Σκέψεις γύρω από το βιβλίο του Αστέριου Λάμπρου «Στη γροθιά του Σούπερμαν»
Γράφει η Άννεκε Ιωαννάτου //
Οι πιο επικίνδυνες μορφές πλύσης εγκεφάλου είναι αυτές που δεν φαίνονται. Αυτές που δεν παίρνονται εύκολα είδηση. Αυτές που σαν υποδερμική ένεση μπαίνουν στο κυκλοφοριακό σύστημα του Είναι μας από μικρή ηλικία ώστε ο εθισμός, όταν θα έχουμε μεγαλώσει, να έχει γίνει πια ανεπανόρθωτος. Βέβαια, η συνείδησή μας δεν διαμορφώνεται αποκλειστικά από τα ΜΜΕ, τα βιβλία και γενικά την πνευματική τροφή που μας «πασάρουν» ή που μας επιβάλλουν μ’ έναν τρόπο που δεν μοιάζει με επιβολή, ούτε καν με υποβολή. Η βασικότερη διαμόρφωση της συνείδησης είναι αυτή που γίνεται από τις συνθήκες μέσα στις οποίες γεννιόμαστε, από τη θέση μας στην κοινωνία, από το ρόλο μας στην παραγωγική διαδικασία, από το μερίδιο που παίρνουμε από τον παραγόμενο κοινωνικό πλούτο, καθώς και από τον τρόπο με τον οποίο παίρνουμε το μερίδιο που σήμερα όλο και μειώνεται.
124Με λίγα λόγια από το σε ποιά κοινωνική τάξη ή στρώμα ανήκουμε. Για να στρεβλωθεί η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και τη θέση μας στην κοινωνία η οποία εικόνα μεγαλώνοντας θα μπορούσε να εξελιχθεί σε επαναστατική συνείδηση θέτοντας σε κίνδυνο την κυρίαρχη ιδεολογία – δηλαδή την ιδεολογία των κυρίαρχων – μας κατακλύζουν από πολύ μικρή ηλικία με εικόνες, έργα, φυλλάδια, κόμικς, παιδεία, εκκλησία για να «δουλέψουν» την κοινωνική μας ψυχοσύνθεση κι έπειτα συνείδηση για να την πλασάρουν στα επιθυμητά από τους φορείς της κυρίαρχης ιδεολογίας πλαίσια. Δηλαδή, να διαμορφώνουν μια ψευδή ταξική συνείδηση που δεν αντιστοιχεί στα συμφέροντά μας, στα συμφέροντα της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων, στην κοινωνική τάξη ή στρώμα που ανήκουμε, αλλά που αντίθετα ενσωματώνει στοιχεία των συμφερόντων των κυρίαρχων.  Αν είναι δυσάρεστη η θέση μας στην κοινωνία και έχουμε λόγους να διαμαρτυρηθούμε ή ακόμα να επαναστατήσουμε, άλλο τόσο θα εντείνεται η προσπάθεια αυτή. Δεν είναι τυχαίο ότι όσο χειροτερεύει η ζωή μας, άλλο  τόσο αυξάνεται ο πόλεμος των συνειδήσεων.  Το πώς ερμηνεύουμε, το πώς εξηγούμε, το πώς αντιμετωπίζουμε την αντικειμενική πραγματικότητα εξαρτάται για μεγάλα χρονικά διαστήματα και σε μεγάλο βαθμό από το συνειδησιακό-πνευματικό-ψυχοκοινωνικό εποικοδόμημα που περνάει μέσα μας ως το σωστό, το κυρίαρχο. Δηλαδή η ιδεολογία των κυρίαρχων κάθε εποχής που πάσχει να δημιουργήσει μια κοινωνική και εθνική ομοψυχία κόντρα στην πραγματικότητα.
