. Αυτό συμβαίνει ακριβώς λόγω της διαστρέβλωσης της θεωρίας της Αντανάκλασης.
Οι Μαρξ - Ενγκελς, αναφερόμενοι στη συνείδηση περιγράφουν αυτή τη σχέση. «Ο τρόπος που οι άνθρωποι παράγουν τα μέσα της ύπαρξής τους εξαρτάται πρώτα - πρώτα από τη φύση, από τα μέσα διαβίωσης που βρήκαν έτοιμα και που οφείλουν να αναπαράγουν. Ομως, δεν πρέπει να αντικρίσουμε αυτό τον τρόπο παραγωγής μόνο από αυτή την άποψη, δηλαδή ότι η είναι η αναπαραγωγή της φυσικής ύπαρξης των ατόμων. Απεναντίας αυτός αποτελεί ήδη έναν καθορισμένο τρόπο της δραστηριότητας αυτών των ατόμων, έναν καθορισμένο τρόπο εκδήλωσης της ζωής τους, έναν καθορισμένο τρόπο ζωής. Ο τρόπος που τα άτομα εξωτερικεύουν τη ζωή τους καθορίζει με πολλή ακρίβεια αυτό που είναι. Αυτό που είναι συμπίπτει λοιπόν με την παραγωγή τους, τόσο με εκείνο που παράγουν, όσο και με τον τρόπο που το παράγουν»^8. Αυτός ο ισχυρισμός βρίσκει εφαρμογή και στο επίπεδο της πνευματικής και καλλιτεχνικής παραγωγής και οδηγεί σε συγκεκριμένες θεωρήσεις των παραπάνω εννοιών. «Η παραγωγή των ιδεών, των παραστάσεων και της συνείδησης είναι πρώτα - πρώτα άμεσα και εσώτερα δεμένη με την υλική δραστηριότητα και τις υλικές σχέσεις των ανθρώπων, είναι η γλώσσα της πραγματικής ζωής. Οι παραστάσεις, η σκέψη, οι πνευματικές σχέσεις των ανθρώπων εμφανίζονται κι εδώ σαν άμεση απόρροια της υλικής τους συμπεριφοράς. Το ίδιο γίνεται και με την πνευματική παραγωγή [...]»⁹. Αρα, η πνευματική παραγωγή είναι άμεση απόρροια της υλικής παραγωγής, του βαθμού εξέλιξης των παραγωγικών δυνάμεων και των εκάστοτε σχέσεων παραγωγής.
Το καλλιτεχνικό έργο πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν μέρος της πνευματικής παραγωγής, σαν αντανάκλαση του τρόπου ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων που συνθέτουν τον εκάστοτε πολιτισμό άρα και τον πολιτισμό του σοσιαλισμού. Προϋπόθεση της προοδευτικής πνευματικής παραγωγής είναι ακριβώς ο βαθμός συνειδητοποίησης και συμμετοχής, η άνοδος της κομμουνιστικής συνείδησης, και άρα η ανάπτυξη των κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής με την καθοδήγηση του ΚΚ. Παραβλέποντας ή υποτιμώντας αυτήν την πλευρά της αμφίδρομης σχέσης κινδυνεύουμε να θεωρήσουμε τα ζητήματα εποικοδομήματος χωριστά από την υλική τους βάση, πράγμα που συνέβη στις θεωρίες που επικράτησαν από ένα σημείο και μετά στην ΕΣΣΔ. Το αποτέλεσμα των ασυνεπών κατευθύνσεων φαίνεται και στην έλλειψη ουσιαστικής κριτικής στις αστικές αισθητικές θεωρίες της εποχής και στην αδυναμία εμβάθυνσης της πολεμικής στην καλλιτεχνική παραγωγή του δυτικού κόσμου. Αν το ζήτημα αυτό ξεκαθαριστεί και βρει εφαρμογή σε επίπεδο σχεδιασμού, επαναθέτει τα κριτήρια της προοδευτικότητας της πνευματικής παραγωγής και του έργου τέχνης με βάση τη θεωρία της αντανάκλασης. Ετσι καταρρίπτονται τα κριτήρια επιφανειακής ρεαλιστικότητας και μορφικής επιτήδευσης. Υπάρχουν φαινόμενα έργων τέχνης στην ΕΣΣΔ, τα οποία μέσα σε μία επιτηδευμένη «θεματική ενότητα» αποξενώνεται το περιεχόμενο ή μέσα σε διθύραμβους «επαναστατικότητας» κρύβονται τα πιο αντιδραστικά και επικίνδυνα περιεχόμενα.
Οι ασυνεπείς αυτές φιλοσοφικές θεωρήσεις δεν απέχουν πολύ από εκείνες που έχουν επικρατήσει στην αστική επιστημολογία των τελευταίων δεκαετιών. Η πολεμική σε αυτές επιβάλλεται να γίνει σε επίπεδο μεθοδολογίας. Ο θετικισμός και μεταφυσική πρέπει να αντιπαλευτούν σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο. Να αποκαλυφθεί ο αντιδραστικός χαρακτήρας της «επαναστατικότητας» του Μπογκντάνοφ (που επικράτησε) και του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού» του Γκόρκι (που δεν είχε καν τις προϋποθέσεις να εφαρμοστεί). Ο Λένιν (στον Υλισμό και Εμπειριοκριτικισμό), ο Στάλιν (σε θεωρητικά κείμενα και στην αλληλογραφία του με καλλιτέχνες) και ο Ε. Ιλιένκοφ έχουν ήδη ασχοληθεί με κάποιες από τις σημαντικότερες πλευρές του ζητήματος. Οι Θέσεις για το Σοσιαλισμό για το 18ο Συνέδριο δίνουν το πάτημα για συνεπή επαναπροσέγγιση της θεωρίας της αντανάκλασης με δεδομένη την αμφίδρομη σχέση στο σοσιαλισμό που προαναφέρθηκε, και ουσιαστική κριτική σε επιστημολογικές θεωρίες που αφορούν ζητήματα εποικοδομήματος.
Σημειώσεις:
1 Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το Σοσιαλισμό γιο το 18ο συνέδριο, Σελ. 8
2 ό.π., Σελ.9
3 ό.π., Σελ.9
4 Στάλιν Ι. Β.: Απαντα τ. 14, Εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Σελ.407
5 Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το Σοσιαλισμό για το 18ο Συνέδριο, Σελ. 10
6 ό.π., Σελ.25
7 ό.π., Σελ. 10
8 Μαρξ Κ. - Ενγκελς Φ.: Η Γερμανική Ιδεολογία, Εκδ. Αναγνωστίδη, Σελ. 12
9 ό.π., Σελ. 17 - 18

Ενα τραγούδι, δύο θρύλοι

Οταν ένας μουσικός από την Οκλαχόμα ύμνησε μια σνάιπερ από την ΕΣΣΔ

Ο Γούντι Γκάθρι με την αχώριστη κιθάρα του. Διακρίνεται η επιγραφή: «Αυτή η μηχανή σκοτώνει φασίστες»

Το 1946, ένα χρόνο μετά τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ηχογραφείται στις ΗΠΑ ένα τραγούδι με τον «παράξενο» τίτλο «Μις Παβλιτσένκο». Είχε γραφτεί και τραγουδηθεί από το δημιουργό του μερικά χρόνια πριν, το 1942. «Ενώνοντας» για πάντα δύο θρύλους: Τον συνθέτη του, Γούντι Γκάθρι - τον σπουδαίο Αμερικανό κομμουνιστή τραγουδοποιό και συγγραφέα, «φωνή» της εργατικής τάξης των ΗΠΑ, εκ των θεμελιωτών της «φολκ» και της «κάντρι» μουσικής και «δάσκαλο» μιας ολόκληρης γενιάς μουσικών που «σφράγισαν» με το έργο τους τη ροκ και τα μπλουζ - και την Λιουντμίλα Παβλιτσένκο, τη σπουδαιότερη γυναίκα «σνάιπερ» (σ.σ. ελεύθερος σκοπευτής) του Κόκκινου Στρατού.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 65 χρόνων από την Αντιφασιστική Νίκη, αλλά, περισσότερο, λόγω της κλιμακούμενης αντικομμουνιστικής, αντισοβιετικής προπαγανδιστικής υστερίας, αξίζει να αναδείξουμε την ιστορία αυτού του τραγουδιού. Και μαζί της, ένα από τα λιγότερο γνωστά, αλλά με διαχρονική σημασία «μικρά» κεφάλαια του πολέμου.

Οι... «309»

Ιούνης του 1941. Η ναζιστική πολεμική μηχανή ξεκινά την επίθεσή της στην ΕΣΣΔ. Στον βασικό της στόχο. Στον κύριο λόγο της ύπαρξής της. Είναι η αρχή της τιτάνιας υπεράσπισης της σοσιαλιστικής πατρίδας που σε λίγο θα αναπτέρωνε το ηθικό των λαών και λίγα χρόνια μετά θα τους απελευθέρωνε, τσακίζοντας το φασισμό μέσα στη «φωλιά» του.

Η Λιουντμίλα Παβλιτσένκο με το αχώριστο τουφέκι της. Θα μπορούσε να έχει ακριβώς την ίδια επιγραφή με την κιθάρα του Γκάρθι...

Στο μέτωπο του Βόρειου Καύκασου, στο 54ο Τάγμα Σκοπευτών της 25ης Μεραρχίας Σκοπευτών «Τσαπάγιεφ» του Κόκκινου Στρατού, αποτελούμενο από άντρες και γυναίκες ειδικά εκπαιδευμένους σνάιπερ, μάχεται μια 25χρονη κοπέλα που ο πόλεμος την «πέτυχε» στη διπλωματική της πρακτική στο ιστορικό τμήμα του Πανεπιστημίου του Κιέβου. Η Λιουντμίλα Μιχαήλοβνα Παβλιτσένκο δεν το σκέφτηκε δεύτερη φορά. Πηγαίνει εθελοντικά στο μέτωπο. Χωρίς φυσικά να γνωρίζει το πώς θα εξελίσσονταν οι φοιτητικές επιδόσεις της στην αθλητική σκοποβολή...
Το Τάγμα δίνει λυσσαλέες μάχες στη Μολδαβία, το νότο της Ουκρανίας, υπερασπίζεται την Οδησσό και τη Σεβαστούπολη. Εκεί, οι σνάιπερ του 54ου Τάγματος δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους επί 250 μέρες και νύχτες μαχών. Εκεί, η Λιουντμίλα θα αρχίζει να σπάει συνεχόμενα «ρεκόρ»: Μέχρι και τον Ιούλη του 1942, με το ειδικά για ελεύθερους σκοπευτές τυφέκιό της, εξολόθρευσε 309 χιτλερικούς, μεταξύ των οποίων 36 σνάιπερ του εχθρού!
Η δράση της στο μέτωπο διακόπτεται λόγω τραυματισμού. Το όνομά της όμως είναι ήδη θρυλικό μεταξύ των συμμαχητών της. Και όχι μόνο. Η φήμη της περνά τον Ατλαντικό και βρίσκει γόνιμο έδαφος σε μια Αμερική που εκείνη την εποχή, και για λόγους που δεν είναι του παρόντος, η πάλη του Κόκκινου Στρατού αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού. Η Λιουντμίλα, παρασημοφορημένη, αναλαμβάνει την εκπαίδευση νέων σνάιπερ, αποκαλύπτοντας και το ταλέντο της σε αυτόν τον τομέα.
Το καλοκαίρι του 1942 ακολουθεί την επίσημη σοβιετική αποστολή στις ΗΠΑ και τον Καναδά. Ο αμερικανικός λαός τους επιφυλάσσει υποδοχή ηρώων. Στο Τορόντο, χιλιάδες Καναδοί την υποδέχονται. Η Λιουντμίλα μιλά σε πανεπιστήμια και διάφορους οργανισμούς και συναντιέται με τον πρόεδρο Ρούσβελτ. Σε ειδική τελετή τής δίνεται ως δώρο ένα πιστόλι «κολτ», ενώ στον Καναδά τής χαρίζουν μια καραμπίνα «Ουίντσέστερ».
Το 1942, ο Γούντι Γκάθρι είναι ήδη κι αυτός θρύλος στην εργατική τάξη των ΗΠΑ. Μέλος του ΚΚ ΗΠΑ από το 1936 - «το καλύτερο πράγμα που έκανα το 1936 ήταν η ένταξή μου στο Κομμουνιστικό Κόμμα», έλεγε - ο μουσικός από την Οκλαχόμα που με την κιθάρα του, στην οποία είχε γράψει την επιγραφή «αυτή η μηχανή σκοτώνει φασίστες», τραγουδούσε τα βάσανα αλλά και την ελπίδα και τους αγώνες των εργατών και των φτωχών αγροτών της χώρας του, ο Γκάρθι έχει ήδη «σφραγίσει» και τη μουσική ιστορία των ΗΠΑ.
Ο θρύλος του είχε αρχίσει να σχηματίζεται από τις αρχές της 10ετίας του '30, όταν με την κιθάρα του ακολούθησε τους «Οκις», τις ατέλειωτες «ορδές» των εξαθλιωμένων από το οικονομικό «κραχ» και την ξηρασία, φτωχούς εργάτες και αγρότες που με κάθε μέσο έφευγαν από την Οκλαχόμα προς την Καλιφόρνια για να βρουν δουλειά. Ηταν η εποχή που κατέληξε σε σπουδαία τραγούδια, με τον πλέον γνωστό το «This Land Is Your Land» (σσ. «Αυτή η γη είναι η δική σου γη», 1940). Η ένταξή του στο κομμουνιστικό κίνημα ήταν το επόμενο, εύλογο, στάδιο. Και το πόσο συνειδητή ήταν προκύπτει και από τα 174 κείμενά του στη δική του στήλη στο δημοσιογραφικό όργανο του ΚΚ ΗΠΑ «The Daily Worker».

