Το δημόσιο χρέος ως μέσο συσσώρευσης πλούτου

 Το δημόσιο χρέος ως μέσο συσσώρευσης πλούτου

Εισαγωγή: Το κείμενο που ακολουθεί γράφτηκε πριν από ενάμισυ αιώνα ακριβώς αλλά με ελάχιστες παρεμβάσεις θα μπορούσε να προβληθεί σαν να γράφτηκε μόλις χτες:


Το δημόσιο χρέος, δηλαδή το ξεπούλημα του κράτους -αδιάφορο αν είναι απολυταρχικό, συνταγματικό ή δημοκρατικό κράτος- βάζει τη σφραγίδα του στην κεφαλαιοκρατική εποχή. Το μοναδικό κομμάτι τού λεγόμενου εθνικού πλούτου, που στους σύγχρονους λαούς ανήκει πραγματικά στο σύνολο του λαού, είναι το δημόσιο χρέος τους. Γι' αυτό είναι πέρα για πέρα συνεπής η σύγχρονη θεωρία που λέει πως ένας λαός γίνεται τόσο πιο πλούσιος όσο πιο βαθιά βουτιέται στα χρέη. Το δημόσιο χρέος γίνεται το credo (πιστεύω) του κεφαλαίου. Και από τη στιγμή που εμφανίζεται η χρέωση του δημοσίου, τη θέση τού αμαρτήματος ενάντια στο άγιο πνεύμα, για το οποίο δεν υπάρχει άφεση, την παίρνει η καταπάτηση της πίστης απέναντι στο δημόσιο χρέος.

Καρλ Μαρξ, "Το Κεφάλαιο"
Αυθεντικό αντίτυπο της πρώτης έκδοσης (1867)

Το δημόσιο χρέος γίνεται ένας από τους πιο δραστικούς μοχλούς τής πρωταρχικής συσσώρευσης. Οι πιστωτές τού δημοσίου στην πραγματικότητα δεν δίνουν τίποτα, γιατί το ποσό που δανείζουν μετατρέπεται σε κρατικά ευκολομεταβιβάσιμα χρεώγραφα, που στα χέρια τους εξακολουθούν να λειτουργούν, όπως θα λειτουργούσαν αν ήταν ισόποσο μετρητό χρήμα. Άσχετα όμως κι από την τάξη των αργόσχολων εισοδηματιών που δημιουργιέται μ' αυτό τον τρόπο και τον αυτοσχέδιο πλούτο των χρηματιστών που παίζουν το ρόλο τού μεσίτη ανάμεσα στην κυβέρνηση και το έθνος -καθώς και των φοροενοικιαστών, των εμπόρων, των ιδιωτών εργοστασιαρχών, που μια καλή μερίδα κρατικού δανείου τούς προσφέρει την υπηρεσία ενός κεφαλαίου πεσμένου από τον ουρανό- το δημόσιο χρέος έχει δημιουργήσει τις μετοχικές εταιρείες. το εμπόριο με συναλλάξιμες αξίες όλων των ειδών, την επικαταλλαγή, με δυο λόγια: το παιχνίδι στο χρηματιστήριο και τη σύγχρονη τραπεζοκρατία.
Σαν με μαγικό ραβδί προικίζει το μη παραγωγικό χρήμα με παραγωγική δύναμη και το μετατρέπει έτσι σε κεφάλαιο, χωρίς νά 'ναι υποχρεωμένο να εκτεθεί στους κόπους και στους κινδύνους που είναι αχώριστοι από τη βιομηχανική μα ακόμα κι από την τοκογλυφική τοποθέτηση.

