Η πανδημία παραλύει κάθε δραστηριότητα, η οικονομική κρίση που την
συνοδεύει τσακίζει αντοχές και ο φόβος που ξεχύνεται χαυνώνει και διαλύει την
ψυχή. Γύρω μας μια ελώδης ατμόσφαιρα όπου το
γελοίο και το φρικιαστικό ζευγαρώνονται σε μια προσπάθεια να αποκατασταθεί ένα νέο είδος φυσιολογικής ζωής μέσα από την
πιο περίεργη αφύσικη κατάσταση που βιώνεται. Κι αυτό το γελοίο δεν συναντάται
μόνο σε κυβερνητικές ατάκες ακόμα και επιλογές, αλλά και
στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στα οποία μπορεί να υφαίνεται μεν μια εικονική ζωή δεν παύει
όμως να είναι αντίκτυπος της
πραγματικής, που σε ένα βαθμό αποκαλύπτει εκφάνσεις της. Γι’ αυτό και τα
χάσταγκ στο τουίτερ όπου για μέρες
φαίνεται να κυριαρχούν ονόματα παιχτών από διάφορα ριάλιτι είναι αποκαλυπτικά
για τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις μεγάλου αριθμού ανθρώπων που βιώνουν
αυτήν την πρωτόγνωρη κατάσταση εγκλεισμού και αστυνομοκρατίας
Η τηλεόραση
λειτουργεί ως μια βασική μορφή πολιτιστικής μετάδοσης. Ο αντίκτυπος των
επιρροών της δεν περιορίζεται μόνο στην άμεση
μετάδοση ή διάχυση των κυρίαρχων ιδεών, αλλά κυρίως στις ιδεολογικές
αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, που αποτελεσματικά προωθούν συγκεκριμένες οπτικές
για την πραγματικότητα και εξυπηρετούν ορισμένα κοινωνικά συμφέροντα. Παρέχονται έτσι στα μέλη του κοινωνικού
συστήματος ορισμένα επίπεδα γνώσης, τα οποία υπάρχουν για να διαιωνίσουν συγκεκριμένες
δομές εξουσίας και να βοηθήσουν στην αποδοχή τους. Και η τηλεόραση των ριάλιτι εξυπηρετεί ουσιαστικά τον
ίδιο σκοπό όλων των τηλεοπτικών προγραμμάτων, τη διαιώνιση των κυρίαρχων
ιδεολογιών μέσα από αφηγήσεις που είναι ενδεικτικές των κυρίαρχων αξιών και
μύθων στον πολιτισμό μας. Κι αν τα προγράμματα ριάλιτι από τη μια χλευάζονται ως κακόγουστα,
χαμηλού επιπέδου και ψεύτικα και επικρίνονται για εξαπάτηση των θεατών τους και την εκμετάλλευση των διαγωνιζομένων
τους, συγχρόνως δεν παύουν να επαινούνται για την ψυχαγωγία
που προσφέρουν, μερικές φορές από τους ίδιους τους ανθρώπους που τα χλευάζουν.
Τα προγράμματα
ριάλιτι σε γενικές γραμμές παρακολουθούν τους ανθρώπους είτε στη ζωή τους είτε
σε ένα κατασκευασμένο περιβάλλον ανταγωνισμού, πρώτιστα με στόχο την παροχή ψυχαγωγίας
παρά πληροφοριών. Ο τρόπος που λειτουργούν είναι να δίνουν στους θεατές την ψυχαγωγία και τη
δραματική συγκίνηση μέσω του εμπλουτισμού και της διόγκωσης της πραγματικότητας.
Επιδιώκεται η αυξημένη δραματική ένταση με τη χειραγώγηση της κατάστασης από
τους παραγωγούς, που προκαλεί ερωτήματα για το πόσο αυτά που παρακολουθούνται
είναι πραγματικά.
Η μορφή σχεδόν κάθε ριάλιτι εκπομπής είναι να
δημιουργήσει ένα σκηνοθετημένο περιβάλλον, ένα κατασκευασμένο χώρο, στον οποίο
οι άνθρωποι εισέρχονται, είτε είναι διασημότητες ή άνθρωποι της καθημερινότητας.
Δείχνουν πώς οι άνθρωποι αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους, σε καταστάσεις όμως που βασίζονται στον
ανταγωνισμό, πιο ακραίες και έντονες από οποιαδήποτε φυσική κατάσταση. Οι
διαγωνιζόμενοι αγωνίζονται για υψηλά έπαθλα, όπως ένα ποσό χρημάτων ή μια καριέρα, εκπλήρωση ονείρου. Ως επί το πλείστον, κρατούνται μακριά
από τον πραγματικό κόσμο με τίποτα άλλο να μην κάνουν ή να σκέφτονται εκτός από την τρέχουσα πραγματικότητά τους.
Αυτό αυξάνει τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις τους καθώς βρίσκονται σε
συνεχή κατάσταση κινδύνου, αφού κάποιος
αποβάλλεται κάθε εβδομάδα.