Η «Μις Παβλιτσένκο»

Φυσικά, ενθουσιάζεται κι αυτός από την επίσκεψη της σοβιετικής αποστολής και ειδικά από τη νεαρή σνάιπερ. Χωρίς να συναντηθεί ποτέ με την Λιουντμίλα γράφει προς τιμήν της το «Μις Παβλιτσένκο» (σ.σ. η ελεύθερη μετάφραση είναι από τα ρωσικά):
«Μις Παβλιτσένκο, η δόξα της είναι γνωστή/ Η Ρωσία είναι η χώρα σου, ο αγώνας είναι το παιχνίδι σου/ Ολος ο κόσμος θα την αγαπήσει στους χρόνους που θα έρθουν/ Για το ότι πάνω από τρεις εκατοντάδες ναζί έπεσαν από το όπλο της/ Μις Παβλιτσένκο, η δόξα της είναι γνωστή/ Το χαμόγελό σου λάμπει, σαν πρωινός ήλιος/ Αλλά πάνω από τρεις εκατοντάδες ναζιστικά σκυλιά έπεσαν από το όπλο σου/ Στα βουνά και τις πεδιάδες πηδούσες σαν ελάφι/ Κάτω από τα μεγάλα δέντρα, μη γνωρίζοντας φόβο/ Ανεβάζεις την κάνη και πέφτει ο Χανς/ Και πάνω από τρεις εκατοντάδες ναζιστικά σκυλιά πέφτουν από το όπλο σου/ Στην κάψα του καλοκαιριού, στον παγωμένο, χιονισμένο χειμώνα/ Με κάθε καιρό ξετρυπώνεις τον εχθρό/ Ο κόσμος θα αγαπήσει το γλυκό σου πρόσωπο, όπως κι εγώ/ Κι όμως, πάνω από τρεις εκατοντάδες ναζιστικά σκυλιά έπεσαν από το όπλο σου/ Δεν θα 'θελα να πέσω με αλεξίπτωτο στη χώρα σας, σαν εχθρός/ Ετσι όπως ο Σοβιετικός λαός τόσο άγρια αντιμετωπίζει τους κατακτητές/ Δεν θα ευχόμουν να έβρισκα το τέλος μου, νεκρός από τα χέρια μιας τόσο όμορφης κοπέλας/ Αν το όνομά της ήταν Παβλιτσένκο, και το δικό μου... τριακοσιοστός πρώτος/» (σ.σ. ίσως ο Γκάθρι να μην γνώριζε τον πραγματικό αριθμό... εκτός αν δεν του «έβγαινε» ο στίχος. Αλλά προφανώς αυτό λίγη σημασία έχει...).
Ο Γούντι Γκάθρι πέρασε στην ιστορία της μουσικής και στην καρδιά της εργατικής τάξης. Εφυγε από τη ζωή το 1967, στα 55 του χρόνια (γεν. 1912) από ασθένεια που πλήττει το νευρικό σύστημα και από την οποία είχε χάσει και τη μητέρα του. Αφησε πίσω του οχτώ παιδιά από τρεις συζύγους και πάνω από 1.000 τραγούδια, ανάμεσά τους και πολλά για παιδιά. Δημιουργοί όπως ο Μπομπ Ντύλαν τον θεωρούν δάσκαλό τους. Τα τραγούδια του θα βρίσκονται για πάντα στα χείλη των εκμεταλλευομένων.
Η Λιουντμίλα Παβλιτσένκο ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο Πανεπιστήμιο του Κιέβου και εργάστηκε ως επιστημονικός σύμβουλος στο πολεμικό ναυτικό της πατρίδας της με το βαθμό του λοχαγού. Ανάμεσα στις πολλές διακρίσεις της συγκαταλέγονται δύο Μετάλλια «Λένιν». Ανέπτυξε μεγάλη κοινωνική δράση. Εφυγε από τη ζωή το 1974, στα 58 της χρόνια (γεν. 1916).
Το τραγούδι που ένωσε αυτούς τους δύο θρύλους, είναι πάντα εδώ...

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ

Εξασφαλισμένο δικαίωμα

«Το "μυστικό"; Δεν υπάρχει κανένα μυστικό. Οι επιτυχίες και οι διακρίσεις μας οφείλονται στο χαρακτήρα του αθλητικού μας κινήματος. Στη μαζικότητα, την οργάνωση και την υποστήριξη με όλα τα μέσα από το κράτος. Για κάθε νέο από κάθε γωνιά της χώρας μας είναι προσιτή η συμμετοχή του σε όποιο άθλημα τον ενδιαφέρει. Μπορεί να προσπαθήσει, ν' αποδείξει τις ξεχωριστές αρετές, τις ικανότητές του. Κανείς δεν τον εμποδίζει. Επειτα από τη σχολική περίοδο κάθε νέος ασχολείται μεθοδικά με τον αθλητισμό» (Σεργκέι Μπούμκα, 1986 περιοδικό "ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ").

Ενας από τους πλέον πετυχημένους και προβεβλημένους αθλητές στην Ιστορία, μέσα σε μερικές γραμμές, περιέγραψε τη στρατηγική και την πολιτική της Σοβιετικής Ενωσης, στον τομέα του αθλητισμού. Η Οχτωβριανή Επανάσταση αποτέλεσε την απαρχή μιας νέας, υπέρ της πλειοψηφίας των πολιτών και όχι μιας κατέχουσας μειοψηφίας, σελίδας και στον αθλητισμό. Βασισμένη στη μαρξιστική - λενινιστική θεωρία και με την καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος, η εργατική τάξη της Σοβιετικής Ενωσης δημιούργησε τις συνθήκες ώστε οι πολίτες της χώρας πραγματικά να απολαμβάνουν το δικαίωμά τους στην άθληση.

Από προνόμιο μιας ελίτ, λαϊκό δικαίωμα

Ομάδα χόκεϊ

Στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα έκαναν την εμφάνισή τους γυμναστικές σχολές, αθλητικές λέσχες και σύλλογοι στην Πετρούπολη, στη Μόσχα, στο Κίεβο και σ' άλλες πόλεις της Ρωσίας. Κατά κανόνα, οι αθλητικές λέσχες και οι σύλλογοι ιδρύονταν και χρηματοδοτούνταν από εκπροσώπους της αστικής τάξης και των ευγενών και η συμμετοχή της σπουδάζουσας και εργαζόμενης νεολαίας σ' αυτούς ήταν εξαιρετικά περιορισμένη. Το 1914 υπήρχαν στη Ρωσία 1.200 αθλητικές ενώσεις σε 332 πόλεις και κωμοπόλεις με περίπου 45.000 μέλη, που προέρχονταν βασικά από τις προνομιούχες τάξεις.
Η Οχτωβριανή Επανάσταση ανέτρεψε και αυτή τη - σε βάρος της πλειοψηφίας - πραγματικότητα. Η φυσική αγωγή και ο αθλητισμός από υπόθεση των λίγων έγινε δικαίωμα των πολλών. Ο Καρλ Μαρξ επισημαίνει ότι η ολόπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας περνάει μέσα από μια διαπαιδαγώγηση, της οποίας συστατικό στοιχείο είναι η αθλητική εκπαίδευση. Μαρξ και Ενγκελς διατύπωσαν την άποψη ότι «με την παραγωγική εργασία, την πνευματική καλλιέργεια, τις σωματικές ασκήσεις και την τεχνική μόρφωση, το προλεταριάτο μπορεί ν' ανέβει σε πολύ ψηλότερα επίπεδα από την αριστοκρατία και την αστική τάξη».
Μέσω (και) της φυσικής αγωγής και του αθλητισμού, το ΚΚΣΕ και τα πρωτοπόρα τμήματα της εργατικής τάξης, υλοποιούσαν βασικά άρθρα του Συντάγματος της Σοβιετικής Ενωσης. Η εξασφάλιση, στην πλειοψηφία, του δικαιώματος στη φυσική αγωγή και τον αθλητισμό, συντελούσε στην ικανοποίηση των υλικών και πνευματικών αναγκών του ανθρώπου (άρθρο 15), διεύρυνε τις υπαρκτές δυνατότητες ν' αξιοποιήσουν οι πολίτες τις δημιουργικές τους δυνάμεις, τις ικανότητες και τα χαρίσματά τους, για ν' αναπτύξουν ολόπλευρα την προσωπικότητά τους (άρθρο 20).

Η ομάδα της ενόργανης γυμναστικής της ΕΣΣΔ στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μόσχας

Επίσης βασική αρχή της μαρξιστικής - λενινιστικής θεωρίας είναι πως «κριτήριο επιβεβαίωσης της ορθότητας κάθε θεωρίας είναι η πράξη». Για το ΚΚΣΕ και την εργατική τάξη της Σοβιετικής Ενωσης, λοιπόν, το καθήκον ήταν να μετουσιώσουν τη θεωρία σε πράξη.

