Δύσκολες ώρες για το Κόμμα

ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ»

Δύσκολες ώρες για το Κόμμα

Πώς εκδόθηκε το πρώτο παράνομο φύλλο στη χούντα των συνταγματαρχών

Το πρώτο παράνομο φύλλο του «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» στη χούντα, κυκλοφόρησε το Μάρτη του 1968

Από το σύντροφο Νίκο Κυριακίδη πήραμε ένα κείμενο με μια άγνωστη πτυχή της ιστορίας του «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ», συγκεκριμένα για το ιστορικό της έκδοσης του πρώτου παράνομου φύλλου στην Αθήνα την περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών που εγκαθιδρύθηκε στις 21 Απρίλη 1967. Ο ίδιος ο σύντροφος Ν. Κυριακίδης αναφέρει τα εξής:

Τιμώντας τη μνήμη του σ. ΓΙΑΝΝΗ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΥ, δίνω για δημοσίευση από μαρτυρία του, για να μάθουν οι νέοι μας μερικά ιστορικά στοιχεία για την έκδοση του «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» στην παρανομία στην περίοδο της δικτατορίας.

Το ιστορικό αυτό διαδραματίζεται αρχές του 1968, αμέσως μετά τη 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ και την αποχώρηση της δεξιάς αναθεωρητικής ομάδας που δρούσε για πολλά χρόνια στο Κόμμα, αναπτύσσοντας φραξιονιστική δράση με σκοπό την αλλοίωση του χαρακτήρα του ΚΚΕ, ως κόμματος της εργατικής τάξης και τη μετατροπή του σε ένα δεξιό οπορτουνιστικό κόμμα σοσιαλδημοκρατικής υφής. Ηταν η εποχή που στη Δυτική Ευρώπη αναπτυσσόταν και απλωνόταν ο λεγόμενος ευρωκομμουνισμός που ως δεξιό οπορτουνιστικό ιδεολογικό ρεύμα, έβλαψε τα μέγιστα το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Στη 12η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, το Φλεβάρη του 1968, το Κόμμα με τις αποφάσεις της έθετε τέρμα και στη φραξιονιστική αυτή δράση, αλλά άνοιγε το δρόμο για να ξεμπερδεύει με τον οπορτουνισμό που αναπτυσσόταν στις γραμμές του, μέσα στο ίδιο το ΠΓ και την ΚΕ.

Προκειμένου ο αναγνώστης να έχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για την τεράστια σημασία που είχε για το ΚΚΕ και το ελληνικό εργατικό κίνημα η συγκεκριμένη περίοδος σχετικά με τις εσωκομματικές εξελίξεις, αλλά και της σημασίας του ιστορικού της έκδοσης του «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» και της πρωτοβουλίας του συντρόφου Γιάννη Νικολόπουλου, θα κάνουμε μια σύντομη ανασκόπηση στη συγκεκριμένη περίοδο που οδήγησε ως τη διάσπαση του ΚΚΕ. Αλλωστε αυτή την αναθεωρητική ομάδα που έφυγε από το ΚΚΕ, αφού δεν μπόρεσε να το αλώσει και να το μετατρέψει σε εξάρτημα του συστήματος σε μια από τις πλέον δύσκολες περιόδους του λαϊκού κινήματος μέσα στη χούντα, έγινε η αιχμή του δόρατος του αντικομμουνισμού, έχει ρίζες ο σημερινός ΣΥΝ.

Η 12 Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ

Ας παρακολουθήσουμε τα ίδια τα γεγονότα.

Στις 16 του Φλεβάρη 1968 συνήλθε η 12η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ με δύο θέματα: 1. Η πολιτική κατάσταση της χώρας και τα καθήκοντα του Κόμματος. 2. Εσωκομματικά ζητήματα.

Στο πρώτο θέμα η 12η Ολομέλεια, αφού τόνισε ότι για να πέσει η δικτατορία χρειάζεται η κοινή πάλη του λαού και των αντιδικτατορικών δυνάμεων του στρατού, ψήφισε ένα πρόγραμμα μίνιμουμ γύρω από το όποιο μπορούν να συγκεντρωθούν οι αντιδικτατορικές δυνάμεις.

Στο δεύτερο θέμα η Ολομέλεια αντιμετώπισε τη φραξιονιστική επίθεση στη γραμμή και την καθοδήγηση του Κόμματος της ομάδας Μήτσου Παρτσαλίδη, Ζήση Ζωγράφου και Πάνου Δημητρίου, μέλη του ΠΓ της ΚΕ, με δεξιά οπορτουνιστική γραμμή, γραμμή πού οδηγούσε αντικειμενικά στη διάλυση του ΚΚΕ και τη μετατροπή του σε ουρά της αστικής τάξης.

Η 12η Ολομέλεια της ΚΕ αφού καταδίκασε με τον πιο αυστηρό τρόπο τη δεξιά οπορτουνιστική πλατφόρμα και τη φραξιονιστική δράση της ομάδας αυτής, που, όπως αποκαλύφτηκε κατά τη διάρκεια των εργασιών της Ολομέλειας, δρούσε συστηματικά για μεγάλο χρονικό διάστημα, καθαίρεσε από το ΠΓ τους παραπάνω τρεις και τους κάλεσε να πειθαρχήσουν στη γραμμή και στις αποφάσεις του Κόμματος. Η 12η Ολομέλεια εξουσιοδότησε το ΠΓ, για την περιφρούρηση της ενότητας του Κόμματος, να πάρει τα μέτρα που θα χρειαστούν αν συνεχιστεί η φραξιονιστική δράση.

Η φράξια οδηγεί στη διάσπαση

Αμέσως μετά την καθαίρεσή τους αυτοί οι τρεις όχι μόνο δεν πειθάρχησαν στο Κόμμα, αλλά προχώρησαν σε ανοιχτή διασπαστική δράση. Κατέλαβαν το ραδιοσταθμό του ΚΚΕ «Φωνή της Αλήθειας» απ' όπου απευθύνονταν στα μέλη και τα στελέχη του ΚΚΕ καλώντας να μην πειθαρχήσουν με τις αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας. Και στη συνέχεια συγκρότησαν τη λεγόμενη «Ενωτική Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ» σε αντιπαράθεση με την ΚΕ του Κόμματος και με μέσο την παραπληροφόρηση σχετικά με τις αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας και σκοπό αντικειμενικά τη διάλυση του ΚΚΕ, οδηγούσαν το Κόμμα στη διάσπαση.

Το Κόμμα συσπειρώνεται

Βεβαίως οι αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας συζητήθηκαν σε ολόκληρο το Κόμμα, μέσα σ' αυτές τις αντίξοες συνθήκες και η συντριπτική πλειοψηφία των στελεχών και των μελών του τάχτηκαν με τις αποφάσεις της. Και συζητήθηκαν παντού, στην παρανομία, στις ομάδες κρατουμένων στις φυλακές και τις εξορίες. Στην Ελλάδα τότε τη δουλιά του Κόμματος καθοδηγούσε κλιμάκιο της ΚΕ που ονομαζόταν Γραφείο του Εσωτερικού. Το «Γραφείο Εσωτερικού» όμως τάχτηκε με την αναθεωρητική ομάδα και ενάντια στις αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας. Αλλά οι οργανώσεις του Κόμματος, με πρώτη απ' όλες την Κομματική Οργάνωση Αθήνας, τάχτηκαν με τις αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας, δηλαδή με το Κόμμα και την ΚΕ και όχι με τη διασπαστική οπορτουνιστική ομάδα, η οποία αμέσως μετά και αφού δεν έπιασε το κόλπο της λεγόμενης «Ενωτικής ΚΕ», προχώρησε στη συγκρότηση κόμματος καπηλευόμενη τον τίτλο του ΚΚΕ, με την ονομασία «ΚΚΕ Εσωτερικού», παίρνοντας το προσωνύμιο από το «Γραφείο Εσωτερικού». Ηταν ονομασία με προβοκατόρικη διάσταση αφού μεγάλο τμήμα του ΚΚΕ συνέχιζε να βρίσκεται στις τότε σοσιαλιστικές χώρες και την ΕΣΣΔ από το τέλος του εμφυλίου πολέμου μετά την ήττα του ΔΣΕ. Ετσι οι ίδιοι πρσκόλλησαν το «Εσωτερικού» στην οπορτουνιστική τους ομάδα για να ξεχωρίζει από το ΚΚΕ στο οποίο προσκόλλησαν οι ίδιοι το προσωνύμιο «Εξωτερικού» και συνέβαλαν έτσι στην αντικομμουνιστική προπαγάνδα περί ξενοκίνητου ΚΚΕ. Και ταυτόχρονα επιδίωκαν να περάσουν στις λαϊκές συνειδήσεις ότι αυτοί εκπροσωπούν το κόμμα της εργατικής τάξης της Ελλάδας σε αντίθεση με το ΚΚΕ. Ο αντικομμουνιστικός και αντισοβιετικός τους κατήφορος δεν είχε όρια. Και βεβαίως η άρχουσα τάξη τους καλοδέχτηκε και τους χρησιμοποίησε, όπως αυτή ξέρει να χρησιμοποιεί τον οπορτουνισμό για να χτυπήσει το εργατικό και το κομμουνιστικό κίνημα. Αλλά και η σύγχρονη ιστορία του κινήματός μας τους έχει κατατάξει εκεί που τους αξίζει, ως ουρά της αστικής τάξης. Είναι μια ιστορία που επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα του μονίμως σταθερού ανοιχτού ιδεολογικοπολιτικού μετώπου στον οπορτουνισμό και τους φορείς του ως αποφασιστικό παράγοντα για το δυνάμωμα της επαναστατικής πάλης.

Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες εκδόθηκε το πρώτο φύλλο του παράνομου «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» της περιόδου της χούντας με πρωτοβουλία του Γιάννη Νικολόπουλου. Ας το παρακολουθήσουμε από τη δική του αφήγηση.

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

17/2/2008

 -- Η 12η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1968)

6/4/2007

 -- Μια ιστορική στιγμή του «Ριζοσπάστη»

23/1/2005

 -- Το 9ο και το 10ο Συνέδριο του ΚΚΕ

11/7/2004

 -- Η οπορτουνιστική ομάδα και η διάσπαση του ΚΚΕ το 1968

4/7/2004

 -- Η έκδοση του πρώτου παράνομου «Ριζοσπάστη» στη χούντα

H επαναστατική στρατηγική των κομμουνιστών, όρος χειραφέτησης της εργατικής τάξης

H επαναστατική στρατηγική των κομμουνιστών, όρος χειραφέτησης της εργατικής τάξης

Αποψη από το Συνέδριο του Νοτιοαφρικανικού ΚΚ

Από τις 10 έως τις 13 Δεκέμβρη στην πόλη Polokwane της περιφέρειας Λιμπόπο βορείως της Νότιας Αφρικής (ΝΑ) πραγματοποιήθηκε το 2ο ειδικό συνέδριο του Νοτιοαφρικάνικου ΚΚ (ΝΑΚΚ).

Το συγκεκριμένο συνέδριο εξέτασε την πορεία του κόμματος από το προηγούμενο τακτικό συνέδριο πριν από δυόμισι χρόνια.

Αντιπροσωπεία της ΚΕ του ΚΚΕ, αποτελούμενη από τον Γιώργο Μαρίνο, μέλος του ΠΓ της ΚΕ και τον Κώστα Παπαδάκη, μέλος της ΚΕ συμμετείχε στις εργασίες του Συνεδρίου. Στο συνέδριο συμμετείχε και χαιρέτισε μεταξύ άλλων ο Μοχάμεντ Ικνάμπι εκπροσωπώντας την Παγκόσμια Συνδικαλιστική Ομοσπονδία. Η ΠΣΟ χαίρει αναγνωρισμένου κύρους στη Νότια Αφρική και οι σχέσεις της με τα συνδικάτα της Cosatu στα οποία δραστηριοποιούνται οι Νοτιοαφρικανοί κομμουνιστές είναι ιδιαίτερα στενές για το δυνάμωμα του ταξικού προσανατολισμού στην πάλη των εργατών της ΝΑ. Επίσης, στο συνέδριο το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ειρήνης εκπροσώπησε ο Ηρακλής Τσαβδαρίδης, εκτελεστικός γραμματέας του ΠΣΕ.

Το ΝΑΚΚ από την πτώση του καθεστώτος του απαρτχάιντ το 1994 συμμετέχει σε κυβέρνηση συνεργασίας μαζί με το Αφρικάνικο Εθνικό Κογκρέσο (ΑNC) και τα συνδικάτα τηςCosatu. Στην αποτίναξη της αποικιοκρατίας και του καθεστώτος των διακρίσεων σημαντική συμβολή είχε το νοτιοαφρικάνικο ΚΚ. Η πτώση του απαρτχάιντ βέβαια δε σημαίνει ότι έκλεισε ο κύκλος ρατσιστικών εκδηλώσεων και διακρίσεων. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς μιας και άλλωστε το ταξικό περιεχόμενό τους δεν ακυρώνεται αν δεν καταργηθεί η ίδια η καπιταλιστική εκμετάλλευση. Απόδειξη γι' αυτό είναι το γεγονός ότι η αστική τάξη διαθέτει πλέον εμφανώς και μαύρους εκπροσώπους της. Το ΝΑΚΚ δέχεται μια σοβαρή πίεση από την άρχουσα τάξη που οξύνει τον αντικομμουνισμό της καταγγέλλοντας ότι στη χώρα λειτουργεί «κομμουνιστικός δάκτυλος» και ρίχνοντας λάδι στη φωτιά των ενδοσυμμαχικών αντιπαραθέσεων στο πλαίσιο της κυβερνητικής συμμαχίας που ηγείται ο πρόεδρος Τζέικομπ Ζούμα από τον Απρίλη του 2009.

Νότια Αφρική: Πεδίο δόξης λαμπρό για το κεφάλαιο

Στιγμιότυπο από τις εργασίες του Συνεδρίου

Σήμερα στη Νότια Αφρική όπως και στην υπόλοιπη αφρικανική ήπειρο παρά την προηγούμενη καθυστέρηση ο καπιταλισμός στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο αναπτύσσεται. Τα στοιχεία είναι ενδεικτικά.

Η οικονομία της χώρας αποτελεί τη μεγαλύτερη της αφρικανικής ηπείρου. Ο όγκος της οικονομίας της είναι ίσος με αυτόν του συνόλου των χωρών της υποσαχάριας Αφρικής, ενώ πια η χώρα ανήκει και στο λεγόμενο G20, το απαράτ των καπιταλιστικών οικονομιών. Την τελευταία πενταετία υπήρξε έκρηξη επενδύσεων και κερδοφορίας των μονοπωλίων ιδιαίτερα σε μέταλλο, μηχανές κι εξοπλισμό. Ο ρυθμός της καπιταλιστικής ανάπτυξης κυμαινόταν τα προηγούμενα χρόνια σταθερά πάνω από 5%. Το 2008 η καπιταλιστική κρίση ανέκοψε το ρυθμό ανάπτυξης της καπιταλιστικής κερδοφορίας, ασκώντας πιέσεις στο σχετικό δείκτη που υποχώρησε στο 3,1%. Σοβαρό μερίδιο εισαγωγών διατηρεί η ΝΑ από τη Γερμανία (11.2%) ενώ μόλις από φέτος η Κίνα με επιθετική πολιτική επενδύσεων έχει φτάσει σε απόσταση αναπνοής (11,1%), απειλώντας την ως τώρα πρωτοκαθεδρία της. Οι ΗΠΑ είναι πιο πίσω με 7,1%. Η ΝΑ εισάγει προϊόντα χημικής βιομηχανίας, πετρέλαιο, εξοπλισμούς/μηχανές, όπως και τρόφιμα. Στις εξαγωγές της, η ΝΑ εξάγει στην Ιαπωνία κατά 11.1%, στις ΗΠΑ κατά 11.1%, Γερμανία 8%, Βρετανία 6.8%, Κίνα 6%.

Η αφρικανική ήπειρος αποτελεί σήμερα ζωτικό χώρο στον οποίο αναπτύσσουν τον ανταγωνισμό τους οι μεγάλες ιμπεριαλιστές δυνάμεις. Στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, σε συνθήκες ολοένα εντεινόμενης και πιο βαθιάς καπιταλιστικής διεθνοποίησης, οι σχέσεις κρατών είναι σχέσεις αλληλεξάρτησης. Σε αυτό το σύστημα οι σχέσεις αυτές αναπτύσσονται με όρους ανισοτιμίας ανάμεσα στα κράτη, λόγω της ανισόμετρης ανάπτυξης του καπιταλισμού. Δεν είναι υπερβολή να πούμε επίσης ότι δίχως τη διαπλοκή των αφρικανικών χωρών με τις ισχυρές καπιταλιστικές δυνάμεις θα κινδύνευε σοβαρά σήμερα η αναπαραγωγή του κεφαλαίου, συνολικά των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Η ΝΑ σε αυτήν την υπόθεση διαδραματίζει σοβαρό ρόλο και αναπτύσσεται από ηγετική θέση συνολικά στην ήπειρο. Ετσι διαμορφώνονται οι προτεραιότητες της αστικής τάξης της χώρας με βλέψεις που δεν περιορίζονται στη λογική «πρώτοι στο χωριό» - βλ. πρωτεία στην Αφρικάνικη ήπειρο - αλλά επιδιώκουν την αναβάθμιση και ενίσχυση της θέσης τους στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα. Αντίστοιχα, ενισχύεται και ο γεωπολιτικός ρόλος της ΝΑ όπως και η στρατιωτική της ικανότητα για πιο αποφασιστική εμπλοκή και συμμετοχή σε ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις στην περιοχή.

Ενίσχυση της καπιταλιστικής κερδοφορίας και όξυνση των αντιθέσεων

Το 33,7% του μεριδίου τoυ AEΠ της ΝΑ είναι βιομηχανικό, 63% υπηρεσίες και μόλις 3,3% αγροτική παραγωγή.

Από το β' εξάμηνο του 08 η κρίση είχε επίδραση και στη ΝΑ. Η ανεργία έχει ξεπεράσει επίσημα το 33% ως το τέλος του 2008, ενώ στο μεταξύ την περίοδο της κρίσης έχουν χαθεί με εκτίμηση του ΝΑΚΚ 500.000 θέσεις εργασίας. Το ΝΑΚΚ υπολογίζει σήμερα την πραγματική ανεργία στο 40%. Χιλιάδες μετατράπηκαν σε ελαστικές θέσεις εργασίας, πολλές επιχειρήσεις έκλεισαν ενώ το 50% του πληθυσμού ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας.

Η αντίθεση μεταξύ πλούσιων - φτωχών στη Νότια Αφρική καταγράφεται ως η μεγαλύτερη παγκόσμια, ξεπερνώντας πρόσφατα και τη Βραζιλία.

Οπως όλες οι αφρικανικές χώρες, η ΝΑ αντιμετωπίζει πρόβλημα με το AIDS και τις επιδημίες. 350.000 θανάτους το χρόνο έχει από ΑΙDS και 5,7εκ. φορείς (1η στον κόσμο) σε μια Υγεία που κατά το 60% ανήκει σε ιδιώτες.

Σήμερα, καθώς λοιπόν η καπιταλιστική συγκέντρωση ενισχύεται, οι πολυεθνικές στήνουν χορό δισεκατομμυρίων. Η διοργάνωση του Μουντιάλ ποδοσφαίρου τον Ιούνη του 2010 έχει σηματοδοτήσει έναν οργασμό επενδύσεων, που συνοδεύεται από μεγάλη ανοικοδόμηση σε όλη τη χώρα.

Το αστικό κράτος της Νότιας Αφρικής ασθμαίνει να ικανοποιήσει τις διαρκώς διευρυνόμενες ανάγκες του κεφαλαίου. Από τη μια υπάρχει απαίτηση από την πλουτοκρατία για ξέπλυμα των χρεών μεγάλων επιχειρήσεων και την ίδια στιγμή το κεφάλαιο εμφανίζεται απρόθυμο να προβεί το ίδιο σε πολυδάπανες υποδομές που επιδιώκει να τις διεκπεραιώσει το κράτος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο κλάδος της ενέργειας που η κρατική εταιρεία Eskom αδυνατεί να αντεπεξέλθει στις νέες συνθήκες και ανάγκες εκσυγχρονισμένου δικτύου και έτσι συχνά είναι τα φαινόμενα πολύωρων διακοπών ρεύματος σε όλη τη χώρα.