Μια ψευδή ομοψυχία
125Όμως, σε μια κοινωνία με συγκρουόμενα συμφέροντα και κοινωνικές ανισότητες η κάθε ομοψυχία, η κάθε όμοια συνειδησιακή κατάσταση, η κάθε ησυχία  είναι αφύσικη και δεν αντέχει στο χρόνο μια και η ίδια η πραγματικότητα επιβάλλεται σε μια πορεία κι ας μην μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια πότε. Με βασικές διαφορές συμφερόντων των κοινωνικών τάξεων/στρωμάτων η κάθε εθνική ομοψυχία δεν μπορεί παρά να είναι ψευδής, άρα πρόσκαιρη. Επομένως η ψευδή συνείδηση της μεγάλης λαϊκής πλειοψηφίας κάποια στιγμή θα γίνει αληθινή, δηλαδή αντίστοιχη με τα πραγματικά της συμφέροντα και δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε σύγκρουση και ρήξη. Οι εκάστοτε κυρίαρχοι θέλουν με κάθε μέσο και τρόπο να αναβάλουν αυτή τη «στιγμή της αλήθειας» διαποτίζοντας όλο τον κοινωνικό ιστό με τις δικές τους λογικές και αντιμετωπίζοντας ενδεχομένως κάθε φωνή και πράξη διαμαρτυρίας με βίαιη καταστολή.
Με ποιο τρόπο λοιπόν διεξάγεται αυτός ο «πόλεμος τω συνειδήσεων», με ποιο τρόπο γίνεται προσπάθεια να πάρουν τη σκέψη, την κρίση από τα λαϊκά στρώματα ακόμα και όταν έχουν «μάθει γράμματα;» Με ποιό τρόπο εγκλωβίζεται το μυαλό, η συνείδηση και καμιά φορά όλο το Είναι τους στα ταξικά συμφέροντα των κυρίαρχων οι οποίοι έχουν σωστή συνείδηση, γιατί αντιπροσωπεύουν και υπερασπίζονται λυσσαλέα στην πράξη και στη σκέψη τον εαυτό τους, ενώ η πλειοψηφία αλλοτριώνεται, αποξενώνεται από τον ίδιο της τον εαυτό ενστερνιζόμενη ξένα προς αυτή συμφέροντα και λογικές; Ποιός «σούπερμαν» κρατάει στα χέρια του τα νήματα της συνείδησης;
123
Ο υπεράνθρωπος- μονοπώλια και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας
Ο Αστέριος Λάμπρου στο βιβλίο του «Στη γροθιά του Σούπερμαν» που κυκλοφόρησε εδώ και πάνω από είκοσι χρόνια από τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», κάνει μια φιλόδοξη προσπάθεια να καταπιαστεί με αυτό το πολυσύνθετο θέμα αναλύοντας σε βάθος και με τρόπο διαλεκτικό το φαινόμενο των λεγόμενων υπερανθρώπων – των σούπερμαν – στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, στα κόμικς, στην παραλογοτεχνία, στους μύθους, στα παραμύθια, στην τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Σήμερα έχουν προστεθεί τα λεγόμενα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα μέσα αυξάνονται, η μέθοδος μένει ουσιαστικά ίδια. Πρόκειται για την πρώτη στην Ελλάδα τόσο ειδικευμένη και σφαιρική μελέτη του είδους και κρατάει την επικαιρότητά του σήμερα. Ο συγγραφέας έχει μελετήσει σε βάθος την τέχνη και τη θεωρία της εικόνας και όχι μόνο. Τα δίδαξε πολλά χρόνια στο πανεπιστήμιο της Πάτρας.
