ΚΑΛΟΤΑΞΙΔΑ ΧΑΛΚΙΝΑ ΦΕΓΓΑΡΙΑ! ΑΠΟΛΑΥΣΤΕ ΤΑ!!!

ΚΑΛΟΤΑΞΙΔΑ ΧΑΛΚΙΝΑ ΦΕΓΓΑΡΙΑ! ΑΠΟΛΑΥΣΤΕ ΤΑ!!!

Μες στον κρύο Δεκέμβρη που σταθερά προχωρά ν’ ανοίξει την πόρτα στο 2014,
προ ολίγων ημερών δηλαδή,
οι Εκδόσεις «ΕΝΤΟΣ» έκαναν μια μεγάλη επιτυχία!
Οργάνωσαν μια πραγματικά «ζεστή» βραδιά στο θέατρο Τζένη Καρέζη. 
Κι όσοι παρευρεθήκαμε, που δεν ήμασταν και λίγοι, 
απολαύσαμε την εξαιρετική θαλπωρή που σ’ αγκαλιάζει και σε σηκώνει όλο και ψηλότερα,
να έρθεις πρόσωπο με πρόσωπο με χάλκινα φεγγάρια και να σεργιανίσεις μαζί τους στις καρδιές όλων των Ανθρώπων…
Το τονίζω: Των ΑΝΘΡΩΠΩΝ και μόνο…
Τα «κτήνη», μήτε θα μπορούσαν να είναι εκεί, μήτε και χώραγαν…





Να γιατί έκαναν μια μεγάλη επιτυχία οι Εκδόσεις«ΕΝΤΟΣ» εκείνην τη βραδιά,
οργανώνοντας την παρουσίαση της νέαςθαυμάσιας δισκογραφικής δουλειάς τού συνθέτηΜανόλη Ανδρουλιδάκη 
και του εξίσου πολλά υποσχόμενου κι εξαιρετικά σεμνού στιχουργού Βασίλη Κανιάρη, 
με τίτλο «Χάλκινα Φεγγάρια».

Τα τραγούδια ερμηνεύουν εξόχως υπέροχα:
ο Γεράσιμος Ανδρεάτος, 
ο Μανόλης Ανδρουλιδάκης, 
η Μαρία Δημητριάδη, 
ο Βασίλης Λέκκας και 
ο Πάνος Μπούσαλης.
ΚΑΝΤΕ ΟΜΩΣ ΚΙ ΕΝΑ ΚΛΙΚ ΕΔΩ, ΝΑ ΠΑΡΕΤΕ ΜΙΑ ΓΕΥΣΗ ΠΟΥ ΘΑ ΣΑΣ ΑΝΟΙΞΕΙ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ ΤΗΝ ΟΡΕΞΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΤΣΑΡΚΑ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΧΑΛΚΙΝΑ ΦΕΓΓΑΡΙΑ!

Ντοκούμεντα από την εποχή της Λευκής Τρομοκρατίας

 Ντοκούμεντα από την εποχή της Λευκής Τρομοκρατίας

Ο Κόκκινος Φάκελος συνεχίζει την ενημερωτική του προσπάθεια για την περίοδο 1945-1949 κατά την οποία ένοπλες συμμορίες της ακροδεξιάς σε στενή συνεργασία με τις αρχές, το στρατό και την βασιλική χωροφυλακή περιπολούσαν την ελληνική ύπαιθρο και δολοφονούσαν άγρια κομμουνιστές, δημοκράτες και αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, τους οποίους μετά περιέφεραν σε χωριά και πόλεις. Οι διώξεις αυτές εντάθηκαν κατά το 1946 με το δημοψήφισμα για το βασιλιά και με την κήρυξη του δεύτερου αντάρτικου έδρασαν επικουρικά του Εθνικού Στρατού ή διενεργούσαν επιδρομές με κύριο στόχο τους τις οικογένειες των ανταρτών και τα χωριά τους. Παραθέτουμε εδώ νέο φωτογραφικό υλικό από το θαυμάσιο έργο του Θεόδωρου Αυγερού με τίτλο Μνήμες Αγώνων. 

Στις 16 Αυγούστου 1949, στη θέση Συνέσοβα στα Λυκόχια, μετά από προδοσία ο ταγματάρχης του ΔΣΕ Πελοποννήσου Δημήτρης Γιαννακούρας γνωστός και ως Πέρδικας κυκλώθηκε από χωροφύλακες και σκοτώθηκε στην προσπάθειά του να διαφύγει. Στην πρώτη φωτογραφία το κορμί του Πέρδικα μεταφέρεται με ανοιχτό φορτηγό από την Τρίπολη στη Μεγαλόπολη για να εκτεθεί σε δημόσια θέα. 

Το κορμί του Πέρδικα δεμένο σε σανίδες εκτίθεται κανιβαλικά στην πλατεία της Μεγαλόπολης.

Την 12η προς 13η Ιουνίου του 1949, ο επιτελάρχης του ΔΣΕ Κώστας Ξυδέας κυκλώνεται στη θέση "Λάκκα Καρβέλη" έξω από τα Πηγάδια από μικτό απόσπασμα χωροφυλακής και στρατού. Ο Ξυδέας πέφτει μαχόμενος ηρωικά. Το κορμί του κακοποιήθηκε φρικτά και εκτέθηκε σε σκάλα στην Καλαμάτα και σε άλλες περιοχές. 

Το καλοκαίρι του 1949 οι παρακρατικές ομάδες των Γερακάρη (ΕΑΟΚ) και Μπογέα, σε συνεργασία με τον κυβερνητικό στρατό και τη Χωροφυλακή εντόπισαν μια σπηλιά στο Διλάγγαδο στην οποία ο ΔΣΕ είχε μεταφέρει για προστασία 44 γυναίκες και παιδιά ανταρτών. Οι παρακρατικοί και οι κυβερνητικές δυνάμεις έριξαν στη σπηλιά χειροβομβίδες και τους δολοφόνησαν. Η παραπάνω φωτογραφία εικονίζει αξιωματικό της χωροφυλακής, χωροφύλακα, τον Μπογέα και έναν στρατιώτη μπροστά στα πτώματα.

Ο βασιλιάς άνθρακας

 Ο βασιλιάς άνθρακας

Πολλές φορές, όταν θες να παρουσιάσεις ένα βιβλίο, είναι καλύτερο να αφήσεις αυτό να μιλήσει για τον εαυτό του, μέσα από κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα. Κι αυτό ισχύει στην περίπτωση του βιβλίου του άπτον σίνκλερ ‘ο βασιλιάς άνθρακας’ που κυκλοφορεί από τη σύγχρονη εποχή, σε μετάφραση της βασιλείας παπαρήγα. Κάποια απ’ τα σημεία που παραθέτω είναι ελαφρώς αλλαγμένα, κυρίως για να μην μπερδευτεί με πολλά ονόματα ο αναγνώστης, που δεν ξέρει τους χαρακτήρες του βιβλίου. Ο βασικός ήρωας του έργου πάντως είναι ένας γόνος πλούσιας οικογένειας, που προχωρά σ’ ένα κοινωνιολογικό πείραμα και γίνεται εργάτης, για να δει από πρώτο χέρι πώς ζουν και πορεύονται αυτοί οι άνθρωποι.

-Έλα τώρα! Δούλεψε για λίγο και θα μάθεις ότι νόμος στα ανθρακωρυχεία είναι αυτό που λέει το αφεντικό.

Ο ρέμπελος συνέχισε να απαριθμεί τα πιστεύω του, ότι όταν ένας δίνει δουλειά κι ένας άλλος πρέπει να παλέψει για να την πάρει, τότε ο νόμος δεν έχει να πει πολλά σε αυτό το αλισβερίσι. Ο Χ. θεώρησε αυτή την άποψη πολύ εμβριθή παρατήρηση και ευχόταν να μπορούσε να τη μεταφέρει στον καθηγητή πολιτικής οικονομίας, στο πανεπιστήμιο.

(…)

-Δηλ πρέπει να ψωνίζεις μόνο από αυτό το μαγαζί!

-Νόμιζα ότι είπες πως δούλευες σε ορυχεία, είπε ο γέρος που μέχρι εκείνη τη στιγμή άκουγε σιωπηλός.

-Έτσι είναι, αλλά τα πράγματα δεν ήταν τόσο χάλια.

-Ναι σιγά, είπε η κυρία Ρ. Θα ‘θελα να ‘ξερα πού τα βρήκες αυτά. Ο γέρος μου κι εγώ ξεπατωθήκαμε όλα τούτα τα χρόνια ψάχνοντας.

Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η συζήτηση είχε κυλήσει ομαλά. Αλλά ξαφνικά, λες κι έπεσε μια σκιά, σκιά φόβου. Είδε το γέρο να κοιτάζει τη γυναίκα του, να συνοφρυώνεται και να της κάνει νοήματα. Άλλωστε τι ήξεραν για το νεαρό ξένο;

-Δεν έχουμε παράπονο, είπε ο γέρος.

Η γυναίκα του βιάστηκε να προσθέσει:

-Εδώ μας φέρονται το ίδιο καλά μ’ αλλού.

-Δεν είναι αστείο η ζωή των εργατών, όπου κι αν πας, συμπλήρωσε ο άλλος.

Όταν ο νεαρός άρχισε να εκφράζει τη γνώμη του, το άγχος τους να του κλείσουν το στόμα ήταν τόσο φοβερό, ώστε φοβήθηκε μην τους συμβεί τίποτα κι άλλαξε γρήγορα θέμα συζήτησης.

(…)

Πριν λίγο καιρό είχε διαβάσει σε μια εφημερίδα τη συνέντευξη του Προέδρου της Γενικής Εταιρίας Καυσίμων στην οποία υποστήριζε πως όσο πιο έμπειρος είναι ένας ανθρακωρύχος τόσο πιο επικίνδυνος γίνεται στη δουλειά του, γιατί, καθώς νομίζει πως τα ξέρει όλα, δε δίνει καμιά σημασία στους σοφούς κανονισμούς που ορίζει η εταιρία για τη δική του ασφάλεια!