Ανάγκη η διαμόρφωση στρατηγικής για το σοσιαλισμό

Μελετώντας την πείρα του διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος οι κομμουνιστές στη Νότια Αφρική βρίσκονται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Εχοντας πλούσια αγωνιστική πολιτική και οργανωτική πείρα, το ΝΑΚΚ υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εργατικής τάξης των λαϊκών στρωμάτων, βαδίζοντας σε ένα δρόμο που χαρακτηρίζεται από έντονες, κοινωνικοπολιτικές αντιθέσεις που προκαλεί η βασική αντίθεση του καπιταλισμού, η αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας κι αυτό κατά τη γνώμη μας είναι βασικό.

Γιατί η αναγκαιότητα της ταξικής πάλης στην κατεύθυνση της επίλυσης της βασικής αντίθεσης, στην κατεύθυνση της πάλης για το σοσιαλισμό μπορεί να ανοίξει το δρόμο της κοινωνικής εξέλιξης, ξεπερνώντας αντιλήψεις περί αποικιοκρατίας και νεοαποικιοκρατίας που έχουν σχέσεις με τις συνθήκες προηγούμενων ιστορικών περιόδων.

Η ίδια η αντικειμενική κατάσταση, η ανάπτυξη του καπιταλισμού που βρίσκεται στο τελευταίο, το ιμπεριαλιστικό στάδιο, καθορίζει τη στρατηγική και την τακτική των κομμουνιστικών κομμάτων, καθορίζει την πολιτική των συμμαχιών που καλούνται να ακολουθήσουν.

Ο καρπός της συσπείρωσης και της πάλης του ΝΑΚΚ κατά του απαρτχάιντ, η συμμαχία με άλλες δυνάμεις με τις οποίες συναντήθηκε στον αγώνα αυτό μπορεί να έχει προοπτική από τη σκοπιά των εργατικών λαϊκών συμφερόντων, στο βαθμό που κοιτάζει μπροστά και ενισχύει τον αντιιμπεριαλιστικό αγώνα, τον αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού ξεπερνώντας αντιλήψεις που εγκλωβίζουν την πάλη σε κυβερνητική διαχείριση του εκμεταλλευτικού συστήματος.

Το ΚΚΕ δεν υποτιμά τις δυσκολίες, παίρνει υπόψη του τη σύνθετη κοινωνικοπολιτική κατάσταση και με την κριτική εξέταση της πορείας των εξελίξεων επιδιώκει να συμβάλει στην ισχυροποίηση του αγώνα των κομμουνιστικών κομμάτων.

Γι' αυτό υποστηρίζει ότι η συμμετοχή στη συμμαχική κυβέρνηση και οι πολιτικές που εφαρμόζονται για την ανακούφιση στον ένα ή στον άλλο βαθμό, φτωχών λαϊκών δυνάμεων δεν αλλάζουν το χαρακτήρα της εξουσίας που είναι στα χέρια της αστικής τάξης, η οποία εκμεταλλεύεται την εργατική τάξη και καταπιέζει τα λαϊκά στρώματα. Δεν αλλάζουν τον ταξικό χαρακτήρα του αστικού κράτους που παραμένει μηχανισμός καταπίεσης της εργατικής τάξης από το κεφάλαιο και συνεπώς η ίδια η αντικειμενική πραγματικότητα επιβάλλει την επίλυση του κεντρικού προβλήματος της εξουσίας, την επίλυση της αντίθεσης κεφαλαίου - εργασίας. Σε αυτήν την κατεύθυνση, κατά τη γνώμη μας επιβάλλεται να παρεμβαίνουν οι κομμουνιστές στη συζήτηση για την εθνικοαπελευθερωτική πάλη και τη συγκρότηση των αντίστοιχων μετώπων που σχετίζονται με την πάλη των λαών της Αφρικής σε μια προηγούμενη ιστορική περίοδο, αλλά σήμερα δεν μπορούν να αντιστοιχηθούν με τις σύγχρονες ανάγκες και απαιτήσεις της ταξικής πάλης.

Σήμερα η συγκρότηση ΚΚ σε όλες τις χώρες της Αφρικής - υπάρχουν πέραν της Νότιας Αφρικής μόλις σε άλλες 4 από τις 52 χώρες της Μαύρης ηπείρου (Αλγερία, Σουδάν, Αίγυπτος, Νιγηρία) - αποτελεί αναγκαιότητα και βασική προϋπόθεση για να έχει στρατηγικό στόχο και προοπτική η αντιιμπεριαλιστική πάλη το σοσιαλισμό - κομμουνισμό. Η ιδεολογική και πολιτική ενότητα του κομμουνιστικού κινήματος είναι ανάγκη να αναπτυχθεί παραπέρα με την απόρριψη της λεγόμενης νεοαριστεράς που μέσω αδρής χρηματοδότησης από διάφορες ΜΚΟ οπορτουνιστικών κομμάτων όπως το DieLinkeή το Αριστερό κόμμα Σουηδίας επιδιώκουν ως πολιορκητικός κριός τη χειραγώγηση των κομμουνιστικών και των άλλων ριζοσπαστικών δυνάμεων στην ήπειρο.

Ορος η ενίσχυση των ΚΚ, η πάλη ενάντια στον οπορτουνισμό

Στο χαιρετισμό που απηύθυνε το ΚΚΕ στο Συνέδριο σημειώνει μεταξύ άλλων:

«Και με την οικονομική κρίση επιβεβαιώνονται οι αλήθειες που χρόνια προβάλλουν οι κομμουνιστές. Ερχεται ακόμα πιο διακριτά στην επιφάνεια το ζήτημα της εργατικής εξουσίας, της κοινωνικοποίησης των βασικών και συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής, η επικαιρότητα του Σοσιαλισμού. Αν δε λυθεί το ζήτημα της εξουσίας της αστικής τάξης δεν μπορεί η εργατική τάξη και οι λαοί να ευημερήσουν.

Ο καπιταλισμός σήμερα έχει αναπτυχθεί παραπέρα, έχουν ενισχυθεί τα μονοπώλια, επεκτάθηκαν και δυνάμωσαν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και παράλληλα αυξήθηκε ακόμα και σε ορισμένες σχετικά πιο καθυστερημένης ανάπτυξης χώρες η εργατική τάξη. Εχουν ωριμάσει σε σχέση με παλιότερα χρόνια ακόμα περισσότερο οι υλικές προϋποθέσεις για το σοσιαλισμό. Σε συνθήκες του ιμπεριαλισμού δε μεσολαβεί κανένα ενδιάμεσο στάδιο ή εξουσία μεταξύ ιμπεριαλισμού και σοσιαλισμού. Η ενσωμάτωση στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, στις ιμπεριαλιστικές ενώσεις οξύνει τις αντιθέσεις, τη βασική αντίθεση, κάνει πιο ώριμο το έδαφος για την επίλυσή της».

Η 12η Συνάντηση των ΚΚ στην Νότια Αφρική το 2010

Το ΚΚΕ στο χαιρετισμό του υπογράμμισε επίσης τη σημαντική πρωτοβουλία του ΝΑΚΚ να αναλάβει τη φιλοξενία της επόμενης Διεθνούς Συνάντησης των Κομμουνιστικών κι Εργατικών Κομμάτων το 2010:

«Η ανάληψη από το ΝΑΚΚ της ευθύνης για τη φιλοξενία στη Νότια Αφρική της Διεθνούς Συνάντησης των Κομμουνιστικών κι Εργατικών Κομμάτων έχει μεγάλη σημασία, δεδομένου ότι θα είναι η πρώτη φορά που οι Συναντήσεις αυτές θα πραγματοποιηθούν στην Αφρική. Επιβεβαιώνεται η παγκόσμια διάσταση αυτών των Συναντήσεων των κομμουνιστών που ξεκίνησαν πριν από 11 χρόνια στην Αθήνα από το ΚΚΕ και μπορούν να αποτελέσουν έναυσμα για το ενίσχυση της παρέμβασης των κομμουνιστών στην αφρικανική ήπειρο».

Η σταθερή αλληλεγγύη και κοινή πάλη του ΚΚΕ με το ΝΑΚΚ, η ισχυροποίηση του κομμουνιστικού κινήματος στην Αφρική αποτελεί όρο για το ξεπέρασμα των σημερινών δυσκολιών του Κομμουνιστικού Κινήματος, αποτελεί ελπιδοφόρο στοιχείο για την ακόμα πιο ισχυρή και αποτελεσματική πάλη του κομμουνιστικού και ταξικού κινήματος στην Αφρική και συνολικά.

Tου ΚΩΣΤΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ
Ο Κ. Παπαδάκης είναι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

3/5/2011

 -- Συναντήσεις με εκπροσώπους αδελφών Κομμάτων

4/12/2010

 -- Για την οργάνωση του αγώνα ενάντια στα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό

28/11/2010

 -- Οι κομμουνιστές στην πρωτοπορία του αντιιμπεριαλιστικού αγώνα

28/1/2001

 -- Αγώνας δρόμου ενάντια στη φτώχεια και τα αδιέξοδα του καπιταλισμού

31/5/1996

 -- ΑΤΙΤΛΟ

«Το κεφάλαιο» Καρλ Μαρξ

«Το κεφάλαιο»

Καρλ Μαρξ

α) Ιδιοποίηση συμπληρωματικών εργατικών δυνάμεων από το κεφάλαιο. Εργασία των γυναικών και των παιδιών

Αφγανιστάν: 8χρονο αγόρι σφυριλατεί εργαλεία σε σιδεράδικο

Associated Press

Στο μέτρο που οι μηχανές κάνουν περιττή τη μυική δύναμη, γίνονται μέσο χρησιμοποίησης εργατών χωρίς μυική δύναμη ή εργατών με ανώριμη σωματική ανάπτυξη, με μεγαλύτερη όμως ευστροφία των μελών. Εργασία των γυναικών και των παιδιών ήταν λοιπόν η πρώτη λέξη της κεφαλαιοκρατικής χρησιμοποίησης των μηχανών! Ετσι αυτό το τεράστιο υποκατάστατο της εργασίας και των εργατών μετατράπηκε αμέσως σε μέσο αύξησης του αριθμού των μισθωτών εργατών με την ένταξη όλων των μελών της εργατικής οικογένειας, χωρίς διάκριση φύλου και ηλικίας, κάτω από την άμεση εξουσία του κεφαλαίου. Η αναγκαστική εργασία για τον κεφαλαιοκράτη δε σφετερίστηκε μονάχα το χρόνο του παιδικού παιχνιδιού, μα και της ελεύθερης εργασίας για τις ανάγκες της ίδιας της οικογένειας¹.

H αξία της εργατικής δύναμης καθοριζόταν όχι μόνο από τον εργάσιμο χρόνο που ήταν αναγκαίος για τη συντήρηση του ενήλικου εργάτη σαν ατόμου, μα και από τον εργάσιμο χρόνο που ήταν αναγκαίος για τη συντήρηση της εργατικής οικογένειας. Οι μηχανές, ρίχνοντας όλα τα μέλη της εργατικής οικογένειας στην αγορά εργασίας, κατανέμουν την αξία της εργατικής δύναμης του άνδρα σ' όλα τα μέλη της οικογένειάς του. Γι' αυτό κατεβάζουν την αξία της εργατικής του δύναμης. Η αγορά της κομματιασμένης λ.χ. σε 4 εργατικές δυνάμεις οικογένειας μπορεί να κοστίζει περισσότερο απ' ό,τι κόστιζε προηγούμενα η αγορά της εργατικής δύναμης του αρχηγού της οικογένειας σαν αντιστάθμισμα όμως στη θέση της μιας μπαίνουν 4 εργάσιμες ημέρες, και η τιμή τους πέφτει στην ίδια αναλογία που αυξάνεται η υπεραξία των τεσσάρων πάνω από την υπεραξία του ενός. Για να ζει τώρα μια οικογένεια είναι υποχρεωμένα τέσσερα άτομα να προσφέρουν όχι μοναχά εργασία, μα και υπερεργασία στο κεφάλαιο. Ετσι οι μηχανές από την αρχή αρχή μαζί με το πλάτεμα του ανθρώπινου εκμεταλλεύσιμου υλικού, αυτού του πιο καθαυτού πεδίου εκμετάλλευσης του κεφαλαίου², αυξάνουν ταυτόχρονα και το βαθμό εκμετάλλευσης.

Ινδία: Το μικρό αγόρι μεταφέρει σάκους 50 κιλών στην αγορά καρυκευμάτων

Associated Press

Οι μηχανές επαναστατικοποιούν επίσης ριζικά την τυπική έκφραση της κεφαλαιοκρατικής σχέσης, το συμβόλαιο ανάμεσα στον εργάτη και στον κεφαλαιοκράτη. Πρώτη προϋπόθεση πάνω στη βάση της ανταλλαγής εμπορευμάτων ήταν ν' αντικρίζονται ο κεφαλαιοκράτης και ο εργάτης σαν ελεύθερα πρόσωπα, σαν ανεξάρτητοι κάτοχοι εμπορευμάτων, ο ένας σαν κάτοχος χρήματος και μέσων παραγωγής, ο άλλος σαν κάτοχος εργατικής δύναμης. Τώρα όμως το κεφάλαιο αγοράζει ανήλικους ή μισοενήλικους. Προηγούμενα ο εργάτης πουλούσε τη δική του εργατική δύναμη που τη διέθετε σαν τυπικά ελεύθερο πρόσωπο. Τώρα πουλάει τη γυναίκα και το παιδί του. Γίνεται δουλέμπορος³. Η ζήτηση της παιδικής εργασίας μοιάζει συχνά και στη μορφή με τη ζήτηση μαύρων δούλων, όπως είχαμε συνηθίσει να διαβάζουμε σε αμερικάνικες αγγελίες εφημερίδων.

Την προσοχή μου - λέει λ.χ. ενός Αγγλος επιθεωρητής εργασίας - την τράβηξε μια αγγελία στην τοπική εφημερίδα μιας από τις σημαντικότερες μανουφακτουρικές πόλεις της περιφέρειάς μου. Να το κείμενο της αγγελίας: «Ζητούνται 12 ως 20 νέοι τέτιας ηλικίας, που να μπορούν να περνάνε για 13 χρονών. Μισθός 4 σελίνια τη βδομάδα. Απευθυνθείτε κ.λπ.»⁴.

Η φράση «που να μπορούν να περνάνε για 13 χρονών» έχει σχέση με το γεγονός ότι, σύμφωνα με το νόμο για τα εργοστάσια, παιδιά κάτω από 13 χρονών επιτρέπεται να εργάζονται μόνο έξι ώρες. Ενας γιατρός του δημοσίου (certifying surgeon) πρέπει να πιστοποιήσει την ηλικία. Ο εργοστασιάρχης λοιπόν ζητάει νέους που να 'χουν όψη δεκατριών χρονών. H αγγλική στατιστική των τελευταίων 20 χρόνων παρουσιάζει συχνά μιαν αλματική ελάττωση του αριθμού των παιδιών κάτω από 13 χρονών που απασχολούν οι βιομήχανοι στα εργοστάσια. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ίδιων των επιθεωρητών εργασίας, η ελάττωση αυτή στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν έργο αυτών των certifying surgeons, που προσάρμοζαν την ηλικία των παιδιών στις εκμεταλλευτικές ορέξεις των κεφαλαιοκρατών και στις ανάγκες συναλλαγής των γονιών. Κάθε Δευτέρα και Τρίτη πρωί γίνεται ανοιχτό παζάρι στο Μπέθνελ Γκρην, την πιο κακόφημη συνοικία του Λονδίνου, όπου παιδιά και των δύο φύλων από 9 χρονών και πάνω μισθώνονται μόνα τους στις μανουφακτούρες μεταξιού του Λονδίνου. «Οι συνηθισμένοι όροι είναι 1 σελίνι και 8 πένες την εβδομάδα (που τα παίρνουν οι γονείς) και 2 πένες για μένα μαζί με ένα τσάι», λέει ένα παιδί στην κατάθεσή του. Τα συμβόλαια ισχύουν μόνο για μια εβδομάδα. Προκαλούν πραγματικά την αγανάχτηση οι σκηνές που διαδραματίζονται και η γλώσσα που χρησιμοποιείται σ' αυτό το παζάρι. Εξακολουθούν ακόμα στην Αγγλία γυναίκες «να παίρνουν παιδιά από τα workhouse (σπίτια δουλιάς) και να τα νοικιάζουν στον πρώτο τυχόντα αγοραστή προς 2 σελίνια και 6 πένες την εβδομάδα»⁵. Παρά τη σχετική νομοθεσία, στη Μεγάλη Βρετανία εξακολουθούν ακόμα να πουλιούνται από τους γονείς τους τουλάχιστο 2.000 ανήλικα σαν ζωντανές καπνοδοχοκαθαριστικές μηχανές (μόλο που υπάρχουν μηχανές για να τα αντικαταστήσουν)⁶. Η Επανάσταση που προκάλεσαν οι μηχανές στη νομική σχέση των αγοραστών και των πωλητών της εργατικής δύναμης, έτσι που η όλη συναλλαγή να χάνει ακόμα και την επίφαση ενός συμβολαίου ανάμεσα σε ελεύθερα πρόσωπα, πρόσφερε αργότερα στο αγγλικό κοινοβούλιο τη νομική βάση για να δικαιολογήσει την ανάμειξη του κράτους στα εργοστάσια. Κάθε φορά που ο νόμος για τα εργοστάσια περιορίζει την εργασία των παιδιών σε 6 ώρες σε κλάδους που ως τώρα έμειναν άθιχτοι, ξεσπάει πάντα από την αρχή ο θρήνος των εργοστασιαρχών ότι ένα μέρος των γονέων αποσύρει τα παιδιά από τη βιομηχανία που υπάγεται στο νόμο για να τα πουλήσουν σε βιομηχανίες όπου επικρατεί ακόμα η «ελευθερία της εργασίας», δηλαδή όπου παιδιά κάτω από 13 χρονών υποχρεώνονται να εργάζονται σαν ενήλικοι και επομένως μπορούν να πουλιούνται πιο ακριβά. Επειδή όμως το κεφάλαιο από τη φύση του είναι leveller (ισοπεδωτής), ζητάει δηλαδή σε όλες τις σφαίρες της παραγωγής ισότητα στους όρους εκμετάλλευσης της εργασίας σαν ανθρώπινο δικαίωμα που του ανήκει από γεννησιμιού του, ο περιορισμός με νόμο της εργασίας των παιδιών στον ένα κλάδο της βιομηχανίας γίνεται αιτία για τον περιορισμό της σε έναν άλλο.