Διοικητική δομή

Το 1918 η διεύθυνση της φυσικής αγωγής των εργαζομένων ανατέθηκε στη Διοίκηση της Γενικής Στρατιωτικής Εκπαίδευσης και το 1920 συγκροτήθηκε το Ανώτατο Συμβούλιο Φυσικής Αγωγής (ΑΣΦΑ). Το 1923 ιδρύθηκαν αυτοτελή ΑΣΦΑ στην Πανενωσιακή Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή και στις Δημοκρατίες της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας, της Υπερκαυκασίας και της Κεντρικής Ασίας. Το 1930 έγινε το ΑΣΦΑ της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΣΣΔ, που το 1936 μετατράπηκε σε Πανενωσιακή Επιτροπή Φυσικής Αγωγής του Συμβουλίου Λαϊκών Επιτρόπων (κυβέρνηση) της ΕΣΣΔ με τα αντίστοιχα τοπικά όργανα. Από το 1954 η επιτροπή αυτή ονομάστηκε Επιτροπή Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Υπουργικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ.
Το 1959 σχηματίστηκε η Ενωση Αθλητικών Συλλόγων και Οργανώσεων της ΕΣΣΔ, η οποία το 1968 μετασχηματίστηκε σε Ενωσιακή Επιτροπή Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Υπουργικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ. Ηταν επιφορτισμένη με όλα τα δικαιώματα καθοδήγησης της δουλιάς στον τομέα της σωματικής αγωγής και του αθλητισμού. Κρατικά όργανα διεύθυνσης της δραστηριότητας στον τομέα της φυσικής αγωγής και του αθλητισμού υπήρχαν στα υπουργεία της ανώτατης και μέσης ειδικής εκπαίδευσης, της Παιδείας, της Αμυνας κ.α.
Η Επιτροπή Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Υπουργικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ και τα τοπικά όργανά της είχαν ποικίλες αρμοδιότητες. Καθοδηγούσαν τη δραστηριότητα ανάπτυξης της σωματικής αγωγής στη χώρα, οργάνωναν αθλητικές εκδηλώσεις, την κατάρτιση και αξιοποίηση των στελεχών, συντόνιζαν την παραγωγή και την κατανομή του αθλητικού εξοπλισμού, ασκούσαν την επιστημονική μεθοδολογική καθοδήγηση της σωματικής αγωγής και του πληθυσμού, διατηρούσαν τις διεθνείς αθλητικές σχέσεις και συντόνιζαν τη δουλιά των κοινωνικών οργανώσεων στον τομέα της φυσικής αγωγής και του αθλητισμού.
Η συστηματική ενασχόληση με τον αθλητισμό γινόταν είτε σε υποχρεωτική είτε σε εθελοντική βάση. Η φυσική αγωγή και ο αθλητισμός ήταν υποχρεωτικά για τους μαθητές όλων των σχολείων, των επαγγελματικών και τεχνικών σχολών, των μέσων ειδικών και των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, για τους άνδρες των Ενόπλων Δυνάμεων της ΕΣΣΔ, της Αστυνομίας και ορισμένων άλλων οργανισμών.
Στις επιχειρήσεις, στις υπηρεσίες και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα οργανώνονταν γυμναστικές ασκήσεις και μεσολαβούσαν αθλητικά διαλείμματα, που υπολογίζονταν σαν τμήμα του εργάσιμου χρόνου. Οσοι επιθυμούσαν ν' ασχοληθούν συστηματικά με τον αθλητισμό και τη γυμναστική - κατά τον ελεύθερο χρόνο τους - πήγαιναν στις προπονήσεις, παρακολουθούσαν μαθήματα και έπαιρναν μέρος στους αθλητικούς αγώνες.
Αυτή η μαζική αθλητική προσπάθεια για τη βελτίωση της υγείας γινόταν από τις οργανώσεις σωματικής αγωγής και αθλητισμού των συνδικάτων, ορισμένων υπουργείων και υπηρεσιών και από την ΝΤΟΣΑΑΦ (ερασιτεχνικός αθλητικός σύλλογος του Στρατού και του Στόλου) της ΕΣΣΔ. Το 1976, υπήρχαν 39 οργανώσεις αυτού του τύπου: 9 πανενωσιακές (ερασιτεχνικοί αθλητικοί σύλλογοι των συνδικάτων «Μπουρεβέστνικ», «Βόντνικ», «Ζενίτ», «Λοκομοτίφ» και «Σπαρτάκ», οι σύλλογοι διαφόρων υπηρεσιών «Ντιναμό» και «Τρουντοβίε ρεζέρβι), η οργάνωση γυμναστικής και αθλητισμού των Ενόπλων Δυνάμεων της ΕΣΣΔ και 30 οργανώσεις σε επίπεδο Δημοκρατίας (σε κάθε Ενωσιακή Δημοκρατία από μια συνδικαλιστική αθλητική οργάνωση και μια αγροτική, που εξυπηρετούσαν τον πληθυσμό).
Τη διοίκηση των οργανώσεων φυσικής αγωγής και αθλητισμού ασκούσαν τα κεντρικά, περιφερειακά και κλαδικά συμβούλια των αθλητικών συλλόγων, η ΚΕ του ΝΤΟΣΑΑΦ της ΕΣΣΔ και οι τοπικές επιτροπές του, η Επιτροπή αθλητισμού του Υπουργείου Αμυνας της ΕΣΣΔ και οι Επιτροπές αθλητισμού των στρατιωτικών διοικήσεων και του στόλου. Τη δουλιά των αθλητικών οργανώσεων των συνδικάτων συντόνιζαν το Αθλητικό Πανενωσιακό Συμβούλιο των συνδικάτων, ενώ των αγροτικών οργανώσεων, το Κεντρικό Συμβούλιο των αγροτικών αθλητικών συλλόγων.
Τη διοίκηση του τεχνικού αθλητισμού είχε η ΚΕ της ΝΤΟΣΑΑΦ της ΕΣΣΔ, του τουρισμού και του αθλητικού προσανατολισμού το Κεντρικό Συμβούλιο τουρισμού και εκδρομών του ΠΚΣΣ (Πανενωσιακό Κεντρικό Συμβούλιο Συνδικάτων). Με την Επιτροπή αθλητισμού της ΕΣΣΔ και την ΚΕ της ΝΤΟΣΑΑΦ συνεργάζονταν στενά τα αιρετά όργανα του αθλητικού κινήματος, δηλ. η Ολυμπιακή Επιτροπή, η Αθλητική Ομοσπονδία, η Ομοσπονδία Αθλητικού Τύπου, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση κ.ά.
Στις επιχειρήσεις, τα κολχόζ, τα σοβχόζ, τις διάφορες υπηρεσίες και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, οι αθλητικοί σύλλογοι δημιουργούσαν ομάδες φυσικής αγωγής (το 1976 υπήρχαν περίπου 219.000), αθλητικές λέσχες (περίπου 1.500). Το ίδιο και στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, στις μεγάλες επιχειρήσεις, στα εργοτάξια κλπ.
ΠΗΓΕΣ:
1. «Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια»
2. «Αθλητισμός, Πολιτική και Ιδεολογία» (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»)
3. Περιοδικό ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ.

Ακρογωνιαίος λίθος ο μαζικός χαρακτήρας

«Το Κομμουνιστικό Κόμμα και η κυβέρνηση της χώρας μου επιμένουν στην καθημερινή βελτίωση της ποιότητας ζωής. Σ' αυτό σημαντική βοήθεια προσφέρει ο αθλητισμός» («ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ», 6/6/1982).
Με τα λόγια αυτά περιέγραψε ο Αλεξάντερ Ντιτιάτιν¹, ένας από τους σημαντικότερους αθλητές στην Ιστορία, δύο καθημερινές πραγματικότητες στην ΕΣΣΔ.
Η δήλωσή του αποτελεί μια ακόμα περιεκτική περιγραφή της βασικής φιλοσοφίας - σε κυβέρνηση, συνδικαλιστικούς και μαζικούς φορείς - στη Σοβιετική Ενωση πως η δράση στον τομέα της Φυσικής Αγωγής και του Αθλητισμού ήταν κοινωνικά ωφέλιμη δραστηριότητα. Αφ' ενός, γιατί εξασφάλιζε την υγεία των πολιτών. Αφ' ετέρου, γιατί συντελούσε στη διαμόρφωση θετικών χαρακτήρων και τη σωστή κοινωνικοποίηση.
Η πολιτική του ΚΚΣΕ και του σοβιετικού σοσιαλιστικού κράτους και στον τομέα της Φυσικής Αγωγής και του Αθλητισμού εξέφραζε τα (καθημερινά και μελλοντικά) συμφέροντα του σοβιετικού λαού. Είχε κοινωνικό περιεχόμενο, δηλαδή αξιοποιούνταν ως μέσο για την ανύψωση της ευημερίας του λαού και την ανάπτυξη του σοσιαλιστικού τρόπου ζωής και διαπαιδαγώγησης.

Η Φυσική Αγωγή πρέπει να ανήκει στο λαό

Και αυτό έγινε, σχεδόν, με το ...καλημέρα. Εφαλτήριο αποτελούσε η μαρξιστική - λενινιστική θεωρία. «Μετά τη νίκη της Μεγάλης Επανάστασης του Οκτώβρη το κόμμα έριξε το σύνθημα: "Η Φυσική Αγωγή πρέπει ν' ανήκει στο λαό". Στη διάρκεια της πιο σκληρής περιόδου για το νεαρό σοβιετικό κράτος, ο Λένιν υπέγραψε περισσότερα από 300 ντοκουμέντα για την υγεία των ανθρώπων που πραγματοποιούσαν την επανάσταση. Ο μαζικός χαρακτήρας είναι από τότε ο ακρογωνιαίος λίθος του αθλητικού μας κινήματος» (Σεργκέι Παβλόφ, πρόεδρος της Επιτροπής Φυσικής Αγωγής και ΑΘλητισμού του Υπουργικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 30/12/1979).

Ο Σοβιετικός Βαλερί Μπορζόφ, χρυσός Ολυμπιονίκης το 1972 στα 100 και 200 μ.

Τον Αύγουστο του 1928, περίπου 7.000 αθλητές συγκεντρώθηκαν στη Μόσχα για να πάρουν μέρος στη Σπαρτακιάδα όλης της ΕΣΣΔ, πρώτη μεγάλη γιορτή στην ιστορία του σοβιετικού αθλητισμού. Η 7η Σπαρτακιάδα έγινε Ιούλη - Αύγουστο του 1979 και πάλι στη Μόσχα. Περισσότερα από 100 εκατ. πολίτες της ΕΣΣΔ πήραν μέρος σε μαζικά και τεχνικά αθλήματα. Αγώνες διοργανώθηκαν σε 219.200 κολεκτίβες Φυσικής Αγωγής με τη συμμετοχή 87,6 εκατομμυρίων ανθρώπων. Αριθμός αυξημένος, κατά 22 εκατομμύρια, συγκριτικά με την προηγούμενη (6η) Σπαρτακιάδα. Περίπου 24 εκατομμύρια ερασιτέχνες πήραν διακρίσεις σε διάφορες αθλητικές κατηγορίες. Στους τελικούς της 7ης Σπαρτακιάδας συμμετείχαν 8.338 αθλητές /ιες, 1.280 προπονητές /ιες, 663 αθλητικοί υπεύθυνοι, οργανωτές, γιατροί, μασέρ κλπ.
Σε διάλεξή του (απόσπασμα της οποίας δημοσιεύτηκε στον «Ρ» στις 30/7/1946) στον Ελληνοσοβιετικό Σύνδεσμο, ο Γιώργος Θάνος (πολλές φορές Βαλκανιονίκης στο επί κοντώ) ανέφερε: «...Στις χώρες της ΕΣΣΔ όπου πριν από 25 χρόνια κανένας δε μιλούσε και δεν άκουγε τίποτα για τον αθλητισμό, υπάρχουν τώρα στάδια και αθλητές που καταπλήσσουν με την ποσότητα και την ποιότητά τους. Ετσι, μέχρι το 1940 υπήρχαν στην ΕΣΣΔ υπήρχαν 4.000 στάδια, 45.000 γήπεδα βόλεϊ και μπάσκετ. Μέσα σε δύο χρόνια κατασκευάστηκαν 6.000 σταθμοί σκι. Το καλοκαίρι λειτουργούν 500 εγκαταστάσεις κολυμβητηρίων και 1.200 γήπεδα τένις. Από το 1933 μέχρι το 1937 το σοβιετικό κράτος διέθεσε 258 εκατ. ρούβλια για ανοικοδόμηση Κέντρων Σωματικής Αγωγής.
Η εξάπλωση του αθλητισμού στην ΕΣΣΔ είχε σαν αποτέλεσμα να μεταβληθούν τα σωματικά στοιχεία του μέσου Σοβιετικού πολίτη. Πολύ καθαρά δείχνει τη μεταβολή αυτή μια συγκριτική μελέτη ανάμεσα στο μέσο όρο του τσαρικού και του Κόκκινου Στρατού. Στον τσαρικό στρατό ο μέσος όρος ύψους ήταν 1.64 - 1.65, ενώ στον Κόκκινο Στρατό ήταν 1.68 - 1.70. Αντίστοιχα, ο μέσος όρος βάρους ήταν 58.5 - 63.5 με 65.2 - 68.7».
Αυτός ο «ακρογωνιαίος λίθος» (μαζικότητα) λοιπόν είναι που δημιούργησε αξιοζήλευτα αποτελέσματα, αλλά κυρίως έδειξε (και) στην πράξη (άλλη μια) καθοριστική διαφορά σοσιαλισμού - καπιταλισμού και ποιο από τα δύο συστήματα είναι αληθινά υπέρ του ανθρώπου.