(…)

Πέρασε μια ολόκληρη βδομάδα ώσπου να έρθει η στιγμή να μην αισθάνεται πόνο. Πότε δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί πλήρως σε αυτή τη δουλειά. Ήταν αδύνατο για οποιονδήποτε δούλευε τόσο σκληρά να διατηρήσει την πνευματική του εγρήγορση, το ζήλο, την ευαισθησία του. Ήταν αδύνατο να δουλεύει κανείς τόσο σκληρά και ταυτόχρονα να παραμένει λάτρης της περιπέτειας. Στην ουσία δεν μπορούσε να είναι τίποτα περισσότερο από μια μηχανή. Είχε ακούσει τη γεμάτη περιφρόνηση φράση «αδράνεια των μαζών» και είχε αναρωτηθεί σχετικά με αυτήν. Τώρα πλέον δεν είχε απορίες, γιατί γνώριζε. Πώς μπορούσε ένας άνθρωπος να διαμαρτυρηθεί με γενναιότητα στον εργοδηγό του ορυχείου, με το σώμα του παράλυτο από την κούραση; Πώς μπορούσε να αποτιμήσει με καθαρότητα τα σωστά και τα λάθη του, ώστε να δράσει αποτελεσματικά, να στηρίξει τα συμπεράσματά του, όταν οι πνευματικές ικανότητές του παρέλυαν εξαιτίας της σωματικής κούρασης;

(…)

Όσο απίστευτο και αν φαινόταν, όταν μιλούσε για τις απάνθρωπες εμπειρίες του, δεν υπήρχε ίχνος πικρίας στη φωνή του, προφανώς ούτε και στην καρδιά του. Εδώ, μέσα στη φτώχια και την απόγνωση, με την οικογένειά του διαλυμένη, σκορπισμένη, με τον εφιάλτη της πείνας να του χτυπά την πόρτα, κοίταζε το παρελθόν του χωρίς μίσος για όσους τον είχαν καταστρέψει. Αυτό δε συνέβαινε γιατί ήταν γέρος, αδύναμος ή γιατί είχε χάσει το επαναστατικό πνεύμα του· αλλά γιατί είχε μελετήσει τα οικονομικά και είχε πειστεί πως υπήρχε ένα κακό σύστημα το οποίο τύφλωνε τους ανθρώπους, τους δηλητηρίαζε την ψυχή. Θα έρχονταν καλύτερες μέρες, έλεγε, όταν το κακό σύστημα θα άλλαζε και οι άνθρωποι θα κατάφερναν να δείξουν έλεος στο συνάνθρωπό τους.

(…)

-Έχεις διαβάσει ποτέ για τα μυρμήγκια της Αφρικής;

-Όχι, του απάντησε.

-Ταξιδεύουν σε μεγάλες φάλαγγες, εκατομμύρια μυρμήγκια. Όταν φτάνουν σε κάποιο χαντάκι, οι πρώτες σειρές πέφτουν μέσα, μέχρι να το γεμίσουν ως πάνω, και οι υπόλοιποι περνούν απέναντι. Μυρμήγκια είμαστε.

-Όσοι και να πέσουν μέσα, κανείς δε θα περάσει απέναντι, γιατί το χαντάκι δεν έχει πάτο!

-Αυτό δεν το ξέρει κανένα μυρμήγκι, απάντησε εκείνος. Το μόνο που ξέρουν είναι ότι πρέπει να συνεχίσουν. Αρπάζεται το ένα απ’ το σώμα του άλλου, ακόμα και με κίνδυνο της ζωής του· κάνουν γέφυρα και περνούν απέναντι οι υπόλοιποι.

-Θα μείνω στη μια πλευρά. Δε θα με χαραμίσω.

-Ακόμα κι αν μείνεις στη μια πλευρά, θα μπεις πάλι στη γραμμή. Σε ξέρω καλύτερα απ’ όσο γνωρίζεις τον εαυτό σου.

(…)

-Ίσως οι εργοδηγοί στα ορυχεία να μην έχουν δικαίωμα ν’ ανακατεύονται με τα πολιτικά, αλλά σ’ ένα πράγμα έχουν λόγο κι αυτό είναι ποιος δουλεύει στο ορυχείο τους.

Όσο συνέχιζε η φωνή του δεν είχε πλέον το συνήθη καλοσυνάτο τόνο.

-Όσοι δε θέλουν να ψηφίσουν ό,τι κι εγώ μπορούν να πάνε αλλού να ρίξουν την ψήφο τους. Αυτό έχω μόνο να πω για τα πολιτικά!

(…)

-‘Μέρα δικαστή.

-Μμ! Ήταν η απάντηση του ειρηνοδίκη.

-Δικαστή, τι νομίζεις ότι θα γίνει στις εκλογές;

-Δε νομίζω τίποτα, είπε ο άλλος. Ζάχαρη ζυγίζω,

-Θα ψηφίσει κανείς εδώ τον Μακ Ντούγκαλ;

-Αν το κάνουν, καλύτερα να μη μου το πουν!

-Τι; Στην ελεύθερη δημοκρατία της Αμερικής; είπε χαμογελώντας.

-Σ’ αυτό το μέρος, την ελεύθερη δημοκρατία της Αμερικής, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να βγάζει τον άνθρακα, αλλά όχι να ψηφίζει ένα λεχρίτη σαν το Μακ Ντούγκαλ.

{σσ: και να φανταστεί κανείς ότι δε μιλάμε για κάποιο σοσιαλιστή πολιτικό, αλλά για τον υποψήφιο των δημοκρατικών}

(…)

-Όλο τον προηγούμενο χρόνο αφήσαμε τους καθηγητές της πολιτικής οικονομίας να μας λένε τις θεωρίες τους. Αλλά κατά κάποιο τρόπο οι θεωρίες αυτές δεν έμοιαζαν να ανταποκρίνονται στα γεγονότα. Έτσι είπα στον εαυτό μου: «πρέπει να τους τσεκάρω». Ίσως γνωρίζεις τις λέξεις ατομισμός, laissez faire, ελεύθερη διαπραγμάτευση, το δικαίωμα του ανθρώπου να δουλεύει για όποιον θέλει. Εδώ βλέπεις πώς δουλεύουν αυτές οι θεωρίες· ο αστυνόμος ενός καταυλισμού, με μοχθηρό χαμόγελο και όπλο στο μηρό, σπάει το νόμο πριν ακόμα στεγνώσει η υπογραφή που έχει βάλει ο κυβερνήτης για την έγκρισή του.

(…)

{Από τη συζήτηση του βασικού ήρωα με τον αστυνόμο του καταυλισμού, που τον συλλαμβάνει και αρχίζει να του λέει}.

Κάποιοι της Εκκλησίας φτιάχνουν ένα νόμο ότι δεν μπορεί να δουλεύει ο κόσμος την Κυριακή. Τι βγαίνει μ’ αυτό; Έχουν τριάντα έξι ώρες για να σουρώσουν και να μην μπορούν να πάνε για δουλειά τη Δευτέρα!

-Αν η εταιρία αρνιόταν να νοικιάζει κτήρια στους ιδιοκτήτες σαλούν;

-Νομίζεις ότι δεν έχουμε προσπαθήσει; Πηγαίνουν στην πόλη για πιόμα και κουβαλούν πάνω τους –όπου μπορείς να φανταστείς- όσο περισσότερο μπορούν. Αν τους σταματήσουμε, τότε χάνουμε χέρια γιατί πάνε σ’ άλλους καταυλισμούς που μπορούν να ξοδέψουν τα λεφτά τους όπως θέλουν. Όχι νεαρέ, όταν έχεις τέτοια ζωντανά, πρέπει εσύ να τα οδηγείς! Και χρειάζεται ένα δυνατό χέρι να το κάνει, όπως αυτό του αφεντικού. Για να υπάρχει άνθρακας, για να συνεχίσει η βιομηχανία, για να υπάρχει πρόοδος…

Είναι εύκολο για σας τους νέους εξυπνάκηδες να κάνετε στιχάκια, ενώ ζείτε άνετα με το πορτοφόλι του μπαμπά σας. Αλλά αυτό δεν απαντά σε κανένα επιχείρημα. Είστε έτοιμοι, εσείς του κολεγίου, να πιάσετε δουλειά; Ή αυτοί οι Δημοκράτες πολιτικοί που έρχονται εδώ, λέγοντας χαζομάρες για την ελευθερία και φτιάχνοντας νόμους για τους βρομο-ξένους…

-Αρχίζω να καταλαβαίνω, είπε στον αστυνόμο. Έρχεσαι σε αντιπαράθεση με τους πολιτικούς που ψηφίζουν νόμους, αμφισβητείς τα κίνητρά τους, γι’ αυτό αρνείσαι να τους υπακούσεις. Γιατί δε μου είπες νωρίτερα ότι είσαι αναρχικός;

-Αναρχικός; Ούρλιαξε ο αστυνόμος. Εγώ, αναρχικός;

-Αυτό σημαίνει να είσαι αναρχικός, έτσι δεν είναι;

-Ξέρεις πως το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό αυτών των ανθρώπων, αν τους αφήσεις ελεύθερους, είναι να βάλουν δυναμίτη στα φρεάτια, φωτιά στα κτήρια!

-Εδώ ζω κι εγώ, μπορώ να καταλάβω απολύτως τη θέση τους. Όταν έβαζαν φωτιά στα κτήρια, το έκαναν γιατί νόμιζαν ότι μπορεί εσύ να βρισκόσουν μέσα.

Θέλουν να καταστρέψουν τις περιουσίες, γιατί αυτός είναι ο μόνος τρόπος που μπορούν να σκεφτούν για να τιμωρήσουν την τυραννία και την απληστία των ιδιοκτητών τους. Όμως, ας υποθέσουμε ότι κάποιος ήθελε να τους βάλει μια καινούρια ιδέα στο μυαλό. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος τους έλεγε: μην καταστρέφετε τις περιουσίες, πάρτε τις!

Ο άλλος έμεινε εμβρόντητος.

-Πάρτε τις! Ωραία ιδέα έχεις για την ηθική!

-Πολύ πιο ηθική από τη μέθοδο που χρησιμοποίησε το αφεντικό για να κάνει περιουσίες στο ξεκίνημά του.

-Για ποια μέθοδο μιλάς; Πλήρωσε την αξία αγοράς τους, αυτό δεν έκανε;

-Πλήρωσε την αξία αγοράς των πολιτικών.

-Ναι αλλά αν δεν αγοράσεις τους πολιτικούς, ξυπνάς ένα πρωί και βρίσκεις πως κάποιος άλλος το έχει κάνει. Όταν έχεις περιουσία, πρέπει και να την προστατεύσεις.

(…)

{Από τις συζητήσεις μεταξύ των εργατών, μετά από ένα εργατικό ατύχημα}

-Είχαν σφραγίσει το ορυχείο, ενώ οι γυναίκες λιποθυμούσαν, οι άνδρες έσκιζαν τα ρούχα τους σε κατάσταση παραληρήματος –μερικοί από αυτούς τρελάθηκαν. Το ορυχείο έμεινε σφραγισμένο για δύο βδομάδες, όταν το άνοιξαν μόνο είκοσι ένα άτομα ήταν ζωντανά!

-Το ίδιο έκαναν κι αλλού. Έφτιαξαν ένα φράγμα και όταν το άνοιξαν, βρήκαν μια στοίβα από ανθρώπινα πτώματα που είχαν μπουσουλήσει και είχαν σπάσει τα κόκαλα των δαχτύλων τους στην προσπάθειά τους να το γκρεμίσουν.

-Χριστέ μου! κι αυτός ο άνθρωπος, πώς το ανέχεται;

-Θα σου έλεγε πως έκαναν το καλύτερο. Ίσως έτσι να νομίζει. Αλλά θα δεις, όλο και κάτι κάνουν συνέχεια. Θα τραβήξουν την κατάσταση από μέρα σε μέρα και δε θα βάλουν μπροστά τον ανεμιστήρα, μέχρι να είναι οι ίδιοι έτοιμοι.