Τα ριάλιτι της τηλεόρασης χρησιμοποιούν τη
στρεβλωμένη έκδοση της πραγματικότητας, μεταφέροντας μια αίσθηση προσωπικής
συμμετοχής, εξαπατώντας το κοινό καθώς οι παραγωγοί το επιτρέπουν να δει εκείνη
την πραγματικότητα που αυτοί διαμορφώνουν διογκώνοντάς τη, εμφανίζοντας
χαρακτήρες και συμβάντα που οι ίδιοι έχουν καθορίσει με τις δικές τους επιλογές και ταιριάζουν με τα
στερεότυπα που προβάλλουν. Στα ριάλιτι σε κάθε επεισόδιο χρησιμοποιούνται
συστήματα αξιών και μύθοι ως υποκείμενα θέματα, για να αντικατοπτρίζουν τα
πολιτιστικά πρότυπα και να παρουσιάζουν τα κυρίαρχα ιδεολογήματα. Κι αν γίνονται αποδεκτές μειονότητες, όπως κορίτσια
με αλωπεκίαση στο Next Top Model,
αυτό γίνεται στα πλαίσια ακριβώς της ανοχής
προς τις μειονότητες, ως μια νέα πηγή κερδοφορίας ή εξαίρεση σε μια κατάσταση
που αποδέχεται τα πρότυπα και τις προσδοκίες της βιομηχανίας της μόδας.
Πιο συγκεκριμένα, το ριάλιτι το Next Top Model είναι
στην πραγματικότητα μια απίστευτα σκληρή και υποτιμητική συνέντευξη
εργασίας σε εικονογραφημένη σύντμηση σε ό,τι συναντάται στην
πραγματική ζωή. Οι διαγωνιζόμενοι που ανταγωνίζονται
για ένα συμβόλαιο μοντέλου ζουν στο ίδιο σπίτι, κρίνονται ο ένας μπροστά
στον
άλλο και αντιμετωπίζουν εβδομαδιαίες αποβολές. Οι εντάσεις και τα έντονα
συναισθήματα είναι βέβαιο ότι θα κλιμακωθούν πολύ πιο γρήγορα από ό, τι
σε
οποιαδήποτε κανονική κατάσταση. Το γεγονός ότι οι διαγωνιζόμενοι
βρίσκονται σε
τεχνητές και υπερβολικές καταστάσεις, και γνωρίζουν ότι
παρακολουθούνται, σημαίνει
ότι πολλοί ενεργούν μπροστά από την κάμερα και τα συναισθήματα τους δεν
είναι
πια παρά θέαμα. Πολλοί επιθυμούν τη φήμη ή, τουλάχιστον, καταλαβαίνουν
ότι οι
πιθανότητες επιτυχίας τους στην επίδειξη, εάν μπορούν να κερδίσουν ένα
χρηματικό βραβείο ή ένα συμβόλαιο μοντέλου, θα αυξηθούν ανάλογα με τη
ψυχαγωγία
που θα φέρνει η επίδειξη τους. Σε άλλο ριάλιτι
όπως το Big Brother οι διαγωνιζόμενοι αναγνωρίζουν ότι πρέπει να δρουν όχι μόνο
για το κοινό, αλλά και για τον ανταγωνισμό τους, γιατί πρέπει να ξεγελάσουν και να χειραγωγήσουν ο
ένας τον άλλον για να εκδιώξουν κάποιον κάθε εβδομάδα και τελικά να κερδίσουν
το χρηματικό έπαθλο. Κι ενώ υποκριτικά μοιάζει να υποστηρίζεται η διαφορετικότητα,
στην πραγματικότητα αυτό που προωθείται είναι η χυδαιότητα, ή μικροπρέπεια, η
αναξιοπρέπεια. Έτσι μορφοποιούνται σε συγκεκριμένες εικόνες που γίνονται
οικείες ακόμα και συμπεριφορές υποτιμητικές
της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, που γίνονται αποδεκτές ακόμα κι όταν επικρίνονται
Τα ριάλιτι λοιπόν δεν κάνουν άλλο, παρά σε μια
κοινωνία ταξικά ταξινομημένη να προκρίνουν εκείνα τα μηνύματα που διαδίδουν και
αντιπροσωπεύουν την αστική ιδεολογία όπως αποτυπώνεται στη επιδίωξη της προσωπικής
επιτυχίας, την ανταγωνιστικότητα, την προβολή των ατομικών επιθυμιών, την επίδειξη,
για κερδοφορία, των συναισθημάτων. Ο μύθος του ατομικισμού που ελάχιστα εκτιμά τη
συλλογική σκέψη και δράση, στο βαθμό που η μικρή τους κοινωνία λειτουργεί ως
άθροισμα ατόμων, το πλαστό ενδιαφέρον για τον άλλο όταν μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για την προσωπική του επιτυχία, η ενασχόληση με μικροπρέπειες
και η ανταγωνιστικότητα με την ελπίδα εξαιρετικών ανταμοιβών δεν συμβάλλουν
παρά στην καλλιέργεια της απάθειας, του κυνισμού και της αδιαφορίας για τα
κοινωνικά προβλήματα, ενώ γίνεται η εξοικείωση με τη χρησιμοποίηση των ανθρώπων ως μέσον για επιτυχία.
Και δεν είναι μια θλιβερή διαπίστωση σε μια εποχή
που μετράμε νεκρούς, φοβόμαστε τον
διπλανό μας κι απομονωνόμαστε στο κελί μας, φτωχοί κι ανασφαλείς για το μέλλον μας, να υπάρχουν
από τη μια νέα παιδιά που δέχτηκαν να γίνουν θέαμα τα συναισθήματα και οι αγωνίες
τους για να εξαγοράσουν μια προσδοκώμενη επιτυχία και από την άλλη θεατές που
διασκεδάζουν και τους ενδιαφέρουν τα πεπραγμένα αυτών των ανθρώπων που εμπορευματοποίησαν
την καθημερινότητά τους απομονωμένοι από
τον πραγματικό κόσμο σ’ ένα μικρόκοσμο κατασκευασμένο κι ελεγχόμενο;