Στην υπηρεσία του ανθρώπου, όχι του κέρδους

Στις 4/4/1976 ο Βαλερί Μπορζόφ² έλεγε στον «Ρ»: «Η ουσία του σοβιετικού αθλητισμού βρίσκεται στο ότι είναι αθλητισμός των πλατιών μαζών, έτσι ώστε να έχουν καλή υγεία για να μπορούν να συμμετέχουν πιο θετικά στην αύξηση της παραγωγής. Φέρνω για παράδειγμα την αθλητική νόρμα. Αντίθετα, στις καπιταλιστικές χώρες ο αθλητισμός αποτελεί ένα ακόμη μέσο κερδοσκοπίας. Είναι ένας τρόπος προσωπικής διαφήμισης για κοινωνική προβολή και χρηματικά οφέλη.
Το σοβιετικό κράτος δίνει μεγάλη σημασία στην ανάπτυξη του αθλητισμού. Στα σχολεία γίνονται ειδικά μαθήματα αθλητισμού, σ' όλη τη διάρκεια της 10χρονης εκπαίδευσης, με βάση ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα για κάθε τάξη, που αποσκοπεί στην ηθική και σωματική ανάπτυξη του μαθητή. Επίσης οι μαθητές, εκτός από την παρακολούθηση του υποχρεωτικού προγράμματος, έχουν τη δυνατότητα ν' ασχολούνται με όποιο άθλημα τους αρέσει. Γι' αυτόν το σκοπό συγκροτούνται ειδικές ομάδες μ' επικεφαλής έναν προπονητή - καθηγητή.
Εξω από το χώρο εκπαίδευσης ανθεί ο αθλητισμός. Κάθε επιχείρηση και κάθε εργοστάσιο έχει αθλητικές ομάδες που δημιουργούνται με πρωτοβουλίες συνδικάτων. Οι αθλητές δεν είναι επαγγελματίες, αλλά διαθέτουν τον ελεύθερο χρόνο τους στον αθλητισμό. Υπάρχουν πολλοί γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, που είναι και αθλητές. Το σοβιετικό κράτος τους πληρώνει τα έξοδα κίνησης και τους δίνει δωρεάν τις αθλητικές ενδυμασίες».

Εμφαση στην αθλητική δουλιά από τα συνδικάτα

Αξίζει εδώ να υπενθυμίσουμε ότι τα συνδικάτα έδιναν μεγάλη έμφαση και στην αθλητική δουλιά ανάμεσα στα παιδιά. Συνεχώς διεύρυναν προγράμματα, εγκαταστάσεις, ανθρώπινο δυναμικό, ώστε οι νεαροί Σοβιετικοί πολίτες να μεγαλώνουν - κατά το δυνατόν - αρτιότερα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο τέλος του '70, αρχές του '80, λειτουργούσαν περισσότερες από 2.660 παιδικές - νεανικές αθλητικές σχολές.
Τον Αύγουστο του 1980, στο κύριο άρθρο της, η «ΠΡΑΒΔΑ» επισήμαινε: «...Ο δημιουργός παιδικών σχολών Φυσικής Αγωγής στο Λένινγκραντ, Β. Ι. Αλεξέεφ, σε 40 χρόνια ακούραστης παιδαγωγικής δουλιάς, προετοίμασε πάνω από 15.000 αθλητές. Από αυτούς καταχτήθηκαν 250 πανενωσιακά ρεκόρ, 49 φορές ξεπέρασαν παγκόσμιες επιδόσεις. Κέρδισαν 28 μετάλλια σε ευρωπαϊκές διοργανώσεις, 8 χρυσά σε Ολυμπιακούς. Αλλά, ίσως, το πιο σημαντικό είναι ότι σ' αυτό το σχολείο αναπτύσσονται αρμονικοί άνθρωποι. Περίπου 50 μαθητές του Αλεξέεφ έγιναν δόκτορες και αντεπιστέλλοντα μέλη επιστημών».

* * *

1. Ο Αλεξάντερ Ντιτιάτιν, ήταν Ολυμπιονίκης στη Γυμναστική. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες στη Μόσχα, το 1980, κατέκτησε 8 μετάλλια - τρία χρυσά (σύνθετο ατομικό και ομαδικό, κρίκοι), τέσσερα αργυρά (πλάγιος ίππος, μονόζυγο, δίζυγο, άλμα ίππου) και ένα χάλκινο (ασκήσεις εδάφους) - όσα κανείς άλλος αθλητής της Γυμναστικής. Επίσης ήταν ο πρώτος άνδρας, στην ιστορία του αθλήματος, που πήρε άριστα (10) στους κρίκους.
2. Ο Βαλερί Μπορζόφ τις δεκαετίες του 1960-70 ήταν ο ταχύτερος αθλητής που ανέδειξε η Γηραιά Ηπειρος και ο πρώτος Ευρωπαίος που κέρδισε τους Αμερικανούς στα 100 και 200 μ. σε Ολυμπιακούς Αγώνες. Το 1972 (Ολυμπιακοί Μονάχου) κατέκτησε χρυσό στα 100 μ., στα 200 μ. και ασημένιο στα 4Χ100 με την ομάδα σκυταλοδρομίας της ΕΣΣΔ. Από το 1968 έως το 1976 αναδείχτηκε νικητής σε όλες τις μεγάλες διοργανώσεις όπου συμμετείχε. Κατέκτησε τέσσερα χρυσά και ένα ασημένιο μετάλλιο στα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα ανοιχτού στίβου και έξι χρυσά μετάλλια στα 60 μ. κλειστού στίβου, τρία σε παγκόσμια πρωταθλήματα και ισάριθμα αντίστοιχα σε ευρωπαϊκά.

Σχεδιασμένος με βάση τις ανάγκες του λαού

Ο «Ρ» παρουσιάζει σήμερα ένα αφιέρωμα για την αξία και τη θέση που κατέχει ο μαζικός λαϊκός αθλητισμός στο σοσιαλιστικό κράτος, παρουσιάζοντας τις κατακτήσεις του σοβιετικού λαού στην ανάπτυξη και οργάνωση του αθλητισμού, με κριτήριο τις λαϊκές ανάγκες

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες δε ζημίωσαν οικονομικά το σοβιετικό κράτος, αντίθετα εντάχθηκαν και προσαρμόστηκαν στις λαϊκές ανάγκες

Η φυσική αγωγή και ο αθλητισμός συνδέονται αναπόσπαστα με το σοβιετικό πολιτισμό και την κοινωνική ζωή. Οι κρατικές, κοινωνικές, γυμναστικές και αθλητικές οργανώσεις αναπτύσσουν πολύμορφη δραστηριότητα για την αρμονική ανάπτυξη των σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων των ανθρώπων, το δυνάμωμα της υγείας τους, την παράταση της δημιουργικής τους δραστηριότητας και το ανέβασμα της αποδοτικότητας στην εργασία και την υπεράσπιση της πατρίδας.
Η φυσική αγωγή και ο αθλητισμός αντιλαμβάνονταν από το σοβιετικό κράτος σαν παράγοντες, που συντελούν στην καλλιέργεια δύναμης, ευελιξίας, αντοχής, επιμονής για την επιτυχία ενός σκοπού, αισθήματος συλλογικότητας και αυτοκυριαρχίας. Σαν παράγοντες που προωθούν την οργάνωση του ελεύθερου χρόνου σύμφωνα με τους κανόνες της υγιεινής και συμβάλλουν στην απόκτηση μόνιμων συνηθειών υγιεινής και καθαριότητας. Και ως τέτοιοι αντιμετωπίζονταν, πέρα από κάθε λογική εμπορευματοποιημένου και χρυσοπληρωμένου επαγγελματικού αθλητισμού.

Αθλητισμός: Μέσο εκπαίδευσης και όχι πλουτισμού

Ο αθλητισμός στην ΕΣΣΔ δεν ήταν επαγγελματικός. Κανένας διάσημος αθλητής ή πρωταθλητής, καμιά ομάδα δεν είχε τον τίτλο του επαγγελματία.
«Ο αθλητισμός στην ΕΣΣΔ είναι μέσο εκπαίδευσης, μια πηγή υγείας και όχι πλουτισμού και κέρδους. Για τους Σοβιετικούς αθλητές, ο αθλητισμός είναι μια αγαπημένη απασχόληση, στην οποία αφιερώνουν τον ελεύθερο χρόνο τους». («Γνωριμία με την ΕΣΣΔ, Η σοβιετική νεολαία», σελ. 53, «Σύγχρονη Εποχή»).

Αγώνες ιστιοπλοΐας στο Μόσκοβο. Στην ΕΣΣΔ ο λαός είχε πρόσβαση ακόμα και στα σπορ που στον καπιταλισμό θεωρούνται «σπορ των πλουσίων»

Ο αθλητής κι ο πρωταθλητής στην ΕΣΣΔ δεν αγωνιούσε για την επαγγελματική του αποκατάσταση ή για την επιβίωσή του. Ολοι τους είχαν ή θα είχαν με την ενηλικίωσή τους ή την ολοκλήρωση των σπουδών τους ένα κύριο επάγγελμα, από το οποίο θα ζούσαν.
«Ο αθλητής βαρών Αρκάντι Βορόμπιεφ είναι διδάκτορας της Ιατρικής, καθηγητής. Η ιππεύτρια Ελενα Πετούσκοβα, απόφοιτος βιολογίας, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας. Ο πυγμάχος Γκουενάντι Τσάτκοφ, απόφοιτος νομικής, διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Λένινγκραντ... οι ποδοσφαιριστές Βικτόρ Πονεντέλνικ και Βλαντίμιρ Μασλατσένκο καθώς και ο παλαιστής Αλεξάντρ Ιβανίτσκι, έγιναν διάσημοι αθλητικοί σχολιαστές» («Γνωριμία με την ΕΣΣΔ, Η σοβιετική νεολαία» σελ. 54).
Πώς κατάφερναν, τώρα, οι αθλητές να δουλεύουν, να σπουδάζουν και ταυτόχρονα να προπονούνται και να παίρνουν μέρος στους αγώνες; Αρχικά, πρέπει να τονίσουμε ότι ένας αθλητής έπαιρνε δωρεάν τον αθλητικό εξοπλισμό του. Οι όμιλοι του εξασφάλιζαν τη δυνατότητα να πηγαίνει στον τόπο των αγώνων. Η διοίκηση των επιχειρήσεων, επέτρεπε στους αθλητές που είχαν καλό όνομα σαν εργάτες, να πηγαίνουν στους αγώνες τις εργάσιμες μέρες. Το συνδικάτο ενεργούσε έτσι, ώστε ο αθλητής να μη χάνει το μεροκάματό του, όταν έλειπε.

Κωπηλατικοί αγώνες στον ποταμό Μόσκοβο. Οχι μόνο τους αγώνες, αλλά και τις προπονήσεις των ομάδων παρακολουθούσαν, με ξεχωριστό ενδιαφέρον οι Μοσχοβίτες

«Οι Σοβιετικοί αθλητές έχουν τη δυνατότητα, κάτω από την επίβλεψη προπονητών, να επιδίδονται στον αθλητισμό και να προπονούνται δωρεάν. Ο μισθός τους πληρώνεται καθ' όλο το διάστημα εντατικής προπόνησης ή συμμετοχής σε αθλητικές συναντήσεις, καθώς επίσης τα έξοδα του ταξιδιού τους, τόσο αν πρόκειται να πάρουν μέρος σε αγώνες στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό» (ΕΣΣΔ '77, σελ. 310, εκδ. «Νέα Βιβλία»).
Η φυσική αγωγή και ο αθλητισμός χρηματοδοτούνταν αποκλειστικά από τους προϋπολογισμούς του κράτους και των συνδικάτων, από τα κονδύλια των συνεταιρισμών και από τα ειδικά έσοδα των αθλητικών οργανώσεων και των αθλητικών παραστάσεων, τα οποία άλλωστε δε φορολογούνταν από το κράτος. Επιπλέον, τα κέρδη από τους αγώνες - που αποτελούν ιδιαίτερα ελκυστικά θεάματα - δεν πήγαιναν σε επιχειρηματίες, αλλά στους αθλητικούς συλλόγους, που τα χρησιμοποιούσαν για την ανάπτυξη και μαζικοποίηση του αθλητισμού, την αγορά εξοπλισμού κλπ.
«Στη σοβιετική κοινωνία δεν υπάρχουν πρόσωπα ή οργανώσεις, που μπορούν να επωφεληθούν απ' τον αθλητισμό και να προσκομίσουν κέρδη. Οι αθλητές δεν πληρώνονται εδώ για τις επιδόσεις τους. Στη Σοβιετική Ενωση ο αθλητισμός δεν προσκομίζει κέρδη» ((ΕΣΣΔ '77, σελ. 310).