-Μα αυτό είναι έγκλημα!

-Μπίζνες είναι, είπε ήρεμα ο άλλος.

(…)

Όλο τον προηγούμενο χρόνο, στο κολέγιο, άκουγε διαλέξεις σχετικά με την πολιτική οικονομία, οι οποίες υμνούσαν αυτό που ονόμαζαν «ατομική ιδιοκτησία». Η ατομική ιδιοκτησία ανέπτυσσε την πρωτοβουλία, την οικονομία· διατηρούσε τους τροχούς της βιομηχανίας σε κίνηση, συντηρούσε τους παχυλούς μισθούς των πανεπιστημιακών του κολεγίου· εναρμονιζόταν με τους ιερούς νόμους της προσφοράς και της ζήτησης, αποτελούσε τη βάση της προόδου και της ευημερίας με την οποία είχε ευλογηθεί η Αμερική. Και να που ξαφνικά βρέθηκε αντιμέτωπος με το αληθινό της πρόσωπο· είδε τα άγρια αδηφάγα μάτια της να αγριοκοιτάζουν τα δικά του, αισθάνθηκε τη ζεστή καπνισμένη ανάσα της στο πρόσωπό του, είδε τα λαμπυρίζοντα σαρκοφάγα δόντια της, τα γατίσια νύχια των δαχτύλων της να στάζουν αίμα ανδρών, γυναικών και παιδιών. Η ατομική ιδιοκτησία των ανθρακωρυχείων! Η ατομική ιδιοκτησία των σφραγισμένων εισόδων και των ανύπαρκτων εξόδων διαφυγής! Η ατομική ιδιοκτησία των ανεμιστήρων που δεν ξεκινούσαν τη λειτουργία τους, των καταβρεχτήρων που δεν κατάβρεχαν. Η ατομική ιδιοκτησία των υποκόπανων και των ρεβόλβερ, των μπράβων και των πρώην καταδίκων που τους έχει στο χέρι για να διώχνουν τους διασώστες, να κλειδαμπαρώνουν στα σπίτια τους τις χήρες και τα ορφανά που αγωνιούν! Α, οι μειλίχιοι, οι καλοταϊσμένοι κήρυκες της ατομικής ιδιοκτησίας υμνούν τον αιμοσταγή αυτό δαίμονα στους ακαδημαϊκούς διαδρόμους!

(…)

Η κυρία Ράφερτι δόξαζε το θεό των Ράφερτι που της τον είχε φέρει πίσω σώο σε τόσους κινδύνους. Ήταν φανερό πως Αυτός ήταν πιο αποτελεσματικός από τον προτεστάντη θεό των Γιόχανσον, του σουηδού γίγαντα, που παρέδωσε το πνεύμα ξαπλωμένος δίπλα στο Ράφερτι.

Όμως ο γιατρός είπε πως ο γερο-Ιρλανδός δε θα μπορούσε να δουλέψει ξανά. Είδε μια σκιά τρόμου να περνάει από την χαρούμενη λιακάδα που έλουζε την ψυχή της κυρίας Ράφερτι. Πώς μπορούσε να λέει τέτοιο πράγμα ο γιατρός; Σίγουρα ο Ράφερτι ήταν γέρος. Αλλά ήταν σκληροτράχηλος –μπορούσε να φανταστεί άραγε ο γιατρός πόσο σκληρά πρέπει να προσπαθήσει ένας άνθρωπος για να φροντίσει την οικογένειά του; Εκτός από τον ίδιο, μόνο ο γιος του έβγαζε μεροκάματο. Παρόλο που ήταν καλό παιδί και είχε σταθερή δουλειά, οι γιατροί έπρεπε να γνωρίζουν πως μια μεγάλη φαμίλια δεν μπορούσε να στηρίζεται στο μισθό ενός δεκαοχτάχρονου ανθρακωρύχου. Όσο για τους υπόλοιπους νεαρούς της οικογένειας, ο νόμος έλεγε πως ήταν πολύ νέοι για να δουλέψουν. Η κυρία Ράφερτι σκέφτηκε πως κάποιος θα έπρεπε να βάλει λίγο μυαλό σε αυτούς που έφτιαχναν τους νόμος. Γιατί, αν ήθελαν να απαγορεύουν στα παιδιά να δουλεύουν στα ορυχεία, έπρεπε σίγουρα να βρουν άλλο τρόπο για να τα ταΐσουν.

(…)

Η αμφισβήτηση μπήκε από πολύ νωρίς στη ζωή του. Υπήρχε κάτι στην ίδια του τη φύση που τον ανάγκαζε να ανατρέχει στη ρίζα των πραγμάτων. Ο αδελφός τους ουδέποτε είχε τέτοια ερωτήματα. Πήγαινε στην εκκλησία γιατί η νεαρή που ήθελε να παντρευτεί τον έβαζε να φοράει το επίσημο κουστούμι του και να τη συνοδεύει σε ένα όμορφο μέρος με μουσική, λουλούδια και αρώματα, όπου μπορούσε να συναντήσει τις φίλες της, ομοίως ντυμένες με τα καλά τους. Πόσο αφύσικο φαινόταν ένας νεαρός να περιφρονεί αυτή την ευχάριστη συνήθεια, μόνο και μόνο επειδή δεν ήταν βέβαιος αν ο Ιωνάθαν είχε καταπιεί τη φάλαινα!

(…)

 Ο Ρ. για παράδειγμα θα βρισκόταν στο δρόμο, με ένα εισιτήριο στην τσέπη αγορασμένο από το σωματείο. Ίσως να έβρισκε δουλειά, ίσως πάλι όχι. Σε κάθε περίπτωση αυτό που μπορούσε να ελπίζει στη ζωή του ήταν να δουλεύει για κάποιο άλλο αφεντικό και να τον πιστώνει ένα άλλο εταιρικό κατάστημα. Τα ίδια ίσχυαν και για τους άλλους δύο, μόνο που ο ένας είχε τέσσερα παιδιά και ο άλλος έξι. Ο Μ.Γ. είχε μόνο τη γυναίκα του –δόξα το θεό, έλεγε, τα μωρά τους είχαν πεθάνει. Ήταν άνεργος και απένταρος. Θα έπαιρνε το δρόμο για τα ανατολικά και από εκεί πίσω στην Αγλλία. Αυτό είναι που λένε η χώρα της ελευθερίας! Μα το θεό, αν επρόκειτο να διηγηθεί τι είχε περάσει, δε θα υπήρχε ούτε ένας Άγγλος ανθρακωρύχος να τον πιστέψει!

(…)

Καθώς άκουγε το γέροντα να του ψιθυρίζει την ιστορία του, η ικανοποίηση έσβησε. Συνειδητοποιούσε, ακόμα μια φορά, τη σκληρή αλήθεια αυτής της καλοκαιρινής εμπειρίας: στην ουσία είχε ηττηθεί. Τέλεια, ολοσχερής ήττα! Είχε προκαλέσει στα αφεντικά πρόσκαιρη απογοήτευση. Δε θα τους έπαιρνε πολλή ώρα να αντιληφθούν ότι στην πραγματικότητα τους είχε προσφέρει υπηρεσία ανακαλώντας την απεργία. Θα έβαζαν πάλι σε λειτουργία τους τροχούς της βιομηχανίας και οι εργάτες θα βρίσκονταν στο σημείο ακριβώς που ήταν πριν από την άφιξή του. Καμία αξία δεν είχαν όλες αυτές οι κουβέντες για αλληλεγγύη και ελπίδα για το μέλλον. Τι παραπάνω θα πρόσθεταν στο καθημερινό γύρισμα των τροχών της βιομηχανίας; Οι εργάτες θα είχαν τα ίδια ακριβώς δικαιώματα με πριν: το δικαίωμα να είναι σκλάβοι και, αν αυτό δεν τους άρεσε, το δικαίωμα να γίνουν μάρτυρες!

Το μυθιστόρημα του σίνκλερ βασίζεται στα πραγματικά γεγονότα μιας απεργίας στα ορυχεία του κολοράντο, όπως εξηγεί στο υστερόγραφο του βιβλίου. Μπορεί σε κάποιους να φαίνεται τραβηγμένο από τα μαλλιά το αρχικό εύρημα της μυθοπλασίας (ένας πλούσιος που πηγαίνει στο ορυχείο, για να δει από κοντά τη ζωή των εργατών), μπαίνει όμως για να δείξει ακριβώς τα όρια αυτής της τάξης και την αντικειμενική θέση που έχει, ανεξάρτητα από τις υποκειμενικές προθέσεις του καθενός. Εξάλλου ο σίνκλερ δεν περιγράφει μια χαρούμενη ιστορία με εύκολα, απλοϊκά σχήματα και αίσιο τέλος, αλλά ένα τραγικό συμβάν κι έναν αγώνα που αναγκάζεται τελικά σε τακτική αναδίπλωση, αφήνοντας όμως παρακαταθήκη για το μέλλον. Και γίνεται πολύ διεισδυτικός αναλύοντας όχι μόνο την εξέγερση των εργατών, τη δημιουργία σωματείου και τη σταδιακή τους συνειδητοποίηση, αλλά και τις αντιφάσεις αυτής της συνείδησης, τις δυσκολίες του αγώνα και τους απαραίτητους επώδυνους συμβιβασμούς, ως που να οργανωθεί το σύνολο της εργατικής τάξης και να ωριμάσει για να φτάσει στην τελική νίκη. Κι από αυτή την άποψη είναι ένα πολύ χρήσιμο ανάγνωσμα για όλους, είτε βρίσκονται στο ξεκίνημα της διαδρομής τους στον αγώνα και την ταξική πάλη, είτε σε πιο.. προχωρημένο επίπεδο.

Δημοσκοπικά παράδοξα...

 Δημοσκοπικά παράδοξα...

Τρεις πολιτικές δημοσκοπήσεις, που έγιναν την ίδια περίοδο από τρεις διαφορετικές εταιρείες.
Τις παραθέτουμε γιατί εντυπωσιαστήκαμε από τις τεράστιες μεταξύ τους αποκλίσεις (δεν θυμόμαστε ποτέ στο παρελθόν κάτι ανάλογο).

Τις βρήκαμε στο μπλογκ του Γιώργου Σαρρή (εδώ και εδώ), και αφήνουμε τα συμπεράσματα, για το αξιόπιστο των δημοσκοπήσεων γενικά, στους αναγνώστες μας...

