Για μια εισαγωγή στο διαλεκτικό ψυχισμό

Κατιούσα

Υπάρχει κόσμος; Και αν ναι, μπορούμε να τον γνωρίσουμε; Σε αυτά τα ερωτήματα έχει ήδη απαντήσει δυναμικά και άρτια ο διαλεκτικός υλισμός. Ωστόσο σήμερα (ή μάλλον ήδη από τον 19^ο αιώνα και τους Ρομαντικούς) τίθεται και ένα τρίτο ερώτημα, εξίσου θεμελιακό. Τα προηγούμενα δύο ερωτήματα παρατηρεί κανείς πως εστιάζουν στον κόσμο, σε αυτό που μας περιβάλλει. Όμως ποιος είναι αυτός που ρωτάει «τι είναι ο κόσμος και αν μπορούμε να τον γνωρίσουμε»; Ο Γιώργος, η Μαρία, η Αθηνά, ο Νίκος, η Στέλλα… Είναι το Εγώ. Όχι δεν πρόκειται περί ιδεαλιστικής φανφάρας, μα για ένα θεμελιακό ερώτημα που τέθηκε καθαρά εκ των πραγμάτων με την ανάπτυξη της ψυχολογικής επιστήμης στον 20^ο αιώνα και καλεί το μαρξισμό και το διαλεκτικό υλισμό να το απαντήσουν εξίσου δυναμικά και άρτια όπως με τα προηγούμενα δύο ερωτήματα (ήδη η αστική διανόηση ανέπτυξε τη δικιά της ψυχολογική φιλοσοφία με τη φαινομενολογία του E.Husserl, του M.Heidegger και του M.M.Ponty να αποτελεί ισχυρή δύναμη από την εποχή του περάσματος στη μεταμοντέρνα εποχή έως σήμερα). Είναι ένα τρίτο ερώτημα που παίρνει όμως ταυτόχρονα τη μορφή των προηγούμενων δύο: Υπάρχει Εγώ; Και αν ναι, μπορούμε να το γνωρίσουμε; Το Εγώ διακρίνεται από τον κόσμο, γιατί είναι μοναδικό.

Η λύση αυτού του ερωτήματος είναι τόσο ζωτική για τη σημερινή πολιτική ανάπτυξη ενός επαναστατικού κόμματος αφού αφορά σε προβλήματα που έχουν πάρει μεγάλες διαστάσεις ιδιαίτερα στις χώρες του δυτικού κόσμου (όπου το σχετικό ξεπέρασμα των στοιχειωδών βιολογικών και μορφωτικών προβλημάτων, όπως πείνα, άστεγοι και αναλφαβητισμός, συνοδεύτηκε από την ανάπτυξη νέων προβλημάτων στην κοινωνία που αφορούν σε ένα βαθύτερο κόσμο, στον ψυχολογικό) και φυσικά δεν αφορά μόνο στις ψυχασθένειες, αλλά ξεκινούν από την φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού και το φύλο, επεκτείνονται στον έρωτα και την οικογένεια και φτάνουν μέχρι την οικονομία και την ιδεολογία. Στην ουσία πρόκειται για ένα νέο ιστορικό καθήκον κατανόησης του Κόσμου σε ακόμα μεγαλύτερο βάθος, για μια ανάπτυξη καταρχάς της φιλοσοφίας που φτάνει μέχρι την πολιτική. Σίγουρα εδώ έρχονται να βοηθήσουν και οι σοβιετικοί ψυχολόγοι (όπως και κάποιοι αστοί) που είχαν ήδη θίξει το ζήτημα και ανέπτυξαν σχετικές μελέτες (αν και δεν θα κάνουμε αναφορά στο συγκεκριμένο άρθρο). Αν λοιπόν κανείς αντιληφθεί καλύτερα αυτές τις ψυχολογικές λειτουργίες και τη φυσική τους πρόοδο, μπορεί να αντιληφθεί έτσι καλύτερα και τι τις εμποδίζει να αναπτυχθούν και να ευδοκιμήσουν, δηλαδή να δει τελικά πιο καθαρά τις πολιτικές ευθύνες και το σύστημα που οδηγούν στην ψυχολογική κρίση του ανθρώπου.