Απολύουν πετώντας στο δρόμο καθημερινά, γυναίκες του μόχθου

Προηγούμενα έχουμε κιόλας μιλήσει για τη σωματική κατάπτωση των παιδιών και των νέων, καθώς και των γυναικών, που η μηχανή τους υποτάσσει στην εκμετάλλευση του κεφαλαίου, πρώτα άμεσα στα εργοστάσια, που ξεπηδάνε πάνω στο έδαφος της μηχανής, και έπειτα έμμεσα σε όλους τους υπόλοιπους βιομηχανικούς κλάδους. Γι' αυτό σταματάμε εδώ μόνο σ' ένα σημείο, στην τεράστια θνησιμότητα των εργατόπαιδων στα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Στην Αγγλία υπάρχουν 16 ληξιαρχικές περιφέρειες, όπου από 100.000 παιδιά ηλικίας κάτω του ενός έτους κατά μέσον όρο πεθαίνουν το χρόνο μόνο 9085 (σε μια περιφέρεια μόνο 7.047), σε 24 περιφέρειες πεθαίνουν πάνω από 10.000, λιγότερα όμως από 11.000, σε 39 περιφέρειες πάνω από 11.000, λιγότερα όμως από 12.000, σε 48 περιφέρειες πάνω από 12.000, λιγότερα όμως από 13.000, σε 22 περιφέρειες πάνω από 20.000, σε 25 περιφέρειες πάνω από 21.000, σε 17 πάνω από 22.000, σε 11 πάνω από 23.000, στο Χου, στο Ουόλβερεμπτον, στο Αστον-άντερ-Λάιν και στο Πρέστον πάνω από 24.000, στο Νότινγκχαμ, Στόκπορτ και Μπάντφορντ πάνω από 25.000, στο Ουίζμπιτς 26.000 και στο Μάντσεστερ 26.125⁷. Οπως απόδειξε μια επίσημη ιατρική έρευνα του 1861, αν αφεθούν κατά μέρος οι τοπικές συνθήκες, οι μεγάλοι αυτοί αριθμοί θνησιμότητας οφείλονται κυρίως στην απασχόληση των μητέρων έξω από το σπίτι και στις συνέπειές της, όπως είναι η παραμέληση και κακοποίηση των παιδιών, ανάμεσα σε άλλα και η ακατάλληλη τροφή, η έλλειψη τροφής, η χορήγηση ναρκωτικών στα παιδιά κ.λπ. Σ' αυτά πρέπει να προστεθεί η αφύσικη αποξένωση των μητέρων από τα παιδιά τους και, σαν συνέπεια όλων αυτών, η προμελετημένη θανάτωση των παιδιών με την πείνα και τη δηλητηρίαση τους⁸. Αντίθετα, στις αγροτικές εκείνες περιφέρειες, «όπου επικρατεί ένα κατώτατο όριο γυναικείας απασχόλησης, το ποσοστό θνησιμότητας είναι το χαμηλότερο»⁹. Η επιτροπή έρευνας του 1861 έφερε ωστόσο στο φως το αναπάντεχο αποτέλεσμα, ότι σε μερικές καθαρά γεωργικές περιφέρειες στις ακτές της Βόρειας Θάλασσας το ποσοστό θνησιμότητας των παιδιών κάτω του ενός χρόνου φτάνει σχεδόν το ποσοστό των πιο κακόφημων βιομηχανικών περιφερειών. Υστερα απ' αυτό ο γιατρός Τζούλιαν Χάντερ επιφορτίστηκε να μελετήσει επιτόπου το φαινόμενο. Η έκθεσή του συμπεριλήφθηκε στη «Sixth Report on Public Health»¹⁰. Ως τότε υπόθεταν ότι τα παιδιά τα αποδεκάτιζαν η ελονοσία και άλλες αρρώστιες που χαρακτηρίζουν τις χαμηλές και ελώδεις περιοχές. Η έρευνα απόδειξε ακριβώς το αντίθετο, ότι δηλαδή «η ίδια αιτία που έχει εξαλείψει την ελονοσία, και συγκεκριμένα η μετατροπή του εδάφους από έλος το χειμώνα και φτωχό βοσκότοπο το καλοκαίρι σε εύφορο σιτοβολώνα προκάλεσε και το εξαιρετικά μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας των βρεφών»¹¹.

Στο καπνεργοστάσιο

Οι 70 γιατροί που ασκούν το επάγγελμά τους σ' αυτή την περιοχή και που τους ανάκρινε ο δρ. Χάντερ «έδειξαν θαυμαστή ομοφωνία» σ' αυτό το σημείο. Οτι δηλ. μαζί με την επανάσταση και την καλλιέργεια του εδάφους έχει εισαχθεί και το βιομηχανικό σύστημα.

«Ενας άντρας που λέγεται "gangmeister" ("αρχηγός του συνεργείου") βάζει έναντι ορισμένου ποσού στη διάθεση του παχτωτή παντρεμένες γυναίκες, που εργάζονται κατά ομάδες μαζί με κορίτσια και νέους. Τις ομάδες αυτές τις νοικιάζει σαν σύνολα. Οι ομάδες αυτές πάνε συχνά με τα πόδια πολλά μίλια μακριά από τα χωριά τους, τις συναντά κανείς το πρωί και το βράδυ στις δημοσιές. Οι γυναίκες ντυμένες με κοντές φούστες και ανάλογα σακάκια, με μπότες, και κάποτε με παντελόνια, με όψη πολύ γερή και υγιή, χαλασμένες όμως από την ηθική έκλυση που τους έγινε συνήθεια και τελείως αδιάφορες μπρος στις ολέθριες συνέπειες που έχει για τα βρέφη τους που μαραζώνουν στο σπίτι, η προτίμησή τους για έναν τέτιο δραστήριο και ανεξάρτητο τρόπο ζωής»¹².

Εδώ αναπαράγονται όλα τα φαινόμενα των βιομηχανικών περιφερειών, αναπαράγεται σε μεγαλύτερο ακόμα βαθμό η καλυμμένη παιδοχτονία και το πότισμα των παιδιών με ναρκωτικά¹³.

«Οι γνώσεις μου για το κακό που προξενεί - λέει ο γιατρός δρ. Σάιμον, υπάλληλος και μέλος του αγγλικού Privy Council (Μυστικού Συμβουλίου) και αρχισυντάκτης των εκθέσεων για την «Public Health» (δημόσια υγεία) - πρέπει να δικαιολογήσουν τη βαθιά αποστροφή που νιώθω όταν βλέπω ν' απασχολούνται συνέχεια ενήλικες γυναίκες στη βιομηχανία»¹⁴. «Θα είναι - αναφωνεί σε μια επίσημη έκθεση ο επιθεωρητής εργασίας Ρ. Μπαίκερ - θα είναι πραγματικά ευτύχημα για τις βιομηχανικές περιφέρειες της Αγγλίας, αν απαγορευτεί σε όλες τις παντρεμένες γυναίκες που έχουν οικογένεια να εργάζονται σε οποιοδήποτε εργοστάσιο»¹⁵.

Καθαρίστριες στην υπηρεσία πολυτελούς ξενοδοχείου

Eurokinissi

Το ηθικό σακάτεμα που πηγάζει από την κεφαλαιοκρατική εκμετάλλευση της εργασίας των γυναικών και των παιδιών το έχουν περιγράψει τόσο εξαντλητικά ο Φ. Ενγκελς στο έργο του «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία», καθώς και άλλοι συγγραφείς, που εγώ δεν έχω εδώ παρά να την υπενθυμίσω απλώς. Η διανοητική όμως ερήμωση, που δημιουργήθηκε τεχνητά με τη μετατροπή ανώριμων ανθρώπων σε απλές μηχανές για την παραγωγή υπεραξίας και που διαφέρει πολύ από κείνη την πρωτόγονη άγνοια, που αφήνει χέρσο το πνεύμα, χωρίς να διαφθείρει την ικανότητα ανάπτυξής του, αυτή την ίδια τη φυσική γονιμότητά του, ανάγκασε επιτέλους ακόμα και το αγγλικό κοινοβούλιο να θεσπίσει τη στοιχειώδη εκπαίδευση σαν νόμιμο όρο για την «παραγωγική» κατανάλωση παιδιών κάτω από 14 χρονών σε όλες τις βιομηχανίες που υπόκεινται στο νόμο για τα εργοστάσια...

Τραβώντας έναν πολύ μεγάλο αριθμό παιδιών και γυναικών στο συνδυασμένο εργατικό προσωπικό, η μηχανή σπάει επιτέλους την αντίσταση που μέσα στη μανουφακτούρα αντέτασσαν ακόμα οι άνδρες εργάτες στο δεσποτισμό του κεφαλαίου¹⁶.

(Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», ελλην. εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τόμ. 1, σελ. 409 - 415 και 417 - 418).

... Στη σύγχρονη μανουφακτούρα η εκμετάλλευση φτηνών και ανώριμων εργατικών δυνάμεων γίνεται πιο ξετσίπωτη απ' ό,τι στο καθαυτό εργοστάσιο, γιατί στη μανουφακτούρα λείπει στο μεγαλύτερό της μέρος η τεχνική βάση που υπάρχει στο εργοστάσιο, η αντικατάσταση της μυικής δύναμης με μηχανές και η ευκολία της δουλιάς, και γιατί ταυτόχρονα το γυναικείο ή το ανώριμο σώμα των ανήλικων εκθέτεται με τον πιο ασυνείδητο τρόπο στην επίδραση δηλητηριωδών ουσιών κλπ.

γ) Η σύγχρονη μανουφακτούρα

Από όποια ηλικία, απαραίτητες να γίνουν και οι δουλιές του σπιτιού

Eurokinissi

Θα προσπαθήσω τώρα να εξηγήσω με μερικά παραδείγματα τις θέσεις που διατύπωσα πιο πάνω. Ο αναγνώστης γνωρίζει κιόλας πράγματι πάρα πολλά γεγονότα από το μέρος του βιβλίου που είναι αφιερωμένο στην εργάσιμη ημέρα. Οι μανουφακτούρες που παράγουν μετάλλινα είδη στο Μπίρμινγκχαμ και στα περίχωρά του χρησιμοποιούν στο μεγαλύτερό τους μέρος για πολύ βαριές δουλιές 30.000 παιδιά και νέους μαζί με 10.000 γυναίκες. Τους βρίσκουμε εδώ στα ανθυγιεινά χυτήρια χαλκού, στα εργοστάσια παραγωγής κουμπιών, στις δουλιές του σμαλτωτή, του γαλβανωτή και λουστραδόρου¹⁷. Η υπερβολική εργασία των ενήλικων και των ανήλικων σε διάφορα τυπογραφεία εφημερίδων και βιβλίων του Λονδίνου εξασφάλισε σ' αυτά τα τυπογραφεία το τιμητικό όνομα «σφαγεία»¹⁸. Η ίδια υπερβολική εργασία γίνεται και στη βιβλιοδεσία, όπου τα θύματα της σφαγής είναι ιδίως γυναίκες, κορίτσια και παιδιά. Βαριά δουλιά για ανήλικους και σχοινάδικα. Νυχτερινή εργασία στα αλατωρυχεία, στα κηροποιεία και σ' άλλες χημικές μανουφακτούρες, δολοφονική χρησιμοποίηση νέων για να κινούν τους αργαλειούς στα μεταξουργεία που δεν κινούνται με μηχανές¹⁹. Η διαλογή των κουρελιών είναι μια από τις πιο σιχαμερές, τις πιο βρώμικες και τις πιο κακοπληρωμένες δουλιές, όπου κατά προτίμηση χρησιμοποιούνται νεαρά κορίτσια και γυναίκες. Είναι γνωστό πως η Μεγάλη Βρετανία, χώρια από τα δικά της απειράριθμα κουρέλια, είναι το εμπορείο των κουρελιών όλου του κόσμου. Εδώ συρρέουν κουρέλια από την Ιαπωνία, από τα πιο απόμερα κράτη της Νότιας Αμερικής και από τις Καναρίους Νήσους. Οι κύριες όμως πηγές προέλευσής τους είναι η Γερμανία, η Γαλλία, η Ρωσία, η Ιταλία, η Αίγυπτος, η Τουρκία, το Βέλγιο και η Ολλανδία. Τα κουρέλια χρησιμοποιούνται σαν λίπασμα, για την παραγωγή κροκιδιών (για το γέμισμα στρωμάτων), shoddy (τεχνητού μαλλιού) και σαν πρώτη ύλη για την παραγωγή χαρτιού²⁰. Οι γυναίκες διαλογείς των κουρελιών χρησιμεύουν σαν φορείς της ευλογιάς και άλλων κολλητικών ασθενειών, που τις μεταδίδουν σε άλλους και που πρώτα θύματά τους είναι αυτές οι ίδιες. Κλασικό παράδειγμα υπερβολικής εργασίας, βαριάς και ακατάλληλης εργασίας, και επομένως εργασίας που αποχτηνώνει τους εργάτες που τους αναλώνουν από την παιδική κιόλας ηλικία, μπορεί, δίπλα στην εξόρυξη μεταλλευμάτων και κάρβουνου, να θεωρούνται η τουβλοποιία και η κεραμοποιία, στις οποίες σποραδικά μόνο χρησιμοποιείται στην Αγγλία η νεοεφευρεμένη μηχανή (1866). Από το Μάη ως το Σεπτέμβρη η δουλιά βαστάει από τις 5 το πρωί ως τις 8 το βράδυ, και εκεί που το στέγνωμα γίνεται στο ύπαιθρο συχνά βαστάει από τις 4 το πρωί ως τις 9 το βράδυ.

Ανάμεσα στους πολλούς ρόλους της γυναίκας, ο πιο δύσκολος

Eurokinissi

Η εργάσιμη ημέρα που βαστάει από τις 5 το πρωί ως τις 7 το βράδυ θεωρείται «περιορισμένη», «μέτρια» εργάσιμη ημέρα. Χρησιμοποιούνται στη δουλιά παιδιά και των δυο φύλων από 6 ή ακόμα και από 4 χρονών και πάνω. Εργάζονται τόσες ώρες, όσες και οι ενήλικοι και συχνά περισσότερες. Η δουλιά είναι σκληρή και η ζέστη του καλοκαιριού μεγαλώνει ακόμα πιο πολύ την εξάντληση. Λόγου χάρη, σ' ένα τουβλοποιείο του Μόσλεϊ ένα κορίτσι 24 χρονών έφτιαχνε 2.000 τούβλα την ημέρα με βοηθούς δυο ανήλικα κορίτσια, που κουβαλούσαν τη λάσπη και στοίβαζαν τα τούβλα. Τα κορίτσια αυτά ανέβαζαν κάθε μέρα 10 τόνους λάσπη από τις γλιστερές πλαγιές του λασπόλακκου, που είχε βάθος 30 πόδια, και την κουβαλούσαν σε απόσταση 210 πόδια.

Είναι αδύνατο ένα παιδί να περάσει από το καθαρτήριο πυρ ενός τουβλοποιείου χωρίς να ξεπέσει ηθικά πολύ... Η χυδαία γλώσσα που ακούνε από την πιο τρυφερή ηλικία, οι βρωμερές, απρεπείς και αναίσχυντες συνήθειες μέσα στις οποίες μεγαλώνουν εν αγνοία τους και αποκτηνώνονται, τα κάνουν για την κατοπινή ζωή τους άνομα, διεφθαρμένα, ακόλαστα... Πηγή φριχτής διαφθοράς είναι ο τρόπος στέγασής τους. Κάθε moulder (φορμαδόρος) -ο καθαυτό ειδικευμένος εργάτης και αρχηγός μιας ομάδας εργατών- δίνει στην ομάδα του, που αποτελείται από 7 πρόσωπα, στέγη και τροφή μέσα στη δική του καλύβα ή κατοικία. Είτε ανήκουν στην οικογένειά του είτε όχι, άνδρες, νέοι και κορίτσια κοιμούνται σ' αυτήν την καλύβα. Η καλύβα αποτελείται από 2 και μόνο κατ' εξαίρεση από 3 δωμάτια, όλα ισόγεια με λίγο αερισμό. Τα σώματα είναι τόσο κουρασμένα από το μεγάλο ιδροκόπημα της ημέρας, που δε δίνεται καμιά προσοχή στα ζητήματα των κανόνων υγιεινής, της καθαριότητας και της σεμνότητας. Πολλές από τις καλύβες αυτές είναι αληθινά υποδείγματα ακαταστασίας, βρωμιάς, και σκόνης... Το μεγαλύτερο κακό του συστήματος, που χρησιμοποιεί νεαρά κορίτσια σ' αυτό το είδος της εργασίας είναι ότι κατά κανόνα από την παιδική τους ηλικία και εφ' όρου ζωής τα αλυσοδένει με τον πιο αχρείο συρφετό. Μετατρέπονται σε βάναυσα, κακόγλωσσα αγοροκόριτσα («rough, foul mouthed boys») προτού η φύση τα διδάξει ότι είναι γυναίκες. Ντυμένα με μερικά βρώμικα κουρέλια, με γυμνά τα πόδια ως πολύ ψηλά πάνω από τα γόνατα, με τα μαλλιά και το πρόσωπο βουτηγμένα στη βρωμιά, μαθαίνουν να περιφρονούν κάθε αίσθημα ευπρέπειας και αιδούς. Την ώρα του φαγητού ξαπλώνουν φαρδιά πλατιά καταγής ή κοιτάζουν τους νεαρούς που κάνουν μπάνιο σ' ένα από τα γειτονικά κανάλια. Κι όταν τελειώσει επιτέλους η βαριά δουλιά της ημέρας, βάζουν καλύτερα ρούχα και συνοδεύουν τους άνδρες στις μπιραρίες.

Με κρύο ή με ζέστη οι δουλιές πρέπει να γίνουν

Eurokinissi

Είναι λοιπόν φυσικό ότι σ' όλη αυτή την τάξη από την παιδική κιόλας ηλικία επικρατεί το πιο άγριο μεθοκόπι...

δ) Η σύγχρονη δουλιά στο σπίτι

Θα εξετάσω τώρα τη λεγόμενη δουλιά στο σπίτι. Για ν' αποχτήσουμε μια ιδέα γι' αυτή τη σφαίρα εκμετάλλευσης του κεφαλαίου στο φόντο της μεγάλης βιομηχανίας και για τις τερατουργίες της, θα έφτανε να ρίξουμε μια ματιά λ.χ. στην καρφοβελονοποιία, που ασκείται σε μερικά απόμερα χωριά της Αγγλίας και που φαινομενικά είναι πέρα για πέρα ειδυλλιακή. Εδώ όμως αρκούν μερικά παραδείγματα από τους κλάδους εκείνους της νταντελοποιίας και της κατασκευής ψάθινων ειδών, που ακόμα δεν παράγονται καθόλου με μηχανές ή που συναγωνίζονται τη μηχανική και μανουφακτουρική παραγωγή.

Από τα 150.000 άτομα, που εργάζονται στην αγγλική νταντελοποιία, κάπου 10.000 υπάγονται στη δικαιοδοσία του νόμου του 1861 για τα εργοστάσια. Η τεράστια πλειοψηφία των υπόλοιπων 140.000 είναι γυναίκες, νέοι και παιδιά και των δυο φύλων, μόλο που το ανδρικό φύλο αντιπροσωπεύεται λίγο μόνο. H κατάσταση υγείας αυτού του «φτηνού» υλικού εκμετάλλευσης φαίνεται από τον παρακάτω πίνακα του δρ. Τρούμαν, γιατρού της General Dispensary (Γενικής Πολυκλινικής) του Νότινγκχαμ. Σε 686 άρρωστες νταντελούδες - οι περισσότερες από 17 ως 24 χρονών - ήταν φυματικές:

το 1852: 1 στις 45

το 1853: 1 στις 28

το 1854: 1 στις 17

το 1855: 1 στις 18

το 1856: 1 στις 15

το 1857: 1 στις 13

το 1858: 1 στις 15

το 1859: 1 στις 9

το 1860: 1 στις 8

το 1861: 1 στις 8

Η πρόοδος αυτή στο ποσοστό της φυματίωσης πρέπει να είναι αρκετή και για τον πιο αισιόδοξο προοδευτικό και γεμάτο ψευτιά Γερμανό γυρολόγο του ελεύθερου εμπορίου.

Ο νόμος του 1861 για τα εργοστάσια ρυθμίζει την καθαυτό νταντελοποιία, εφόσον γίνεται με μηχανές, πράγμα που στην Αγγλία αποτελεί τον κανόνα. Οι κλάδοι που παίρνουμε εδώ σύντομα υπόψη μας - και συγκεκριμένα όχι οι κλάδοι στους οποίους οι εργάτες είναι συγκεντρωμένοι σε μανουφακτούρες, εμπορικά καταστήματα κλπ., αλλά οι κλάδοι στους οποίους οι εργάτες είναι οι λεγόμενοι εργάτες που δουλεύουν στο σπίτι - διαιρούνται: 1) στη lace finishing (τελική επεξεργασία της μηχανοποίητης νταντέλας, μια κατηγορία που με τη σειρά της περιλαβαίνει πολλές υποδιαιρέσεις) και 2) στο πλέξιμο με κοπανέλι.

Η lace finishing (τελική επεξεργασία της νταντέλας) ασκείται σαν δουλιά στο σπίτι, είτε στα λεγόμενα mistresses houses (σπίτια των μαστορισσών), είτε από γυναίκες που δουλεύουν μόνες τους ή με τα παιδιά τους στις ιδιωτικές κατοικίες τους. Φτωχές είναι κι οι ίδιες οι γυναίκες που διατηρούν «mistresses houses». To εργαστήρι είναι ένα μέρος της ιδιωτικής κατοικίας τους. Παίρνουν παραγγελίες από εργοστασιάρχες, ιδιοκτήτες εμπορικών καταστημάτων κλπ., και χρησιμοποιούν γυναίκες, κορίτσια και μικρά παιδιά ανάλογα με τις διαστάσεις των δωματίων τους και την κυμαινόμενη ζήτηση του κλάδου. Σε μερικά απ' αυτά τα εργαστήρια ο αριθμός των απασχολούμενων εργατριών κυμαίνεται από 20 ως 40 και σε άλλα από 10 ως 20. Η μέση κατώτατη ηλικία των παιδιών που αρχίζουν να εργάζονται είναι 6 χρονών, υπάρχουν όμως και παιδιά κάτω από 5 χρονών. Η συνηθισμένη εργάσιμη ημέρα βαστάει από τις 8 το πρωί ως τις 8 το βραδύ με 1,5 ώρα διακοπές για τα γεύματα, που γίνονται σε ακανόνιστα χρονικά διαστήματα και συχνά μέσα στις ίδιες τις βρωμερές τρώγλες δουλιάς. Οταν υπάρχουν δουλιές, η εργασία βαστάει συχνά από τις 8 (κάποτε από τις 6) το πρωί ως τις 11 ή 12 τη νύχτα. Στους στρατώνες της Αγγλίας ο χώρος που πρέπει να 'χει κάθε στρατιώτης σύμφωνα με τους κανονισμούς είναι 500-600 κυβικά πόδια και στα στρατιωτικά νοσοκομεία 1.200 κυβικά πόδια. Σ' αυτές όμως τις τρώγλες δουλιάς αναλογούν σε κάθε άτομο 67 ως 100 κυβικά πόδια. Ταυτόχρονα ο φωτισμός με φωταέριο καταναλώνει το οξυγόνο του αέρα. Για να κρατούν καθαρές τις νταντέλες, τα παιδιά υποχρεώνονται συχνά να βγάζουν τα παπούτσια τους ακόμα και το χειμώνα, μόλο που το πάτωμα είναι από πλακάκια ή από τούβλα.