Οι στολισμένες με εθνικούς τίτλους μεγάλες τράπεζες ήταν από τη γέννησή τους απλώς εταιρείες ιδιωτών σπεκουλάντηδων, που στάθηκαν στο πλευρό των κυβερνήσεων και που, χάρη στα προνόμια που πήραν, ήταν σε θέση να δανείζουν σ' αυτές χρήματα. Γι' αυτό η διόγκωση του δημόσιου χρέους δεν έχει άλλον πιο αλάθητο μετρητή από την προοδευτική άνοδο των μετοχών αυτών των τραπεζών, που η πλέρια ανάπτυξή τους χρονολογείται από την ίδρυση της Τράπεζας της Αγγλίας (1694). (...) Η Τράπεζα της Αγγλίας άρχισε τη δράση της δανείζοντας στην κυβέρνηση τα χρήματά της με τόκο 8%. Ταυτόχρονα είχε εξουσιοδοτηθεί από τη βουλή από το ίδιο κεφάλαιο να κόβει νόμισμα, δανείζοντάς το ακόμα μια φορά στο κοινό με τη μορφή τραπεζογραμματίων. Με τα τραπεζογραμμάτια αυτά είχε το δικαίωμα να προεξοφλεί συναλλαγματικές, να δανείζει επί ενεχύρω εμπορευμάτων και να αγοράζει ευγενή μέταλλα. Δεν πέρασε πολύς καιρός και το πιστωτικό αυτό χρήμα, που δημιούργησε η ίδια, έγινε το νόμισμα με το οποίο η Τράπεζα της Αγγλίας έδινε δάνεια στο κράτος και πλήρωνε για λογαριασμό τού κράτους τους τόκους τού δημόσιου χρέους. (...) Σιγά-σιγά έγινε ο αναπόφευχτος φύλακας του μεταλλικού θησαυρού της χώρας και το κέντρο έλξης όλης της εμπορικής πίστης. (...)

Μαζί με τα δημόσια χρέη δημιουργήθηκε ένα διεθνές πιστωτικό σύστημα, που συχνά για τούτον ή για κείνον το λαό αποτελεί μιαν από τις κρυφές πηγές τής πρωταρχικής συσσώρευσης. Έτσι, οι προστυχιές τού βενετσιάνικου ληστρικού συστήματος αποτελούν μια τέτοια κρυφή βάση τού κεφαλαιικού πλούτου τής Ολλανδίας, που η Βενετία της παρακμής τής δάνειζε μεγάλα χρηματικά ποσά. Το ίδιο ισχύει και για τις σχέσεις Ολλανδίας και Αγγλίας. (...) Γι' αυτό από το 1701 ως το 1776 μια από τις κύριες επιχειρήσεις της Ολλανδίας είναι να δανείζει τεράστια κεφάλαια ειδικά στον ισχυρό ανταγωνιστή της, την Αγγλία. Κάτι παρόμοιο γίνεται σήμερα και ανάμεσα στην Αγγλία και τις Ενωμένες Πολιτείες. Πολλά κεφάλαια, που εμφανίζονται σήμερα στις Ενωμένες Πολιτείες χωρίς πιστοποιητικό γέννησης, είναι αίμα παιδιών που μόλις χτες έχει κεφαλαιοποιηθεί στην Αγγλία.

Επειδή το δημόσιο χρέος στηρίζεται στα κρατικά έσοδα, που οφείλουν να καλύπτουν τις χρονιάτικες τοκοχρεωλυτικές κλπ πληρωμές, το σύγχρονο φορολογικό σύστημα έγινε αναγκαίο συμπλήρωμα του συστήματος των εθνικών δανείων. Τα δάνεια δίνουν τη δυνατότητα στην κυβέρνηση ν' αντεπεξέρχεται σε έκτακτα έξοδα, χωρίς να γίνεται αυτό αμέσως αισθητό στο φορολογούμενο, μετά όμως απαιτούν αυξημένους φόρους. Από την άλλη μεριά, η αύξηση των φόρων, που προκλήθηκε με τη συσσώρευση απανωτών δανείων, αναγκάζει την κυβέρνηση σε κάθε περίπτωση καινούργιων έκτακτων εξόδων να καταφεύγει διαρκώς σε καινούργια δάνεια. Έτσι, το σύγχρονο φορολογικό σύστημα, που άξονάς του είναι οι φόροι στα πιο αναγκαία μέσα συντήρησης (επομένως και το ακρίβαιμά τους), κρύβει μέσα του το σπέρμα τής αυτόματης προοδευτικής αύξησης. Η υπερφορολόγηση δεν είναι επεισόδιο αλλά μάλλον αρχή. Γι' αυτό στην Ολλανδία, όπου πρωτοεγκαινιάστηκε το σύστημα αυτό, ο μεγάλος πατριώτης Ντε Βιττ το εξύμνησε στα "Αξιώματά" του και το χαρακτήρισε σαν το καλύτερο σύστημα για να γίνει ο εργάτης υπάκουος, λιτοδίαιτος, φιλόπονος και... για να παραφορτωθεί με δουλειά. (...)