Έτσι αναδεικνύεται ακόμα περισσότερο η εκμετάλλευση σε όλο της το βάθος, επικαιροποιούνται ακόμα περισσότερο τα αιτήματα ενός επαναστατικού κινήματος, το οποίο πλέον αρχίζει να αγκαλιάζει τα προβλήματα του λαού στο ιδιαίτερο βάθος τους και άρα ανοίγονται ακόμα περισσότερο οι προϋποθέσεις αυτή η αγκαλιά να γίνει αμφίδρομη με αποτέλεσμα τελικά η επίθεση στο εκμεταλλευτικό σύστημα να αποκτήσει μεγαλύτερη ισχύ, όντας πλέον πιο πολύπλευρη.

Όπως υπογραμμίζει και ο τίτλος, το άρθρο δεν έχει σκοπό να εξαντλήσει το ζήτημα της ανάπτυξης του ψυχισμού και των νόμων που τον καθορίζουν, αλλά επιδιώκει μια πρώτη νύξη του πράγματος με σκοπό να στρέψει τη σκέψη και προς αυτή την κατεύθυνση, σε μια κατεύθυνση που έρχεται να συνδέσει τον ψυχισμό με το διαλεκτικό υλισμό και να τον αναπτύξει περαιτέρω. Παρακάτω λοιπόν πρόκειται να δώσω κάποια σημεία ως προς αυτό.

Όπως ο υλισμός ανέπτυξε τη φυσική βάση για τη μελέτη του κόσμου και ο ιδεαλισμός ανέπτυξε τη διαλεκτική μέθοδο, αντίστοιχα ο ψυχισμός μπορεί να εφοδιάσει το διαλεκτικό υλισμό με νέα μεθοδολογικά εργαλεία βγαλμένα από αυτό το ίδιο το αντικείμενο του ψυχισμού. Ο τελευταίος μας διδάσκει για παράδειγμα να κοιτάμε τον κόσμο μέσα στη μοναδικότητά του, να κοιτάμε την εσωτερική αυτοτέλεια του κάθε πράγματος που μας περιβάλλει στην αυτο-ανάπτυξή του. Τα πάντα έχουν μία συγκεκριμένη μοναδικότητα (παράλληλα με τα κοινά στοιχεία που τα διέπουν). Για παράδειγμα μία μηλιά μπορεί να έχει κάποια κοινά στοιχεία με άλλες μηλιές δίπλα της, αλλά ταυτόχρονα είναι μοναδική. Ο κορμός της π.χ μπορεί να φέρει μία αρρώστια που οι άλλες μηλιές δεν φέρουν, και έτσι οι αντιδράσεις σε κοινά εξωτερικά ερεθίσματα είναι διαφορετικές όπως και οι επιπτώσεις. Χωρίς τη γνώση της μοναδικότητάς της δεν μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί αντιδρά έτσι (όπως και δίχως τη γνώση της κοινότητάς της με τα άλλα δέντρα, η οποία φυσικά προϋποτίθεται προκειμένου να ανακαλύψουμε τη μοναδικότητά της) και δεν μπορούμε τελικά να τη βοηθήσουμε. Ακόμα χειρότερα, μας δημιουργούνται λανθασμένες εντυπώσεις για τη φύση του δέντρου, ή μιλώντας φιλοσοφικά γενικότερα του κόσμου. Και μιλώντας πολιτικά τελικώς αυτές οι εντυπώσεις αναπαράγονται πλέον για την εμβάθυνση των εξουσιαστικών σχέσεων της άρχουσας τάξης πάνω στο λαό.