Στο επίκεντρο ο μαζικός αθλητισμός

Από τα πρώτα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας, οι κρατικές και αθλητικές οργανώσεις, με την ενεργό συμμετοχή των συνδικάτων και της Κομσομόλ, πραγματοποιούν ένα πρόγραμμα μαζικής ανάπτυξης του αθλητισμού σ' όλες τις περιοχές της χώρας. Ηδη από τη δεκαετία του 1920 διεξάγονταν παντού αγώνες στίβου, πεντάθλου, ποδηλατοδρομίας, σκι και άλλων ομαδικών αθλημάτων. Το 1954 δημιουργήθηκε η Επιτροπή Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Υπουργικού Συμβουλίου της Ενωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, που εξασκούσε τη γενική διεύθυνση του αθλητικού κινήματος, το συντονισμό των αθλητικών ενώσεων κατά τομείς.
«Οι Σοβιετικοί αθλητές και τα κρατικά ιδρύματα έχουν ένα δύσκολο αλλά και ευγενικό καθήκον: με τα λαμβανόμενα μέτρα να κερδίσουν όσο είναι δυνατόν πιο πολλούς κύκλους των πολιτών όλων των ηλικιών για να επιδοθούν σε μια τακτική αθλητική εξάσκηση» (ΕΣΣΔ '77, σελ. 310, εκδ. «Νέα Βιβλία»).
Η συστηματική ενασχόληση με τον αθλητισμό πραγματοποιείται είτε σε υποχρεωτική, είτε σε εθελοντική βάση. Η φυσική αγωγή και ο αθλητισμός ήταν υποχρεωτικά για τους μαθητές όλων των σχολείων, των επαγγελματικών και τεχνικών σχολών, των μέσων ειδικών και των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.
Οι σταθερές βάσεις για την ανάπτυξη ενός πλατιού αθλητικού κινήματος ήταν οι αθλητικές λέσχες, που σχηματίζονταν στο εργοστάσιο, στο γήπεδο, στο γραφείο, στο εκπαιδευτικό ίδρυμα, στον αγροτικό συνεταιρισμό, στο κρατικό αγρόκτημα. Στις επιχειρήσεις, στις υπηρεσίες και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα οργανώνονταν γυμναστικές ασκήσεις και μεσολαβούσαν αθλητικά διαλείμματα, που υπολογίζονταν σαν τμήματα του εργάσιμου χρόνου. Μέλος μιας λέσχης μπορούσε να γίνει οποιοσδήποτε, με ετήσια συνδρομή 30 καπίκια (το μέσο ετήσιο εισόδημα ήταν περίπου 216.000 καπίκια).
Σύμφωνα με στοιχεία της Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας, το 1976 λειτουργούσαν 5.400 παιδικές και εφηβικές αθλητικές σχολές (πάνω από 1,8 εκατομ. άτομα) και περίπου 100 ανώτατες σχολές αθλητισμού (35.000 περίπου άτομα). Συνολικά το 1976 στους συλλόγους φυσικής αγωγής, στις αθλητικές λέσχες και σχολές φοίτησαν 50,1 εκατομ. άτομα και στις αθλητικοτεχνικές λέσχες και τα παραρτήματά τους πάνω από 19 εκατομ. άτομα. Σε 138.000 επιχειρήσεις, υπηρεσίες και εκπαιδευτικά ιδρύματα είχε καθιερωθεί η γυμναστική κατά τη διάρκεια του ωραρίου εργασίας (πάνω από 28 εκατομ. άτομα).
Ο σοβιετικός αθλητισμός διακρινόταν για την προγραμματισμένη, ισορροπημένη, μαζική ανάπτυξή του σ' όλες τις Ενωσιακές Δημοκρατίες, συμπεριλαμβανομένων και των πιο απόμακρων περιοχών.

Υλικοτεχνική υποδομή και προσωπικό

Τα στοιχεία της Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας είναι αποκαλυπτικά: Το 1976 στην ΕΣΣΔ υπήρχαν πάνω από 3.200 στάδια και 61.000 αθλητικές αίθουσες (γυμναστήρια). Πάνω από 1.200 κολυμβητήρια, 446.000 αθλητικά γήπεδα, 98.000 γήπεδα ποδοσφαίρου, 60 αυτοκινητοδρόμια, πάνω από 19.000 σκοπευτήρια, 6.600 βάσεις για σκι, 1.300 στάδια για παγοδρομίες κ.ά..
Την ίδια περίοδο, στον αθλητισμό εργάζονταν μόνιμα περίπου 300.000 άτομα κι από αυτά περίπου το 70% είχε αποφοιτήσει από ανώτατες και μεσαίες σχολές φυσικής αγωγής. 5,8 εκατομ. τεχνικοί και προπονητές και 4,2 εκατομ. διαιτητές, που πρόσφεραν τη δουλιά τους εθελοντικά, σαν κοινωνική υπηρεσία.
Περισσότερα από 210 μεσαία και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα κατάρτιζαν τα στελέχη του αθλητισμού. 24 ανώτατες σχολές σωματικής αγωγής, 84 πανεπιστημιακές σχολές για σωματική διαπαιδαγώγηση στις ανώτατες παιδαγωγικές σχολές, 25 μέσες σχολές αθλητισμού και 10 σχολές προπονητών, μορφώνουν προπονητές και δασκάλους της γυμναστικής. Κάθε χρόνο αποφοιτούσαν πάνω από 15.000 γυμναστές με ανώτατη και 10.000 με μεσαία κατάρτιση.
Για τα επιστημονικά στελέχη λειτουργούσε σύστημα μεταπτυχιακών σπουδών στα κυριότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα φυσικής αγωγής (Μόσχα, Λένινγκραντ, Κίεβο, Μινσκ, Τιφλίδα). Επιστημονικές έρευνες ασχολούνταν με κοινωνιολογικά, ιατρικοβιολογικά, ψυχολογικά και οργανωτικά προβλήματα, που αφορούν στην ανάπτυξη του μαζικού αθλητικού κινήματος. Υπήρχαν 3 Ινστιτούτα Επιστημονικής Ερευνας (ΙΕΕ) φυσικής αγωγής. Στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και στα ΙΕΕ εργάζονταν πάνω από 1.300 ειδικοί, κάτοχοι επιστημονικού τίτλου.
Περισσότερα από 370 εξωτερικά ιατρεία σωματικής αγωγής και ένα δίκτυο ιατρικών σταθμών πραγματοποιούσαν τον ιατρικό έλεγχο και εξασφάλιζαν υγιεινές συνθήκες γι' αυτούς που ασχολούνταν με τη φυσική αγωγή και τον αθλητισμό.

Εκλαϊκευση της ιδέας και της σημασίας του αθλητισμού

Πανενωσιακές αθλητικές παρελάσεις και μαζικές αθλητικές και γυμναστικές επιδείξεις πραγματοποιούνταν ανά τακτά χρονικά διαστήματα στο σοβιετικό κράτος, για την εκλαΐκευση και διάδοση της έννοιας του αθλητισμού. Σ' αυτά τα πλαίσια, πραγματοποιούνταν πάνω από 300 αθλητικοί αγώνες το χρόνο, ενώ το 1939 καθιερώθηκε η Μέρα του Αθλητισμού σαν ενιαία πανενωσιακή γιορτή.
Το 1976 εκδίδονταν πάνω από 30 αθλητικές εφημερίδες και περιοδικά, που το συνολικό τιράζ τους ξεπερνούσε τα 7 εκατομ. αντίτυπα. Ο αθλητικός κρατικός εκδοτικός οίκος «Σωματική αγωγή και αθλητισμός» και άλλα εκδοτικά ιδρύματα εξέδιδαν κάθε χρόνο πάνω από 700 τίτλους βιβλίων και άλλες εκδόσεις, που το συνολικό τους τιράζ ξεπερνούσε τα 10 εκατομ. αντίτυπα.
Κάθε χρόνο, προβάλλονταν 40 ντοκιμαντέρ με εκλαϊκευτικές επιστημονικές, διδακτικές και καλλιτεχνικές ταινίες για τη φυσική αγωγή και τον αθλητισμό. Πολλές μάλιστα από αυτές τις ταινίες είχαν βραβευτεί και στα διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ. Στο πρόγραμμα της κεντρικής τηλεόρασης, ο συνολικός αριθμός των εκπομπών, που έχουν σαν θέμα τους τη σωματική αγωγή και τον αθλητισμό έφτανε περίπου τις 900 ώρες το χρόνο.

Τα σπορ των... «εκατομμυρίων»

«Εμείς έχουμε τον όρο "σπορ των εκατομμυρίων", με τον οποίο εννοούμε την προσέλκυση των πλατιών μαζών στον αθλητισμό. Ούτε ο δοξασμένος πρωταθλητής, ούτε ο άνθρωπος που θέλει να ασχοληθεί μ' ένα τέτοιο σπορ πρέπει να σπάει το κεφάλι του για το πού θα βρει τα λεφτά να αγοράσει τον απαραίτητο εξοπλισμό, για τη χρησιμοποίηση των εγκαταστάσεων... Ας πάρουμε για παράδειγμα τα αεροπορικά σπορ.
Σχεδόν σε όλα τα κέντρα των δημοκρατιών και των περιοχών της ΕΣΣΔ υπάρχουν αθλητικές αεροπορικές λέσχες. Ολα τα υλικά οι λέσχες τα παίρνουν κεντρικά από τα εργοστάσια. Τα έξοδα τα αναλαμβάνει το κεντρικό συμβούλιο της εθελοντικής οργάνωσης που καλλιεργεί τα τεχνικά σπορ. Γίνονται δεκτοί όλοι όσοι το επιθυμούν, ηλικίας άνω των 18 χρονών. Απαραίτητος όρος είναι ένας: η γερή υγεία. Η εγγραφή στη λέσχη στοιχίζει 30 καπίκια, όπως σε κάθε άλλη αθλητική λέσχη» («ΕΣΣΔ 100 Ερωτήσεις κι Απαντήσεις», σελ. 74 - 75, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή»).
Η ανάπτυξη κι η μαζικοποίηση του αθλητισμού αφορούσε όλα τα σπορ, χωρίς να γίνεται καμιά διάκριση ανάμεσα σε ακριβά, απροσπέλαστα για την πλειοψηφία των εργαζομένων αθλήματα και αθλήματα φθηνά ή «λαϊκά». Στο βιβλίο «ΕΣΣΔ '77», εκδόσεις «Νέα Βιβλία», στη σελ. 311 διαβάζουμε: «Από χρόνο σε χρόνο, γίνονται όλο και πιο δημοφιλείς οι αγώνες με αυτοκίνητα, μοτοσικλέτες και βενζινάκατους, ή οι αγώνες καταδύσεων, ιστιοδρομιών, αλεξιπτώσεων, ερασιτεχνικών μεταδόσεων με τον ασύρματο κλπ.».
Επίσης, ο αθλητικός τουρισμός στην ΕΣΣΔ αποτελούσε ένα είδος αθλητισμού ιδιαίτερα δημοφιλούς, που μπήκε στην ενιαία πανενωσιακή αθλητική ταξινόμηση το 1949. Επρόκειτο για πολυήμερες πορείες (πεζοπορία, σκι στο νερό, ορειβασίες με ποδήλατο, αυτοκίνητο, μοτοσικλέτα, μοτοποδήλατο) που περιλάμβαναν σύνθετα δρομολόγια 5 κατηγοριών. Οι πορείες πραγματοποιούνταν με τη βοήθεια των αθλητικών τουριστικών συλλόγων, των συμβουλίων των αθλητικών σωματείων και των κολεκτίβων της σωματικής αγωγής.
Από το 1970 οργανώνονταν αγώνες για την καλύτερη πορεία, ενώ το ενδιαφέρον των Σοβιετικών γι' αυτό το είδος τουρισμού φαίνεται ότι ήταν ιδιαίτερα αυξημένο. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι το 1974 στα συμβούλια τουρισμού και εκδρομών συμμετείχαν 1.419 τουριστικοί σύλλογοι, περισσότερα από 56.000 σωματεία και τμήματα κολεκτίβων σωματικής αγωγής, όπου απασχολούνταν 4,1 εκατ. άτομα, ενώ την ίδια χρονιά πραγματοποιήθηκαν 14.500 αθλητικά ταξίδια.

Ζημίωσαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες τη σοβιετική οικονομία;

Τα έξοδα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του '80 ήταν πολύ πιο κάτω από το 0,1% του ετήσιου προϋπολογισμού της ΕΣΣΔ και λίγο πάνω από το 10% του ετήσιου προϋπολογισμού της Μόσχας.
«Η κατασκευή σχεδόν όλων των ολυμπιακών μονάδων συμπεριλήφθηκε από τα πριν στο δέκατο πεντάχρονο πλάνο ανάπτυξης της λαϊκής οικονομίας της ΕΣΣΔ. Ανεξάρτητα από το αν πραγματοποιούνταν η Ολυμπιάδα του '80 στη Μόσχα ή όχι, όλες οι μονάδες που κατασκευάστηκαν για τους αγώνες θα κατασκευάζονταν σύμφωνα με το Γενικό Πλάνο Ανάπτυξης της Μόσχας για το 1971 - '90. Η Ολυμπιάδα επιτάχυνε την πραγματοποίηση αυτών των πλάνων» («ΕΣΣΔ 100 Ερωτήσεις κι Απαντήσεις», σελ. 75 - 76, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή»).
Σημαντικότατο μέρος των δαπανών για την προετοιμασία της Ολυμπιάδας καλύφθηκε από το οικονομικό πρόγραμμα της οργανωτικής επιτροπής «Ολυμπιάδα - '80», που προέβλεπε έσοδα από το λαχείο «Σπριντ», από τη χρηματοδότηση του εμβλήματος και άλλων συμβόλων της Ολυμπιάδας της Μόσχας στα εμπορεύματα των σοβιετικών επιχειρήσεων και των ξένων εταιριών, από τις ειδικές εκδόσεις γραμματοσήμων, σουβενίρ και από την πώληση των δικαιωμάτων παρουσίασης των αγώνων από την τηλεόραση.

Ιστορίες αγώνων ποδοσφαίρου στα 1942

Το μνημείο που έστησε το σοβιετικό κράτος για τους ποδοσφαιριστές της START, προκειμένου να θυμίζει την πράξη τους

Ενα από τα βασικά όπλα της προπαγάνδας που εφάρμοσε το δυτικό αστικό σύστημα του καπιταλισμού, προκειμένου να χτυπήσει τα επιτεύγματα της ΕΣΣΔ και στον τομέα του αθλητισμού ήταν η λασπολογία με ανυπόστατες και, πολλές φορές, άνευ ουσίας κατηγορίες. Με βάση ένα γενικότερο ιδεολογικοπολιτικό πόλεμο, αρκετές φορές εκπρόσωποι της αστικής αθλητικής τάξης έσταζαν χολή για το σύστημα Αθλητισμού στην ΕΣΣΔ.

Η λασπολογία...

Ενας εκπρόσωπος αυτού του ρεύματος, όπως ο Δυτικογερμανός Κ. Ντιμ χαρακτήρισε τους Σοβιετικούς αθλητές «Αθλητές - στρατιωτάκια», σχολιάζοντας όχι μόνο τον πολύπλευρο τρόπο σωματικής εκγύμνασης, αλλά και τον αντίστοιχο της πνευματικής των αθλητών. Σε ένα άλλο παράδειγμα, στο βιβλίο του Βρετανού Π. Μάκιντος που κυκλοφόρησε το 1963 στη Βρετανία, ο συγγραφέας «εξοργίζεται» από το γεγονός «ότι οι αθλητές και προπονητές στην ΕΣΣΔ μαθαίνουν μαρξισμό - λενινισμό», αφού όπως τόνιζε «έτσι υποτάσσεται το αθλητικό κίνημα στα κομμουνιστικά ιδεώδη». Βέβαια, απώτερος σκοπός όλων αυτών των κριτικών ήταν να χτυπηθεί η πραγματικότητα που έδειχνε ξεκάθαρα τη συμβολή του αθλητισμού και της φυσικής αγωγής στην οικοδόμηση της νέας κοινωνίας που εφαρμόστηκε στη Σοβιετική Ενωση με βάση τις αρχές που καθόριζε ο μαρξισμός - λενινισμός.

...και η πραγματικότητα

Μόνο που δυστυχώς για τον Ντιμ και τον ...Μάκιντος αλλά και τόσους άλλους επικριτές της ΕΣΣΔ, η λασπολογία που εκτόξευσαν διαψεύδεται από πραγματικά περιστατικά που έχουν να κάνουν με τον συνδυασμό αθλητισμού και ιδανικών και το τι μπορεί να πετύχει η σχέση αυτή. Ο περίφημος «αγώνας του θανάτου» που διεξήχθη στο κατεχόμενο από τους Γερμανούς Κίεβο το 1942 που κατέληξε στην εκτέλεση από τους ναζί 15 Σοβιετικών ποδοσφαιριστών που με τον τρόπο τους αρνήθηκαν να συμβιβαστούν στο φασισμό είναι ίσως το φωτεινότερο παράδειγμα για το πώς λειτουργούσαν οι αθλητές της ΕΣΣΔ σε περιόδους που κρινόταν κάτι παραπάνω από ένα αθλητικό γεγονός αλλά η ύπαρξη ενός ολόκληρου λαού και των ιδεών που αντιπροσώπευε όσον αφορά την εργατική τάξη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μάλιστα, είχε να κάνει με την υπεράσπιση του σοσιαλισμού, της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας. Και το παράδειγμα δείχνει ότι μια χούφτα αθλητές, αλλά πάνω από όλα άνθρωποι του λαού και της εργατικής τάξης γαλουχημένοι με τις αρχές της Οχτωβριανής Επανάστασης και του μαρξισμού - λενινισμού δεν υπέκυψαν και δεν πρόδωσαν τα ιδανικά τους ούτε όταν βρέθηκαν... κατάφατσα με το θάνατο. Και ήταν τόσο μεγάλο το κατόρθωμά τους που ακόμα και οι αστοί που δεν μπορούσαν να το διαστρεβλώσουν αλλά ούτε και να το... χωνέψουν αποφάσισαν να το εκμεταλλευτούν, βάζοντάς το στα δικά τους μέτρα και σταθμά. Ετσι, με αφορμή την ιστορία γυρίστηκε από τον αστικό κινηματογράφο η περίφημη ταινία «Απόδραση των 11», που ωστόσο καμιά σχέση δεν είχε με καθεαυτό το γεγονός. Σήμερα ο «Ρ», στο πλαίσιο του αφιερώματος για τον «Αθλητισμό στην ΕΣΣΔ», ξαναθυμίζει το τι πραγματικά είχε συμβεί τότε (η ιστορία δημοσιεύτηκε στον «Ρ» στις 6 Αυγούστου του 2007) και τα γεγονότα προκαλούν δέος.

Η γέννηση ενός άθλου

Στην κατάκτηση του Κιέβου από τους ναζί πιάστηκαν περίπου 630.000 αιχμάλωτοι, ανάμεσά τους και πολλοί αθλητές που ανήκαν στην ομάδα της Ντιναμό Κιέβου. Μιας ομάδας που είχε ιδρυθεί το 1927 από δυο νεαρούς Σοβιετικούς αξιωματικούς της αστυνομίας, προκειμένου και στο Κίεβο (όπως και σε άλλες πόλεις) να υπάρχει παράρτημα του αθλητικού σωματείου Ντιναμό Κλαμπ που είχε ιδρύσει η Σοβιετική Αστυνομία. Μάλιστα, το γεγονός ότι οι περισσότεροι αθλητές αιχμάλωτοι ήταν αστυνομικοί έκανε τους ναζί να τους θεωρήσουν επικίνδυνους μπολσεβίκους και φυσικά έτυχαν... ειδικής μεταχείρισης. Ομως, η τύχη έπαιξε ένα καθοριστικό παιχνίδι. Η απρόοπτη συνάντηση του Γίοζεφ Κόρντιτς, υπαλλήλου ενός αρτοποιείου που είχαν ανοίξει οι ναζί με εργάτες αιχμαλώτους, με το μεγαλύτερο ποδοσφαιρικό όνομα της προπολεμικής ΕΣΣΔ τον αρχηγό της Ντιναμό Κιέβου, Κόλα Τρούσεβιτς, έβαλε τις βάσεις για να συμβεί κάτι μεγάλο. Η ιδέα της συγκρότησης μιας ποδοσφαιρικής ομάδας άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά στις αρχές του 1942. Ο Τρούσεβιτς άρχισε να ψάχνει για πρώην συμπαίκτες που ίσως να είχαν επιζήσει της γερμανικής επιδρομής όπως και για υπόλοιπους γνωστούς του παίκτες από άλλες ομάδες, με αποτέλεσμα να συγκεντρωθούν αρκετοί ποδοσφαιριστές τόσο από την Ντιναμό Κιέβου όσο και από άλλες ομάδες.

Για τη νίκη μέχρι το θάνατο

Την ίδια εποχή, στα πλαίσια της προπαγάνδας των ναζί στην πόλη και με τη βοήθεια ενός δοσίλογου, του Ουκρανού εθνικιστή και πρώην ποδοσφαιριστή του Γκιόργκι Σφετσόφ επανέφεραν το ποδόσφαιρο στην πόλη, δημιουργώντας παράλληλα και μια ομάδα, τη Ρουχ. Ο Σφετσόφ προσπάθησε να πείσει όσους παίκτες ήταν στο αρτοποιείο και αποτελούσαν σπουδαία ονόματα του ποδοσφαίρου (ιδιαίτερα μάλιστα τον Τρούσεβιτς) να ενταχθούν στην ομάδα κυρίως για προπαγανδιστικούς λόγους. Το γεγονός όμως ότι ήταν συνεργάτης των Γερμανών και οι υπόλοιποι ποδοσφαιριστές της Ρουχ ήταν ομοϊδεάτες του δεν ενθουσίασε τους πρώην Σοβιετικούς ποδοσφαιριστές, που με μπροστάρη τον Τρούσεβιτς αρνήθηκαν και δημιούργησαν το δικό τους σύλλογο που ονόμασαν FC START. To Ιούνη του 1942 ορίζεται η έναρξη του λεγόμενου ποδοσφαιρικού πρωταθλήματος Κιέβου με τον πρώτο αγώνα να είναι αυτός μεταξύ της Ρουχ και της START. Οι παίκτες της Ρουχ ήταν κατάλληλα προετοιμασμένοι, σε αντίθεση με αυτούς της START που ζούσαν υπό συνθήκες αιχμαλωσίας. Ομως τα λόγια του Τρούσεβιτς στους συμπαίκτες του πριν την έναρξη του παιχνιδιού φανερώνουν ότι κάποιες στιγμές πάνω και από ρούχα και εξοπλισμό βασικό ρόλο παίζει κάτι άλλο. «Δεν έχουμε όπλα να τους πολεμήσουμε. Θα παίξουμε με τα χρώματα της σημαίας μας. Οι φασίστες θα καταλάβουν ότι αυτό το χρώμα είναι ανίκητο», σύμφωνα με μαρτυρίες, ήταν η προτροπή του αρχηγού προς τους συμπαίκτες του... Και πραγματικά, το τελικό σκορ 7 - 2 υπέρ της START μαρτυράει το τι έγινε στο γήπεδο. Και ήταν μόνο η αρχή. Ακολούθησαν οι νίκες επί μιας ομάδας Ούγγρων στρατιωτών (συνεργάτες των ναζί) με 6 - 2, μιας αντίστοιχης Ρουμάνων στρατιωτών (επίσης συνεργάτες) με 11 - 0 και μιας επίλεκτης του γερμανικού στρατού με 6 - 0.