[Καρλ Χάινριχ Μαρξ, "Το Κεφάλαιο", τόμος πρώτος, σελ. 779-781 (εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 2002) - Προσαρμογή σε μονοτονικό και υπογραμμίσεις: Cogito ergo sum - Τηρήθηκε η στίξη τού πρωτοτύπου.]

Επίλογος: Η σημερινή επιλογή μου να σκύψω στις σελίδες του "Κεφαλαίου" πρέπει μάλλον να οφείλεται στην αηδία που ένοιωσα διαβάζοντας ότι σήμερα δημοπρατείται στο Λονδίνο ένα αντίτυπο της πρώτης έκδοσης σε τιμή που αναμένεται να περάσει τις 120.000 λίρες. Το εν λόγω αντίτυπο είναι δερματόδετο και το είχε χαρίσει ο ίδιος ο Μαρξ στον τότε φίλο του Γιόχαν Γκέοργκ Εκκάριους, με σχετική ιδιόχειρη αφιέρωση στην δεύτερη σελίδα (παραπάνω φωτογραφία). Μπορεί να τρίζουν τα κόκκαλα του παππού Κάρολου αλλά αυτή η δημοπρασία συνιστά μιαν ακόμη απόδειξη ότι ο καπιταλισμός δεν έχει πρόβλημα να κάνει αλισβερίσι ακόμη και με τον διάβολο.

Οι «δεξιότητες» της καπιταλιστικής κερδοφορίας

Οι «δεξιότητες» της καπιταλιστικής κερδοφορίας

«Πρέπει να επενδύσουμε περισσότερο στις δεξιότητες στην Ευρώπη. Οι πιο ανταγωνιστικές χώρες στην ΕΕ και σε παγκόσμιο επίπεδο είναι οι χώρες που επενδύουν περισσότερο στις δεξιότητες. Παράλληλα, 70 εκατομμύρια Ευρωπαίοι είναι αντιμέτωποι με τον κίνδυνο υστέρησης (...) Πάνω απ' όλα, είναι ύψιστης σημασίας να βοηθήσουμε τα άτομα να εκπληρώσουν τα επαγγελματικά τους όνειρα και στόχους και να αξιοποιήσουν το δυναμικό τους. Καλώ τα κράτη - μέλη, τους κοινωνικούς εταίρους και τις επιχειρήσεις να συνεργαστούν μαζί μας, ώστε να εξασφαλίσουμε την επιτυχία του νέου θεματολογίου δεξιοτήτων για την Ευρώπη». Αυτά δήλωνε η Επίτροπος Απασχόλησης της Κομισιόν, Μαριάν Τάισεν, την περασμένη Παρασκευή, κατά την παρουσίαση των προτάσεων της Κομισιόν για τη «βελτίωση των επαγγελματικών δεξιοτήτων στην ΕΕ». Βεβαίως, κανένας πόνος δεν έπιασε το επιτελείο της ιμπεριαλιστικής ένωσης για τα επαγγελματικά και τα υπόλοιπα όνειρα των εκατομμυρίων που ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής έχει πετάξει στα «αζήτητα» της ανεργίας, της αναδουλειάς και της ζωής χωρίς δικαιώματα, για να θησαυρίζουν μια χούφτα εκμεταλλευτές, όσο κι αν η περιθωριοποίηση εκατομμυρίων γεννάει ανησυχίες στους καπιταλιστές.
Ο «πόνος» για τις περίφημες «δεξιότητες», που στο πλαίσιο της αστικής πολιτικής για την Εκπαίδευση αντικαθιστούν ολοένα και περισσότερο και ολοένα από νωρίτερα την ολόπλευρη μόρφωση για όλους (τα αποτελέσματα είναι σοκαριστικά αφού, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, 1 στους 5 πολίτες στην ΕΕ δυσκολεύεται ακόμα και με τη γραφή και την ανάγνωση), είναι άλλος. Το πώς τα μονοπώλια και οι επιχειρηματικοί όμιλοι της ΕΕ, και μάλιστα σε συνθήκες μεγάλων δυσκολιών ανάκαμψης από την καπιταλιστική κρίση, θα εξασφαλίσουν ένα όχι μόνο πιο φτηνό αλλά και πιο ικανό εργατικό δυναμικό, κατάλληλο να υπηρετήσει τους φιλόδοξους στόχους της καπιταλιστικής κερδοφορίας και της λυσσαλέας σύγκρουσης που διεξάγεται σε διεθνές επίπεδο. Αυτός είναι ο «ταχέως μεταβαλλόμενος κόσμος» για τον οποίο μίλησε στην ίδια παρουσίαση ο Γκ. Κατάινεν, αντιπρόεδρος της Κομισιόν για την απασχόληση, την ανάπτυξη, τις επενδύσεις και την ανταγωνιστικότητα, που έχει ανάγκη τις «προηγμένες δεξιότητες που προωθούν την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία».