Ο πλανήτης μας διαθέτει περίπου 7,7 δισεκατομμύρια ανθρώπους και ψυχές. Ο κάθε άνθρωπος έχει τη δική του μοναδική ιστορία που ταυτόχρονα ενώνεται με την ιστορία των άλλων 7,7 δις ανθρώπων μέσα από κοινά σημεία που τελικά μας δίνουν τη μοναδική ιστορία της Γης, όπως και την ταξική της διαδρομή (αυτή δεν αναιρείται, αντιθέτως αναδεικνύεται ακόμα περισσότερο σε όλη της τη λεπτομέρεια μέσα από τη μοναδικότητα της ζωής του κάθε ανθρώπου). Όπως ο Διαλεκτικός Υλισμός μας δίνει τη δυνατότητα να μελετάμε και να ανακαλύπτουμε την Ιστορία στην ολότητά της, το ίδιο μπορεί να κάνει και με την ιστορία του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά. Ο διαλεκτικός υλισμός μπορεί να δώσει στον κάθε άνθρωπο τη μέθοδο για τη μελέτη του ίδιου του εαυτού, του ψυχισμού του, αλλά και του ψυχισμού γενικά και έτσι να καταφέρει να τον αναπτύξει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, να αντιληφθεί την ψυχική θέση του άλλου, να βοηθήσει στην ανάπτυξή του, αλλά και τελικά να δώσει πολιτικές ευθύνες για όσα εμποδίζουν τα παραπάνω.

Επιπλέον, να προσθέσουμε εδώ και μία άλλη διάσταση. Αν έχουμε να κάνουμε με τόσες μοναδικές ιστορίες τελικά, έχουμε να κάνουμε ταυτόχρονα με τόσα αυτοτελή αντικείμενα. Η μελέτη του καθενός μέσω του διαλεκτικού υλισμού απαιτεί και διαμορφώνει στο τέλος ένα μοναδικό μεθοδολογικό εργαλείο για τον κάθε άνθρωπο που του διδάσκει το δρόμο της αυτοανάπτυξής του, χωρίς να χάνεται φυσικά η κοινότητα της μεθόδου (αφού από αυτήν προέκυψε, δηλαδή τον διαλεκτικό υλισμό), αντιθέτως αυτή η τελευταία αναπτύσσεται περαιτέρω. Αυτό πάλι μας υποδεικνύει έναν κόσμο όπου κάθε ξεχωριστός άνθρωπος αντιμετωπίζεται ως ιδιαίτερη παραγωγική δύναμη, αναπτύσσεται ως ιδιαίτερο εργαλείο, κατανοείται μέσα στη μοναδικότητά του. Σημειώστε τώρα τι πρόοδο των παραγωγικών δυνάμεων συνεπάγεται κάτι τέτοιο αν φανταστούμε αυτό να συντελείται π.χ για 7,7 δισεκατομμύρια ανθρώπους ξεχωριστά. Δεν το αναφέρω για λόγους ονειροπόλησης, μα για να κατανοήσει κανείς τις παραγωγικές δυνατότητες που κρύβονται πίσω από αυτό το ζήτημα. Πρόκειται μάλλον για κάτι ασύλληπτο στη σύγχρονη συνείδηση.

Ο ψυχισμός γενικά είναι η σχέση του ανθρώπου με το Εγώ και το περιβάλλον, αλλά και του Εγώ με το Εσύ (το οποίο μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, πέρα από ατομική). Η βιολογία αποτελεί τη φυσική βάση της ανάπτυξής του, ενώ η οικογένεια αποτελεί τον πρώτο μεγάλο σταθμό μέσα στον οποίο λαμβάνει χώρα αυτή η ανάπτυξη. Το Εγώ φυσικά δεν είναι μοναδικό μόνο ως προς τη βιολογία του, αλλά και ως προς τη διάνοιά του. Αυτή η δεύτερη ακολουθεί την πρώτη στα διάφορα στάδιά της (παιδική ηλικία, εφηβεία και ενηλικίωση) και αποτελεί εξίσου βάση για την ψυχική ανάπτυξη. Όπως δηλαδή η βιολογία του ανθρώπου ακολουθεί μία βασική πορεία στην εξέλιξή της το ίδιο συμβαίνει και για κάποιες διανοητικές λειτουργίες του ανθρώπου (ομιλία, συλλογισμοί, θεωρήσεις κλπ), ανεξάρτητα από το κράτος και την κοινωνία στην οποία ζει ο άνθρωπος. Εδώ δηλαδή η διανοητική ανάπτυξη έχει τους δικούς της νόμους και τη δική της φυσική πορεία. Το πώς παρεμβαίνει η κοινωνία σε αυτή τη διαδικασία δεν αναιρεί την αυτοτέλεια της κίνησής της, αλλά την εμποδίζει και τη διαστρεβλώνει ή τη βοηθά και την προωθεί με αποτέλεσμα να δημιουργείται ψυχολογική κρίση ή αρμονική ανάπτυξη.