Ακολουθεί ο συγκριτικός πίνακας:

Σελίδες των χρόνων 1941 - 1944 Διδάγματα από μια ηρωική πορεία του λαϊκού κινήματος

Σελίδες των χρόνων 1941 - 1944

Διδάγματα από μια ηρωική πορεία του λαϊκού κινήματος

Παράδοση του οπλισμού του ΕΛΑΣ μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας

Η μελέτη των γεγονότων που διαδραματίστηκαν πριν το Δεκέμβρη 1944 (69 χρόνια τούτες τις μέρες από την ηρωική ένοπλη πάλη του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ Αθήνας και Πειραιά) και συγκεκριμένα η μελέτη της περιόδου της ΕΑΜικής Αντίστασης στα χρόνια της Κατοχής, προσφέρεται για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για το σήμερα.Σε κάθε περίπτωση, αλλά ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες της οικονομικής κρίσης του καπιταλισμού, η ανάγνωση της Ιστορίας της ταξικής πάλης από τη σκοπιά των εργατικών - λαϊκών συμφερόντων, δηλαδή απ' τη σκοπιά της πάλης για την ανατροπή του συστήματος που γεννά τις κρίσεις, τους άδικους πολέμους και την πείνα, αποτελεί αναμφισβήτητα πολύτιμο οδηγό για την εργατική τάξη και τα λαϊκά τμήματα των αυτοαπασχολούμενων της πόλης και της αγροτιάς. Το γεγονός ότι η Ιστορία του 20ού αιώνα συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο σκληρής ιδεολογικοπολιτικής διαπάλης επιβεβαιώνει την παραπάνω ανάγκη.
Οι συνθήκες βεβαίως αλλάζουν. Ωστόσο, τα βασικά τους στοιχεία, ο πυρήνας τους, παραμένουν τα ίδια, από την άποψη της ουσίας: Οι αντιθέσεις ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κράτη, η διαπάλη καθενός ή με τους συμμάχους του για κυριαρχία επί των άλλων, υπάρχουν και σήμερα. Το ίδιο και η ενιαία στάση τους απέναντι στο λαό. Και, βέβαια, παραμένει η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης από το κεφάλαιο, ενώ ακόμα περισσότερο οξύνεται η αντίθεση ανάμεσα στην κοινωνικοποίηση της εργασίας και της παραγωγής από τη μια και την ατομική ιδιοποίηση του παραγόμενου πλούτου από μια χούφτα καπιταλιστές, με το κράτος τους, από την άλλη.

Βρετανοί στο κέντρο της Αθήνας κατά τη διάρκεια του Δεκέμβρη

Σε συνθήκες κρίσης, οι οπορτουνιστικές αυταπάτες, που τον καιρό της καπιταλιστικής ανάπτυξης εκθειάζουν τη σταθερότητα του συστήματος, αλλάζουν τροπάρι. Υποστηρίζουν το «εφικτό» μιας κυβέρνησης «αντιμνημονιακής», «αριστερής», «προοδευτικής», που θ' ακολουθήσει φιλολαϊκή πολιτική, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η Ελλάδα θα συνεχίσει να βρίσκεται μέσα στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς (ΕΕ, ΝΑΤΟ) και το κεφάλαιο στην εξουσία.Η άρνηση του ΚΚΕ να συναινέσει στην απάτη, η άρνησή του να κοροϊδέψει το λαό, βάλλεται ως δογματισμός, σεχταρισμός και ονειροπόλημα, ως έλλειψη εναλλακτικής πρότασης. Το χτύπημα του ΚΚΕ ήταν πάντα στο κέντρο της επίθεσης του κράτους και όλων των αστικών κομμάτων, παρά τις διαφορές τους.
Το μέγεθος της επίθεσης είναι αντίστοιχο του μεγέθους της αλήθειας που περικλείει η πρόταση του ΚΚΕ για τη συγκρότηση της λαϊκής αντικαπιταλιστικής - αντιμονοπωλιακής συμμαχίας, με ισχυρό ΚΚΕ, για το σοσιαλισμό. Αυτή η ανάγκη προβάλλει σε κάθε επιμέρους στόχο πάλης, στους καθημερινούς αγώνες ενάντια στην ανεργία, στις πανάκριβες Παιδεία και Υγεία, ενάντια στις ανθρώπινες τραγωδίες από τα φυσικά φαινόμενα, σε καθετί. Αυτή την ανάγκη διδάσκει η ηρωική πάλη του ΚΚΕ και του λαϊκού κινήματος σε όλη τη διαδρομή τους κατά τον 20ό αιώνα, αλλά και τώρα. Οπως επίσης και την ανάγκη να διατηρεί το ΚΚΕ την ιδεολογική - πολιτική - οργανωτική αυτοτέλειά του.

Αντιθέσεις, αλλά ενιαία η στρατηγική

Γενικό Αρχηγείο του ΕΛΑΣ

Από τις 27 Απρίλη 1941, που ο γερμανικός στρατός μπήκε στην Αθήνα, η αστική τάξη και ο πολιτικός της κόσμος, βαθιά διχασμένοι όσον αφορά στο στρατόπεδο που έπρεπε να επιλέξουν στο ιμπεριαλιστικό σύστημα (με τη Βρετανία ή με τη Γερμανία, όπου υπερείχε ασύγκριτα η προτίμηση στην πρώτη), αλλά και διχασμένοι όσον αφορά στο πολιτειακό (βασιλευομένη ή αβασίλευτη δημοκρατία), διχασμένοι ακόμα ως προς τη μορφή της αστικής διακυβέρνησης (οπαδοί του Μεταξά οι μεν, με την κοινοβουλευτική δημοκρατία οι δε), στάθηκαν ενιαίοι όσον αφορά στο ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα.Και το έκαναν αυτό, είτε βρίσκονταν στο Λονδίνο και το Κάιρο ως κυβέρνηση των φυγάδων, είτε βρίσκονταν στην Ελλάδα απέχοντας από την πάλη κατά των κατακτητών, είτε οργάνωναν άλλοι αντιστασιακές δυνάμεις του εγγλέζικου στρατοπέδου (ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ κ.ά.), είτε, τέλος, άλλοι συνεργαζόμενοι με τους Γερμανοϊταλούς και Βούλγαρους κατακτητές (δοσίλογοι).
Οι μεταξύ τους αντιθέσεις από τη μια και ο φόβος που τους προξενούσε η πάλη του λαϊκού παράγοντα από την άλλη (και τα δύο σε συνθήκες κατακτημένης χώρας) έκαναν τα πράγματα εξαιρετικά σύνθετα, ανατρέποντας σχηματικούς διαχωρισμούς. Αστοί που δεν ήταν δοσίλογοι, καθώς και αντιστασιακοί του αστικού χώρου, συνεργάζονταν και με τους Γερμανούς, ενώ καραμπινάτοι συνεργάτες των Γερμανών βοηθούσαν και τους Εγγλέζους.

Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον ΕΛΑΣ

Ο τρίτος κατά σειρά διορισμένος δήμαρχος της Αθήνας, επιχειρηματίας Αγγελος Γεωργάτος, υπηρετώντας την τάξη του, συνεργαζόταν και με τους Γερμανούς, ενώ έγραψε για τον κρυφό ρόλο του στην Κατοχή:«Τον Ιούνιον του 1942 ήρχισα συνεργαζόμενος απευθείας πλέον με το εν Ελλάδι παράρτημα της Μυστικής Αγγλικής Υπηρεσίας»¹.
Οι πολιτικοί και στρατιωτικοί εκπρόσωποι της εγχώριας αστικής τάξης ύστερα από την κατάκτηση, έστω με τις περιορισμένες κρατικές εξουσίες που διέθεταν, επιχείρησαν να επανδρώσουν τους διαθέσιμους μηχανισμούς αλλά και να δημιουργήσουν νέους, προσβλέποντας στη μετακατοχική περίοδο. Οι προσπάθειες και οι σχεδιασμοί εντάθηκαν πυρετωδώς από το 1943, αλλά τα πρώτα βασικά μέτρα πάρθηκαν απ' την αρχή.
Στις 27 Απρίλη 1941 το γερμανικό στρατό υποδέχτηκε επιτροπή, με επικεφαλής τον φρούραρχο Αθήνας, υποστράτηγο Χρήστο Καβράκο, που του παρέδωσε τις πόλεις της Αθήνας και του Πειραιά [Ο Καβράκος ήταν επικεφαλής του στρατιωτικού αποσπάσματος που επιτέθηκε στη λαϊκή εξέγερση στα Τρίκαλα (23 Φλεβάρη 1925 με κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου). Οι στρατιώτες αρνήθηκαν να χτυπήσουν και πυροβόλησε ο Καβράκος και ορισμένοι ακόμα. Σκότωσαν 8 εργάτες και αγρότες διαδηλωτές, ανάμεσά τους ένα κορίτσι 12 χρόνων, ενώ υπήρχαν και 25 τραυματίες. Τον Καβράκο εκτέλεσε η ΟΠΛΑ στις 8 του Δεκέμβρη 1944].
Το πρώτο ζήτημα που τέθηκε μπροστά στην αστική τάξη ήταν η δημιουργία κυβέρνησης. Υπήρξε σχεδόν πλήρης ομοφωνία ότι έπρεπε να σχηματιστεί. Κι έτσι συγκροτήθηκε η κυβέρνηση Τσολάκογλου. Ο ίδιος έγραψε:
«... τρανωτάτην απόδειξιν του ότι πάντες ήθελον την ύπαρξιν Κυβερνήσεως αποτελεί η γνώμη των αρχηγών πολιτικών κομμάτων της Χώρας (...) κληθέντες παρ' εμού εις το Πρωθυπουργικόν γραφείον (...) Επέδειξαν κατανόησιν της σοβαρότητος της πατριωτικής χειρονομίας που έκαμα και με ενεθάρρυναν εις το πατριωτικόν έργον (...)»².

4 Δεκέμβρη 1944, χαρακτικό του Α. Τάσσου

Από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος είπε προς τον στρατηγό Μουτούση, υπουργό Συγκοινωνιών της κυβέρνησης Τσολάκογλου:«Είναι Θείον Δώρον διά τον Ελληνικόν Λαόν και μεγάλη συγκατάβασις του κατακτητού το ότι εδέχθη να γίνη Ελληνική Κυβέρνησις»³.
Τον Τσολάκογλου έσπευσαν να συγχαρούν: Θεόδωρος Πάγκαλος, Στυλιανός Γονατάς, Αλέξανδρος Οθωναίος, Δημήτριος Μάξιμος, Ντίνος Τσαλδάρης, Γεώργιος Παπανδρέου, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Βασίλης Δελιγιάννης, Γεώργιος Πεσματζόγλου, Γεώργιος Μερκούρης, Περικλής Ράλλης, Ιωάννης Σοφιανόπουλος, Στέφανος Στεφανόπουλος, Ντίνος Ροδόπουλος, Πέτρος Μαυρομιχάλης, Σταύρος Κωστόπουλος, Κρείττων Δηλαβέρης κ.ά. Ο Γ. Τσολάκογλου έγραψε:
«ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΝΟΙ ΕΧΡΕΙΑΖΟΝΤΟ ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΝ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑΝ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ»⁴.
Στις 2 του Δεκέμβρη 1942 ο Τσολάκογλου παραιτήθηκε. Τον αντικατέστησε ο Κ. Λογοθετόπουλος, που παρέμεινε στην πρωθυπουργία μέχρι τον Απρίλη 1943.