Η συγγραφή του βιβλίου πήρε πολλά χρόνια και το αποτέλεσμα είναι μια πολύπλευρη εργασία. Ποιος είναι λοιπόν, αυτός ο σούπερμαν, ο υπεράνθρωπος; Ποιά η ιστορία του; Έχει προγόνους και αν ναι, ποιούς; Ποιός τον κατασκεύασε στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας; Ποιός τον χρησιμοποιεί και με ποιο τρόπο και στόχο; Ο υπεράνθρωπος έχει πλέον παρά πολλά πρόσωπα στα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Στον πρόλογο διαβάζουμε: «Είναι ασφαλώς ο γνωστός Σούπερμαν με τη στολή στα χρώματα της αστερόεσσας. Είναι, όμως, επίσης ο μαυροντυμένος Μπάτμαν, ο ημίγυμνος Ράμπο, ο άψογος Τζέιμς Μποντ, ο Ταρζάν, ο Ηρακλής και εκατοντάδες άλλοι που τους διαβάζουμε στα κόμικς ή στην παραλογοτεχνία και τους βλέπουμε σε κινούμενα σχέδια, σε τηλεοπτικές σειρές ή στον κινηματογράφο» (σελ. 15 πρώτης έκδοσης). Και προς το τέλος του βιβλίου (σελ. 438) αποκαλύπτεται συμπερασματικά η βαθύτερη ταυτότητά του: «…ο υπεράνθρωπος συνιστά συμβολική και μυστικοποιημένη μεταφορά της δράσης του ηγετικού πολυεθνικού μονοπωλίου μεταφέροντας τα χαρακτηριστικά του μονοπωλίου από το χώρο του συσχετισμού μεγεθών στον άυλο κόσμο του πολύχρωμου θεάματος…» Στο κεφάλαιο «Υπεράνθρωπος και μονοπώλια» ο αναγνώστης θα βρει την ανάλυση που οδηγεί στο παραπάνω συμπέρασμα.
superman7
Πορεία προς τη βαρβαρότητα
Με πολλά στοιχεία, στατιστικές επεξεργασίες σε συνδυασμό με ιστορικά και ανθρωπολογικά στοιχεία ανάλυσης το βιβλίο μας αποκαλύπτει τι κάνουν οι διάφοροι σούπερμαν με τη συνείδηση και την ψυχή μας από την παιδική μας ηλικία. Πώς σταδιακά κρατάει τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα σε προγενέστερα στάδια σκέψης; Πώς ο σούπερμαν πολεμάει τη γνώση και την κριτική σκέψη; Πώς από γλωσσική άποψη μας γυρίζει πίσω στην εποχή των άγριων, άναρθρων κραυγών; Πώς κάνει τους ανθρώπους να αποστρέφονται όλων των μορφών τέχνης; Πώς δουλεύει για να κάνει τα παιδιά από μικρή ηλικία να εθιστούν στη λογική της ιμπεριαλιστικής βίας μέσα από «αθώα» έργα που δηλητηριάζουν την τρυφερή ψυχή τους; Πώς διοχετεύει την οργή – οργή από τις καταστάσεις που βιώνει – σε ανώδυνες για το σύστημα ατραπούς; Η ιμπεριαλιστικής «πολιτιστική» βιομηχανία δουλεύει εδώ και πολλές δεκαετίες γι αυτό το σκοπό.
Από τα παραπάνω μπορούμε να κατανοήσουμε ότι η αντιμετώπιση, πόσο μάλλον η καταπολέμηση των ολέθριων συνεπειών των έργων με υπερανθρώπους δεν μπορεί να είναι απλώς ηθικολογική. Δεν μπορεί να μείνει απλώς στην επιφάνεια, στα φαινόμενα, σε απλούς αφορισμούς, αλλά χρειάζεται να διεισδύει στη βαθύτερη ουσία του φαινομένου. Αυτό σημαίνει ότι το νυστέρι πρέπει να φτάσει μέχρι την ίδια τη φαιά ουσία του κοινωνικοοικονομικού συστήματος που δημιουργεί τέρατα, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Γι αυτό ο συγγραφέας σε όλο το βιβλίο συνδέει το κάθε φαινόμενο με τις αιτίες που το γεννούν. Μαθαίνουμε πράγματα ελάχιστα γνωστά για τους αρχαίους μύθους, το έπος, το θέατρο, καθώς και για το σφετερισμό τους από τη βιομηχανία του θεάματος που στο όνομα, παρακαλώ, του σεβασμού για τον πολιτισμό και την ιστορία της κάθε χώρας δεν σέβεται κανένα ιστορικό γεγονός ή πρόσωπο. Οι τερατώδεις ταινίες για την Τροία, τις Θερμοπύλες, τον Λεωνίδα και τον Ηρακλή είναι μόνο λίγα χολιγουντιανά παραδείγματα. Μαθαίνουμε στο βιβλίο πώς η πολιτιστική βιομηχανία νεκρώνει την ικανότητα δημιουργίας του ανθρώπου, τη φαντασία των λαϊκών στρωμάτων ώστε να γίνουν τα άβουλα παθητικά όντα, το εύκολο ανάλωμα της κάθε χειραγώγησης.