Το σχολείο είναι ο δεύτερος μεγάλος σταθμός για αυτή την ανάπτυξη με αποκορύφωμα την τριτοβάθμια εκπαίδευση και το πανεπιστήμιο. Όταν ο άνθρωπος φτάσει σε αυτό το επίπεδο πλέον (πρέπει να) είναι σε θέση να κόψει τον πλακούντα που τον κρατά δεμένο με την οικογένεια και το πανεπιστήμιο ώστε να αναπτύξει τη δική του οικογένεια και παραγωγική δραστηριότητα. Εδώ εισέρχεται τώρα στον τρίτο μεγάλο σταθμό που είναι ο κόσμος της εργασίας. Η άσκηση μίας δημιουργικής εργασίας είναι απαραίτητη ως βάση για την αυτοτέλειά του, όπως και η ερωτική σχέση για την ολοκλήρωσή της. Καθώς ο άνθρωπος σπάει τα δεσμά της γονεϊκής και μαθησιακής σχέσης, όντας τώρα ο ίδιος γονιός και δάσκαλος, αναπτύσσεται ως παραγωγική δύναμη, μια δύναμη που διαφορετικά θα έμενε φυλακισμένη.

Σήμερα για παράδειγμα ένα πολύ βασικό πρόβλημα που εμποδίζει αυτή τη διαδικασία είναι η αδυναμία ενός ενήλικα να συντηρήσει το δικό του σπίτι. Αυτό βάζει εμπόδια στην ψυχική του ανάπτυξη, καθώς ο νέος προσκολλάται στην οικογένειά του που πλέον δεν τον χωρά ούτε για το δημιουργικό-ερευνητικό του έργο, ούτε για την ερωτική του σχέση. Έτσι δημιουργούνται ψυχολογικές κρίσεις τόσο για το νέο όσο και για τους γονείς. Μια τέτοια εξέλιξη επίσης έχει συνέπειες και για τον εκπαιδευτικό κόσμο, αφού χάνει π.χ νέους δασκάλους, αλλά και για τον εργατικό κόσμο ευρύτερα, αφού η κοινωνία εγκλωβίζει παραγωγικές δυνάμεις που θα μπορούσε να αξιοποιήσει. Και βέβαια η όξυνση τέτοιων κρίσεων μπορεί να βρει τη λύση της σε φαινόμενα παρασιτικά όπως είναι η κατάθλιψη, η τοξικοεξάρτηση ή ακόμα και η αυτοκτονία.

Φυσικά η ψυχολογική κρίση δεν αφορά μόνο ούτε εμφανίζεται απλώς τη στιγμή που ο άνθρωπος ενηλικιώνεται. Η παραπάνω αναφορά ήταν ένα παράδειγμα για να γίνει περισσότερο ορατή η ψυχική σχέση ανάμεσα στο Εγώ με το περιβάλλον του και το Εσύ. Ο ψυχισμός οικοδομείται μέσα στον άνθρωπο ήδη από την πρώτη μέρα που αντίκρισε αυτός τον κόσμο (όπως και η αυτονομία του), απλώς όσο ενηλικιώνεται τόσο πιο καθαρά αρχίζει να φαίνεται αυτός ο κόσμος. Τα βιώματά ενός ανθρώπου κατά την πορεία της ζωής του, και ιδιαίτερα της παιδικής-εφηβικής περιόδου, αφήνουν στίγματα, τα οποία μπορεί να είναι αρνητικά, οπότε μιλάμε για τραύματα, αλλά μπορεί να είναι και θετικά, οπότε μιλάμε για κίνητρα. Η συσσώρευση τέτοιων στιγμάτων είναι διαρκής και χτίζουν ένα ψυχικό οικοδόμημα που είναι καθοριστικό για την προσωπικότητα και την ψυχολογική κατάσταση στην οποία θα βρεθεί ένας ενήλικος κατά τη φάση αποδέσμευσης από την εφηβεία, φάση αποφασιστική για το ψυχολογικό προτσές.