* * *

Κυριολεκτικά, κάθε μία από τις δέκα προτάσεις της Κομισιόν για τις δεξιότητες είναι βγαλμένη από τα πιο μαύρα κιτάπια του κεφαλαίου, την ίδια ώρα που τα κείμενα αποτυπώνουν τις δυσκολίες, τις αντιφάσεις και φυσικά τα αδιέξοδα που γεννάει η πολιτική της ΕΕ και του κεφαλαίου. Από την προώθηση της τσάμπα μαθητείας, που βαφτίζεται «βελτίωση των παρεχόμενων ευκαιριών στους εκπαιδευόμενους της ΕΕΚ, προκειμένου να αποκτούν εργασιακές εμπειρίες βασισμένες στη μάθηση», και της περιβόητης «κινητικότητας» του εργατικού δυναμικού, ανάλογα με τις κάθε φορά ανάγκες του κεφαλαίου, έως την «εργαλειοθήκη προφίλ δεξιοτήτων για υπηκόους τρίτων χωρών», που «θα υποστηρίξει τον ταχύτερο εντοπισμό και αξιολόγηση των δεξιοτήτων και των επαγγελματικών προσόντων των ατόμων που έχουν υποβάλει αίτηση για άσυλο, των προσφύγων και άλλων μεταναστών», κοιτώντας δηλαδή στα «δόντια» τους ξεριζωμένους από τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις της ΕΕ. Κι όσο για τις τεράστιες αντιφάσεις, αντιθέσεις και την αναρχία που συνοδεύουν σαν κατάρα τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής; Την ίδια ώρα που η Κομισιόν σχεδιάζει το πώς θα δημιουργήσει μια «μεγάλη δεξαμενή ψηφιακών ταλέντων» και πώς θα σταματήσει το «brain drain» («φυγή εγκεφάλων») του υψηλά ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, την ίδια ώρα το ζητούμενο για μια επίσης μεγάλη μάζα, εν έτει 2016 και με τέτοιο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, είναι «να βοηθηθούν οι ενήλικες με χαμηλή ειδίκευση να αποκτήσουν ένα ελάχιστο επίπεδο δεξιοτήτων ανάγνωσης, γραφής, αριθμητικής»!