Στο Νότινγκχαμ δεν είναι ασυνήθιστο το θέαμα 15-20 παιδιών, στοιβαγμένων μέσα σ' ένα τετράγωνο δωμάτιο, που η κάθε πλευρά του δεν ξεπερνάει ίσως τα 12 πόδια. Τα παιδιά αυτά ασχολούνται τις 15 ώρες του 24ώρου με μια δουλιά που αυτή καθαυτή εξαντλεί, γιατί είναι βαρετή και μονότονη, και που επιπλέον εκτελείται κάτω από τις πιο απίθανα ανθυγιεινές συνθήκες... Ακόμα και τα πιο μικρά παιδιά εργάζονται με μια τόσο εντατική προσοχή και ταχύτητα, που προκαλούν κατάπληξη, χωρίς ποτέ σχεδόν να επιτρέπουν στα δάχτυλά τους να ησυχάσουν ή να κινηθούν πιο αργά. Οταν απευθύνει κανείς ερωτήσεις στα παιδιά αυτά, δε σηκώνουν τα ματιά τους από τη δουλιά από φόβο μη χάσουν έστω και μια στιγμή.

Η «μακριά βέργα» χρησιμεύει στις «mistresses» (μαστόρισσες) τόσο περισσότερο σαν μέσο παρότρυνσης στη δουλιά, όσο περισσότερο παρατείνεται ο χρόνος εργασίας.

Τα παιδιά σιγά σιγά κουράζονται και γίνονται ανήσυχα, σαν πουλιά, προς το τέλος της πολύωρης προσήλωσής τους σε μια ασχολία, μονότονη, κουραστική για τα μάτια και εξαντλητική εξαιτίας της στάσης του σώματος που μένει ίδια όλη την ώρα της δουλιάς. Πρόκειται για αληθινή δουλιά σκλάβου» («Their work is like slavery»)²¹.

Εκεί όπου οι γυναίκες εργάζονται μαζί με τα παιδιά τους στο σπίτι, δηλ. με τη σύγχρονη έννοια της λέξης - σ' ένα νοικιασμένο δωμάτιο, συχνά σε μια σουίτα, οι συνθήκες είναι ακόμα χειρότερες, αν είναι δυνατό να υπάρξουν χειρότερες. Αυτού του είδους η δουλιά μοιράζεται σε αχτίνα 80 μιλίων γύρω από το Νότινγκχαμ. Οταν το παιδί που εργάζεται στα εμπορικά καταστήματα φεύγει στις 9 ή 10 το βράδυ, του δίνουν συχνά ένα δέμα με δουλιά για να την αποτελειώσει στο σπίτι. Ο φαρισαίος κεφαλαιοκράτης, που τον αντιπροσωπεύει κάποιος μισθωτός δούλος, το κάνει αυτό φυσικά με την κατανυχτική φράση: «αυτό είναι για τη μητέρα», ενώ ξέρει πολύ καλά ότι το καημένο το παιδί είναι υποχρεωμένο να κάτσει να βοηθήσει²².

Η νταντελοποιία με κοπανέλι ασκείται κυρίως σε δυο αγγλικές γεωργικές περιφέρειες, στην περιφέρεια νταντελοποιίας του Χόνιτον, 20 ως 30 μίλια κατά μήκος της νότιας ακτής του Ντέβονσιρ, που περιλαβαίνει και μερικά μέρη του Βόρειου Ντέβον, και σε μιαν άλλη περιφέρεια, που περιλαβαίνει μεγάλο τμήμα των κομητειών του Μπούκινγκχαμ, Μπέντφορντ, Νόρθαμπτον και τα γειτονικά μέρη του Οξφορντσιρ και του Χάντινγκντονσιρ. Οι κατοικίες των μεροκαματιάρηδων της γεωργίας αποτελούν συνήθως και τους τόπους δουλιάς. Μερικοί ιδιοκτήτες επιχειρήσεων μανουφακτούρας χρησιμοποιούν πάνω από 3.000 τέτοιους οικιακούς εργάτες, κυρίως παιδιά και νεαρά πρόσωπα, αποκλειστικά γυναικείου φύλου. Εδώ επαναλαμβάνονται οι συνθήκες που περιγράψαμε στη lace finishing (τελική επεξεργασία των νταντελών). Μόνο που τη θέση των «mistresses houses» την παίρνουν τα λεγόμενα «lace schools» (σχολειά νταντελοποιίας), που τα διατηρούν φτωχές γυναίκες στις καλύβες τους. Στα σχολειά αυτά τα παιδιά εργάζονται από 5 χρονών, καμιά φορά από πιο μικρή ηλικία, ως 12 ή 15 χρονών. Τον πρώτο χρόνο τα πιο μικρά εργάζονται 4 ως 8 ώρες την ημέρα, αργότερα εργάζονται από τις 6 το πρωί ως τις 8 και 10 το βράδυ.

Γενικά τα δωμάτια είναι συνηθισμένες κάμαρες μικρών κατοικιών, με το τζάκι βουλωμένο για να μη γίνεται ρεύμα, και με τους εργαζόμενους να ζεσταίνονται, κάποτε και το χειμώνα, μόνο με τη δική τους ζωική θερμότητα. Σε άλλες περιπτώσεις οι λεγόμενες αυτές σχολικές αίθουσες είναι μικροί χώροι που μοιάζουν με μικρές αποθήκες χωρίς τζάκι... Συχνά στις τρώγλες αυτές στοιβάζονται τόσο πολλά άτομα, που η μόλυνση του αέρα φτάνει στο έπακρο. Σ' αυτά πρέπει να προστεθεί η βλαβερή επίδραση που προέρχεται από τα λούκια, τα αποχωρητήρια και την αποσύνθεση διάφορων υλικών και ακαθαρσιών, που βρίσκονται συνήθως μπροστά στις εισόδους των μικρών κατοικιών. Κι όσο για το χώρο: Σε ένα σχολειό νταντελοποιίας με 18 κορίτσια και μια μαστόρισσα αναλογούσαν 35 κυβικά πόδια κατά άτομο, σ' ένα άλλο, που βρωμούσε ανυπόφορα και όπου βρίσκονταν 18 άτομα, αναλογούσαν 24,5 κυβικά πόδια κατά άτομο. Στον κλάδο αυτό βρίσκουμε να χρησιμοποιούνται παιδιά 2 και 2,5 χρονών²³.

Εκεί που στις αγροτικές κομητείες του Μπούκινγκχαμ και του Μπέντφορντ σταματάει η νταντελοποιία με κοπανέλι αρχίζει το πλέξιμο ψάθινων ειδών, που αγκαλιάζει ένα μεγάλο μέρος του Χέρτφορντσιρ και τις δυτικές και βόρειες περιφέρειες του Εσεξ. Το 1861 απασχολούνταν στο πλέξιμο ψαθών και ψάθινων καπέλων 48.043 άτομα, και συγκεκριμένα: 3.815 ανδρικού φύλου όλων των ηλικιών και τα υπόλοιπα γυναικείου φύλου. Απ' αυτά 14.913 ήταν κάτω από 20 χρονών κι απ' αυτά πάλι 7.000 ήταν παιδιά. Εδώ στη θέση των σχολείων νταντελοποιίας έχουμε τα «straw plait schools» (σχολεία πλεχτικής ψάθινων ειδών). Τα παιδιά αρχίζουν εδώ να μαθαίνουν το πλέξιμο ψάθινων ειδών συνήθως από το 4ο και κάποτε ανάμεσα στο 3ο και 4ο έτος της ηλικίας τους. Φυσικά, τα παιδιά αυτά δε μορφώνονται καθόλου. Τα ίδια τα παιδιά ονομάζουν τα δημοτικά σχολειά «natural schools» (αληθινά σχολειά) σε διάκριση απ' αυτά τα ιδρύματα, που ρουφούν το αίμα τους, και όπου τα κρατούν στη δουλιά απλώς και μόνο για να παράγουν το προϊόν που τους καθορίζουν οι μισοπεθαμένες από την πείνα μανάδες τους και που συνήθως φτάνει τις 30 γιάρδες την ημέρα. Συχνά οι μανάδες αυτές ύστερα από το σχολειό τα βάζουν και δουλεύουν στο σπίτι ως τις 10, 11 και 12 τη νύχτα. Η ψάθα τους κόβει τα δάχτυλα και το στόμα, επειδή είναι υποχρεωμένα να σαλιώνουν διαρκώς το χόρτο που πλέκουν. Σύμφωνα με τη γενική γνώμη των επίσημων γιατρών του Λονδίνου, που τη συνόψισε ο δρ Μπάλαρντ, 300 κυβικά πόδια αποτελούν τον ελάχιστο χώρο που πρέπει να έχει κάθε άτομο σε ένα δωμάτιο ύπνου ή δουλιάς. Στα σχολειά όμως πλεχτικής ψάθινων ειδών ο χώρος είναι μετρημένος με ακόμα μεγαλύτερη τσιγκουνιά απ' ό,τι στα σχολειά νταντελοποιίας: 12 2/3, 17, 18 1/2 και γενικά κάτω από 22 κυβικά πόδια κατ' άτομο.

Οι μικρότεροι απ' αυτούς τους αριθμούς - λέει ο επίτροπος Ουάιτ - αντιπροσωπεύουν ένα χώρο μικρότερο από το μισό του χώρου που θα 'πιανε ένα παιδί, αν το πακετάρανε σ' ένα κουτί, που η καθεμιά από τις τρεις διαστάσεις του θα 'ταν 3 πόδια.

Αυτή είναι η χαρά της ζωής που απολαβαίνουν τα παιδιά ως το 12ο και 14ο έτος της ηλικίας τους. Οι άθλιοι, διεφθαρμένοι γονείς ένα πράγμα μόνο έχουν στο νου τους, να βγάλουν όσο το δυνατό περισσότερα κέρδη από τα παιδιά. Κι όταν μεγαλώσουν τα παιδιά, δε λογαριάζουν φυσικά ούτε μια πεντάρα τους γονείς τους και τους εγκαταλείπουν.

«Δεν είναι παράξενο ότι η αμάθεια και τα κακά πάθη βρίθουν σε έναν πληθυσμό που έχει ανατραφεί μ' αυτό τον τρόπο... Η ηθική τους βρίσκεται στα κατώτατα σκαλοπάτια... Μεγάλος αριθμός γυναικών έχουν νόθα παιδιά, και μερικές μάλιστα σε τόσο ανώριμη ηλικία που τα χάνουν ακόμα και οι ειδήμονες της εγκληματολογικής στατιστικής²⁴.

Και η πατρίδα αυτών των υποδειγματικών οικογενειών είναι η υποδειγματική χριστιανική χώρα της Ευρώπης, όπως λέει ο οπωσδήποτε αρμόδιος στα ζητήματα του χριστιανισμού κόμης Μονταλαμπέρ!

Στους κλάδους παραγωγής, που τώρα δα εξετάσαμε, ο μισθός εργασίας είναι γενικά αξιοθρήνητος (ο μεγαλύτερος μισθός των παιδιών στα σχολειά πλεχτικής ψάθινων ειδών είναι σε εξαιρετικές περιπτώσεις 3 σελίνια) και τον κατεβάζουν πολύ πιο κάτω από το ονομαστικό ύψος του με το truck system (σύστημα πληρωμής του εργάτη με είδη που του δίνονται με πίστωση), που στις περιφέρειες νταντελοποιίας επικρατεί σε γενική κλίμακα²⁵.

ε) Πέρασμα της σύγχρονης μανουφακτούρας και δουλιάς στο σπίτι σε μεγάλη βιομηχανία. Επιτάχυνση αυτής της επανάστασης και σ' αυτούς τους τρόπους παραγωγής με την επέκταση της ισχύος των νόμων για τα εργοστάσια

Το φτήνεμα της εργατικής δύναμης απλώς και μόνο με την κατάχρηση της εργατικής δύναμης των γυναικών και των ανώριμων προσώπων, απλώς και μόνο με την καταλήστευση όλων των κανονικών όρων δουλιάς και ζωής και με τη χτηνωδία της υπερεργασίας και της νυχτερινής εργασίας σκοντάφτει τελικά σε ορισμένα ανυπέρβλητα φυσικά όρια, και μαζί του σκοντάφτει και το φτήνεμα των εμπορευμάτων και της κεφαλαιοκρατικής εκμετάλλευσης γενικά, που στηρίζεται πάνω σ' αυτές τις βάσεις. Μόλις τα πράγματα φτάσουν επιτέλους σ' αυτό το σημείο, και χρειάζεται πολύς χρόνος για να φτάσουν, σημαίνει η ώρα για την εισαγωγή των μηχανών και τη γρήγορη μετατροπή της κομματιασμένης δουλιάς στο σπίτι (ή και της μανουφακτούρας) σε εργοστασιακή παραγωγή.

Το πιο κολοσσιαίο παράδειγμα αυτής της κίνησης μας το προσφέρει η παραγωγή «wearing apparel» (ειδών ιματισμού). Σύμφωνα με την ταξινόμηση της «Children's Employment Commission», η βιομηχανία αυτή περιλαβαίνει εργάτες ψάθινων και γυναικείων καπέλων, εργάτες σκούφων, ραφτάδες, milliners και dressmakers²⁶, πουκαμισάδες και ράφτρες, εργάτες που φτιάχνουν κορσέδες και γάντια και τσαγκαράδες μαζί με άλλους πολλούς δευτερεύοντες κλάδους όπως είναι λ.χ. η κατασκευή γραβατών, γιακάδων κ.λπ. Το γυναικείο προσωπικό που στην Αγγλία και την Ουαλλία εργαζόταν σ' αυτούς τους κλάδους έφτανε το 1861 τις 586.298 γυναίκες, από τις οποίες τουλάχιστον οι 115.242 ήταν κάτω από 20 χρονών και οι 16.650 κάτω από 15 χρονών. Ο αριθμός αυτών των εργατριών σ' όλο το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν (το 1861) 750.334. Ο αριθμός των εργατών ανδρικού φύλου, που εργάζονταν τον ίδιο καιρό στη ραφτική, στην πιλοποιία, την υποδηματοποιία και τη γαντοποιία της Αγγλίας και της Ουαλλίας, ήταν 437.969,από τους οποίους οι 14.964 ήταν κάτω από 15 χρονών, οι 89.285 δεκαπέντε ως είκοσι χρονών και οι 333.117 πάνω από 20 χρονών. Από τα στοιχεία αυτά λείπουν πολλοί μικρότεροι κλάδοι που ανήκουν εδώ. Αν όμως πάρουμε τους αριθμούς έτσι όπως είναι, θα δούμε ότι σύμφωνα με την απογραφή του 1861 μονάχα για την Αγγλία και την Ουαλλία έχουμε ένα συνολικό αριθμό 1.024.277 άτομα, δηλαδή περίπου όσα απορροφούν η γεωργία και η χτηνοτροφία. Ετσι αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε για ποιο σκοπό οι μηχανές παράγουν τέτοιες τεράστιες μάζες προϊόντων και πώς συντελούν στην «απελευθέρωση» τόσο τεράστιων εργατικών μαζών.

... Η μηχανή που έπαιξε αποφασιστικό επαναστατικό ρόλο και αγκαλιάζει εξίσου όλους τους πολυάριθμους κλάδους αυτής της σφαίρας παραγωγής, όπως τη μοδιστρική, τη ραφτική, την υποδηματοποιία, την πιλοποιία κ.λπ., είναι η ραφτομηχανή.

Η άμεση επίδραση που άσκησε η ραφτομηχανή στους εργάτες είναι περίπου η ίδια με την επίδραση που ασκούν όλες οι μηχανές, που στην περίοδο της μεγάλης βιομηχανίας καταχτούν νέους κλάδους παραγωγής. Τα πιο μικρά παιδάκια απομακρύνονται. Ο μισθός των εργατών που εργάζονται στις μηχανές αυξάνει σε σύγκριση με το μισθό των εργατών που εργάζονται στο σπίτι, από τους οποίους πολλοί ανήκουν «στους φτωχότερους των φτωχών» («the poorest of the poor»). Ο μισθός των πιο καλοστεκούμενων χειροτεχνών, που τους συναγωνίζεται η μηχανή, πέφτει. Οι καινούργιοι εργάτες που δουλεύουν στις μηχανές είναι αποκλειστικά κορίτσια και νεαρές γυναίκες. Με τη βοήθεια της μηχανικής δύναμης εκμηδενίζουν το μονοπώλιο της ανδρικής δουλιάς στις πιο βαριές εργασίες και από τις πιο ελαφριές διώχνουν μάζες υπερήλικων γυναικών και ανώριμων παιδιών. Ο υπέρτερος συναγωνισμός σκοτώνει τους πιο αδύνατους χειρώνακτες εργάτες. Η φριχτή αύξηση του αριθμού των θανάτων από την πείνα (death from starvation) στο Λονδίνο συμβαδίζει την τελευταία δεκαετία με την επέκταση της ραπτομηχανής²⁷. Οι καινούργιες εργάτριες που δουλεύουν με ραφτομηχανή και που την κινούν με το χέρι και με το πόδι ή μονάχα με το χέρι, καθισμένες ή όρθιες, ανάλογα με το βάρος, το μέγεθος και την ειδικότητα της μηχανής, ξοδεύουν πολλή εργατική δύναμη. Η εργασία τους γίνεται ανθυγιεινή εξαιτίας της μεγάλης διάρκειας της δουλιάς, παρά το γεγονός ότι γενικά η δουλιά βαστάει λιγότερο απ' ό,τι στο παλιό σύστημα.

(Κ. Μαρξ, «Το κεφάλαιο», ό.π., τόμ. 1, σελ. 479 - 481, 483 - 487, 497 - 488, 489 - 490).

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Τον καιρό της κρίσης του μπαμπακιού, που συνόδεψε τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο, η αγγλική κυβέρνηση είχε στείλει το γιατρό Εντουαρντ Σμιθ στο Λάνκασιρ, στο Τσέσιρ κ.λπ. για να μελετήσει την υγειονομική κατάσταση των εργατών μπαμπακουργίας και να υποβάλει σχετική έκθεση. Στην έκθεσή του έγραφε ανάμεσα στ' άλλα: Εκτός από την απομάκρυνση των εργατών από την ατμόσφαιρα του εργοστασίου, η κρίση είχε από άποψη υγείας και πολλά άλλα οφέλη. Οι εργάτριες είχαν τώρα τον απαραίτητο καιρό για να θηλάζουν τα παιδιά τους, αντί να τα δηλητηριάζουν με το cordial του Godfrey (ένα ναρκωτικό). Είχαν τον καιρό να μάθουν να μαγειρεύουν. Δυστυχώς, την τέχνη της μαγειρικής τη μάθανε σε στιγμές που δεν είχαν τι να φάνε. Βλέπουμε όμως ως ποιο βαθμό το κεφάλαιο έχει σφετεριστεί προς όφελος της δικής του αξιοποίησης την εργασία που είναι απαραίτητη για την κατανάλωση της οικογενείας. Επίσης, η κρίση χρησιμοποιήθηκε για να μάθουν να ράβουν τα κορίτσια των εργατών σε ειδικά σχολειά. Χρειάστηκε μια αμερικάνικη επανάσταση και μια παγκόσμια κρίση για να μάθουν να ράβουν τα εργατοκόριτσα που κλώθουν για ολόκληρο τον κόσμο!