Ωστόσο αυτό το τελευταίο δεν αφορά μόνο στη βιοδιανοητική ανάπτυξη σε σχέση με την οικογένεια, το σχολείο και την εργασία. Μέχρι τώρα μιλούσαμε για την ανάπτυξη των φυσικών εργαλείων του ψυχισμού. Η κοινωνικοποίηση του ανθρώπου όμως περνάει και από μία άλλη βαθύτερη φάση της διάνοιας (για την οποία μάλλον οι αστοί ψυχολόγοι δεν κάνουνε και τόσο συχνά λόγο) που είναι η πολιτικοποίηση. Η πολιτικοποίηση αποτελεί μια ανώτερη φάση κοινωνικοποίησης του ανθρώπου και έρχεται να αναπτύξει περαιτέρω τις διανοητικές του λειτουργίες πάνω στη βάση της προηγούμενης βιοδιανοητικής ανάπτυξης.

Ο άνθρωπος γεννιέται απολιτικό ον (όπως και όταν γεννήθηκε ως είδος στην εποχή της πρωτόγονης κοινότητας), αν και έρχεται μέσα σε έναν πολιτικό κόσμο. Δεν γνωρίζει την έννοια της ιδιοκτησίας, του δικαιώματος ή της θρησκείας, δεν γνωρίζει την ντροπή στο ανθρώπινο σώμα, ούτε και τον ρατσισμό ή τον εθνικισμό. Γεννιόμαστε κατά κάποιον τρόπο αναρχικοί (δεν αναφέρω τυχαία τον όρο εδώ, αφού θεωρώ πως ο πυρήνας του αναρχισμού εκφράζει τον πρωτόγονο κομμουνισμό, που αποτέλεσε την παιδική ηλικία της ανθρωπότητας, πράγμα που δεν είναι καθόλου τυχαίο και άσχετο με τη συζήτησή μας- ο αναρχισμός φέρει στον ψυχολογικό του πυρήνα χαρακτηριστικού παιδιού). Μόνο ο κόσμος γύρω του είναι που οδηγεί τον άνθρωπο προς την πολιτικοποίηση ή τον απωθεί από αυτή. Αυτή πάλι τώρα δεν είναι αρνητική από τη φύση της (όπως ίσως θα υποστήριζε ο αναρχισμός). Αντιθέτως ωθεί τη σκέψη σε περαιτέρω ανάπτυξη.

Παρόλο που σήμερα ζούμε σε μια μεταμοντέρνα απολιτική κοινωνία που έχει εξορίσει την πολιτική από τη ζωή, από την άλλη το φιλελεύθερο πολιτικό σύστημα και η ιδεολογία εξακολουθούν να υφίστανται. Αυτό εντάσσει τον άνθρωπο στην πολιτική διαδικασία (τουλάχιστον σε ένα βαθμό) δίνοντάς του δικαιώματα όπως η εκλογή, η μόρφωση, η πρόνοια κλπ και τώρα πλέον γίνεται πολίτης του κράτους. Αν προηγουμένως ο άνθρωπος είχε διαπαιδαγωγηθεί ώστε να φέρει ευθύνη απέναντι στα μέλη της οικογένειάς του, τώρα το κράτος τον παίρνει από την αγκαλιά της τελευταίας και του εμφυσά την ευθύνη απέναντι στα μέλη ολόκληρου του έθνους-κράτους, όπως και απέναντι στο λαό (που τώρα πλέον έχει αναδειχθεί σε πολιτικό υποκείμενο) διευρύνοντας τη σφαίρα ευθύνης και άσκησης της διάνοιας (σήμερα αυτή η σφαίρα έχει λάβει και διεθνείς διαστάσεις λόγω των διακρατικών ενώσεων, όπως π.χ η Ευρωπαϊκή Ένωση, έτσι ο άνθρωπος καλείται να επεξεργαστεί πλέον και διεθνή ζητήματα). Τώρα οικογένειά του γίνεται το κράτος και οι πολίτες τα αδέρφια του. Κάθε δημόσιο πρόβλημα τον αφορά και καλείται να συμμετέχει προς τη λύση του. Έτσι τώρα αρχίζει να νιώθει υπεύθυνος όχι μόνο για τα προβλήματα που συναντά μέσα στο σπίτι, αλλά και για αυτά που υφίστανται έξω από αυτό, στο κράτος του ή ακόμα και στο διεθνή περίγυρο.