Το 1943, χρονιά - σταθμός στον πόλεμο

Το 1943 έχει ιδιαίτερη σημασία και για την Ελλάδα, γιατί τότε κρίθηκε προς τα πού θα έγερνε η πλάστιγγα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Βασικά στοιχεία του ήταν:
1. Η στροφή που σημειώθηκε στην πορεία του πολέμου, με τη μεγαλειώδη νίκη του Κόκκινου Στρατού επί του γερμανικού στο Στάλινγκραντ (19 Νοέμβρη 1942 - 2 Φλεβάρη 1943).
Σ' αυτό το διάστημα τα γερμανικά και τα συμμαχικά τους στρατεύματα είχαν απώλειες πάνω από 800.000 άντρες, 2.000 άρματα μάχης και αυτοκίνητα πυροβόλα, πάνω από 10.000 πυροβόλα και όλμους, σχεδόν 2.000 αεροπλάνα και πάνω από 70.000 αυτοκίνητα⁵.
Η στροφή έγινε αμετάστρεπτη μετά και από τη συντριβή των γερμανικών στρατευμάτων στο Κουρσκ (5 Ιούλη - 23 Αυγούστου 1943), όπου διεξήχθη η μεγαλύτερη στην ιστορία μάχη τεθωρακισμένων αρμάτων. Οι απώλειες των γερμανικών στρατευμάτων έφτασαν τις 500.000 νεκρούς, 1.500 τανκς, 3.700 αεροπλάνα και 3.000 πυροβόλα⁶.
2. Η στροφή στην πορεία του πολέμου επέδρασε σημαντικά στην ανάπτυξη του ΕΑΜικού κινήματος και του ΚΚΕ. Συνέτριψε το μύθο για το «αήττητο του Αξονα» και διαμόρφωσε προϋποθέσεις ισχυρής ένοπλης αντίστασης με στήριγμα την πλατιά μαζική πάλη.
Χαρακτηριστική των διαστάσεων του λαϊκού κινήματος ήταν η μεγάλη διαδήλωση στην Αθήνα (5 Μάρτη 1943), που ματαίωσε την πολιτική επιστράτευση.
Με απόφαση του ΕΑΜ και του Εργατικού ΕΑΜ κηρύχτηκε γενική απεργία, ενώ την ίδια μέρα έως «...300.000 λαού πλημμύρισαν τους δρόμους και τις πλατείες της Αθήνας, με σύνθημα "Κάτω η επιστράτευση!" (...) Ο παράνομος Ριζοσπάστης κυκλοφόρησε αυτή τη μέρα δύο φορές»⁷.
Οι διαδηλωτές κατέλαβαν το υπουργείο Εργασίας και κάψανε τους καταλόγους της επιστράτευσης. Ενοπλες ομάδες της λαϊκής περιφρούρησης απάντησαν στους πυροβολισμούς της αστυνομίας. Τελικά οι νεκροί ξεπέρασαν τους 10 και τους 135 οι τραυματίες. Η επιστράτευση ματαιώθηκε (Τον υπουργό Εργασίας Νικ. Καλύβα εκτέλεσε η ΟΠΛΑ στις 24 Γενάρη 1944 έξω από το σπίτι του).
Ανάλογων διαστάσεων κινητοποίηση πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 22 Ιούλη του 1943, όταν η γερμανική διοίκηση αποφάσισε να αντικαταστήσει στη Μακεδονία τις δικές της δυνάμεις κατοχής με βουλγαρικές. Με κεντρικό σύνθημα «Εξω οι Βούλγαροι φασίστες από την ελληνική Μακεδονία - Θράκη», χιλιάδες λαού αντιμετώπισαν τα τανκς.
Από την άλλη, ενώ το Μάη του 1941 η αριθμητική δύναμη του ΚΚΕ δεν ξεπερνούσε τα 350 μέλη, εκτός των φυλακισμένων, το 1943 η οργανωμένη του δύναμη αριθμούσε δεκάδες χιλιάδες μέλη⁸.
3. Εκείνο το διάστημα διαφαινόταν και η κατάρρευση της γερμανο-ιταλικής συμμαχίας. Τελικά η μουσολινική Ιταλία υποχρεώθηκε σε συνθηκολόγηση (8 Σεπτέμβρη 1943). Οσον αφορά την Ελλάδα, ένα απ' τα πιο σημαντικά αποτελέσματα της συνθηκολόγησης ήταν να έρθουν στα χέρια του ΕΛΑΣ μεγάλες ποσότητες οπλισμού.
Επομένως, έχοντας τεθεί από το 1943 πιο ανάγλυφα το ζήτημα των μεταπολεμικών εξελίξεων, η εγχώρια αστική τάξη και τα κόμματά της, καθώς και οι ηγετικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που συμμετείχαν στην αντιχιτλερική συμμαχία (ΗΠΑ, Βρετανία), πήραν τα ανάλογα μέτρα.

Η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής

«...να επιχειρήσω ένα είδος ελέγχου του ΕΑΜ διά μέσου του Αρχηγείου της Μέσης Ανατολής»⁹.
Εντυ Μάγιερς
Στις 6 Ιούλη 1943 υπογράφτηκε στην Καστανιά η συμφωνία ΕΛΑΣ - Στρατηγείου Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ). Με βάση τη συμφωνία ο ΕΛΑΣ υπαγόταν στη διοίκηση των Εγγλέζων, που έτσι τον έθεταν υπό τις διαταγές τους, αποκτούσαν τη δυνατότητα να επεμβαίνουν στα εσωτερικά του, υποδαύλιζαν αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε διοικητές του κ.ά. Κυρίως όμως έβαζαν έναν ακόμα φραγμό στο διαχωρισμό του ΕΛΑΣ από τον εγγλέζικο ιμπεριαλισμό. Η συμφωνία απαγόρευε στους αντάρτες ακόμα και «να ομιλούν εναντίον των άλλων ανταρτικών ομάδων, των αρχών των, των ιδεών των...»¹⁰. Αποτελούσε προάγγελο των Συμφωνιών του Λιβάνου και της Καζέρτας.
Το ίδιο ακριβώς διάστημα, στην Παλαιστίνη συγκροτούνταν η Ενωσις Νέων Αξιωματικών (ΕΝΑ), πρόδρομος του «Ιερού Δεσμού Ελλήνων Αξιωματικών» (ΙΔΕΑ), των μετέπειτα πραξικοπηματιών Στ. Παττακού, Γ. Παπαδόπουλου κ.ά.

Η κυβέρνηση Ι. Δ. Ράλλη και τα Τάγματα Ασφαλείας

Στις 7 Απρίλη 1943 σχημάτισε κυβέρνηση ο Ι. Δ. Ράλλης, υπουργός του Λαϊκού Κόμματος στο Μεσοπόλεμο. Για το διορισμό του δοσίλογου πρωθυπουργού έχει τη δική της αξία η μαρτυρία του επιτετραμμένου του Ράιχ στην Ελλάδα Γκίντερ Αλτενμπουργκ:
«...θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι ο Ράλλης είχε δηλώσει επανειλημμένα σε μεταξύ μας συζητήσεις, ότι ανέλαβε το αξίωμα μετά από συνεννόηση με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου»¹¹.Και ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ Κομνηνός Πυρομάγλου:
«Η Κυβέρνησις Ι. Ράλλη σχηματίζεται (...) με την ρητήν συγκατάθεσιν των Αρχηγών των αστικών Πολιτικών Κομμάτων και την υποστήριξιν των αρχών κατοχής εις την Ελλάδα (...) Ακόμη και με την σιωπηράν έγκρισιν του Βασιλέως Γεωργίου Β΄ και την σιωπηράν ανοχήν του Λονδίνου»¹².
Τις συνθήκες στις οποίες ανέλαβε τη διακυβέρνηση ο Ι. Ράλλης, υπογράμμισε ο ίδιος:
«...Δεν ωμίλησα όμως ακόμη ειμή ακροθιγώς, περί του λόγου ο οποίος έσχε την μεγαλυτέραν επί της συνειδήσεώς μου επίδρασιν. (...) Ο λόγος αυτός ήτο ότι, κατ' Απρίλιον 1943 διεγράφετο σαφώς εις τον ορίζοντα των προβλέψεων η ήττα της Γερμανίας (...) Αι πρόοδοι των ανατρεπτικών στοιχείων ήσαν καταφανείς. Τα θεμέλια του κοινωνικού μας καθεστώτος εσείοντο»¹³.
Από τα μέτρα που πάρθηκαν, το πρώτο ήταν η συγκρότηση των Ταγμάτων Ασφαλείας, μιας αστικής στρατιωτικής δύναμης καταστολής, μάστιγας κατά του λαού σε συνεργασία με τους Γερμανούς, που αρχικά είχαν απορρίψει το αίτημα για την ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας, το οποίο είχε θέσει και η κυβέρνηση Τσολάκογλου. Λόγος της απόρριψης ήταν η έλλειψη εμπιστοσύνης αν θα έμεναν στο πλευρό τους ή θα πήγαιναν με τους Εγγλέζους στην περίπτωση απόβασης στην Πελοπόννησο.
Στις 18 Ιούνη 1943 δημοσιεύτηκε ο νόμος 260/1943 «Περί συγκροτήσεως τεσσάρων ευζωνικών τμημάτων». Και το Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου άρχισε η συγκρότησή τους στην Αθήνα, η οποία ολοκληρώθηκε στα τέλη του Δεκέμβρη. Ταυτόχρονα συγκροτήθηκαν στην Πελοπόννησο, στην Εύβοια, στη Στερεά Ελλάδα κ.α.
Από την πλευρά τους έβαλαν και οι Εγγλέζοι σε εφαρμογή πιο έντονα την αναπροσαρμοσμένη αντιΕΑΜική και αντικομμουνιστική τακτική τους. Στις 29 Αυγούστου 1943 ο ταγματάρχης της Ιντέλιτζενς Σέρβις, Ντ. Γουάλας, που δρούσε στα ελληνικά βουνά, παρέδωσε έκθεση στον Ρέτζιναλντ Λίπερ (πρέσβη της Βρετανίας στην ελληνική κυβέρνηση στο Κάιρο) για τη νέα κατεύθυνση που έπρεπε να χαραχτεί απέναντι στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ. Η αναφορά του Γουάλας έγινε δεκτή από την κυβέρνηση της Βρετανίας. Ο ίδιος έγραφε: «Ελπίζω ότι πέτυχα να δείξω τους σοβαρούς κινδύνους που εγκυμονεί η σημερινή πολιτική μας της υποστήριξης του ΕΑΜ...»¹⁴.
Στο πλαίσιο της υπονόμευσης του ΚΚΕ και του ΕΑΜ εντασσόταν και η χαλκευμένη αντικομμουνιστική προπαγάνδα, έχοντας ως βασικό στοιχείο τον γκεμπελισμό. Ενα τέτοιο «έγγραφο», το γνωστό ως «Σύμφωνο του Πετριτσίου», εμφανίστηκε το 1943, με ημερομηνία 12 Ιούλη του ίδιου χρόνου. Το «υπέγραφαν» ο Γιάννης Ιωαννίδης εκ μέρους του ΚΚΕ και κάποιος Δουσάν Δασκάλωφ, υποτιθέμενος εκπρόσωπος του ΚΚ Βουλγαρίας (ανύπαρκτο πρόσωπο). Με αυτό, το ΚΚΕ συμφώνησε δήθεν να δοθεί εδαφική διέξοδος της Βουλγαρίας στο Αιγαίο, δηλαδή να της παραχωρηθεί ελληνικό έδαφος! Οπως είπε ο Ιωαννίδης¹⁵, το πλαστό έγγραφο κατασκευάστηκε από την Ιντέλιντζενς Σέρβις. Και δεν ήταν βεβαίως το μοναδικό.