2. «Με τη διαρκώς αυξανόμενη αντικατάσταση της δουλιάς των ανδρών με τη δουλιά των γυναικών, και προπάντων με την αντικατάσταση της δουλιάς των ενήλικων με τη δουλιά των παιδιών, έχει αυξηθεί πολύ ο αριθμός των εργατών. Τρία κορίτσια ηλικίας 13 χρονών με μισθό 6 ως 8 σελίνια την εβδομάδα έχουν εκτοπίσει έναν ενήλικο άνδρα με μισθό 18 ως 45 σελίνια» (Τh. de Quinsey: «The Logic of Political Economy», London 1844, υποσημείωση στη σελ. 147). Επειδή δεν μπορούν να καταργηθούν πέρα για πέρα ορισμένες λειτουργίες της οικογένειας, λ.χ. η περιποίηση και το θήλασμα των παιδιών κλπ., οι μητέρες που αποσπά το κεφάλαιο από την οικογένεια αναγκάζονται να μισθώνουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο αντικαταστάτριες. Οι δουλιές του σπιτιού που απαιτεί η κατανάλωση της οικογένειας, όπως το ράψιμο, το μπάλωμα κλπ., πρέπει ν' αντικατασταθούν με την αγορά έτοιμων εμπορευμάτων. Επομένως, στη μειωμένη δαπάνη της δουλιάς του σπιτιού αντιστοιχεί αυξημένη δαπάνη σε χρήμα. Γι' αυτό αυξάνουν το έξοδα παραγωγής της εργατικής οικογένειας και ισοφαρίζουν την αύξηση του εισοδήματός της. Σ' όλα πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι γίνεται αδύνατη η οικονομία και η σκοπιμότητα στην κατανάλωση και την παρασκευή των μέσων συντήρησης. Για όλα αυτά τα γεγονότα, που τα αποσιωπά η επίσημη πολιτική οικονομία, υπάρχει πλούσιο υλικό στις «Reports» (εκθέσεις) των επιθεωρητών εργασίας, στις εκθέσεις της «Children's Employment Commission», και ιδίως στις «Reports on Public Health».

3. Σε αντίθεση με το μεγάλο γεγονός, ότι ο περιορισμός της εργασίας των γυναικών και των παιδιών στα αγγλικά εργοστάσια καταχτήθηκε με αγώνα των ενήλικων εργατών ενάντια στο κεφάλαιο, στις πιο πρόσφατες ακόμα εκθέσεις της «Children's Employmenl Commission» βρίσκουμε σχετικά με το παζάρεμα παιδιών στους εργάτες γονείς τους γνωρίσματα πέρα για πέρα δουλεμπορικά που προκαλούν στ' αλήθεια αγανάχτηση. Οπως όμως βλέπουμε από τις ίδιες «εκθέσεις», ο καπιταλιστής φαρισαίος καταγγέλλει αυτήν τη χτηνωδία που τη δημιούργησε, τη διαιωνίζει και την εκμεταλλεύεται ο ίδιος και που κατά τα άλλα τη βάφτισε «ελευθερία εργασίας». «Κατέφυγαν στη βοήθεια της εργασίας των παιδιών... ακόμα και για να βγάζουν το καθημερινό τους ψωμί. Τα παιδιά, χωρίς να 'χουν τη δύναμη ν' αντέχουν σε μια τόσο δυσανάλογα κοπιαστική εργασία, χωρίς καμιά προετοιμασία για τη μελλοντική τους ζωή, τα έριξαν σε ένα από φυσική και ηθική άποψη μολυσμένο περιβάλλον. Σχετικά με την καταστροφή των Ιεροσολύμων από τον Τίτο ο Εβραίος ιστορικός έχει γράψει ότι δεν είναι εκπληχτικό πως η πόλη καταστράφηκε τόσο ολοκληρωτικά, αφού μια απάνθρωπη μητέρα θυσίασε το βρέφος της για να κορέσει τη φριχτή πείνα της» (Public Economy Concentrated», Carlisle 1833, σελ. 66).

4. A. Redgrave in «Reports of Insp. of Fact, for 31 st October 1858», σελ. 41.

5. «Children's Employment Commission, 5th Report» London 1866, σελ. 81, αριθμ. 31. (Υποσημείωση στην 4η έκδοση. - Η μεταξουργία του Μπένθελ Γκρην έχει σήμερα σχεδόν καταστραφεί. - Φ.Ε.)

6. «Children's Employment Commission, 3rd Report», London 1864, σελ. 53, αριθ. 15

7. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 34.

8. «Αυτή (η έρευνα του 1861)... απόδειξε επιπλέον πως, από τη μια μεριά, κάτω από τις συνθήκες που περιγράψαμε τα παιδιά πεθαίνουν εξαιτίας της εγκατάλειψης και της κακομεταχείρισης που οφείλονται στην εργασία των μητέρων τους στα εργοστάσια, ενώ, από την άλλη, οι μητέρες συνήθισαν να φέρονται με έναν τρομαχτικά αφύσικο τρόπο απέναντι στα βρέφη τους - συνήθως δεν πολυσκοτίζονται για το θάνατό τους, και κάποτε... παίρνουν άμεσα μέτρα για να τον προκαλέσουν» (στο ίδιο).

9. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 454.

10. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 454, 463, «Reports by Dr. Henry Julian Hunter on the excessive mortality of infants in some rural discrits of England».

11. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 35, 455, 456.

12. Στο ίδιο, σελ. 456.

13. Οπως στις αγγλικές βιομηχανικές περιφέρειες, έτσι και στις γεωργικές περιφέρειες διαδίδεται μέρα με την ημέρα η κατανάλωση οπίου από τους ενήλικους εργάτες και εργάτριες. «Ο μεγάλος σκοπός μερικών επιχειρηματικών μεγαλεμπόρων είναι να προωθήσουν την πούληση ναρκωτικών... Οι φαρμακέμποροι τα θεωρούν σαν το είδος που έχει τη μεγαλύτερη πέραση», (στο ίδιο, σελ. 459). Τα βρέφη που τα τάιζαν ναρκωτικά «ζαρώνουν και γίνονται σαν μικρά γεροντάκια ή μαράζωναν και γίνονταν σαν μικροί πίθηκοι» (στο ίδιο, σελ. 460). Ετσι εκδικούνται την Αγγλία οι Ινδίες και η Κίνα.

14. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 37.

15. «Reports of Insp. of Facl. for 31st October 1862», σελ. 59. Αυτός ο επιθεωρητής εργασίας ήταν προηγούμενα γιατρός.

16. Ο κ. Ε., εργοστασιάρχης, μου είπε ότι στους μηχανοκίνητους αργαλειούς του απασχολεί αποκλειστικά γυναίκες. Προτιμάει, λέει, τις παντρεμένες γυναίκες, ιδιαίτερα όσες έχουν οικογένεια που η συντήρησή της εξαρτιέται απ' αυτές. Οι γυναίκες τούτες είναι πολύ προσεχτικές και πιο πειθήνιες από τις ανύπαντρες και είναι υποχρεωμένες να εντείνουν τις δυνάμεις τους στο έπακρο για να κατορθώσουν να κερδίζουν τα απαραίτητα χρήματα για την προμήθεια των μέσων συντήρησης. Ετσι οι αρετές, οι καθαυτό αρετές του γυναικείου χαρακτήρα, στρέφονται σε βάρος των γυναικών - έτσι καθετί το ηθικό και το αβρό που έχει η γυναίκα στο χαρακτήρα της μετατρέπεται σε μέσο υποδούλωσής της και σε πηγή των βασάνων της» (Ten Hour's Factory Bill. The Speech of Lord Ashley, 15th March», London 1844, σελ. 20).

17. Στο Σέφιλντ συναντά κανείς παιδιά ακόμα και στο λιμάρισμα!

18. «Children's Employment Commission 5th Report 1866», σελ. 3, αριθ. 24 σελ. 6, αριθ. 55, 56, σελ. 7, αριθ. 59, 60

19. Στο ίδιο, σελ. 114, 115, αριθ. 6 - 7. Το μέλος της επιτροπής παρατηρεί σωστά πως αν κατά τα άλλα η μηχανή αντικαθιστά τον άνθρωπο, στην περίπτωση αυτή ο νέος verbatim (κυριολεκτικά) αντικαθιστά τη μηχανή.

20. Βλ. την έκθεση για το εμπόριο των κουρελιών και πολλά ντοκουμέντα: «Public Health, 8th Report, London 1866 Appendix, σελ. 196 - 208.

21. «Children's, Employment Commission. 2nd Report 1864», σελ. XIX, XX, XXI.

22. Στο ίδιο, σελ. XXI, XXII.

23. «Children's Employment Commission, 2nd Report 1864», σελ. XXIX, XXX.

24. «Children's Employment Commission, 2nd Report 1864», σελ. XI, XLI.

25. «Children's Employment Commission, 1st Report 1863», σελ. 185.

26. Millinery λένε κυρίως την παραγωγή που έχει σχέση με καπέλα, μα και με γυναικεία πανωφόρια και μαντίλες, ενώ οι dressmakers αντιστοιχούν στις δικές μας μοδίστρες.

27. Ενα παράδειγμα: Η βδομαδιάτικη έκθεση θνησιμότητας του «Registrar General» (ανώτατου ληξίαρχου) της 25 του Φλεβάρη 1864 αναφέρει 5 περιπτώσεις θανάτων από την πείνα. Την ίδια μέρα οι «Τάιμς» δημοσιεύουν την είδηση μιας νέας περίπτωσης θανάτου από την πείνα. Εξι θύματα θανάτου από την πείνα μέσα σε μια βδομάδα!

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

7/3/2010

 -- Η καπιταλιστική εκμετάλλευση των γυναικών

Κ. ΜΑΡΞ, Φ. ΕΝΓΚΕΛΣ, Β. Ι. ΛΕΝΙΝ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΖΗΤΗΜΑ Η καπιταλιστική εκμετάλλευση των γυναικών

Κ. ΜΑΡΞ, Φ. ΕΝΓΚΕΛΣ, Β. Ι. ΛΕΝΙΝ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΖΗΤΗΜΑ

Η καπιταλιστική εκμετάλλευση των γυναικών

Γυναίκες σε συγκομιδή άγριου ρυζιού τον 19ο αιώνα

Ο καπιταλισμός, με την επικράτησή του, με την ευρεία χρησιμοποίηση των μηχανών στην παραγωγή, ρίχνει όλα τα μέλη της εργατικής οικογένειας στην αγορά εργασίας. Ο καπιταλιστής απαιτεί πλέον να εργάζονται και η γυναίκα και τα παιδιά του εργάτη. Η ανελέητη εκμετάλλευση της γυναικείας και παιδικής εργασίας πολλαπλασιάζει τα κέρδη των καπιταλιστών. Η συμμετοχή της γυναίκας στην παραγωγή συνοδεύτηκε από τις πιο απάνθρωπες συνθήκες εργασίας. Συνθήκες που είχαν ολέθρια επίδραση στο γυναικείο οργανισμό. Οι γυναίκες μαζί με τα παιδιά αποτέλεσαν το πιο άγρια εκμεταλλευόμενο κομμάτι του προλεταριάτου.

Ωστόσο, η προσέλκυση των γυναικών στην παραγωγή μαζί με τα νέα κοινωνικά προβλήματα, τις νέες αντιθέσεις που δημιουργεί, ταυτόχρονα κάνει πιο ξεκάθαρους τους όρους και τις προϋποθέσεις για τη λύση τους. Οπως επίσης και αυτό της ανισοτιμίας των γυναικών. Ετσι, οι βαριές, ανθυγιεινές και ακατάλληλες για το γυναικείο οργανισμό συνθήκες δουλειάς, η αντίθεση ανάμεσα στη μητρότητα και την εργασία, η άνιση αμοιβή είναι όλα προβλήματα που οφείλονται στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Είναι φαινόμενα που θα εκλείψουν στην κομμουνιστική κοινωνία, όταν όλα τα μέσα παραγωγής γίνουν κοινωνική ιδιοκτησία, όταν η παραγωγή δε θα οργανώνεται πια με βάση το καπιταλιστικό κίνητρο του κέρδους, αλλά θα στοχεύει στην κάλυψη όλων των ολοένα αυξανόμενων κοινωνικών αναγκών όλων των ανθρώπων και θα μπορεί να τις καλύπτει η κοινωνική παραγωγή.

Γυναίκες σε εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας στις ΗΠΑ στα τέλη του 19ου αιώνα

Και σήμερα, ο καπιταλισμός έχει κάθε συμφέρον να διατηρεί και να εκμεταλλεύεται τις διακρίσεις και τις ανισοτιμίες που υφίσταται η εργάτρια, η αυτοαπασχολούμενη, η φτωχή αγρότισσα, λόγω του φύλου. Να χρησιμοποιεί τη γυναικεία εργασία ως φθηνή εργατική δύναμη, αλλά και τη γυναίκα σαν όχημα, εφαρμόζοντας πρώτα σε αυτή τα αντεργατικά μέτρα, πριν τα γενικεύσει στο σύνολο της εργατικής τάξης. Να αντιμετωπίζει αντιδραστικά τη μητρότητα. Να προβάλει τη φροντίδα της οικογένειας ως ατομική ευθύνη της ίδιας της γυναίκας και όχι ως ευθύνη του κράτους να δημιουργεί τις απαιτούμενες υποδομές και να παρέχει αντίστοιχες υπηρεσίες.

Παράλληλα, η αστική τάξη επιχειρεί να διαστρεβλώσει την ίδια την έννοια της ισοτιμίας.

Μιλά για «ισότητα» που σημαίνει «εξίσωση» δύο διαφορετικών βιολογικά οργανισμών, δηλαδή ισοπέδωση, με όλες τις αρνητικές συνέπειες στις γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων.

Προπαγανδίζει ταυτόχρονα αναχρονιστικές, σκοταδιστικές αντιλήψεις ότι η ισοτιμία της γυναίκας την καθιστά ανίκανη έως και επικίνδυνη στην οικογένεια, προκειμένου το καπιταλιστικό σύστημα και οι δυνάμεις που το υπηρετούν να δικαιολογήσουν μέτρα σε βάρος των εργατοϋπαλλήλων γυναικών, αλλά και των αυτοαπασχολούμενων.

Στη δεκαετία του '90, την εποχή της αντεπανάστασης, της ανατροπής της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και της παλινόρθωσης του καπιταλισμού, της γενικευμένης επίθεσης του κεφαλαίου στα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, νέες αστικές και οπορτουνιστικές θεωρίες έρχονται στο προσκήνιο, προσφέροντας θεωρητικό υπόβαθρο στις πολιτικές επιλογές της αστικής τάξης. Τέτοια ιδεολογήματα είναι: Η διάκριση μεταξύ «βιολογικού και κοινωνικού φύλου», ότι δήθεν το φύλο δεν ορίζεται από τα βιολογικά χαρακτηριστικά του, αλλά απ' αυτά που η δοσμένη κοινωνία με τις αντίστοιχες σχέσεις της του προσδίδει, ανάλογα με το αν γεννήθηκε ένας άνθρωπος άνδρας ή γυναίκα. Μέσω αυτής της θεωρίας καταργούνται οι ταξικές αντιθέσεις, η ταξική ρίζα του γυναικείου ζητήματος και ανάγεται η ανισοτιμία της γυναίκας στην αντίθεση του δίπολου άνδρας - γυναίκα. Οι θεωρητικές αυτές απόψεις διαδίδονται μέσω Γυναικείων Σπουδών στα μεγάλα πανεπιστήμια όλου του κόσμου, που έχουν μετονομασθεί σε Σπουδές Φύλου και διεξάγουν έρευνες που συνεχώς εξελίσσονται, δηλητηριάζοντας τα μυαλά της νεολαίας και κυρίως των κοριτσιών με όλη την αντιδραστική αστική σκέψη.

Εργάτριες του εργοστασίου «Τζόνσον και Τζόνσον» (ΗΠΑ) στις αρχές του 1891

Την ίδια ώρα σχετικά με τις εργάτριες, τις γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων, οι αστικές κυβερνήσεις, η ΕΕ προβάλλουν τα αντιδραστικά ιδεολογήματα των «ίσων ευκαιριών» αντί της σταθερής δουλειάς με πλήρη δικαιώματα, και την «ίση μεταχείριση» των δυο φύλων, που είναι ανύπαρκτη. Και στο όνομα αυτών των ιδεολογημάτων εξαπολύει επίθεση στα δικαιώματα των εργαζομένων: Εξισώνει τα ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης ανδρών και γυναικών, αίρει την απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας των γυναικών στη βιομηχανία, καταργεί τις όποιες ιδιαίτερες κατακτήσεις και θετικές ρυθμίσεις είχαν κατακτηθεί με ταξικούς αγώνες και των δύο φύλων από κοινού, για τις γυναίκες. Η πραγματική κοινωνική ισότητα και ισοτιμία πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα δυο φύλα. Τις ιδιαίτερες ανάγκες του γυναικείου οργανισμού που απορρέουν από τον αναπαραγωγικό του ρόλο και τις ανεπανόρθωτες βλάβες που δημιουργεί η δουλειά στον οργανισμό των γυναικών, τον κοινωνικό χαρακτήρα της μητρότητας. Αυτά τα ζητήματα επίσης δεν είναι καινούρια. Τα περιέγραψαν αναλυτικά οι Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς. Γι' αυτά δημοσιεύουμε σήμερα αποσπάσματα του Κ. Μαρξ από το έργο του «Το Κεφάλαιο» και του Φ. Ενγκελςαπό το έργο του «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία», από το γράμμα τουΦ. Ενγκελς προς την Γκερτρούντε Γκιλιόμ - Σακ καθώς και από το έργο του Β. Ι. Λένιν «Ο καπιταλισμός και η εργασία της γυναίκας».

ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

α) Ιδιοποίηση συμπληρωματικών εργατικών δυνάμεων από το κεφάλαιο.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, χιλιάδες γυναίκες και κορίτσια εργάστηκαν στη βιομηχανία κλωστοϋφαντουργίας του Νιου Τζέρσεϊ των ΗΠΑ. (Χαρακτικό που απεικονίζει εργάτριες το 1890 να εργάζονται στις μηχανές, στο ξετύλιγμα των ινών)

«

Στο μέτρο που οι μηχανές κάνουν περιττή τη μυική δύναμη, γίνονται μέσο χρησιμοποίησης εργατών χωρίς μυική δύναμη ή εργατών με ανώριμη σωματική ανάπτυξη, με μεγαλύτερη όμως ευστροφία των μελών. Εργασία των γυναικών και των παιδιών ήταν λοιπόν η πρώτη λέξη της κεφαλαιοκρατικής χρησιμοποίησης των μηχανών! Ετσι αυτό το τεράστιο υποκατάστατο της εργασίας και των εργατών μετατράπηκε αμέσως σε μέσο αύξησης του αριθμού των μισθωτών εργατών με την ένταξη όλων των μελών της εργατικής οικογένειας, χωρίς διάκριση φύλου και ηλικίας, κάτω από την άμεση εξουσία του κεφαλαίου. Η αναγκαστική εργασία για τον κεφαλαιοκράτη δε σφετερίστηκε μονάχα το χρόνο του παιδικού παιχνιδιού, μα και της ελεύθερης εργασίας για τις ανάγκες της ίδιας της οικογένειας¹.

H αξία της εργατικής δύναμης καθοριζόταν όχι μόνο από τον εργάσιμο χρόνο που ήταν αναγκαίος για τη συντήρηση του ενήλικου εργάτη σαν ατόμου, μα και από τον εργάσιμο χρόνο που ήταν αναγκαίος για τη συντήρηση της εργατικής οικογένειας. Οι μηχανές, ρίχνοντας όλα τα μέλη της εργατικής οικογένειας στην αγορά εργασίας, κατανέμουν την αξία της εργατικής δύναμης του άνδρα σ' όλα τα μέλη της οικογένειάς του. Γι' αυτό κατεβάζουν την αξία της εργατικής του δύναμης. Η αγορά της κομματιασμένης λ.χ. σε 4 εργατικές δυνάμεις οικογένειας μπορεί να κοστίζει περισσότερο απ' ό,τι κόστιζε προηγούμενα η αγορά της εργατικής δύναμης του αρχηγού της οικογένειας, σαν αντιστάθμισμα όμως στη θέση της μιας μπαίνουν 4 εργάσιμες ημέρες, και η τιμή τους πέφτει στην ίδια αναλογία που αυξάνεται η υπεραξία των τεσσάρων πάνω από την υπεραξία του ενός. Για να ζει τώρα μια οικογένεια είναι υποχρεωμένα τέσσερα άτομα να προσφέρουν όχι μοναχά εργασία, μα και υπερεργασία στο κεφάλαιο. Ετσι οι μηχανές από την αρχή αρχή μαζί με το πλάτεμα του ανθρώπινου εκμεταλλεύσιμου υλικού, αυτού του πιο καθαυτού πεδίου εκμετάλλευσης του κεφαλαίου², αυξάνουν ταυτόχρονα και το βαθμό εκμετάλλευσης.