superman6
Αποξένωση και αποβλάκωση
Η απόσταση των λαών από τα δημιουργήματά τους – είτε πρόκειται για τέχνη είτε για τα προϊόντα εργασίας – η προϊούσα αλλοτρίωσή τους γίνεται αισθητή και στον τομέα της επιστήμης όπου η επιστήμη αποσπάται από τους δημιουργούς της. Παραθέτονται τα λόγια του Καρλ Μαρξ στο «Κεφάλαιο» «…Η επιστήμη δε στοιχίζει απολύτως «τίποτα» στον κεφαλαιοκράτη, πράγμα που δεν τον εμποδίζει καθόλου να την εκμεταλλεύεται. Την «ξένη» επιστήμη την προσαρτούν στο κεφάλαιο, όπως την ξένη εργασία».
supermanΑναφερόμενος σ’ αυτά τα λόγια ο συγγραφέας θα σχολιάσει «Από τότε που γράφηκαν αυτές οι γραμμές, ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα μονοπώλια τα ώθησε να παράγουν τη «δική τους» επιστήμη για την οποία σπαταλούν τεράστια ποσά και την οποία διαφυλάττουν και κατοχυρώνουν με ένα πλέγμα νόμων περί «πνευματικών δικαιωμάτων», περί «εξαγωγής τεχνολογίας» κλπ. Σήμερα η επιστημονική έρευνα πραγματοποιείται άμεσα ή χρηματοδοτείται άμεσα ή έμμεσα από τα μονοπώλια. Επίσης το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης τεχνολογίας – που σύμφωνα πάλι με τα λόγια του Μαρξ «…αποκαλύπτει την ενεργό στάση του ανθρώπου απέναντι στη φύση, την άμεση διαδικασία παραγωγής της ζωής του και επομένως και των κοινωνικών συνθηκών της ζωής του και των πνευματικών παραστάσεων που πηγάζουν απ’ αυτές», τους ανήκει νομικά αυτό το ίδιο, αλλά και οι εφαρμογές του. Η απόσταση που χωρίζει την κατάσταση που περιγράφει ο Μαρξ από τη σημερινή κατάσταση δείχνει επίσης πόσο επιταχύνεται η διαδικασία σφετερισμού της σκέψης γενικά. Αυτά συμβαίνουν στις επιστήμες που σχετίζονται με την τεχνολογία «αιχμής».
Από τις λεγόμενες Επιστήμες του Ανθρώπου άλλες παρακμάζουν μελετώντας συνεχώς τη λεπτομέρεια, επειδή αδυνατούν να παράγουν γενικεύσεις σε καθεστώς αυστηρού ελέγχου. Άλλες συνεισφέρουν απλώς στο έργο της φιλοσοφίας. Δηλαδή, παράγουν ιδεολογία για την «αγορά επιχειρημάτων» που δικαιολογούν ή κριτικάρουν ανώδυνα το υπαρκτό κοινωνικό σύστημα. Συνεπώς δημιουργείται μια όλο και πιο αντεστραμμένη επιστήμη που, ενώ αναπτύσσεται ραγδαία, καλείται ωστόσο αποκλειστικά να αυξήσει την υπεραξία, δηλαδή την εκμετάλλευση του ανθρώπου. Καλείται να αποβάλλει όλο και πιο πολύ τον ανθρωπιστικό της χαρακτήρα και να αναπτυχθεί προς όφελος μιας τάξης που δυναμώνει απομυζώντας την κοινωνία σαν παράσιτο. Επομένως, η αστική τάξη επιτάχυνε και επέκτεινε την απόσπαση της πνευματικής ζωής από την κοινωνία μετατρέποντας κάθε πλευρά της σε κερδοφόρα επιχείρηση. Ο «βαθμός ελέγχου της πνευματικής ζωής συνιστά ποιοτικό άλμα σε σχέση με όλες τις προηγούμενες συνθήκες ταξικής κυριαρχίας» (σελ. 429-430).
Συνεχίζεται.