Η αποστολή Ντον Στοτ

Τον Οκτώβρη του 1943 έφτασε από τα Δερβενοχώρια στην Αθήνα ο Νεοζηλανδός λοχαγός Ντον Στοτ, μέλος της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής και σύνδεσμος με τα τμήματα του ΕΛΑΣ Αττικοβοιωτίας. Σύμφωνα με μαρτυρία του δήμαρχου Αθήνας Αγγελου Γεωργάτου, που τον παρέλαβε με το αυτοκίνητό του, ο Στοτ πραγματοποίησε σειρά ενεργειών. Μια απ' αυτές ήταν η σύσκεψη στο σπίτι του Γεωργάτου, που έγραψε:
«...επραγματοποιήθη η συνάντησις εις την οικίαν μου (...) Παρέστησαν δε εκ μέρους των Γερμανών ο Συνταγματάρχης Λοςς και ένας Γερμανός Διπλωμάτης (...) Αι διαπραγματεύσεις παρετάθησαν επί 22 ημέρες και κατά το ενδιάμεσον διάστημα και αι δύο αντιπροσωπείαι εζήτησαν να λάβουν νέας οδηγίας και οι μεν Γερμανοί μετέβησαν εις το Γενικόν Επιτελείον, οι δε Αγγλοι εις το Βουνό διά να συνεννοηθούν με τον μεγάλον ασύρματον με το Κάϊρον, διαθέτοντας υπό των Γερμανών βενζινοπλοίου από Κορίνθου μέχρι Ιτέας»¹⁶.
Ποιος ήταν ο σκοπός αυτών των συναντήσεων Γερμανών και Βρετανών, που προκάλεσε την έντονη αντίδραση του ραδιοφωνικού σταθμού Μόσχας σε αλλεπάλληλες εκπομπές; Οι Σοβιετικοί κατάγγειλαν ότι οι επαφές του Ντον Στοτ με τους Γερμανούς στην Αθήνα ήταν ενέργεια που στρεφόταν κατά της συμμαχίας ΕΣΣΔ - Βρετανίας - ΗΠΑ και στόχευε στη σύμπηξη μετώπου Βρετανίας - ΗΠΑ - Γερμανίας κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Τέτοιες επαφές οι ΗΠΑ - Βρετανία δεν έκαναν μόνο στην Ελλάδα. «Εκαμαν στη Σουηδία μέσω του κόμητα Μπερναντόττε, στην Ισπανία, στην Ελβετία (ο αρχηγός της αμερικανικής κατασκοπείας Αλαν Ντάλες) και αλλού»¹⁷.
Ομως, ο Ντον Στοτ είχε αναλάβει ακόμα μία αποστολή. Και την πραγματοποίησε με τη δημιουργία του «Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Συνασπισμού» (ΠΑΣ), που συγκρότησαν αντικομμουνιστικές οργανώσεις, με στόχο να αναλάβει δράση, ώστε να μην καταληφθεί η εξουσία από το ΕΑΜ κατά την απελευθέρωση.
Ο αντικομμουνιστής συγγραφέας Χρήστος Ζαλοκώστας, στενός συνεργάτης του Σπύρου Μαρκεζίνη, που μαζί οργάνωσαν κι αυτοί υπονόμευση του ΕΑΜ, αποκάλυψε τα γεγονότα. Εγραψε:
«...Στις 10 Νοεμβρίου τον έφερε ο Σιφναίος στο σπίτι του πεθερού του, Αναγνωστοπούλου 17, όπου τον περίμεναν οι συνταγματάρχαι Βεντήρης της ΡΑΝ, Παπαθανασόπουλος της ΕΔΕΣ, Διάμεσης της ΕΔΕΜ, Αντωνόπουλος της Εθνικής Δράσεως, Γρίβας της Χ, Πλευράκης της Κρητικής ΕΚΟ, ο ταγ/χης Σειραδάκης της υπηρεσίας πληροφοριών και ο λοχαγός Κιουρτσόγλου της "Τρίαινας" (...)». Κατέκρινε τη διαμάχη τους λόγω πολιτικών διαφορών (...) και τους είπε: «Οι πολιτικές επιδιώξεις των διαφόρων ομάδων σας δεν πρέπει να εμποδίσουν την στρατιωτική σας ένωση. Μετά την Απελευθέρωση λύνετε τις διαφορές σας για το πολιτειακό»¹⁸.
Ποια ήταν τα άμεσα καθήκοντα του «Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Συνασπισμού»; Τα παραθέτει ο τότε γραμματέας του ΕΑΜ, Θανάσης Χατζής:
«α) Εφοδιασμός (...) με άδειες οπλοφορίας από την Ειδική Ασφάλεια.
(...) γ) Σύνταξη καταλόγων ΕΑΜιτών κατά συνοικία και παράδοση των καταστάσεων στην Ασφάλεια.
(...) ε) Συντονισμός της δράσης εναντίον του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ με την Ασφάλεια και τα Τάγματα Ασφαλείας»¹⁹.
Ταυτόχρονα, ο ΕΔΕΣ Αθήνας, με την καθοδήγηση του Στυλ. Γονατά, του Βουλπιώτη κ.ά., τροφοδότησε τα Τάγματα Ασφαλείας με μόνιμους αξιωματικούς, που έδρασαν στις συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά, με τα μπλόκα και τις εκτελέσεις κομμουνιστών και άλλων ΕΑΜιτών.

Η στρατηγική του ΚΚΕ

Η πάλη του ΚΚΕ κατά τη δεκαετία 1940 - 1949, με τον ένοπλο αγώνα του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ το Δεκέμβρη του 1944 και το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (1946 - 1949), αποτελεί τη μεγαλύτερη προσφορά του Κόμματός μας στην εργατική τάξη και τα άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα, καθώς και τη μεγαλύτερη συμβολή του στη δράση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος κατά τον 20ό αιώνα.
Ωστόσο, επιβεβαιώθηκε και στην Ελλάδα και διεθνώς ότι μεγαλειώδη κινήματα είναι καταδικασμένα σε βέβαιη ήττα, αν δεν μπορέσει η πρωτοπορία τους να λύσει σωστά το θεμελιώδες ζήτημα κάθε πολιτικού αγώνα, το ζήτημα της εξουσίας. Το δίλημμα είχε τεθεί υποχρεωτικά και δεν μπορούσε να είναι άλλο: Αστική ή εργατική εξουσία. Ωστόσο, στον πεντακάθαρο στόχο των αστών, το ΚΚΕ αντιπαρέθεσε τη στρατηγική της «εθνικής ενότητας».
Στη διακήρυξη της 10ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (Γενάρης 1944) καθοριζόταν ως άμεσος στόχος «...να εξασφαλιστεί η εθνική ενότητα όλου δίχως εξαιρέσεις του λαού μας, των κομμάτων του, οργανώσεων και προσωπικοτήτων, για να συντρίψουμε τη χιτλερική σκλαβιά και να μπούμε δίχως συγκλονισμούς στην ελεύθερη πολιτική ζωή»²⁰.Σε αυτή τη βάση διακηρύχτηκε και η ανάγκη σχηματισμού «προσωρινής κυβέρνησης εθνικής ενότητας και απελευθέρωσης»²¹.
Η στρατηγική της «εθνικής ενότητας» δεν τέθηκε πρώτη φορά εκείνο το διάστημα. Αλλά από το μισό του 1943 η πολιτική των συμμαχιών διευρύνθηκε ακόμα περισσότερο ύστερα από την αυτοδιάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Μάης 1943) και βεβαίως στηριζόταν στο σκεπτικό της απόφασης για τη διάλυση. Οπως υπογράμμιζε η εισήγηση του ΠΓ στην ΚΕ, «...το αντάρτικο κίνημα της Ελλάδας πρέπει (...) να πάρει πανεθνικό χαρακτήρα και όχι στενά εαμικό, όπως μέχρι σήμερα. Αν και για τον τέτοιο του στενό χαρακτήρα δεν ευθυνόμαστε μόνον εμείς...»²². Με βάση αυτά η απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ έλεγε ανάμεσα σε άλλα, κάνοντας σαφές άνοιγμα στον αστικό πολιτικό κόσμο (Γ. Παπανδρέου κ.ά.):
«Αν ίσαμε τώρα η ύπαρξη του θεσμού της Κομμουνιστικής Διεθνούς έδινε σε ορισμένα κόμματα και οργανώσεις μιαν όποια δικαίωση στο να μη συνενώνουν μαζί μας τις προσπάθειες για τον κοινό αγώνα της εθνικής απελευθέρωσης, η διάλυση της Διεθνούς δείχνει περίτρανα την ειλικρίνεια της πολιτικής των κομμουνιστών...»²³.
Η συγκεκριμένη στρατηγική ήταν απόρροια εκείνης των λαϊκών μετώπων, η οποία ήδη είχε δεχτεί ισχυρό ταπεινωτικό πλήγμα από το 1936, τότε που η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία (στηριζόταν από το ΚΚ Γαλλίας) στρεφόταν εναντίον της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου στην Ισπανία (συμμετείχε το ΚΚ Ισπανίας), ενισχύοντας ουσιαστικά τον Φράνκο. Το γεγονός υποχρέωσε το ΚΚ Γαλλίας να πάψει να στηρίζει την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου.
Η αστική τάξη αξιοποίησε τη θέση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος (και του ΚΚΕ) για «εθνική ενότητα» και επιτέθηκε μέσω της «συνεργασίας», γνωρίζοντας ότι με αυτή και όχι μόνο με την ολομέτωπη αντιπαράθεση θα τσάκιζαν το ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Πολλές φορές οι προτάσεις συνεργασίας είναι πιο επικίνδυνες για το λαό, απ' ό,τι η ανοιχτή επίθεση εναντίον του. Η δεύτερη τον εξαγριώνει. Η πρώτη τον εφησυχάζει, δημιουργώντας φρούδες ελπίδες.
Η στρατηγική της «εθνικής ενότητας» ήταν απόλυτα προσαρμοσμένη στις επιδιώξεις των σοσιαλδημοκρατικών δυνάμεων που συμμετείχαν στο ΕΑΜ. Εκφράστηκε και στην Ιδρυτική Πράξη της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), γνωστής και ως Κυβέρνησης του Βουνού. Ανέφερε:
«Η Επιτροπή, ξεκινώντας από την αντίληψη πως, για να πραγματοποιηθούν οι πιο πάνω εθνικοί σκοποί, επιβάλλεται να συμμετάσχουν στο έργο αυτό όλες οι εθνικές δυνάμεις, θεωρεί σαν πρωταρχικό της καθήκον να εξακολουθήσει δραστήρια τις ενέργειες για το σχηματισμό Κυβέρνησης εθνικού συνασπισμού»²⁴.
Επιβεβαιώθηκε με τον πιο δραματικό τρόπο ότι οι πάντες είναι έτοιμοι να συμμαχήσουν με το ΚΚΕ, εφόσον αυτό παραιτηθεί από τα δύο «κλειδιά» της επαναστατικής πολιτικής: Την εργατική εξουσία και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής. Με άλλα λόγια, επιβεβαιώθηκε ότι στις διαπραγματεύσεις για πολιτική συνεργασία του ΚΚΕ με άλλα πολιτικά κόμματα δεν γίνονται οι λεγόμενες αμοιβαίες υποχωρήσεις. Στην περίπτωση αυτή μονίμως υποχωρών είναι το ΚΚΕ. Τα άλλα κόμματα δεν έχουν από πού να υποχωρήσουν. Αντίθετα, το ΚΚΕ έχει. Και η υποχώρηση συνίσταται στην παραίτηση από τα δύο «κλειδιά».
Το φαινόμενο δεν ήταν μόνο ελληνικό. Την ίδια γραμμή υλοποίησε το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Να τι έγραψε στο άρθρο του, που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του κόμματός του, ο Μάρκο Ρίτσο, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚ Ιταλίας / Κομμουνιστές Λαϊκή Αριστερά, για τον αντίστοιχο «ιταλικό Λίβανο», γνωστό ως «στροφή του Σαλέρνο» (Απρίλης 1944):
«...Ηταν μια συμφωνία ανάμεσα στα αντιφασιστικά κόμματα, την μοναρχία, και τον στρατάρχη Μπαντόλιο για τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης εθνικής ενότητας».