Κάτω από κακές συνθήκες, με βαρύ έργο και χαμηλούς μισθούς, δούλευαν οι εργάτριες σε επιχειρήσεις με πλυντήρια στις ΗΠΑ γύρω στο 1900

Οι μηχανές επαναστατικοποιούν επίσης ριζικά την τυπική έκφραση της κεφαλαιοκρατικής σχέσης, το συμβόλαιο ανάμεσα στον εργάτη και στον κεφαλαιοκράτη. Πρώτη προϋπόθεση πάνω στη βάση της ανταλλαγής εμπορευμάτων ήταν ν' αντικρίζονται ο κεφαλαιοκράτης και ο εργάτης σαν ελεύθερα πρόσωπα, σαν ανεξάρτητοι κάτοχοι εμπορευμάτων, ο ένας σαν κάτοχος χρήματος και μέσων παραγωγής, ο άλλος σαν κάτοχος εργατικής δύναμης. Τώρα όμως το κεφάλαιο αγοράζει ανήλικους ή μισοενήλικους. Προηγούμενα ο εργάτης πουλούσε τη δική του εργατική δύναμη που τη διέθετε σαν τυπικά ελεύθερο πρόσωπο. Τώρα πουλάει τη γυναίκα και το παιδί του. Γίνεται δουλέμπορος³. Η ζήτηση της παιδικής εργασίας μοιάζει συχνά και στη μορφή με τη ζήτηση μαύρων δούλων, όπως είχαμε συνηθίσει να διαβάζουμε σε αμερικάνικες αγγελίες εφημερίδων.

Την προσοχή μου - λέει λ.χ. ενός Αγγλος επιθεωρητής εργασίας - την τράβηξε μια αγγελία στην τοπική εφημερίδα μιας από τις σημαντικότερες μανουφακτουρικές πόλεις της περιφέρειάς μου. Να το κείμενο της αγγελίας: "Ζητούνται 12 ως 20 νέοι τέτοιας ηλικίας, που να μπορούν να περνάνε για 13 χρονών. Μισθός 4 σελίνια τη βδομάδα. Απευθυνθείτε κλπ."⁴.

Η φράση "που να μπορούν να περνάνε για 13 χρονών" έχει σχέση με το γεγονός ότι, σύμφωνα με το νόμο για τα εργοστάσια, παιδιά κάτω από 13 χρονών επιτρέπεται να εργάζονται μόνο έξι ώρες. Ενας γιατρός του δημοσίου (certifying surgeon) πρέπει να πιστοποιήσει την ηλικία. Ο εργοστασιάρχης λοιπόν ζητάει νέους που να 'χουν όψη δεκατριών χρονών. H αγγλική στατιστική των τελευταίων 20 χρόνων παρουσιάζει συχνά μιαν αλματική ελάττωση του αριθμού των παιδιών κάτω από 13 χρονών που απασχολούν οι βιομήχανοι στα εργοστάσια. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ίδιων των επιθεωρητών εργασίας, η ελάττωση αυτή στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν έργο αυτών των certifying surgeons, που προσάρμοζαν την ηλικία των παιδιών στις εκμεταλλευτικές ορέξεις των κεφαλαιοκρατών και στις ανάγκες συναλλαγής των γονιών. Κάθε Δευτέρα και Τρίτη πρωί γίνεται ανοιχτό παζάρι στο Μπέθνελ Γκριν, την πιο κακόφημη συνοικία του Λονδίνου, όπου παιδιά και των δύο φύλων από 9 χρονών και πάνω μισθώνονται μόνα τους στις μανουφακτούρες μεταξιού του Λονδίνου. "Οι συνηθισμένοι όροι είναι 1 σελίνι και 8 πένες την εβδομάδα (που τα παίρνουν οι γονείς) και 2 πένες για μένα μαζί με ένα τσάι", λέει ένα παιδί στην κατάθεσή του. Τα συμβόλαια ισχύουν μόνο για μια εβδομάδα. Προκαλούν πραγματικά την αγανάκτηση οι σκηνές που διαδραματίζονται και η γλώσσα που χρησιμοποιείται σ' αυτό το παζάρι. Εξακολουθούν ακόμα στην Αγγλία γυναίκες «να παίρνουν παιδιά από τα workhouse (σπίτια δουλειάς) και να τα νοικιάζουν στον πρώτο τυχόντα αγοραστή προς 2 σελίνια και 6 πένες την εβδομάδα"⁵. Παρά τη σχετική νομοθεσία, στη Μεγάλη Βρετανία εξακολουθούν ακόμα να πουλιούνται από τους γονείς τους τουλάχιστο 2.000 ανήλικα σαν ζωντανές καπνοδοχοκαθαριστικές μηχανές (μόλο που υπάρχουν μηχανές για να τα αντικαταστήσουν)⁶. Η Επανάσταση που προκάλεσαν οι μηχανές στη νομική σχέση των αγοραστών και των πωλητών της εργατικής δύναμης, έτσι που η όλη συναλλαγή να χάνει ακόμα και την επίφαση ενός συμβολαίου ανάμεσα σε ελεύθερα πρόσωπα, πρόσφερε αργότερα στο αγγλικό κοινοβούλιο τη νομική βάση για να δικαιολογήσει την ανάμειξη του κράτους στα εργοστάσια. Κάθε φορά που ο νόμος για τα εργοστάσια περιορίζει την εργασία των παιδιών σε 6 ώρες σε κλάδους που ως τώρα έμειναν άθιχτοι, ξεσπάει πάντα από την αρχή ο θρήνος των εργοστασιαρχών ότι ένα μέρος των γονέων αποσύρει τα παιδιά από τη βιομηχανία που υπάγεται στο νόμο για να τα πουλήσουν σε βιομηχανίες όπου επικρατεί ακόμα η "ελευθερία της εργασίας", δηλαδή όπου παιδιά κάτω από 13 χρονών υποχρεώνονται να εργάζονται σαν ενήλικοι και επομένως μπορούν να πουλιούνται πιο ακριβά. Επειδή όμως το κεφάλαιο από τη φύση του είναι leveller (ισοπεδωτής), ζητάει δηλαδή σε όλες τις σφαίρες της παραγωγής ισότητα στους όρους εκμετάλλευσης της εργασίας σαν ανθρώπινο δικαίωμα που του ανήκει από γεννησιμιού του, ο περιορισμός με νόμο της εργασίας των παιδιών στον έναν κλάδο της βιομηχανίας γίνεται αιτία για τον περιορισμό της σε έναν άλλο.

Προηγούμενα έχουμε κιόλας μιλήσει για τη σωματική κατάπτωση των παιδιών και των νέων, καθώς και των γυναικών, που η μηχανή τους υποτάσσει στην εκμετάλλευση του κεφαλαίου, πρώτα άμεσα στα εργοστάσια, που ξεπηδάνε πάνω στο έδαφος της μηχανής, και έπειτα έμμεσα σε όλους τους υπόλοιπους βιομηχανικούς κλάδους. Γι' αυτό σταματάμε εδώ μόνο σ' ένα σημείο, στην τεράστια θνησιμότητα των εργατόπαιδων στα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Στην Αγγλία υπάρχουν 16 ληξιαρχικές περιφέρειες, όπου από 100.000 παιδιά ηλικίας κάτω του ενός έτους κατά μέσον όρο πεθαίνουν το χρόνο μόνο 9.085 (σε μια περιφέρεια μόνο 7.047), σε 24 περιφέρειες πεθαίνουν πάνω από 10.000, λιγότερα όμως από 11.000, σε 39 περιφέρειες πάνω από 11.000, λιγότερα όμως από 12.000, σε 48 περιφέρειες πάνω από 12.000, λιγότερα όμως από 13.000, σε 22 περιφέρειες πάνω από 20.000, σε 25 περιφέρειες πάνω από 21.000, σε 17 πάνω από 22.000, σε 11 πάνω από 23.000, στο Χου, στο Ουόλβερεμπτον, στο Αστον-άντερ-Λάιν και στο Πρέστον πάνω από 24.000, στο Νότινγκχαμ, Στόκπορτ και Μπάντφορντ πάνω από 25.000, στο Ουίζμπιτς 26.000 και στο Μάντσεστερ 26.125⁷. Οπως απέδειξε μια επίσημη ιατρική έρευνα του 1861, αν αφεθούν κατά μέρος οι τοπικές συνθήκες, οι μεγάλοι αυτοί αριθμοί θνησιμότητας οφείλονται κυρίως στην απασχόληση των μητέρων έξω από το σπίτι και στις συνέπειές της, όπως είναι η παραμέληση και κακοποίηση των παιδιών, ανάμεσα σε άλλα και η ακατάλληλη τροφή, η έλλειψη τροφής, η χορήγηση ναρκωτικών στα παιδιά κλπ. Σ' αυτά πρέπει να προστεθεί η αφύσικη αποξένωση των μητέρων από τα παιδιά τους και, σαν συνέπεια όλων αυτών, η προμελετημένη θανάτωση των παιδιών με την πείνα και τη δηλητηρίαση τους⁸. Αντίθετα, στις αγροτικές εκείνες περιφέρειες, "όπου επικρατεί ένα κατώτατο όριο γυναικείας απασχόλησης, το ποσοστό θνησιμότητας είναι το χαμηλότερο"⁹. Η επιτροπή έρευνας του 1861 έφερε ωστόσο στο φως το αναπάντεχο αποτέλεσμα, ότι σε μερικές καθαρά γεωργικές περιφέρειες στις ακτές της Βόρειας Θάλασσας το ποσοστό θνησιμότητας των παιδιών κάτω του ενός χρόνου φτάνει σχεδόν το ποσοστό των πιο κακόφημων βιομηχανικών περιφερειών. Υστερα απ' αυτό ο γιατρός Τζούλιαν Χάντερ επιφορτίστηκε να μελετήσει επιτόπου το φαινόμενο. Η έκθεσή του συμπεριλήφθηκε στη "Sixth Report on Public Health"¹⁰. Ως τότε υπέθεταν ότι τα παιδιά τα αποδεκάτιζαν η ελονοσία και άλλες αρρώστιες που χαρακτηρίζουν τις χαμηλές και ελώδεις περιοχές. Η έρευνα απόδειξε ακριβώς το αντίθετο, ότι δηλαδή "η ίδια αιτία που έχει εξαλείψει την ελονοσία, και συγκεκριμένα η μετατροπή του εδάφους από έλος το χειμώνα και φτωχό βοσκότοπο το καλοκαίρι σε εύφορο σιτοβολώνα προκάλεσε και το εξαιρετικά μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας των βρεφών"¹¹.

Εργάτριες σε ξυλουργείο στα μέσα του 20ού αιώνα

Οι 70 γιατροί που ασκούν το επάγγελμά τους σ' αυτή την περιοχή και που τους ανάκρινε ο δρ. Χάντερ "έδειξαν θαυμαστή ομοφωνία" σ' αυτό το σημείο. Οτι δηλαδή μαζί με την επανάσταση και την καλλιέργεια του εδάφους έχει εισαχθεί και το βιομηχανικό σύστημα.

"Ενας άντρας που λέγεται "gangmeister" ("αρχηγός του συνεργείου") βάζει έναντι ορισμένου ποσού στη διάθεση του παχτωτή παντρεμένες γυναίκες, που εργάζονται κατά ομάδες μαζί με κορίτσια και νέους. Τις ομάδες αυτές τις νοικιάζει σαν σύνολα. Οι ομάδες αυτές πάνε συχνά με τα πόδια πολλά μίλια μακριά από τα χωριά τους, τις συναντά κανείς το πρωί και το βράδυ στις δημοσιές. Οι γυναίκες ντυμένες με κοντές φούστες και ανάλογα σακάκια, με μπότες, και κάποτε με παντελόνια, με όψη πολύ γερή και υγιή, χαλασμένες όμως από την ηθική έκλυση που τους έγινε συνήθεια και τελείως αδιάφορες μπρος στις ολέθριες συνέπειες που έχει για τα βρέφη τους, που μαραζώνουν στο σπίτι, η προτίμησή τους για έναν τέτοιο δραστήριο και ανεξάρτητο τρόπο ζωής"¹².

Εδώ αναπαράγονται όλα τα φαινόμενα των βιομηχανικών περιφερειών, αναπαράγεται σε μεγαλύτερο ακόμα βαθμό η καλυμμένη παιδοκτονία και το πότισμα των παιδιών με ναρκωτικά¹³.

"Οι γνώσεις μου για το κακό που προξενεί - λέει ο γιατρός δρ. Σάιμον, υπάλληλος και μέλος του αγγλικού Privy Council (Μυστικού Συμβουλίου) και αρχισυντάκτης των εκθέσεων για την "Public Health" (δημόσια υγεία) - πρέπει να δικαιολογήσουν τη βαθιά αποστροφή που νιώθω όταν βλέπω ν' απασχολούνται συνέχεια ενήλικες γυναίκες στη βιομηχανία"¹⁴. "Θα είναι - αναφωνεί σε μια επίσημη έκθεση ο επιθεωρητής εργασίας Ρ. Μπέκερ - θα είναι πραγματικά ευτύχημα για τις βιομηχανικές περιφέρειες της Αγγλίας, αν απαγορευτεί σε όλες τις παντρεμένες γυναίκες που έχουν οικογένεια να εργάζονται σε οποιοδήποτε εργοστάσιο"¹⁵.

Εργάτριες στα μέσα του 20ού αιώνα σε εργοστάσιο παραγωγής τούβλων στο Λονδίνο

Το ηθικό σακάτεμα που πηγάζει από την κεφαλαιοκρατική εκμετάλλευση της εργασίας των γυναικών και των παιδιών το έχουν περιγράψει τόσο εξαντλητικά ο Φ. Ενγκελς στο έργο του "Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία", καθώς και άλλοι συγγραφείς, που εγώ δεν έχω εδώ παρά να την υπενθυμίσω απλώς. Η διανοητική όμως ερήμωση, που δημιουργήθηκε τεχνητά με τη μετατροπή ανώριμων ανθρώπων σε απλές μηχανές για την παραγωγή υπεραξίας και που διαφέρει πολύ από κείνη την πρωτόγονη άγνοια, που αφήνει χέρσο το πνεύμα, χωρίς να διαφθείρει την ικανότητα ανάπτυξής του, αυτή την ίδια τη φυσική γονιμότητά του, ανάγκασε επιτέλους ακόμα και το αγγλικό κοινοβούλιο να θεσπίσει τη στοιχειώδη εκπαίδευση σαν νόμιμο όρο για την "παραγωγική" κατανάλωση παιδιών κάτω από 14 χρονών σε όλες τις βιομηχανίες που υπόκεινται στο νόμο για τα εργοστάσια...

Τραβώντας έναν πολύ μεγάλο αριθμό παιδιών και γυναικών στο συνδυασμένο εργατικό προσωπικό, η μηχανή σπάει επιτέλους την αντίσταση που μέσα στη μανουφακτούρα αντέτασσαν ακόμα οι άνδρες εργάτες στο δεσποτισμό του κεφαλαίου¹⁶».

1. Τον καιρό της κρίσης του μπαμπακιού, που συνόδεψε τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο, η αγγλική κυβέρνηση είχε στείλει το γιατρό Εντουαρντ Σμιθ στο Λάνκασιρ, στο Τσέσιρ κλπ., για να μελετήσει την υγειονομική κατάσταση των εργατών μπαμπακουργίας και να υποβάλει σχετική έκθεση. Στην έκθεσή του έγραφε ανάμεσα στ' άλλα: Εκτός από την απομάκρυνση των εργατών από την ατμόσφαιρα του εργοστασίου, η κρίση είχε από άποψη υγείας και πολλά άλλα οφέλη. Οι εργάτριες είχαν τώρα τον απαραίτητο καιρό για να θηλάζουν τα παιδιά τους, αντί να τα δηλητηριάζουν με το Cordial του Godfrey (ένα ναρκωτικό). Είχαν τον καιρό να μάθουν να μαγειρεύουν. Δυστυχώς την τέχνη της μαγειρικής τη μάθανε σε στιγμές που δεν είχαν τι να φάνε. Βλέπουμε όμως ως ποιο βαθμό το κεφάλαιο έχει σφετεριστεί προς όφελος της δικής του αξιοποίησης την εργασία που είναι απαραίτητη για την κατανάλωση της οικογένειας. Επίσης η κρίση χρησιμοποιήθηκε για να μάθουν να ράβουν τα εργατοκόριτσα που κλώθουν για ολόκληρο τον κόσμο!

Εργάτριες σε μεγάλο κλωστοϋφαντουργείο στα τέλη του 19ου αιώνα

2. «Με τη διαρκώς αυξανόμενη αντικατάσταση της δουλειάς των ανδρών με τη δουλειά των γυναικών, και προπάντων με την αντικατάσταση της δουλειάς των ενηλίκων με τη δουλειά των παιδιών, έχει αυξηθεί πολύ ο αριθμός των εργατών. Τρία κορίτσια ηλικίας 13 χρονών με μισθό 6 ως 8 σελίνια την εβδομάδα έχουν εκτοπίσει έναν ενήλικο άνδρα με μισθό 18 ως 45 σελίνια» (Th. de Quinseyq: «The Logic of Political Economy», London 1844, υποσημείωση στη σελ. 147). Επειδή δεν μπορούν να καταργηθούν πέρα για πέρα ορισμένες λειτουργίες της οικογένειας, λ.χ. η περιποίηση και το θήλασμα των παιδιών κλπ., οι μητέρες που αποσπά το κεφάλαιο από την οικογένεια αναγκάζονται να μισθώνουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αντικαταστάτριες. Οι δουλειές του σπιτιού που απαιτεί η κατανάλωση της οικογένειας, όπως το ράψιμο, το μπάλωμα κλπ., πρέπει να αντικατασταθούν με την αγορά έτοιμων εμπορευμάτων. Επομένως στη μειωμένη δαπάνη της δουλειάς του σπιτιού αντιστοιχεί αυξημένη δαπάνη σε χρήμα. Γι' αυτό αυξάνουν τα έξοδα παραγωγής της εργατικής οικογένειας και ισοφαρίζουν την αύξηση του εισοδήματός της. Σ' όλα πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι γίνεται αδύνατη η οικονομία και η σκοπιμότητα στην κατανάλωση και την παρασκευή των μέσων συντήρησης. Για όλα αυτά τα γεγονότα, που τα αποσιωπά η επίσημη πολιτική οικονομία, υπάρχει πλούσιο υλικό στις «Reports» (εκθέσεις) των επιθεωρητών εργασίας, στις εκθέσεις της «Children's Employment Commission» και ιδίως στις «Reports on Public Health».

3. Σε αντίθεση με το μεγάλο γεγονός ότι ο περιορισμός της εργασίας των γυναικών και των παιδιών στα αγγλικά εργοστάσια κατακτήθηκε με αγώνα των ενήλικων εργατών ενάντια στο κεφάλαιο, στις πιο πρόσφατες ακόμα εκθέσεις της «Children's Employmenl Commission» βρίσκουμε σχετικά με το παζάρεμα παιδιών στους εργάτες γονείς τους γνωρίσματα πέρα για πέρα δουλεμπορικά που προκαλούν στ' αλήθεια αγανάκτηση. Οπως όμως βλέπουμε από τις ίδιες «εκθέσεις», ο καπιταλιστής φαρισαίος καταγγέλλει αυτήν τη κτηνωδία που τη δημιούργησε, τη διαιωνίζει και την εκμεταλλεύεται ο ίδιος και που κατά τα άλλα τη βάφτισε «ελευθερία εργασίας». «Κατέφυγαν στη βοήθεια της εργασίας των παιδιών... ακόμα και για να βγάζουν το καθημερινό τους ψωμί. Τα παιδιά, χωρίς να 'χουν τη δύναμη ν' αντέχουν σε μια τόσο δυσανάλογα κοπιαστική εργασία, χωρίς καμιά προετοιμασία για τη μελλοντική τους ζωή, τα έριξαν σε ένα από φυσική και ηθική άποψη μολυσμένο περιβάλλον. Σχετικά με την καταστροφή των Ιεροσολύμων από τον Τίτο ο Εβραίος ιστορικός έχει γράψει ότι δεν είναι εκπληκτικό πως η πόλη καταστράφηκε τόσο ολοκληρωτικά, αφού μια απάνθρωπη μητέρα θυσίασε το βρέφος της για να κορέσει τη φριχτή πείνα της» («Public Economy Concentrated», Carlisle 1833, σελ. 66).