Όμως η διαδικασία της πολιτικοποίησης δεν σταματάει εδώ. Τελικά όπως ξέφυγε από την αγκαλιά της οικογένειας ο πολίτης τώρα καλείται (όπως και το ανώτερο πολιτικό υποκείμενο, ο λαός) να ξεφύγει και από την αγκαλιά του αστικού κράτος που πλέον γίνεται τόσο σφιχτή που κοντεύει να πνίξει το παιδί του, αφού σταδιακά αυταρχικοποιείται όλο και περισσότερο με αποτέλεσμα να μετατρέπεται σε ένα φασιστικό κράτος. Εδώ η πολιτικοποίηση περνάει στην τελική της φάση, στην ιδεολογικοποίηση. Τώρα ο πολίτης πλέον φέρει ευθύνη όχι απλώς για το κράτος ή τα διεθνή, μα για τη ζωή ολόκληρη. Γι’ αυτό καλείται τώρα να αναπτύξει μία ολόκληρη κοσμοθεωρία που να κατανοεί τη ζωή ως σύστημα (φύση και κοινωνία ενιαία). Οι διανοητικές του λειτουργίες απαιτείται να αγκαλιάσουν την παγκόσμια σφαίρα και να ανέλθουν σε νέα υψηλά επίπεδα. Τώρα δεν μπορεί να είναι απλώς ένας πολίτης. Αναγκάζεται να αγγίξει τη σφαίρα της διανόησης και να γίνει ιδεολόγος.

Αυτό το καθήκον που τέθηκε απέναντι στον άνθρωπο στα τέλη του 19^ου αιώνα με το πέρασμα στον Ιμπεριαλισμό πραγματοποιήθηκε για χάρη της αστικής δημοκρατίας από το H.Spencer που ήταν από τους πρώτους αστούς που είδαν ενιαία τη φύση και την κοινωνία. Το ανώτερο αυτό δημιούργημα της αστικής διανόησης στη φιλοσοφία ωστόσο γέννησε το χειρότερο στην πολιτική με τον κοινωνικό δαρβινισμό να διαμορφώνει τη ρατσιστική αντίληψη. Περαιτέρω, για το φασισμό το καθήκον αυτό το ανέλαβε ο Χίτλερ που πήγε σε ακόμα πιο αντιδραστικό επίπεδο τις θεωρίες του Spencer, ενώ για τον κομμουνισμό το έφερε σε πέρας ο Λένιν που εξέλιξε τις θεωρήσεις του Μαρξ.

Αν και το παραπάνω καθήκον ήταν εκτελέσιμο μόνο από λίγους, αυτό δεν σημαίνει πως και σήμερα αφορά μόνο λίγους. Είναι σίγουρο ότι μεγάλο μέρος του λαού μέσα σε ένα εκμεταλλευτικό σύστημα ποτέ δεν μπορεί να αγγίξει αυτή την ανώτερη σφαίρα, ωστόσο το παραπάνω παράδειγμα καταδεικνύει πως η ταξική πάλη έχει φτάσει αντικειμενικά σε νέο επίπεδο και ορθώνει νέες απαιτήσεις τουλάχιστον για μια σημαντική μερίδα του λαού. Μην ξεχνάμε πως ο σοσιαλισμός δεν οικοδομείται από έναν. Ο Λένιν τόνιζε διαρκώς το μεγάλο πρόβλημα του χαμηλού ιδεολογικού επιπέδου των μελών του κόμματος, ένα πρόβλημα που φαίνεται πως δεν μπόρεσε να λυθεί και τελικά θα κόστιζε σοβαρά στην οικοδόμηση. Φαίνεται πως μια ελάχιστη ιδεολογική κατάρτιση (που δεν είναι στατική, αλλά αυξάνει και βαθαίνει, όσο κάνουν το ίδιο και οι εκμεταλλευτικές σχέσεις) όλων των μελών του αποτελεί απαραίτητη υλική προϋπόθεση για την οικοδόμηση της νέας κοινωνίας.