Πριν τη «Συμφωνία του Λιβάνου»

Στα τέλη του 1943 ο βασιλιάς Γεώργιος Β' και ο πρωθυπουργός της κυβέρνησης του Καΐρου, Εμμ. Τσουδερός, εξουσιοδότησαν τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών Δαμασκηνό να προχωρήσει στη δημιουργία «κυβερνητικής επιτροπής» στην Αθήνα. Την επιτροπή θα αποτελούσαν πρώην πρωθυπουργοί και υπουργοί, με πρόεδρο τον αρχιεπίσκοπο.
Η «κυβερνητική επιτροπή» θα αναλάμβανε «το συντονισμό του αγώνα και τη διοίκηση της χώρας μέχρι την απελευθέρωση. Σε πρώτη γραμμή των καθηκόντων της θα έβαζε να συγκρατήσει την ένοπλη δράση για να αποφευχθούν αντεκδικήσεις των κατακτητών και να πάρει κάτω από την απόλυτη διοίκησή της το "αναρχούμενο αντάρτικο"»²⁵.
Αυτά σήμαιναν ότι η κυβέρνηση του Καΐρου προσπαθούσε να εγκαταστήσει υποκατάστημα στην Ελλάδα, για να έχει εδώ κυβερνητικό πόδι και υπό τις διαταγές της το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. Προς αυτή την κατεύθυνση ο Δαμασκηνός άρχισε επαφές (...ιδιαιτέρως) και με στελέχη του ΕΑΜ. Εκανε πρόταση συμμετοχής στο συνδικαλιστή Γιάννη Καλομοίρη, μέλος της ΚΕ του ΕΑΜ, γνωρίζοντας προφανώς το «ποιόν» του. Ο Καλομοίρης είχε απευθύνει το 1941 χαιρετιστήριες επιστολές στον Χίτλερ και στον Μουσολίνι, υπογράφοντας προς τον τελευταίο ως Τζιοβάνι Καλομίρι!
Η ΚΕ του ΕΑΜ αποφάσισε να προτείνει την προεδρία της ΠΕΕΑ (που θα συγκροτούνταν) στον καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου Αλέξανδρο Σβώλο και την αντιπροεδρία, μαζί με τη Γραμματεία (υπουργείο) Εξωτερικών, στον Ιωάννη Σοφιανόπουλο. Ταυτόχρονα, το ΕΑΜ αποφάσισε να προτείνει συμμετοχή, στην ΠΕΕΑ, του ΕΔΕΣ (Ν. Ζέρβας) και της ΕΚΚΑ (Ψαρρός - Καρτάλης).
Αλλά επαφές με τους Σβώλο και Σοφιανόπουλο είχε και ο Δαμασκηνός. Στην αντιπροσωπεία του ΚΚΕ (Σιάντος - Ιωαννίδης), με την οποία συναντήθηκε, ο Σοφιανόπουλος υποστήριξε ότι η Γραμματεία Εξωτερικών θα έπρεπε να έχει έδρα το Κάιρο και ότι ο ίδιος εξαρτούσε τη συμμετοχή του στην κυβέρνηση Τσουδερού (όπως είπε στον Δαμασκηνό) από τη συμμετοχή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Αν δεν συμμετείχαν, δεν θα συμμετείχε ούτε εκείνος!! Και λίγες μέρες αργότερα υπέγραψε τηλεγράφημα προς την κυβέρνηση Τσουδερού, «ζητώντας άμεση ηθική και υλική συμπαράσταση για να "σωθή" η Ελλάδα από την "αναρχούμενην αντάρτικην κίνησιν" (...) κίνησιν εξοντώσεως των ελληνικών πληθυσμών»²⁶.Το τηλεγράφημα υπέγραψαν και οι Σοφούλης, Καφαντάρης, Παπανδρέου, Μυλωνάς, Π. Ράλλης και Γονατάς (από τους ιδρυτές των Ταγμάτων Ασφαλείας).
Ο Δαμασκηνός πραγματοποίησε αλλεπάλληλες συναντήσεις και με τον Σβώλο. Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ γνώριζαν τις επαφές του Σβώλου με τον Δαμασκηνό, καθώς και τις επαφές του με τους Γονατά, Σοφούλη, Καφαντάρη, Παπανδρέου, Λαμπράκη, Εβερτ κ.ά.
Ταυτόχρονα, ο Δαμασκηνός, για να ασκήσει πίεση στο ΕΑΜ, διέδωσε τις επαφές του Σβώλου με το ΚΚΕ, ώστε να τον καταζητήσουν οι Γερμανοί και έτσι ο Σβώλος να υποχρεωθεί να φύγει για το Κάιρο (θα τον... φυγάδευε ο Δαμασκηνός)! Ετσι θα έμπαινε στην κυβέρνηση Τσουδερού και δεν θα πήγαινε στην ΠΕΕΑ. Οπότε θα γινόταν πιο εύκολη η προσέγγιση της κυβέρνησης του Καΐρου με την ΠΕΕΑ...
Ποιες ήταν, ωστόσο, οι απόψεις του Σβώλου; Τις διατύπωσε σε σχέδιο που έστειλε στον Γ. Πετσόπουλο, για να το δώσει στην ηγεσία του ΚΚΕ. Το «σχέδιο Σβώλου» δεν έχει βρεθεί, αλλά από την απάντηση που του έδωσε ο Πετσόπουλος φαίνονται οι θέσεις του. Του έγραψε ο Πετσόπουλος: «Ολο το σχέδιο αφήνει την εντύπωση γενικά πως η ΠΕΕΑ γίνεται για να περιορίσει τις αυθαιρεσίες και τα εγκλήματα του ΕΑΜ κατά του λαού (...) Τρίτο σημείο είναι το της Διοικήσεως του εθνικού στρατού. Δε θα είναι στρατός του Γουίλσον, αλλά του έθνους μας και συνεπώς δε θα εξαρτάται "διά του αρχιστρατήγου από το αρχηγείο της Μέσης Ανατολής απευθείας", παρά διά του υπουργού των Στρατιωτικών της ΠΕΕΑ...»²⁷.
Τελικά ο Σβώλος πήγε στην ΠΕΕΑ και ανέλαβε την προεδρία. Και με αυτές τις θέσεις του πήγε στη σύσκεψη του Λιβάνου. «...είχα ανησυχήσει για λογαριασμό του Σβώλου. Και του τα είπα»²⁸, έγραψε αργότερα ο Ηλ. Τσιριμώκος, όταν ο Σβώλος έφευγε για το Λίβανο.