4. A. Redgrave in «Reports of Insp. of Fact, for 31 st October 1858», σελ. 41.

5. «Children's Employment Commission, 5th Report» London 1866, σελ. 81, αριθμ. 31. (Υποσημείωση στην 4η έκδοση. - Η μεταξουργία του Μπένθελ Γκριν έχει σήμερα σχεδόν καταστραφεί. - Φ.Ε.).

6. «Children's Employment Commission, 3rd Report», London 1864, σελ. 53, αριθ. 15.

7. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 34.

8. «Αυτή (η έρευνα του 1861)... απόδειξε επιπλέον πως, από τη μια μεριά, κάτω από τις συνθήκες που περιγράψαμε τα παιδιά πεθαίνουν εξαιτίας της εγκατάλειψης και της κακομεταχείρισης που οφείλονται στην εργασία των μητέρων τους στα εργοστάσια, ενώ, από την άλλη, οι μητέρες συνήθισαν να φέρονται με έναν τρομαχτικά αφύσικο τρόπο απέναντι στα βρέφη τους - συνήθως δεν πολυσκοτίζονται για το θάνατό τους, και κάποτε... παίρνουν άμεσα μέτρα για να τον προκαλέσουν» (στο ίδιο).

9. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 454.

10. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 454, 463, «Reports by Dr. Henry Julian Hunter on the excessive mortality of infants in some rural discrits of England».

11. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 35, 455, 456.

12. Στο ίδιο, σελ. 456.

13. Οπως στις αγγλικές βιομηχανικές περιφέρειες, έτσι και στις γεωργικές περιφέρειες διαδίδεται μέρα με την ημέρα η κατανάλωση οπίου από τους ενήλικους εργάτες και εργάτριες. «Ο μεγάλος σκοπός μερικών επιχειρηματικών μεγαλεμπόρων είναι να προωθήσουν την πούληση ναρκωτικών... Οι φαρμακέμποροι τα θεωρούν σαν το είδος που έχει τη μεγαλύτερη πέραση», (στο ίδιο, σελ. 459). Τα βρέφη που τα τάιζαν ναρκωτικά «ζαρώνουν και γίνονται σαν μικρά γεροντάκια ή μαράζωναν και γίνονταν σαν μικροί πίθηκοι» (στο ίδιο, σελ. 460). Ετσι εκδικούνται την Αγγλία οι Ινδίες και η Κίνα.

14. «Sixth Report on Public Health», London 1864, σελ. 37.

15. «Reports of Insp. of Facl. for 31st October 1862», σελ. 59. Αυτός ο επιθεωρητής εργασίας ήταν προηγούμενα γιατρός.

16. Ο κ. Ε., εργοστασιάρχης, μου είπε ότι στους μηχανοκίνητους αργαλειούς του απασχολεί αποκλειστικά γυναίκες. Προτιμάει, λέει, τις παντρεμένες γυναίκες, ιδιαίτερα όσες έχουν οικογένεια που η συντήρησή της εξαρτιέται απ' αυτές. Οι γυναίκες τούτες είναι πολύ προσεκτικές και πιο πειθήνιες από τις ανύπαντρες και είναι υποχρεωμένες να εντείνουν τις δυνάμεις τους στο έπακρο για να κατορθώσουν να κερδίζουν τα απαραίτητα χρήματα για την προμήθεια των μέσων συντήρησης. Ετσι οι αρετές, οι καθαυτό αρετές του γυναικείου χαρακτήρα, στρέφονται σε βάρος των γυναικών - έτσι καθετί το ηθικό και το αβρό που έχει η γυναίκα στο χαρακτήρα της μετατρέπεται σε μέσο υποδούλωσής της και σε πηγή των βασάνων της» (Ten Hour's Factory Bill. The Speech ofLord Ashley, 15th March», London 1844, σελ. 20).

(Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», ελλην. εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τόμ. 1, σελ. 409-415 και 417-418).

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ

Η επίδραση που ασκεί η εργοστασιακή δουλειά στο γυναικείο οργανισμό είναι επίσης πολύ ιδιόμορφη. Οι βλάβες που προκαλεί στον οργανισμό της γυναίκας η παρατεταμένη εργάσιμη μέρα είναι σοβαρότερες απ' ό,τι στους άντρες: Η παραμόρφωση της λεκάνης, σαν αποτέλεσμα εν μέρει της αντικανονικής στάσης και της ανώμαλης ανάπτυξης των ίδιων των οστών της λεκάνης, και εν μέρει σαν συνέπεια της στρέβλωσης του κάτω μέρους της σπονδυλικής στήλης, προκαλείται συχνά απ' αυτή την αιτία...

Το ότι οι εργάτριες που δουλεύουν σε εργοστάσια γεννούν δυσκολότερα από τις άλλες γυναίκες, όπως και το ότι έχουν συχνότερα αποβολές, βεβαιώνεται από πολλές μαμές και μαιευτήρες (βλ. σχετικά δρ. Χόκινς, ντοκουμέντα, σελ. 11, 13). Εξάλλου, οι εργάτριες υποφέρουν από τη χαρακτηριστική για όλους τους εργαζόμενους σε φάμπρικες γενική εξασθένιση του οργανισμού. Κι όμως, όταν είναι έγκυες εργάζονται στη φάμπρικα ως τη στιγμή που θα γεννήσουν, πράγμα απόλυτα κατανοητό, γιατί φοβούνται πως αν αφήσουν ενωρίτερα τη δουλειά υπάρχει κίνδυνος να πάρουν άλλες τη θέση τους και στις ίδιες να μη δοθούν μεροκάματα γι' αυτό το χρονικό διάστημα. Συμβαίνει πολύ συχνά να δουλεύει η γυναίκα ως το βράδυ και την άλλη μέρα το πρωί να γεννήσει, ή και να γεννήσει στην ίδια τη φάμπρικα, ανάμεσα στις μηχανές. Κι αν οι κύριοι αστοί δεν βλέπουν σ' αυτό τίποτε το παράξενο, οι γυναίκες τους ίσως να συμφωνήσουν μαζί μου πως το να αναγκάζεται μια έγκυος γυναίκα να εργάζεται καθημερινά, ως τη μέρα που θα γεννήσει, 12-13 ώρες (παλιότερα εργάζονταν περισσότερο), όρθια και συχνά σκύβοντας, είναι βαναυσότητα και αληθινή βαρβαρότητα. Αλλά δεν πρόκειται μόνο γι' αυτό. Οι γυναίκες είναι ευχαριστημένες αν τους επιτραπεί να μην εργάζονται για δυο βδομάδες μετά τον τοκετό, χρονικό διάστημα που το θεωρούν αρκετό. Πολλές, μέσα σε μια βδομάδα κιόλας, ή ακόμα σε 3-4 μέρες μετά τον τοκετό, επιστρέφουν στη φάμπρικα για να μοχθήσουν μια ολόκληρηεργάσιμη μέρα. Ακουσα κάποτε έναν εργοστασιάρχη να ρωτάει τον επιστάτη: Η τάδε δεν ήρθε ακόμα; - Οχι. - Πάει καιρός που γέννησε; - Μια βδομάδα. - Μα τότε μπορούσε να γυρίσει προ πολλού. Σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν πρέπει να μένει σπίτι περισσότερο από τρεις μέρες. Ολα τούτα είναι απόλυτα κατανοητά. Ο φόβος της απόλυσης κι ο τρόμος της ανεργίας υποχρεώνουν την εργάτρια να πάει στη φάμπρικα, παρά την αδυναμία που νιώθει και τους πόνους που δοκιμάζει. Τα συμφέροντα του εργοστασιάρχη δεν επιτρέπουν να κάθονται οι εργάτες στο σπίτι λόγω αρρώστιας. Οι εργάτες δεν πρέπει να αρρωσταίνουν, οι εργάτριες δεν μπορούν να μένουν στο κρεβάτι ύστερα από τον τοκετό, γιατί αλλιώς ο εργοστασιάρχης θα πρέπει να σταματήσει τις μηχανές, ή να σπάσει το φωτεινό μυαλό του για να βρει κάποια προσωρινή διέξοδο από την κατάσταση. Και για να το αποφύγει αυτό διώχνει από τη δουλειά τους εργάτες που επιτρέπουν στον εαυτό τους να αρρωστήσουν¹.

(...)

Το μέρος, όπου ζουν όσοι δουλεύουν στα πλεχτήρια, είναι και το βασικό κέντρο της δαντελοποιίας. Στις τρεις κομητείες που προαναφέραμε λειτουργούν συνολικά 2.760 μηχανές κατασκευής δαντελών, ενώ σε ολόκληρη την υπόλοιπη Αγγλία μόνο 786. Σαν συνέπεια του αυστηρού καταμερισμού της εργασίας, η δαντελοπαραγωγή έγινε πολύ περίπλοκη και χωρίστηκε σε πολλούς κλάδους. Στην αρχή τυλίγονται τα νήματα σε μασούρια από κοπέλες 14 χρόνων και πάνω (winders), ύστερα τα μασούρια τοποθετούνται στη μηχανή, τα νήματα περνούν μέσα από τις 1.800 περίπου μικρές τρυπίτσες, που διαθέτει κατά μέσο όρο η κάθε μηχανή, για να προωθηθούν πιο πέρα - τη δουλειά αυτή την κάνουν αγοράκια 8 χρόνων και πάνω (threaders), ύστερα ο εργάτης κατασκευάζει τη δαντέλα, που βγαίνει από τη μηχανή σε μορφή πλατιάς λωρίδας, πολύ μικρά παιδιά χωρίζουν τη λωρίδα σε κομμάτια, αποσπώντας τις κλωστές που τα ενώνουν, η διαδικασία αυτή λέγεται running ή drawing lace, ενώ τα ίδια τα παιδιά ονομάζονται lace-runners. Υστερα απ' αυτό ετοιμάζουν τη δαντέλα για το εμπόριο. Τόσο οι εργάτες που τυλίγουν την κλωστή στα μασούρια, όσο και αυτοί που την περνούν στις τρύπες, δεν έχουν καθορισμένο χρόνο εργασίας κι είναι απαραίτητοι όταν φτάνουν στη μηχανή τα άκρα των νημάτων. Κι επειδή η δουλειά συνεχίζεται και τη νύχτα, είναι δυνατό να τους καλέσουν οποιαδήποτε στιγμή στη φάμπρικα ή στο εργαστήριο του δαντελά. Η μη κανονική απασχόληση, η τμηματική νυχτερινή δουλειά, και ο ανάλογος τρόπος ζωής, όλα τούτα συνεπάγονται πολλά δεινά, σωματικά και ηθικά, κι ιδιαίτερα, όπως βεβαιώνουν όλοι, ανώμαλες και πρόωρες σεξουαλικές σχέσεις. Η καθαυτό δουλειά είναι πολύ επιβλαβής για τα μάτια. Γενικές χρόνιες παθήσεις σ' αυτούς που περνάνε τις κλωστές δεν παρουσιάζονται, ανάμεσά τους όμως είναι διαδεδομένη η φλόγωση των ματιών, ενώ αυτό καθαυτό το πέρασμα της κλωστής προκαλεί πονόματο, δακρύρροια, προσωρινό θόλωμα της όρασης κτλ. Σε ό,τι αφορά τώρα τα παιδιά που μασουριάζουν, είναι εξακριβωμένο ότι η εργασία τους επιφέρει σοβαρή βλάβη στην όραση, προκαλώντας αλλεπάλληλες φλογώσεις στον κερατοειδή χιτώνα και, συχνά, καταρράκτη. Η εργασία των δαντελοποιών είναι πολύ βαριά. Οι μηχανές γίνονται ολοένα πιο μεγάλες, ενώ σήμερα χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά μηχανές τις οποίες πρέπει να χειρίζονται τρεις εργάτες, που εναλλάσσονται στη δουλειά κάθε τέσσερις ώρες στη διάρκεια ενός εικοσιτετράωρου, και ο καθένας τους δουλεύει τις 8 από τις 24 ώρες. Ετσι εξηγείται γιατί οι εργάτες που τυλίγουν την κλωστή στα μασούρια κι αυτοί που την περνάνε μετά στις τρύπες υποχρεώνονται να εργάζονται τόσο συχνά τη νύχτα, ώστε να μη σταματά η μηχανή για πολλή ώρα. Για να περαστούν οι κλωστές σε 1.800 τρύπες απαιτείται η εργασία τριών παιδιών για δύο ώρες. Μερικές μηχανές κινούνται ήδη με τη δύναμη του ατμού, που εκτοπίζει τη δουλειά των αντρών. Στον «Απολογισμό της επιτροπής για τον έλεγχο της παιδικής εργασίας» αναφέρεται παντού ότι καλούν παιδιά στη «δαντελοποιία», πράγμα που δείχνει καθαρά ότι σήμερα, είτε οι δαντελοποιοί εργάτες δουλεύουν σε μεγάλα εργοστάσια, είτε ότι η χρησιμοποίηση της δύναμης του ατμού για την κατασκευή δαντέλας γενικεύτηκε. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση πρόκειται για επέκταση του βιομηχανικού συστήματος. - Θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι η πιο ανθυγιεινή εργασία είναι αυτή των παιδιών που αφαιρούν τις κλωστές από τις έτοιμες δαντέλες, τα περισσότερα από τα οποία είναι 7, 5 ή και 4 χρόνων. Ο κομισάριος Γκρέιντζερ βρήκε μάλιστα κι ένα παιδάκι δυο χρόνων να κάνει αυτή τη δουλειά. Η αδιάκοπη παρακολούθηση πάνω στο πολύπλοκο δαντελωτό κέντημα μιας μόνο κλωστής, η οποία πρέπει να μετατοπίζεται με τη βοήθεια βελόνας, επιδρά πολύ βλαβερά στα μάτια, ιδιαίτερα όταν η δουλειά, όπως συμβαίνει συνήθως, συνεχίζεται για 14-16 ώρες. Στην καλύτερη περίπτωση, προκαλείται οξύτατη μυωπία, ενώ στη χειρότερη, που συναντιέται πολύ συχνά, αθεράπευτη τύφλωση, σαν συνέπεια καταρράκτη. Εκτός απ' αυτό, τα παιδιά που εργάζονται συνέχεια σκυφτά φαίνονται καχεκτικά, στενοθώρακα και, εξαιτίας της κακής χώνευσης της τροφής, πάσχουν από χοιράδες. Η διατάραξη της λειτουργίας των γυναικείων οργάνων είναι καθολικό σχεδόν φαινόμενο ανάμεσα στα κορίτσια, όπως και η στρέβλωση της σπονδυλικής στήλης, έτσι που «τα παιδιά αυτά μπορείς πάντα να τα γνωρίσεις από το βάδισμά τους». Τις ίδιες συνέπειες, τόσο για τα μάτια, όσο και για ολόκληρο τον οργανισμό, προκαλεί το κέντημα της δαντέλας. Ολοι οι υγειονομικοί εμπειρογνώμονες διαβεβαιώνουν ομόφωνα πως η υγεία των παιδιών που εργάζονται στη δαντελοποιία βλάπτεται πολύ από τη δουλειά τους, με αποτέλεσμα να είναι όλα χλομά, αδύνατα, καχεκτικά, πολύ μικρόσωμα σε σχέση με την ηλικία τους και με μικρότερη ανθεκτικότητα στις αρρώστιες απ' ό,τι τα άλλα παιδιά. Τα περισσότερα πάσχουν από γενική καχεξία, συχνές λιποθυμίες, πονοκέφαλους, πόνους στα πλευρά, στην πλάτη και στα νεφρά, από ταχυπαλμία, τάσεις για εμετό, εμετούς και ανορεξία, από στρέβλωση της σπονδυλικής στήλης, χοιράδες και φυματίωση. Πολύ σοβαρά υποσκάπτει πάντοτε η δουλειά του είδους αυτού το γυναικείο οργανισμό: Παντού οι γυναίκες παραπονούνται για χλώρωση, για δυστοκία και αποβολές (Γκρέιντζερ, «Εκθεση», σε πολλά μέρη της). Μάλιστα, ο κατώτερος αυτός υπάλληλος δήλωσε στην επιτροπή που είχε επιφορτισθεί με τον έλεγχο της παιδικής εργασίας ότι τα παιδιά αυτά είναι συνήθως ρακένδυτα, ότι τρέφονται άσχημα, κατά κανόνα, μόνο με ψωμί και τσάι, και δε βλέπουν κρέας ολόκληρους μήνες, ενώ σε ό,τι αφορά την ηθική τους ο Γκρέιντζερ αναφέρει τα εξής:

«Ολοι οι κάτοικοι του Νότινγχαμ, αστυνομία, κλήρος, εργοστασιάρχες, εργάτες, καθώς και οι ίδιοι οι γονείς αυτών των παιδιών διαβεβαιώνουν ομόφωνα ότι το σύγχρονο σύστημα εργασίας δημιουργεί το πιο πρόσφορο έδαφος για την καλλιέργεια της ανηθικότητας. Τα παιδιά που περνάνε τις κλωστές, και που στην πλειοψηφία τους είναι αγόρια, και αυτά που μασουριάζουν το νήμα, που στο μεγαλύτερο μέρος είναι κορίτσια, πηγαίνουν ταυτόχρονα στη φάμπρικα για δουλειά, συχνά στη διάρκεια της νύχτας, κι έτσι, επειδή οι γονείς τους δεν μπορούν να ξέρουν πόσο χρόνο θα εργάζονται εκεί, έχουν όλη την άνεση να κάνουν διάφορες πονηρές γνωριμίες και να γυρίζουν μαζί, εδώ κι εκεί, ύστερα από τη λήξη της εργασίας. Αυτό συντέλεσε σημαντικά στην ανάπτυξη της ανηθικότητας, που στο Νότινγχαμ πήρε, όπως ομολογούν όλοι, τρομοκρατικές διαστάσεις. Και είναι περιττό να αναφέρουμε εδώ ότι αυτή η πέρα για πέρα αφύσικη κατάσταση πραγμάτων διαταράσσει οριστικά την οικιακή γαλήνη και τάξη των οικογενειών, στις οποίες ανήκουν αυτά τα παιδιά και αυτοί οι νέοι».

Η δουλειά σ' έναν άλλο κλάδο της δαντελοποιίας, το πλέξιμο της δαντέλας σε ειδικές μπομπίνες, γίνεται στις αγροτικές περιοχές Νορθχαμπτονσάιρ, Οξφορντσάιρ, Μπεντφορντσάιρ και Μπάκινχαμσάιρ. Οι απασχολούμενοι σ' αυτόν τον κλάδο της δαντελοπαραγωγής είναι κυρίως παιδιά και νέοι, που όλοι τους παραπονούνται για την κακή διατροφή τους και για το ότι σπάνια τρώνε κρέας. Η δουλειά που κάνουν είναι πάρα πολύ ανθυγιεινή. Τα παιδιά εργάζονται σε μικρά δωμάτια με ανεπαρκή αερισμό, που η ατμόσφαιρά τους είναι αποπνιχτική, πάντα καθισμένα και σκυμμένα πάνω από τις μπομπίνες. Τα κορίτσια, για να κρατούν το σώμα τους σ' αυτή την άβολη θέση, φορούν κορσέδες από ξύλινες πλάκες, κι επειδή τα περισσότερα αρχίζουν να εργάζονται από πολύ μικρά, όταν τα οστά τους είναι ακόμα πολύ μαλακά, οι κορσέδες αυτοί προκαλούν πλήρη μετατόπιση του θώρακα και των πλευρών και γενικά τα παιδιά γίνονται στενοθώρακα. Γι' αυτό τα περισσότερα απ' αυτά τα κορίτσια που βασανίστηκαν από τις σκληρές (severest) συνέπειες της κακής λειτουργίας του πεπτικού συστήματος, εξαιτίας της καθιστικής ζωής και της μολυσμένης ατμόσφαιρας μέσα στην οποία εργάζονται, πεθαίνουν από φυματίωση. Τα παιδιά αυτά, που δε μορφώνονται σχεδόν καθόλου και, το χειρότερο, δεν υποβάλλονται σε καμία ηθική διαπαιδαγώγηση, αγαπούν τα στολίδια, και γι' αυτό το ηθικό τους επίπεδο είναι χαμηλότερο, ενώ η πορνεία έχει πάρει ανάμεσά τους σχεδόν επιδημικό χαρακτήρα. («Απολογισμός της επιτροπής που είχε επιφορτιστεί με την εξέταση της εργασίας των παιδιών», έκθεση Μπιορνς).