* * *

Τα όσα περιγράφονται στις προτάσεις της Κομισιόν, πολύ περισσότερο οι στόχοι τους που από κάθε άποψη είναι εχθρικοί στα εργατικά και λαϊκά συμφέροντα, δεν είναι βέβαια ούτε τόσο νέοι ούτε και ιδιαίτερα κρυφοί. Συναντώνται σε δεκάδες κείμενα ιμπεριαλιστικών οργανισμών, όπως ο ΟΟΣΑ, αλλά και της ΕΕ. Για παράδειγμα, στην «επισκόπηση της Στρατηγικής της ΕΕ για τη νεολαία (2013 - 2015)», κείμενο του Ευρωκοινοβουλίου του περασμένου Γενάρη, όπου μεταξύ άλλων ανέφερε ότι «η στρατηγική της ΕΕ ενθαρρύνει τα κράτη - μέλη να θεωρούν τους νέους πόρο» και ότι προτεραιότητά της είναι να «δημιουργηθούν ικανότητες επιθυμητές από τις αγορές εργασίας, όπως επίσης και επιχειρηματικές ικανότητες και κοινωνικές δεξιότητες». Πολύ περισσότερο, τους στόχους αυτούς μπορεί κανείς να τους συναντήσει στο κείμενο της Κομισιόν από το 2014 με τίτλο «Για μια ευρωπαϊκή βιομηχανική αναγέννηση», εκεί όπου λεγόταν ότι «οι δεξιότητες αποτελούν βασικό στοιχείο της πολιτικής στο πλαίσιο της στρατηγικής "Ευρώπη 2020"», της μαύρης δηλαδή πολιτικής του κεφαλαίου που σαρώνει σε όλη την ΕΕ εργατικά και λαϊκά δικαιώματα.
Τους στόχους αυτούς μπορεί να τους βρει κανείς ατόφιους και στο «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο για την Αναβάθμιση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης και της Μαθητείας» που παρουσίασε προ ημερών η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ. Εκεί όπου, μεταξύ άλλων, αναφέρεται ότι το σχέδιο που «όχι απλά βασίζεται στην ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης της ελληνικής οικονομίας, αλλά έχει ως στρατηγική επιλογή τη διασύνδεσή του με την αναπτυξιακή πολιτική», έχει ως βασικό στόχο την «προετοιμασία μαθητών/μαθητευόμενων με επαγγελματική συνείδηση και οριζόντιες δεξιότητες, στους οποίους θα μπορούν να στηριχτούν οι ελληνικές επιχειρήσεις και οργανισμοί», την «προσαρμογή στις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας» και την... «αξιοπρεπή αρχική εργασιακή ένταξη», προφανώς των μαθητευόμενων με μισθούς - χαρτζιλίκι και των μετέπειτα «δια βίου» περιπλανώμενων από τη δουλειά χωρίς δικαιώματα στην ανεργία, για τις ανάγκες των μονοπωλίων.

Το κεφάλαιο μίλησε...

Το κεφάλαιο μίλησε...