Η συμμετοχή σε κυβερνήσεις του ΚΚΕ και του ΚΚ Ιταλίας

Τις μέρες της απελευθέρωσης από τους Γερμανούς (Οκτώβρης του 1944) στην Ελλάδα είχε διαμορφωθεί επαναστατική κατάσταση. Δεν υπήρχε ακόμα κυβέρνηση εδώ και οι αστικές πολιτικές ηγεσίες είχαν χάσει τη δυνατότητα να χειραγωγούν πλατιές λαϊκές δυνάμεις. Ταυτόχρονα, οι κοινωνικοπολιτικές αντιθέσεις ήταν στο έπακρο οξυμένες και το ΕΑΜ με τον ΕΛΑΣ κυριαρχούσαν σχεδόν στο σύνολο της χώρας.
Η επαναστατική κατάσταση αποτελεί αντικειμενικό στοιχείο της ταξικής πάλης. Η διαμόρφωσή της θέτει το ζήτημα, είτε της εφόδου του επαναστατικού κινήματος για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας (αφού άλλη εξουσία προς τα μπρος δεν υπάρχει), είτε, αν την παραγνωρίσεις, οδηγεί στην ήττα, στο πισωγύρισμα και στην αναδίπλωση του κινήματος. Εκείνο το διάστημα συνέβη το δεύτερο, γιατί το Κόμμα μας, έχοντας το σοσιαλισμό ως απώτερο και όχι άμεσο στόχο, δεν αντιμετώπισε τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα ως κρίκο για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας. Αυτονόμησε την πάλη ενάντια στους κατακτητές από την πάλη για την ανατροπή της αστικής εξουσίας, θέτοντας ως επιστέγασμα της νίκης ένα εκδημοκρατισμένο αστικό καθεστώς, ανεξάρτητα από την ονομασία που του έδινε (λαοκρατία κ.ά.).
Οι συνέπειες της προβληματικής στρατηγικής εκδηλώθηκαν κυρίως από τις αρχές και την άνοιξη του 1944, όταν αντιπροσωπείες του ΚΚΕ, της Κυβέρνησης του Βουνού (ΠΕΕΑ), του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ πήραν μέρος στη σύσκεψη του Λιβάνου μαζί με όλους τους αστούς πολιτικούς.
Το ΕΑΜ συμμετείχε τελικά στην κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» (πρωθυπουργός ο Γεώργιος Παπανδρέου) με πέντε υπουργούς (Οικονομικών, Γεωργίας, Εργασίας, Εθνικής Οικονομίας, Δημοσίων Εργων) και έναν υφυπουργό (Οικονομικών).
Σε αυτό το πλαίσιο είναι αξιοσημείωτο και το εξής: Η παρουσία έξι ΕΑΜιτών υπουργών στην κυβέρνηση και μάλιστα σε οικονομικά υπουργεία (ανάμεσά τους πρώτα στελέχη του ΚΚΕ, όπως οι Γιάννης Ζεύγος και Μιλτιάδης Πορφυρογένης) όχι μόνο δε συνέβαλε στη λήψη ουσιαστικών φιλολαϊκών μέτρων, αλλά και υποχρέωσε τους ΕΑΜίτες υπουργούς να συναινέσουν σε μέτρα τα οποία δεν είχαν φιλολαϊκό χαρακτήρα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ψηφίστηκε νόμος, άρθρο του οποίου προέβλεπε απολύσεις εργατών. Οριζε:
«Βιομηχανικαί Επιχειρήσεις, το προσωπικό των οποίων υπάγεται εις την ασφάλισιν του παρόντος Νόμου, δύνανται να θέτουν το πλεονάζον τμήμα τούτου εις κατάστασιν διαθεσιμότητος, συνεπαγομένην αναστολήν της μισθοδοσίας, άνευ λύσεως της εργασιακής σχέσεως»²⁹.
Την ίδια στιγμή που κυριαρχούσαν η πείνα και η εξαθλίωση, η ΓΣΕΕ πραγματοποίησε διάβημα στην κυβέρνηση ζητώντας «αύξηση 50% στα σημερινά μεροκάματα», αφού ο τιμάριθμος για τα βασικά ήδη διατροφής ήταν 6 - 20 φορές πάνω από τον προπολεμικό. «Η ύψωση στις τιμές τις τελευταίες μέρες έχει φέρει σε μεγάλη απελπισία όχι μόνο τον εργατικό κόσμο, αλλά όλες χωρίς εξαίρεση τις φτωχές λαϊκές τάξεις»³⁰.
Γιατί συνέβαιναν αυτά; Ηταν αντεργατικές δυνάμεις το ΚΚΕ και το ΕΑΜ; Ασφαλώς όχι! Συνέβαιναν, γιατί από τη στιγμή που το ΚΚΕ δέχτηκε να συμμετέχει στην κυβέρνηση, ήταν υποχρεωμένο να αποδέχεται τη βασική γραμμή της αστικής οικονομικής πολιτικής διαχείρισης. Εξ αντικειμένου συρόταν σε αυτή την πολιτική, εγκλωβισμένο στη στρατηγική της «εθνικής ενότητας».
Επιβεβαιώνεται ότι η συμμετοχή κομμουνιστών σε διακυβέρνηση πάνω στο καπιταλιστικό έδαφος όχι μόνο δε συμβάλλει στη χάραξη φιλολαϊκής γραμμής, αλλά και εξασθενεί μέχρι και εκμηδενίζει την ικανότητα του Κόμματος να οργανώσει, να προσανατολίσει την ταξική πάλη ενάντια στην εξουσία του κεφαλαίου. Ευνουχίζει το λαϊκό κίνημα, που την εξασθένισή του επιδιώκει η αστική τάξη για να το οδηγήσει στο διχασμό, στην απογοήτευση και τελικά στην ήττα.
Αλλά εκείνη η εμπειρία είναι αψευδής μάρτυρας και για το αβάσιμο της άποψης που λέει ότι η συμμετοχή του ΚΚΕ σε κυβερνητική συνεργασία αποτελεί εγγύηση για να τραβιούνται οι συνεργαζόμενοι σε φιλολαϊκό δρόμο! Αυτό δεν έγινε ούτε τότε που το ΚΚΕ και ο λαός είχαν τεράστια δύναμη, αλλά και τα όπλα! Ο ένοπλος λαός έγινε ουρά των εξελίξεων που το άρμα τους έσυραν οι αστικές πολιτικές δυνάμεις.
«Ο άμεσος πολιτικός στόχος», δηλαδή το λεγόμενο σκαλοπάτι για να προχωρήσει το κίνημα σε πιο προωθημένους στόχους, όπως λέγεται, όχι μόνο δεν αποτελεί βήμα μπροστά, αλλά πισωγύρισμα, που το πληρώνει ακριβά ο λαός.
Ανάλογη εμπειρία έχει δώσει και η συμμετοχή του ΚΚ Ιταλίας στις αστικές κυβερνήσεις της ίδιας περιόδου και μέχρι το 1947, σε αντίθεση με την άποψη της τότε ηγεσίας του ότι η κυβέρνηση στην οποία συμμετείχε το ΚΚ αποτελούσε βήμα προς το σοσιαλισμό, ότι δηλαδή ήταν κρίκος μετάβασης. Ωστόσο, ούτε πρόσκαιρη ανακούφιση δεν μπόρεσε να φέρει, αφού το κόστος ζωής είχε ανεβεί 23 φορές, ενώ την αντίστοιχη περίοδο οι μισθοί αυξήθηκαν 1,5 φορά³¹.
Επιβεβαιώθηκε ότι αυτές οι κυβερνήσεις ήταν ιδιαίτερα φειδωλές ακόμα και στο επίπεδο των αστικών εκσυγχρονισμών. Ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚ Ιταλίας Παλμίρο Τολιάτι, που συμμετείχε ως υπουργός Δικαιοσύνης, όχι μόνο δεν πρωτοστάτησε στις διώξεις εναντίον των φασιστών, αλλά υπέγραψε επιπλέον την αμνηστία ακόμα και για στελέχη του φασιστικού κόμματος τον Ιούνη του 1946³². Ακόμα, στο όνομα της ενότητας με τον καθολικό κόσμο, το ΚΚ Ιταλίας συμφώνησε να ανανεωθούν τα προνόμια που είχε παραχωρήσει ο Μουσολίνι στο Βατικανό, μέσω της επικύρωσης της καινούργιας συνταγματικής συνθήκης, δίχως αυτό να εμποδίσει φυσικά το Βατικανό να προχωρήσει στον αφορισμό του, αφού πρώτα το ΚΚ Ιταλίας εκδιώχτηκε από την κυβέρνηση, όταν έπαψαν πια να το χρειάζονται...
Παραπομπές
1. Αρχείο ΚΚΕ - Εγγραφο 499149, Εμπιστευτική Εκθεσις Αγγέλου Γεωργάτου, σελ. 5-6.
2. Γεωργίου Κ. Σ. Τσολάκογλου, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, ΕΚΔΟΣΙΣ «ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ», Αθήναι, 1959, σελ. 165.
3. Κ. Λογοθετόπουλου, Ιδού η αλήθεια, Αθήναι, 1948, σελ. 18.
4. Γεωργίου Κ. Σ. Τσολάκογλου, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, ΕΚΔΟΣΙΣ «ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ», Αθήναι, 1959, σελ. 243-244.
5. Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, Παγκόσμια Ιστορία, τ. 11 - 12, εκδ. ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήνα, 1965, σελ. 296.
6. Ο μεγάλος πατριωτικός πόλεμος, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1985, σελ. 155.
7. Πέτρος Ρούσος, Η μεγάλη πενταετία, τ. Α΄, Αθήνα, 1976, σελ. 280 - 281.
8. Πέτρος Ρούσος, Η μεγάλη πενταετία, τ. Α΄, Αθήνα, 1976, σελ. 289.
9. Ιστορία της Αντίστασης 1940-45, τ. 2ος, εκδ. ΑΥΛΟΣ, Αθήνα, 1979, σελ. 781.
10. Ιστορία της Αντίστασης 1940-45, τ. 2ος, εκδ. ΑΥΛΟΣ, Αθήνα, 1979, σελ. 787.
11. Χάγκεν Φλάισερ, ΣΤΕΜΜΑ ΚΑΙ ΣΒΑΣΤΙΚΑ, τ. Α΄, εκδ. ΠΑΠΑΖΗΣΗ, σελ. 31.
12. Κομνηνού Πυρομάγλου, Ο ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ, εκδ. ΔΩΔΩΝΗ, Αθήνα, 1978, σελ. 384.
13. Ο ΙΩΑΝΝΗΣ Δ. ΡΑΛΛΗΣ ΟΜΙΛΕΙ ΕΚ ΤΟΥ ΤΑΦΟΥ, ΑΘΗΝΑΙ, 1947, σελ. 42.
14. Βρετανική πολιτική και αντιστασιακά κινήματα στην Ελλάδα, η απόρρητη έκθεση του ταγματάρχη David J. Wallace - 1943, εκδ. ΩΚΕΑΝΙΔΑ, Αθήνα, 2009, σελ. 138.
15. Γιάννης Ιωαννίδης, Αναμνήσεις, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 1979, σελ. 140-142.
16. Αρχείο ΚΚΕ - Εγγραφο 499149, Εμπιστευτική Εκθεσις Αγγέλου Γεωργάτου, σελ. 10-11
17. Πέτρος Ρούσσος, Η μεγάλη πενταετία, τ. Α΄, Αθήνα, 1976, σελ. 512
18. Χρήστος Ζαλοκώστας, Το χρονικό της σκλαβιάς, εκδ. ΕΣΤΙΑ, Αθήνα, 2011, σελ. 231-232.
19. Θανάσης Χατζής, Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, τ. Β', εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1978, σελ. 247.
20. Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα, τ. 5ος, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981, σελ. 209.
21. Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα, τ. 5ος, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981, σελ. 209.
22. Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα, τ. 5ος, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981, σελ. 333.
23. Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα, τ. 5ος, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981, σελ. 153.
24. Ιστορία της Αντίστασης 1940-45, τ. 3ος, εκδ. ΑΥΛΟΣ, Αθήνα, 1979, σελ. 1052.
25. Θανάσης Χατζής, Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, τ. Β΄, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1978, σελ. 282.
26. Θανάσης Χατζής, Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, τ. Β΄, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1978, σελ. 292.
27. Θανάσης Χατζής, Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, τ. Β΄, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1978, σελ. 323.
28. Εφημερίδα «Ακρόπολις», 18 Φλεβάρη 1963, όπως παρατίθεται στο: Θανάση Χατζή, Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, τ. Β΄, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1978, σελ. 384.
29. Εφημερίς της Κυβερνήσεως, 11 Νοέμβρη 1944, αριθμός φύλλου 15.
30. «Ριζοσπάστης», 28 Νοέμβρη 1944.
31. GINGBORG Paul, A hidtory of Contrmporary Italy (PP. 79-80), Penguin Editions, London 1990).
32. GINGBORG Paul, A hidtory of Contrmporary Italy (PP. 88-93), Penguin Editions, London 1990).