Τα ιδανικά δεν ...εκτελέστηκαν

Οι νίκες της START είχαν πάρει μια μορφή αντίστασης, αφού οι κάτοικοι του Κιέβου έβλεπαν με αυτόν τον τρόπο την αμφισβήτηση των κατακτητών. Από την άλλη, οι ναζί και ντόπιοι συνεργάτες είχαν αρχίσει να θορυβούνται από το γεγονός και ιδιαίτερα μετά την ήττα της ομάδας του γερμανικού στρατού. Γι' αυτό και αποφάσισαν να ορίσουν αντίπαλο της START μια ομάδα επίλεκτων της Λουτβάφε. Το πρώτο πείραμα αποτυγχάνει πλήρως για τους κατακτητές, αφού η ομάδα της Λουτβάφε χάνει με 5 - 1. Για λόγους εκδίκησης, οι ναζί όρισαν αγώνα ρεβάνς τρεις μέρες μετά, ενώ μέσα σε αυτό το διάστημα εφάρμοσαν μεθόδους τρομοκρατίας για τους παίκτες της START, αλλά και γενικότερα για το λαό του Κιέβου. Μάλιστα, όσον αφορά την ομάδα τους άλλαξαν επτά παίκτες ενώ διαιτητής του καινούργιου παιχνιδιού ήταν ένας αξιωματικός των SS. Παρά τα τερτίπια του διαιτητή και την αντιαθλητική συμπεριφορά των αντιπάλων παικτών το τελικό σκορ έγραψε 5 - 3 υπέρ της START, ξεσηκώνοντας όλους όσοι βρέθηκαν στις εξέδρες. Την ίδια ώρα, Γερμανοί αξιωματούχοι και στρατιώτες δεν μπορούν να κρύψουν την ταπείνωση. Και αποφασίζουν να δράσουν... Διατάσσουν «έκτακτη ανάκριση» και αμέσως μετά το παιχνίδι οι ποδοσφαιριστές οδηγούνται στα γραφεία της γερμανικής διοίκησης. Δυο μέρες μετά, κάποιοι θα τους δουν να φορτώνονται σε στρατιωτικό φορτηγό με ισχυρή συνοδεία. Αυτή ήταν και η τελευταία φορά που κάποιος πολίτης του Κιέβου είδε τους ήρωες παίκτες της START...

Με γνώμονα την προστασία των αθλουμένων

Η ανάπτυξη της αθλητιατρικής επιστήμης και το ολοκληρωμένο σύστημα περίθαλψης συνέβαλαν τα μέγιστα για την υγεία όσων έκαναν αθλητισμό

Συστηματική και οργανωμένη ήταν η ιατρική περίθαλψη στα σχολεία

Στο πρόσφατο διεθνές αθλητιατρικό συνέδριο που έγινε στη χώρα μας, τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν σοκάρουν τον καθένα. Το τελευταίο εξάμηνο, στην Ελλάδα, 12 ερασιτέχνες αθλητές, στην πλειοψηφία τους νεαρής ηλικίας, έχασαν τη ζωή τους, κάνοντας αθλητισμό. Και βέβαια, ο απολογισμός μεγαλώνει εάν ξεφύγουμε από τα στοιχεία του τελευταίου εξαμήνου. Είναι γνωστό ότι στο σημερινό εμπορευματοποιημένο πλαίσιο του αθλητισμού ο ερασιτεχνικός αθλητισμός και η φυσική αγωγή είναι αφημένα στη μοίρα τους, αφού δεν ...πουλάνε. Το ίδιο ισχύει και για πλευρές παράλληλες με αυτά όπως η ιατρική περίθαλψη. Οι θάνατοι, όπως ειπώθηκε στο συνέδριο, προήλθαν από την ελλιπή έως ανύπαρκτη ιατρική πρόληψη των αθλουμένων, με κύρια αιτία την απουσία της κρατικής μέριμνας σ' αυτόν τον τομέα. Συνώνυμο και αυτό της γενικότερης κατάστασης που υπάρχει στο χώρο της επίσης εμπορευματοποιημένης Υγείας... Ενας τομέας και αυτός ενταγμένος στους νόμους της αγοράς, όπου άμα πληρώσεις έχεις τις απαραίτητες υπηρεσίες.

Μέλημα η προστασία της Υγείας

Συνεχίζοντας σήμερα το αφιέρωμα του «Ρ» για τον Αθλητισμό στην ΕΣΣΔ και τα επιτεύγματα που είχαν πραγματοποιηθεί σε αυτόν τον τομέα, θα αναφερθούμε ειδικά στο θέμα της ιατρικής περίθαλψης των αθλητών, αλλά και των αθλουμένων καθώς και της επιστήμης της αθλητιατρικής που αναπτύχθηκε πάντα με γνώμονα την καλυτέρευση των συνθηκών, προκειμένου οι πολίτες να πραγματοποιούν άθληση με τις πλέον κατάλληλες συνθήκες. Και φυσικά χωρίς να κινδυνεύει η ζωή τους. Μια κατάσταση τελείως διαφορετική από την εικόνα που φανέρωσε το πρόσφατο αθληιατρικό συνέδριο για τη χώρα μας και ενδεικτική της εφαρμογής του πλαισίου που είχε να κάνει με τον αθλητισμό για τον άνθρωπο και όχι για το κέρδος.

Η ιατρική επίβλεψη ξεκινούσε από την παιδική ηλικία στην ΕΣΣΔ

Δε θα πρέπει να ξεχνάει κανείς ότι η πολιτική του ΚΚΣΕ και του σοβιετικού σοσιαλιστικού κράτους, στον τομέα της φυσικής αγωγής και του αθλητισμού, εξέφραζε τα (καθημερινά και μελλοντικά) συμφέροντα του σοβιετικού λαού. Είχε κοινωνικό περιεχόμενο, δηλαδή αξιοποιούνταν με στόχο την ανύψωση της ευημερίας του σοβιετικού λαού και την ανάπτυξη του σοσιαλιστικού τρόπου ζωής. Με βάση αυτό το σκεπτικό, πρώτο μέλημα δε θα μπορούσε να είναι άλλο παρά η προστασία της υγείας των αθλουμένων.
Στο βιβλίο του «Αθλητισμός, Πολιτική και Ιδεολογία» ο Πάβελ Στεποβόι - μεταξύ άλλων - αναφέρει σχετικά με τη σύνδεση της επιστήμης και του αθλητισμού με τα ζητήματα Υγείας: «Αυξάνεται η σημασία της φυσικής αγωγής και του αθλητισμού σε σχέση με την επιστημονικοτεχνική επανάσταση για τη διατήρηση της κινητικής ενεργητικότητας, σαν μέσο διατήρησης της υγείας και της πρόληψης του πρόωρου γήρατος. Σαν μέσο ανάπτυξης των ιδιοτήτων που βοηθούν τους ανθρώπους να ζούνε και να εργάζονται στις νέες συνθήκες. Οι επιστήμονες και οι δημοσιολόγοι, εκφράζοντας και υπογραμμίζοντας την αυξανόμενη σημασία του αθλητισμού, τον αποκαλούν δικαιολογημένα "άλμα στο μέλλον"». Και, βέβαια, αυτό το άλμα δε θα μπορούσε να γίνει χωρίς τη συμβολή της επιστήμης σε θέματα που αφορούν στην υγεία.

Επιστημονική δουλιά με επίκεντρο τον άνθρωπο

Ο Σοβιετικός αθλητισμός διακρινόταν για την προγραμματισμένη, ισορροπημένη, μαζική ανάπτυξή του σ' όλες τις Σοβιετικές Δημοκρατίες, συμπεριλαμβανομένων και των πιο απόμακρων περιοχών. Ενας τομέας που αναπτύχθηκε παράλληλα με το όλο σύστημα του αθλητισμού ήταν αυτός της Αθλητιατρικής. Μιας επιστήμης που στο κέντρο της προσοχής της έχει την κατάσταση του οργανισμού όσων αθλούνται, αλλά και τις βλάβες ή τις κακώσεις που μπορεί να προκληθούν από την άσκηση. Μια σειρά κομμουνιστών επιστημόνων όπως ο Σεμάσκο, ο Γκορονέφσκι, ο Σαρκίζοφ, ο Κριτσιάκοφ, ο Λετούνοφ κ.ά. έθεσαν τις επιστημονικές και οργανωτικές βάσεις της Αθλητιατρικής και την έκαναν συστατικό τμήμα του σοβιετικού συστήματος Υγείας και Γυμναστικής. Το 1920 ιδρύθηκε η έδρα της Αθλητιατρικής σε εκπαιδευτικά ινστιτούτα επιστημονικών ερευνών γυμναστικής που αποτελούνταν από εργαστήρια και ανάλογα τμήματα. Από το 1940 αθλητιατρικά εξειδικευμένα ιατρεία και κοινά ιατρεία έκαναν ελέγχους σε όλες τις ειδικότητες που ασχολούνταν με τον αθλητισμό και τη γυμναστική. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη δεκαετία του 1970 υπήρχαν πάνω από 300 εξειδικευμένα ιατρεία και πάνω από 500 απλά, που όμως είχαν τη δυνατότητα να πραγματοποιούν αθλητιατρικές εξετάσεις. Μάλιστα, από το 1946 η Αθλητιατρική στην ΕΣΣΔ οργανώθηκε στην ανάλογη ομοσπονδία, η οποία ήταν και μέλος της Διεθνούς Αθλητιατρικής Ομοσπονδίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αθλητιατρικές έρευνες συντονίζονταν με τις επιτροπές επίλυσης προβλημάτων αθλητικής φύσεως και ιατρικών προβλημάτων γυμναστικής, ώστε να υπάρχει ο καλύτερος και πιο οργανωμένος τρόπος λειτουργίας. Το 1967 ιδρύθηκε στο Κίεβο το Ινστιτούτο Επιστημονικών Ερευνών της ΕΣΣΔ που ασχολούνταν με θέματα αθλητισμού και γυμναστικής.

Πρόληψη από τη βάση

Ολο αυτό το οικοδόμημα της αθλητιατρικής επιστήμης έβρισκε εφαρμογή σε κάθε τομέα όπου υπήρχε αθλητισμός στην ΕΣΣΔ. Σχολεία, αθλητικές σχολές, αθλητικές λέσχες, σωματεία, ακόμα και στον αθλητισμό που πραγματοποιούνταν στα εργοστάσια, ο καθένας αθλούμενος παρακολουθούνταν ιατρικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα απλά σχολεία οι μαθητές περνούσαν υποχρεωτική ιατρική εξέταση ανά δίμηνο συνοδεία των γυμναστών τους. Το ίδιο εντατικοί έλεγχοι πραγματοποιούνταν και στις αθλητικές σχολές μέχρι και τα πανεπιστήμια. Οσον αφορά στα σωματεία, υπήρχε σχετικός προγραμματισμός εξετάσεων των αθλουμένων σε όλες τις ομάδες (τμήματα υποδομής μέχρι και ομάδες που συμμετείχαν στα πρωταθλήματα), ενώ στα εργοστάσια στις καθιερωμένες εξετάσεις των εργατών προστίθονταν και αυτές που αφορούσαν αθλητιατρικά θέματα.

Καθημερινή πραγματικότητα και στην ύπαιθρο

Στην ΕΣΣΔ και οι κάτοικοι της υπαίθρου είχαν εξασφαλισμένους χώρους για φυσική αγωγή

«Αθλητισμός (παιχνίδι, διασκέδαση): Σύστημα οργάνωσης και διεξαγωγής αγώνων καθώς και διδασκαλίας και προπόνησης σε διάφορες ασκήσεις με σκοπό το δυνάμωμα της υγείας και της φυσικής ανάπτυξης του ανθρώπου... Τεχνική ανάπτυξη της δύναμης, της επιδεξιότητας και άλλων ιδιοτήτων με τη φυσική άσκηση». Αυτοί είναι οι ορισμοί που δίνει η Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, στον όρο αθλητισμός.