«Κάθε φορά που ο νόμος για τα εργοστάσια περιορίζει την εργασία των παιδιών σε 6 ώρες σε κλάδους που ως τώρα έμειναν άθιχτοι, ξεσπάει πάντα από την αρχή ο θρήνος των εργοστασιαρχών ότι ένα μέρος των γονέων αποσύρει τα παιδιά από τη βιομηχανία...»

Αυτό είναι το τίμημα που καταβάλλει η κοινωνία για να μπορούν οι κομψές αστές κυρίες να φορούν και να χαίρονται τις δαντέλες! Μήπως αυτό το τίμημα είναι πολύ μεγάλο; Κάμποσες χιλιάδες τυφλοί εργάτες, μερικά φυματικά κορίτσια του προλεταριάτου, μια καχεκτική γενιά της πληβειακής μάζας, που μεταδίνει την καχεκτικότητά της στα επίσης πληβειακά παιδιά και εγγόνια της, τι σημασία μπορεί να έχουν όλα αυτά; Καμιά, απολύτως καμιά! Η αγγλική αστική τάξη μας μένει ατάραχη, καταχωνιάζει στο χρονοντούλαπο την έκθεση της κρατικής επιτροπής για να εξακολουθήσει να στολίζει με την ησυχία της τις γυναίκες και τις κόρες της με δαντέλες. Η ψυχική γαλήνη του Αγγλου αστού είναι πράγματι εξαίσια!²(...)

Μας απομένει να ασχοληθούμε τώρα με μια άλλη κατηγορία του εργατικού πληθυσμού του Λονδίνου, που αξίζει ιδιαίτερη προσοχή για την ασυνήθιστα σκληρή εκμετάλλευσή της από την άπληστη αστική τάξη. Εχω εδώ υπόψη μου τις καπελούδες και τις μοδίστρες.

Οσο κι αν φαίνεται παράξενο, η κατασκευή αυτών ακριβώς των ειδών που χρησιμεύουν για τον καλλωπισμό των αστών κυριών σχετίζεται με τις πιο ολέθριες επιπτώσεις στην υγεία των εργατών που καταγίνονται με τη δουλειά αυτή. Στο ζήτημα αυτό αναφερθήκαμε ήδη, όταν μιλήσαμε για τη δαντελοποιία, όμως εδώ θα το αποδείξουμε με το παράδειγμα των οίκων μόδας του Λονδίνου. Στα ιδρύματα αυτά εργάζονται μεγάλος αριθμός νέων κοριτσιών, συνολικά 15 περίπου χιλιάδες, που τα περισσότερα ήρθαν από την επαρχία, ενώ τώρα συντηρούνται και τρέφονται από τα αφεντικά κι έτσι έχουν μεταβληθεί σε σκλάβες τους. Κατά την περίοδο της μόδας, που διαρκεί τέσσερις περίπου μήνες το χρόνο, ο αριθμός των ωρών εργασίας φτάνει, ακόμα και στις καλύτερες επιχειρήσεις, τις 15 την ημέρα, ενώ όταν υπάρχουν βιαστικές παραγγελίες παρατείνεται ως τις 18. Αλλά τα περισσότερα εργαστήρια λειτουργούν αυτή την περίοδο χωρίς κανένα χρονικό περιορισμό, έτσι που τα κορίτσια δεν έχουν ποτέ περισσότερο από 6 ώρες διαθέσιμο χρόνο για ανάπαυση και ύπνο, συνολικά αναπαύονται συνήθως μόνο τρεις ή τέσσερις ώρες και σε μερικές περιπτώσεις μόνο δύο ώρες το εικοσιτετράωρο. Ετσι εργάζονται 19-22 ώρες το 24ωρο, αν, πράγμα που συμβαίνει αρκετά συχνά, δε δουλεύουν όλη τη νύχτα! Μοναδικό όριο διάρκειας της εργασίας τους είναι η ολοσχερής φυσική αδυναμία να κρατήσουν περισσότερο τη βελόνα στο χέρι. Υπάρχουν περιπτώσεις που τα αδύναμα αυτά πλάσματα δεν ξεντύνονται εννιά μέρες στη σειρά, και κοιμούνται πάνω στο στρώμα μόνο στη χάση και στη φέξη. Για τροφή τους δίνουν ένα νεροζούμι, ώστε να μπορούν να το καταπίνουν όσο το δυνατό γρηγορότερα. Με δυο λόγια, κάτω από το ηθικό κνούτο, που τις κρατά στη σκλαβιά, δηλαδή με την απειλή της απόλυσης από τη δουλειά, οι δύστυχες αυτές κοπέλες υποχρεώνονται να κάνουν μια τόσο παρατεταμένη και κοπιαστική δουλειά, στην οποία δε θα μπορούσε να αντέξει ούτε ένας γερός άντρας, πόσο μάλλον μια αδύναμη κοπέλα 14 ως 20 χρόνων. Εκτός απ' αυτό, η αποπνιχτική ατμόσφαιρα που επικρατεί μέσα στα εργαστήρια και τα υπνοδωμάτια, το σκύψιμο την ώρα της δουλειάς που υποχρεώνει συχνά σε άσεμνη στάση, η δυσκολοχώνευτη τροφή, αλλά προπαντός η παρατεταμένη εργασία και η έλλειψη καθαρού αέρα, όλα τούτα ασκούν την πιο ολέθρια επίδραση στην υγεία των κοριτσιών. Πολύ σύντομα προκύπτουν υπερκόπωση, εξάντληση, αδυναμία, ανορεξία, πόνοι στους ώμους, στην πλάτη και στα νεφρά, και πάνω απ' όλα πονοκέφαλοι. Αργότερα εμφανίζονται, στρέβλωση της σπονδυλικής στήλης, κύρτωση των ώμων, αδυναμία, πρήξιμο, δακρύρροια και γενικά πονόματοι, μυωπία, βήχας, στενότητα του θώρακα και δύσπνοια, καθώς και ένα σωρό γυναικείες παθήσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, τα μάτια καταστρέφονται σε βαθμό που επέρχεται αθεράπευτη τύφλωση, πλήρης απώλεια της όρασης, κι όταν η όραση διατηρείται σε βαθμό, που να μπορεί η εργαζόμενη να συνεχίσει τη δουλειά της, η φυματίωση βάζει συνήθως τέρμα στη σύντομη και συφοριασμένη ζωή των κοριτσιών που ράβουν γυναικεία ρούχα. Ακόμα και στα κορίτσια που παρατούν έγκαιρα τη δουλειά αυτή η υγεία υποσκάπτεται σε τέτοιο βαθμό, που ποτέ πια δεν αναστηλώνεται πλήρως. Αρρωσταίνουν συχνά, ιδιαίτερα μετά το γάμο τους, και φέρνουν στη ζωή καχεκτικά παιδιά. Ολοι οι γιατροί, που ρωτήθηκαν σχετικά από την επιτροπή εξέτασης της παιδικής εργασίας, αποφάνθηκαν ομόφωνα ότι είναι δύσκολο και να φανταστεί κανείς έναν τρόπο ζωής που να καταστρέφει τόσο πολύ την υγεία και να οδηγεί τόσο γρήγορα στο θάνατο, όσο η ζωή που κάνουν οι μοδίστρες.

Με την ίδια σκληρότητα, αλλά πιο έμμεσα, εκμεταλλεύονται στο Λονδίνο τις ράφτρες γενικά. Η δουλειά των κοριτσιών που ράβουν κορσέδες είναι βαριά, εξαντλητική και βλαβερή για τα μάτια. Και τι μεροκάματο παίρνουν; Αυτό δεν το ξέρω, έμαθα όμως ότι ο επιχειρηματίας που εγγυάται την παραλαβή του υλικού και που δίνει δουλειά στις ράφτρες παίρνει 1,5 πένα (15 πρωσικά πφένιχ) για κάθε κομμάτι. Απ' αυτά κρατά για τον εαυτό του ένα ορισμένο ποσό, το λιγότερο μισή πένα, έτσι που η δύστυχη κοπέλα δεν παίρνει στο χέρι περισσότερο από μια πένα. Τα κορίτσια που φτιάχνουν γραβάτες είναι υποχρεωμένα να εργάζονται 16 ώρες για 4,5 σελίνια τη βδομάδα, δηλαδή, σε πρωσικά χρήματα, ενάμισι τάλιρο. Με το ποσό αυτό δεν μπορούν να αγοράσουν περισσότερα πράγματα απ' ό,τι με είκοσι ζιλμπγκρόσε στην πιο ακριβή πόλη της Γερμανίας. Χειρότερα απ' όλες ζουν όμως εκείνες που ράβουν πουκάμισα. Για ένα συνηθισμένο πουκάμισο παίρνουν μιάμιση πένα. Παλιότερα έπαιρναν 2-3 πένες, όμως από τότε που το άσυλο του εργάτη στο Σεντ-Πάνκρας, το οποίο λειτουργούσε με αστικοριζοσπαστική διεύθυνση, άρχισε να παίρνει παραγγελίες με μιάμιση πένα το κομμάτι, οι δύστυχες γυναίκες αναγκάστηκαν να δεχτούν μια τέτοια πληρωμή. Για τα λεπτά πουκάμισα με κέντημα, που το καθένα μπορεί να γίνει σε μια μέρα με 18ωρη εργασία, η αμοιβή είναι 6 πένες, δηλαδή 5 ζιλμπεργκρόσετ. Ετσι, σύμφωνα με τις μαρτυρίες πολλών εργατριών και επιχειρηματιών, η αμοιβή αυτών των ραφτρών φτάνει, όταν η εργασία είναι υπερεντατική και συνεχίζεται ως αργά τη νύχτα, τα 2,5 - 3 σελίνια τη βδομάδα. Το κορύφωμα όμως της επαίσχυντης αυτής βαρβαρότητας είναι ότι υποχρεώνουν τις ράφτρες να καταθέτουν σαν εγγύηση ένα μέρος της αξίας του υλικού που παραλαμβάνουν. Για την εξοικονόμηση του ποσού αυτού οι ράφτρες αναγκάζονται, όπως είναι και φυσικό κι όπως το γνωρίζουν πολύ καλά οι ιδιοκτήτες, να ενεχυριάζουν τμηματικά το υλικό αυτό κι ύστερα είτε να παίρνουν πίσω το ενέχυρο με μια ορισμένη ζημιά σε βάρος τους, είτε, σε περίπτωση που δεν είναι σε θέση να το κάνουν αυτό, να λογοδοτούν ενώπιον του ειρηνοδίκη, όπως συνέβη με μια ράφτρα το Νοέμβρη του 1843. Μια δυστυχισμένη κοπέλα, που βρέθηκε σε τέτοια κατάσταση και δεν ήξερε τι να κάνει, έπεσε τον Αύγουστο του 1844 στο κανάλι και πνίγηκε. Οι ράφτρες ζουν συνήθως φτωχικά σε μικρές σοφίτες. Στην κάθε μια παραχωρείται τόσος χώρος, όσος φτάνει για να τις χωρέσει και, το χειμώνα, μοναδικό μέσο θέρμανσης είναι συνήθως η φυσική θερμότητα των ανθρώπινων οργανισμών που ζουν μέσα σ' αυτό το χώρο. Μέσα σε τέτοιους χώρους ξεθεώνονται στη δουλειά, ράβοντας από τις 4-5 η ώρα το πρωί ως τα μεσάνυχτα κι έτσι σε λίγα χρόνια καταστρέφουν την υγεία τους ετοιμάζοντας μόνες τους τον πρόωρο τάφο τους, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να ικανοποιήσουν έστω και τις πιο ζωτικές τους ανάγκες*, τη στιγμή που κάτω στο δρόμο περνούν οι αστραφτερές άμαξες της μεγαλοαστικής τάξης, κι ίσως, κάπου εκεί κοντά, κάποιος τιποτένιος δανδής χάνει μέσα σ' ένα βράδυ στο χαρτοπαικτικό παιχνίδι φαραόν περισσότερα χρήματα απ' όσα μπορούν να κερδίσουν με τη δουλειά τους οι ράφτρες στο διάστημα ενός ολόκληρου χρόνου³.

1. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, Απαντα, ρωσ. έκδ., τόμ. 2, σελ. 389-390.

2. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, Απαντα, ρωσ. έκδ., τόμ. 2, σελ. 416-419

3. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, Απαντα, ρωσ. έκδ., τόμ. 2, σελ. 433-436

Γράμμα προς την Γκερτρούντε Γκιλιόμ - Σακ

«Αν οι Γάλλοι επιμένουν λιγότερο από τους Γερμανούς στον περιορισμό της εργασίας των γυναικών, αυτό οφείλεται στο ότι συγκριτικά η εργοστασιακή δουλειά των γυναικών παίζει στη Γαλλία, ιδιαίτερα στο Παρίσι, δευτερεύοντα ρόλο. Ιση αμοιβή και για τα δύο φύλα, για ίση δουλειά, ωσότου καταργηθεί γενικά η μισθοδοσία, απαιτούν, απ' ό,τι ξέρω, όλοι οι σοσιαλιστές. Το ότι η εργαζόμενη γυναίκα έχει ανάγκη, λόγω των ειδικών φυσιολογικών λειτουργιών της, από ιδιαίτερη υποστήριξη στον αγώνα ενάντια στην καπιταλιστική εκμετάλλευση, είναι για μένα ολοκάθαρο. Οι περισσότεροι από τους Αγγλους, που υποστηρίζουν το τυπικό δικαίωμα των γυναικών να υποβάλλονται από τους καπιταλιστές στην ίδια εκμετάλλευση με τους άντρες, ενδιαφέρονται στην ουσία, άμεσα είτε έμμεσα, για την καπιταλιστική εκμετάλλευση των εργαζομένων και των δύο φύλων. Ομολογώ ωστόσο ότι εμένα μ' ενδιαφέρει πιο πολύ η υγεία της επερχόμενης γενιάς απ' ό,τι η απόλυτη τυπική ισότητα των δύο φύλων κατά τα τελευταία χρόνια ύπαρξης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Η πραγματική ισοτιμία της γυναίκας και του άντρα μπορεί, κατά τη γνώμη μου, να επιτευχθεί μόνο όταν καταργηθεί η κεφαλαιοκρατική εκμετάλλευση των γυναικών και των αντρών, ενώ η διαχείριση του νοικοκυριού, που σήμερα αποτελεί ατομική απασχόληση, θα μετατραπεί σε τομέα της κοινωνικής παραγωγής».

(Ενγκελς προς την Γκερτρούντε Γκιλιόμ - Σακ στις 5 περίπου του Ιούλη 1885).

(Κ. Μαρξ και Φ. Ενγκελς, Απαντα, τόμ. 36, σελ. 292 - 294).

Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ

«Η σημερινή καπιταλιστική κοινωνία κλείνει στα σπλάχνα της πολλές τέτοιες περιπτώσεις φτώχειας και καταπίεσης, που δε χτυπούν αμέσως στο μάτι. Οι κατακομματιασμένες οικογένειες των μικροαστών, των επαγγελματιών, των εργατών, των υπαλλήλων, των μικρο-υπαλλήλων υποφέρουν αφάνταστα, δύσκολα τα βγάζουν πέρα και στηνκαλύτερη εποχή. Εκατομμύρια και εκατομμύρια γυναίκες τέτοιων οικογενειών ζουν (ή μάλλον βασανίζονται) μια ζωή "σκλάβων του σπιτιού", που προσπαθούν να ταΐσουν και να ντύσουν την οικογένεια με πενταροδεκάρες, με απεγνωσμένες καθημερινές προσπάθειες και "οικονομίες" σε όλα, εκτός από την ατομική τους εργασία.

Από τις γυναίκες αυτές το κεφάλαιο παίρνει προθυμότατα τις εργάτριες που δουλεύουν στο σπίτι, που είναι έτοιμες να δουλέψουν με μια φοβερά μικρή αμοιβή, για να "βγάλουν συμπληρωματικά" για τον εαυτό τους και την οικογένειά τους ένα κομμάτι ψωμί. Από αυτές ακριβώς τις γυναίκες οι καπιταλιστές όλων των χωρών παίρνουν (όπως οι δουλοκτήτες της αρχαιότητας και οι φεουδάρχες του μεσαίωνα) όσες μετρέσες θέλουν με την πιο "προσιτή" τιμή. Και καμιά "ηθική αγανάκτηση" (υποκριτική στις 99 από τις εκατό περιπτώσεις) για την πορνεία δε θα μπορέσει να κάνει τίποτε ενάντια σ' αυτό το εμπόριο της γυναικείας σάρκας: Εφόσον υπάρχει η μισθωτή σκλαβιά, θα υπάρχει αναπόφευκτα και η πορνεία. Ολες οι καταπιεζόμενες κι εκμεταλλευόμενες τάξεις στην ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών ήταν πάντα αναγκασμένες (σ' αυτό βρίσκεται και η εκμετάλλευσή τους) να δίνουν στους καταπιεστές, πρώτα, την απλήρωτη εργασία τους και, δεύτερο, τις γυναίκες τους για μετρέσες των "κυρίων".

© Copyright 2002 Corbis

Η δουλεία, η δουλοπαροικία και ο καπιταλισμός δε διαφέρουν από την άποψη αυτή. Αλλάζει μόνο η μορφήτης εκμετάλλευσης, η εκμετάλλευση παραμένει.

Στο Παρίσι, στην "πρωτεύουσα του κόσμου", στο κέντρο του πολιτισμού, άνοιξε τις μέρες αυτέςέκθεση έργων "των εκμεταλλευομένων εργατριών που δουλεύουν στο σπίτι".

Στο κάθε αντικείμενο της έκθεσης βλέπουμε μια μικρή ετικέτα που δείχνει πόσοπαίρνει για την κατασκευή του η εργάτρια που δουλεύει στο σπίτι και πόσα μπορεί να κερδίσει με τη δουλειά αυτή τη μέρα και την ώρα.

Και τι βγαίνει: Πάνω από 1 1/4 του φράγκου, δηλαδή 50 καπίκια, σε κανένα εμπόρευμα δεν μπορείνα βγάλει η εργάτρια που δουλεύει στο σπίτι. Ενώ η τεράστια μάζα των εργασιών αποδίδει ένα μεροκάματο αφάνταστα πιο χαμηλό. Να, λόγου χάρη, τα αμπαζούρ. Πληρωμή 4 καπίκια η ντουζίνα. Είτε οι χαρτοσακούλες, 15 καπίκια η χιλιάδα, οι αποδοχές είναι έξικαπίκια την ώρα. Να, τα μικρά παιχνίδια με κορδέλες κλπ., 2 1/2 καπίκια την ώρα. Να, οι δουλειές για την κατασκευή λουλουδιών, δυο-τρία καπίκια την ώρα. Να, τα αντρικά και γυναικεία εσώρουχα από δυο με έξι καπίκια την ώρα. Και αυτό συνεχίζεται δίχως τέλος.

Θα έπρεπε και τα δικά μας εργατικά σωματεία και συνδικάτα να οργανώσουν μια τέτοια "έκθεση". Δεν πρόκειται μια τέτοια έκθεση να δώσει κολοσσιαία κέρδη, που δίνουν οι εκθέσεις της αστικής τάξης. Η έκθεση της προλεταριακής γυναικείας φτώχειας κι εξαθλίωσης θα έχει ένα άλλο όφελος: Θα βοηθήσει τους μισθωτούς εργάτες και τις σκλάβες να νιώσουν τη θέση τους, να ρίξουν μια ματιά στη "ζωή" τους, να σκεφτούν τις συνθήκες της απαλλαγής από τούτο τον αιώνιο ζυγό της φτώχειας, της εξαθλίωσης, της πορνείας και όλων των ταπεινώσεων των φτωχών».

(Β. Ι. Λένιν, Απαντα, τόμ. 23, σελ. 138 - 139)

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

6/3/2011

 -- Οι ιδιαίτερες ανάγκες του γυναικείου οργανισμού και η πραγματική ισοτιμία

6/3/2011

 -- Η πάλη για την απελευθέρωση της γυναίκας

3/4/2010

 -- Αρθρα και ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη» στη 10ετία του '20

12/3/2006

 -- «Το κεφάλαιο»

12/6/2005

 -- Την τσακίζουν οι συμπληγάδες της κεφαλαιοκρατίας