«Η Ευρωπαϊκή Ενωση βασίζεται στην ελεύθερη οικονομία της αγοράς, γεγονός που σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να έχουν την ελευθερία να ασκούν τις δραστηριότητές τους κατά το δοκούν. Ποια είναι λοιπόν τα όρια της παρεμβάσεως των κρατών - μελών, προκειμένου να διασφαλιστεί η εργασιακή ασφάλεια των εργαζομένων; Αυτό είναι το ζήτημα που το Δικαστήριο καλείται να επιλύσει στην παρούσα διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως».
Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από την πρόταση που έκανε ο γενικός εισαγγελέας προς το Δικαστήριο της ΕΕ για την υπόθεση των ομαδικών απολύσεων στα «Τσιμέντα Χαλκίδας». Ο τρόπος, με τον οποίο προσδιορίζει την ουσία της υπόθεσης, δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το στόχο και το εύρος των ανατροπών που ετοιμάζουν κυβέρνηση - κεφάλαιο - ΕΕ στα Εργασιακά, μέρος των οποίων αποτελούν και οι ομαδικές απολύσεις.
Το θέμα δεν προέκυψε, βέβαια, από το πουθενά. Και σ' αυτό το ζήτημα η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ πήρε τη σκυτάλη από τις προηγούμενες, αναλαμβάνοντας να βγάλει σε πέρας τη βρώμικη δουλειά για λογαριασμό του κεφαλαίου.
Τι λέει στην πραγματικότητα η πρόταση του εισαγγελέα; Οτι η συμβατότητα κάθε νόμου με το ευρωενωσιακό Δίκαιο εξαρτάται από το κατά πόσο διευκολύνει ή τουλάχιστον δεν εμποδίζει την ελεύθερη δράση του κεφαλαίου.
Στην προκειμένη περίπτωση, όπως προκύπτει από το κείμενο της εισαγγελικής πρότασης, αυτό που εξετάζει το Δικαστήριο της ΕΕ είναι το αν η ελληνική νομοθεσία για τις ομαδικές απολύσεις εμποδίζει την ελευθερία εγκατάστασης και λειτουργίας μιας επιχείρησης, όπως προβλέπεται από τις θεμελιώδεις συνθήκες της ΕΕ.
Απ' αυτήν τη σκοπιά, το θέμα ξεπερνάει κατά πολύ το αν θα υπάρχει ή όχι «διοικητική έγκριση» των ομαδικών απολύσεων από τον εκάστοτε υπουργό Εργασίας. Το ζήτημα που ανοίγει το Δικαστήριο της ΕΕ είναι πολύ πιο βαθύ.
Αφορά στην άρση κάθε εμποδίου, που βάζει ο νόμος για τις ομαδικές απολύσεις στο αναφαίρετο δικαίωμα που αναγνωρίζεται στον εργοδότη να προσλαμβάνει και να απολύει ανάλογα με τις ανάγκες της παραγωγής, να κλείνει μια επιχείρηση όταν δεν του αποφέρει το προσδοκώμενο κέρδος ή να μεταφέρει τα κεφάλαιά του σε άλλη επιχείρηση ή και σε άλλο κλάδο.
Αυτός είναι, άλλωστε, ο λόγος για τον οποίο το ζήτημα της πλήρους απελευθέρωσης των ομαδικών απολύσεων, μαζί με άλλα μέτρα για τις Συλλογικές Συμβάσεις και τους μισθούς, έρχεται και ξανάρχεται σε κάθε μνημόνιο, σε κάθε διαπραγμάτευση.
Μάλιστα, σε έκθεση των ιμπεριαλιστικών οργανισμών τον Ιούνη του 2014, προβλεπόταν μέχρι το φθινόπωρο εκείνου του χρόνου να έχει νομοθετήσει η τότε συγκυβέρνηση ΝΔ - ΠΑΣΟΚ την άρση όλων των εμποδίων που κάνουν «δύσκαμπτη» την αγορά εργασίας, εξαιτίας των περιορισμών που προβλέπει η νομοθεσία για τις ομαδικές απολύσεις.
Επομένως, σε αμφισβήτηση δεν έμπαινε μόνο το «βέτο» του υπουργού Εργασίας, αλλά και τα όρια που προβλέπει ο νόμος για τις απολύσεις που μπορεί να κάνει μια επιχείρηση, ανάλογα με τον αριθμό των εργαζομένων που απασχολεί. Αυτό το έργο έρχεται να ολοκληρώσει τώρα η κυβέρνηση, έχοντας κερδίσει τα εύσημα του κεφαλαίου για την ικανότητά της να παραπλανά το λαό και να ενσωματώνει αντιδράσεις.
Αυτό που προκύπτει με βεβαιότητα είναι ότι η αλλαγή προς το χειρότερο του νόμου για τις ομαδικές απολύσεις έχει τη σφραγίδα του κεφαλαίου και υπηρετεί τα δικά του συμφέροντα. Εκεί πρέπει να στρέψει τα πυρά του ο λαός, οξύνοντας την αντιπαράθεση με την κυβέρνηση, τα κόμματα και τις συνδικαλιστικές δυνάμεις που στοιχίζονται στο στόχο της καπιταλιστικής ανάκαμψης.
Οσο για τις «βέλτιστες πρακτικές» της ΕΕ με τις οποίες λέει ότι θα νομοθετήσει η κυβέρνηση, η πρόταση του γενικού εισαγγελέα για τις ομαδικές απολύσεις καθιστά περιττή κάθε άλλη απάντηση.