Σε μεγάλο βαθμό αποδίδει και τη φιλοσοφία - πολιτική της σοσιαλιστικής κυβέρνησης, του ΚΚΣΕ και των πρωτοπόρων λαϊκών τμημάτων, στη Σοβιετική Ενωση. Οπως είδαμε και στα προηγούμενα δημοσιεύματα, η δράση στον τομέα της φυσικής αγωγής και του αθλητισμού αντιμετωπιζόταν ως κοινωνικά ωφέλιμη δραστηριότητα. Οχι σαν επιχείρηση και σαν επάγγελμα, ούτε φυσικά σαν προνόμιο των λίγων. Είχε κοινωνικό περιεχόμενο, δηλαδή αξιοποιούνταν με στόχο την ανύψωση της ευημερίας του σοβιετικού λαού και την ανάπτυξη του σοσιαλιστικού τρόπου ζωής.

Η κυβερνητική πολιτική του ΚΚΣΕ, που αποτελούσε εφαρμογή της μαρξιστικής - λενινιστικής θεωρίας, φρόντισε λοιπόν να αναπτύξει σχεδόν ισόρροπα τον αθλητισμό υψηλών επιδόσεων και το μαζικό λαϊκό αθλητισμό. Τα κομματικά και κυβερνητικά ντοκουμέντα, αλλά κυρίως η πράξη και τα στοιχεία, αποδεικνύουν τη βαρύτητα που δινόταν, ώστε όλο και μεγαλύτερα κομμάτια του πληθυσμού ν' αθλούνται. Με στόχους σημαντικότερους και πιο μόνιμους, από κάποιο ρεκόρ. Τα αποτελέσματα - παρά τις αδυναμίες και τα προβλήματα - είναι ζηλευτά.

Εκτός από τη βούληση, για τα επιτεύγματα, ήταν απαραίτητη η δημιουργία των μέσων και συνθηκών. Βασική παράμετρο, στη δημιουργία αυτή, αποτέλεσαν τα συνδικάτα και οι μαζικοί φορείς. Αναφορικά με τα δρώμενα σε αστικά κέντρα και μεγάλες πόλεις, μια εικόνα σχηματίσαμε στο προηγούμενο δημοσίευμα. Τι γινόταν όμως για ένα επίσης σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού. Τους αγρότες και τις αγρότισσες, όσους και όσες ζούσαν στην ύπαιθρο;

Αγωνιστές στα γήπεδα και το χωράφι

Στη Σοβιετική Ενωση λειτουργούσε, πέραν των άλλων φορέων, η ενιαία αθλητική αγροτική οργάνωση «Σοδειά». Διέθετε (τον Ιούνη του 1982) σημαντική υλική βάση, την οποία αποτελούσαν 220.000 γήπεδα, 3.823 αίθουσες αθλητισμού, 1.173 στάδια, 42 κλειστά κολυμβητήρια και πολλές άλλες εγκαταστάσεις. Απασχολούνταν περισσότερα από 40.000 μόνιμα στελέχη. Και βέβαια τα σοβχόζ (κρατικά αγροκτήματα) και τα κολχόζ (αγροτικοί συνεταιρισμοί) αποτελούσαν έναν ακόμα πυρήνα, γύρω από τον οποίο χτίζονταν γκρούπες φυσικής αγωγής, μαζικού λαϊκού αθλητισμού.
Οπως συνέβαινε στα εργοστάσια, άκρως υπολογίσιμο μέρος του προϋπολογισμού στα σοβχόζ και τα κολχόζ πήγαινε σε υλικοτεχνική υποδομή και λειτουργικά έξοδα για τη φυσική αγωγή και τον αθλητισμό. Ετσι, σημαντικοί αθλητές για τη Σοβιετική Ενωση αλλά και τον παγκόσμιο αθλητισμό αναδείχτηκαν και από την ύπαιθρο. Κυρίως όμως δόθηκε η δυνατότητα στους κατοίκους του χωριού να αθληθούν. Αλλά και να βιώσουν μια άλλη διάσταση του αθλητισμού.
Στη συγκομιδή της σοδειάς συμμετείχαν και οι αθλητές/αθλήτριες. Π.χ. στην Ουκρανία διοργανώνονταν κάθε χρόνο γύρω στις 15 χιλιάδες έκτακτες ομάδες από αθλητές για τη συγκέντρωση της σοδειάς. Στην αγροτική παραγωγή έκαναν αθλητική - εργατική βάρδια περίπου 10 εκατομμύρια αθλητές και μόνιμα αθλητικά στελέχη. Επιπλέον την περίοδο της συγκομιδής διοργανώνονταν αθλητικές - εργατικές βάρδιες των αθλητών του χωριού, στις οποίες έπαιρναν μέρος εκατομμύρια νέοι και νέες.
Ετσι, εκτός των άλλων, αποδείκνυαν στην πράξη ότι ο αθλητής είναι ένα κομμάτι της κοινωνίας. Οχι ξεχωριστό (με την ελιτίστικη πτυχή του όρου) αλλά απλά διαφορετικό από τα υπόλοιπα. Η διαφορετικότητά του όμως λειτουργούσε συνθετικά - συνεκτικά - συμπληρωματικά με τα άλλα τμήματα και όχι σε βάρος τους. Ηταν κρίκος της αλυσίδας που οδηγούσε στο καλύτερο της κοινωνίας και όχι μια ελίτ που ζούσε από αυτή.
Στην ύπαιθρο, στα συνεργεία, στους αγροτικούς οικισμούς, στα τμήματα είχαν κατασκευαστεί, με κοινωνικές δυνάμεις, περίπου 5 χιλιάδες αθλητικοί χώροι και γήπεδα. Ενδεικτικό παράδειγμα οι κάτοικοι της περιοχής Ομσκ. Χρησιμοποιούσαν τη σύμπραξη στην οικοδόμηση αθλητικών εγκαταστάσεων στα επαρχιακά κέντρα. Τα χωριά της περιοχής λοιπόν διέθεταν 26 στάδια, 11 διαδρόμους με ειδικό κάλυμμα για το στίβο, 6 χώρους για αγώνες στίβου, 202 σκοπευτήρια, 427 αίθουσες αθλητισμού. Η περιοχή κατείχε την τρίτη θέση στη Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ρωσίας, στις βασικές αθλητικές εγκαταστάσεις. Ηταν φυσικό επόμενο λοιπόν η άνοδος στη μαζικότητα της φυσικής αγωγής.
Σημαντικός τρόπος για τη βελτίωση των συνθηκών και αύξηση των συμμετοχών στο μαζικό λαϊκό αθλητισμό και στην ύπαιθρο, ήταν η δημιουργία διακολχόζνικων αθλητικών ενώσεων. Η τακτική αυτή ένωνε τα μέσα, δημιουργούσε συλλογικά αθλητικά συμπλέγματα και δυνάμωνε τις διακολχόζνικες αθλητικές σχέσεις. Σημαντική βοήθεια έδιναν και οι βιομηχανικές επιχειρήσεις. Π.χ. το τμήμα φυσικής αγωγής του Μεταλλουργικού εργοστασιακού συγκροτήματος του Μαγκνιτογκόρσκ βοηθούσε καθοριστικά στην προετοιμασία, διοργάνωση και διεξαγωγή αθλητικών εκδηλώσεων στις γειτονικές αγροτικές επαρχίες Αγκάποβκα, Βερχνεουράλσκ, Κιζίλσκογε.
Ενα ακόμα παράδειγμα, που επιβεβαιώνει τη σπουδαιότητα που είχε η ανάπτυξη της φυσικής αγωγής και στην ύπαιθρο είναι το ακόλουθο. Το υπουργείο Γεωργίας της Γιακουτίας είχε εντάξει το αθλητικό πρόγραμμα στο πλάνο της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης για το ενδέκατο πεντάχρονο. Προέβλεπε την κατασκευή σε κάθε αγροτικό οικισμό ενός απλούστερου αθλητικού συμπλέγματος και σε κάθε αγροτικό σχολείο μια αίθουσα αθλητισμού και σκοπευτήριο. Το 70% του πληθυσμού της Δημοκρατίας ήταν κάτοικοι των χωριών...

«Εχθρός του καλού είναι το καλύτερο»

Τα σημαντικά επιτεύγματα δεν οδηγούσαν σε επανάπαυση. Ασκούνταν κριτική και συνεχώς αναζητούνταν τρόποι και μέθοδοι βελτίωσης. Καθοριστική ώθηση για να αναπτυχθεί η μαζικότητα της φυσικής αγωγής στην ύπαιθρο και στο βάθεμα του σοσιαλιστικού αγροτικού τρόπου ζωής έδωσαν οι αποφάσεις της Ολομέλειας, το Μάη του 1982, της ΚΕ του ΚΚΣΕ, το Επισιτιστικό Πρόγραμμα της ΕΣΣΔ και τα μέτρα υλοποίησής του, που αυτή επεξεργάστηκε και υιοθέτησε.
Οργανικό μέρος του Επισιτιστικού Προγράμματος αποτελούσαν τα μέτρα για την κοινωνική αναδιάρθρωση του χωριού. Η απόφαση της ΚΕ του ΚΚΣΕ και του Υπουργικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ, «Τα μέτρα για την παραπέρα βελτίωση των στεγαστικών, βιοτικών και κοινωνικοπολιτιστικών συνθηκών του αγροτικού πληθυσμού», που εγκρίθηκε από την Ολομέλεια της ΚΕ (Μάης '82) τόνιζε: «Να εξασφαλιστεί η παραπέρα βελτίωση της πολιτιστικής εξυπηρέτησης των αγροτικών λεσχών, βιβλιοθηκών και αθλητικών εγκαταστάσεων, η ενίσχυσή τους με ειδικευμένα στελέχη και η χορήγηση των απαραίτητων υλικοτεχνικών πόρων».
Τον Ιούνη του 1983 σε απόφαση της Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΣΕ, αναφερόταν: «Να βελτιωθεί ολόπλευρα η μαζική πολιτική δουλιά στον τόπο διαμονής. Να ανεβεί ο ρόλος των πολιτιστικών, διαφωτιστικών ιδρυμάτων σ' ό,τι αφορά την οργάνωση της αναψυχής των εργαζομένων, ιδιαίτερα στα χωριά. Να αναπτυχθεί η μαζική φυσική αγωγή και ο αθλητισμός. Να γενικευτεί η πείρα της δημιουργίας σε κάθε περιοχή πολιτιστικών - αθλητικών συγκροτημάτων, με την υπαγωγή τους στα τοπικά Σοβιέτ, ανεξάρτητα από το πού ανήκουν διοικητικά».
Με στόχο την ανάπτυξη της φυσικής αγωγής και του αθλητισμού στο χωριό η ΚΕ του ΚΚΣΕ και το Υπουργικό Συμβούλιο της ΕΣΣΔ πήραν μέτρα για τη στερέωση στις αγροτικές τοποθεσίες των ειδικών στη φυσική αγωγή και τον αθλητισμό. Επεκτάθηκαν σ' αυτούς τα προνόμια για την πληρωμή των υποτροφιών από τα κολχόζ, κατά τις σπουδές, για την εξασφάλιση δωρεάν κατοικίας στη διάρκεια των πρώτων τριών χρόνων δουλιάς, την παροχή πιστώσεων για να δημιουργήσουν νοικοκυριό και την εξασφάλιση όλων των ειδών κρατικής κοινωνικής ασφάλισης κ.ά.
Ολα αυτά - και πολλά άλλα - υλοποιούσαν μια βασική φιλοσοφία του ΚΚΣΕ, της Κομσομόλ, συνδικαλιστικών και κοινωνικών φορέων. Ο αθλητισμός στο χωριό ήταν σπουδαίος παράγοντας υγείας των κατοίκων, συνέβαλλε σημαντικά στην παραμονή των νέων στην ύπαιθρο, στην προσέλκυση της νεολαίας στην αγροτική παραγωγή, στην αύξηση της παραγωγικότητας και στην - προς το θετικότερο - μεταμόρφωση του χωριού.
-----------------------------
Πηγές:
1. «Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια».
2. «Αθλητισμός, πολιτική και ιδεολογία», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
3. Αρχείο «Ριζοσπάστη».