Επιπλέον να σημειώσουμε πως παρατηρεί κανείς εδώ όσον αφορά στη διαδικασία κοινωνικοποίησης του ατόμου ότι αυτή ακολουθεί την ίδια πορεία με την ιστορία της κοινωνικοποίησης του πρωτόγονου ανθρώπου. Γεννημένος από τη μητέρα Φύση ως απολιτικό ον στην πρωτόγονη κοινότητα περνά στην πολιτική (ταξική) κοινωνία, όπου πολιτικοποιείται όλο και περισσότερο (ιδιαίτερα στην αστική κοινωνία) έως και την εποχή που εμφανίζεται η μεγάλη αντίθεση ανάμεσα στο φασισμό και τον κομμουνισμό, οπότε πλέον γίνεται ιδεολόγος. Η κοινωνικοποίηση του ατόμου σήμερα αποτελεί μικρογραφία (εμπεριέχει μέσα του όλο το προτσές) της ιστορικής κοινωνικοποίησης του ανθρώπου. Κάπου εδώ ανοίγει ένας νέος κλάδος για το μαρξισμό, αυτός της πολιτικής ψυχολογίας.

«Amazon»: Υποχρεώνει τους εργαζόμενους-σκλάβους να επαινούν την εταιρεία στο Twitter!

Από atexnos2019 atexnos2019

Ο εργασιακός μεσαίωνας στην γνωστή και μη εξαιρετέα «Amazon» του πολυεκατομμυριούχου Τζεφ Μπέζος συνεχίζεται….
Η «Amazon», που πρωτοπορεί στην εφαρμογή απάνθρωπων ρυθμών και συνθηκών εργασίας, που απαγορεύει την συνδικαλιστική δράση, προχώρησε σε νέο αντεργατικό «επίτευγμα»: Υποχρεώνει τους εργαζόμενους της να γράφουν θετικά σχόλια για την εταιρεία στα social media, απαντώντας σε τυχόν αρνητικές κριτικές!
Οι πληροφορίες θέλουν την εταιρεία να δίνει «μπόνους»… δωροεπιταγές των 50 δολαρίων στους εργαζόμενους προκειμένου να συμμετέχουν σε καμπάνια υπέρ της υστεροφημίας της «Amazon» στα κοινωνικά δίκτυα! Στο πλαίσιο αυτό η πολυεθνική έχει στήσει ειδικούς λογαριασμούς ονόματι «Amazon FC Ambassador» τον οποίο διαχειρίζονται εργαζόμενοι της εταιρείας, οι οποίοι υποχρεώνονται να γράφουν tweets υπέρ της εταιρείας!
Είναι χαρακτηριστικό πως μέσω αυτών των λογαριασμών η «Amazon» απαντά σε σχόλια πελατών ή σε αρνητικές κριτικές προς την εταιρεία για κακομεταχείριση του προσωπικού της. Σε ερώτημα χρήστη του Twitter εάν οι λογαριασμοί της «Amazon» δίνουν αυτοματοποιημένες απαντήσεις (robots) ή πρόκειται για εργαζόμενους που πληρώνονται για κάθε τουϊτάρισμα, η απάντηση ήταν η εξής: «Δεν πληρώνομαι για κάθε tweet. Πληρώνομαι 15 δολάρια την ώρα, είτε απαντώ σε tweets είτε πακετάροντας προϊόντα. Το κάνω αυτό 2 μέρες την εβδομάδα» έγραψε η «Audra- Amazon FC Ambassador».
Ένας άλλος εργαζόμενος της πολυεθνικής, απαντώντας σε κριτική για τις μεσαιωνικές συνθήκες εργασίας, έγραψε στο Twitter: «Εδώ που δουλεύω δεν αισθάνομαι πως με κακομεταχειρίζονται. Η ασφάλεια και η υγεία μου αποτελούν προτεραιότητα για τους προϋστάμενούς μου. Μπορώ να χρησιμοποιώ κανονική τουαλέτα όταν το θέλω». Άλλη χρήστης, με το λογαριασμό, «Hannah-Amazon FC Ambassador» έγραψε: «Υποφέρω από κατάθλιψη και κάποια στιγμή ήθελα να παραιτηθώ απ’ τη δουλειά. Όμως κατάλαβα πως ήταν δικό μου λάθος τα προβλήματα που αντιμετώπιζα και όχι της Amazon». 
Τα παραπάνω παραδείγματα πιστοποιούν ότι πράγματι η εταιρεία του πολυεκατομμυριούχου Μπέζος – που υποχρεώνει τους εργαζόμενους να ουρούν σε μπουκάλια για να μην πηγαίνουν τουαλέτα – αναγκάζει εργαζόμενους να απαντούν σε αρνητικά σχόλια, εκθειάζοντας ταυτόχρονα την «Amazon» στα κοινωνικά δίκτυα.
Αυτό είναι το πρόσωπο της «καινοτομίας» που θαυμάζουν οι απανταχού απολογητές του σάπιου καπιταλισμού και που θέλει τους εργαζόμενους ρομπότ χωρίς ανάγκες και δικαιώματα. Έτσι αντλούνται τα τεράστια κέρδη της Amazon, που μόνο στις ΗΠΑ ήταν 11 δισ. δολάρια το 2018, όχι μόνο χωρίς να πληρώσει ούτε σεντ ομοσπονδιακού φόρου, αλλά και με επιστροφές φόρου 129 εκατ. δολαρίων το ίδιο έτος!

ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΕΞΩΛΟΓΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ

Μέρα δεκαπενταύγουστου, μεγάλη γιορτή για την χριστιανική ορθοδοξία και η κυβερνητική ηγεσία έσπευσε με δηλώσεις της να την εντάξει στον πολιτικό της σχεδιασμό για να δικαιωθούν οι πολιτικές της αποφάσεις.

                Οι ευχές λοιπόν περίσσεψαν, από τον κυβερνητικό  εκπρόσωπο Σ. Πέτσα που εύχεται το «παράδειγμα της Παναγίας Θεοτόκου να γεμίζει πίστη και ελπίδα τις καρδιές όλων των Ελληνίδων και όλων των Ελλήνων», τον υπουργό Εργασίας Γ. Βρούτση που δεσμεύεται να «πορευθούμε πάντα με την δύναμη και την πίστη μας προς την Παναγία, για το καλό του Ελληνισμού»,  μέχρι τον πρωθυπουργό. Ο Κ. Μητσοτάκης από την Τήνο εύχεται η Μεγαλόχαρη να δίνει δύναμη στους πυροσβέστες που δίνουν μάχες με τις φλόγες χωρίς να παραλείψει να συνδέσει τον εορτασμό με την διακυβέρνησή του, τονίζοντας πως παίρνουμε δύναμη αυτές τις μέρες και βρίσκουμε καταφύγιο στην πίστη μας για να ατενίσουμε το μέλλον με σιγουριά και αισιοδοξία για μια Ελλάδα που επιτέλους γυρίζει σελίδα.

                Η προσφυγή σε  εξωλογικές μορφές στοχασμού, όπως εκφράζεται από τους πολιτικούς ηγέτες που συνδέουν με την πίστη και τη βοήθεια της Παναγίας πολιτικές τους επιλογές και δράσεις, εκφράζει στην πραγματικότητα όχι μόνο  έναν από τους πιο πρόσφορους τρόπους που συντηρούν οι κυρίαρχες  κοινωνικές τάξεις για να παραπλανούν μεγάλο τμήμα του πληθυσμού, αλλά κυρίως την αποστροφή τους για τις ιστορικές εξελίξεις που μπορεί να τερματίσουν την επιβολή τους. Επικαλούμενοι την πίστη, την υποταγή σε κάποιο ανώτερο μεταφυσικό σκοπό θέλουν συγκινησιακά να προσεταιριστούν μεγάλες μάζες που ακόμα ερμηνεύουν τις ιστορικές εξελίξεις με μεταφυσικό τρόπο. Γι’ αυτό και  τελετουργίες και σύμβολα της θρησκείας δεν είναι παρόντα μόνο στους λατρευτικούς χώρους, αλλά  διαποτίζουν πλήθος εξωλατρευτικών περιστάσεων και πτυχών της καθημερινής ζωής, για υπόμνηση της θέσης της στη ζωή μας.

                Η θρησκεία χρησιμοποιήθηκε από την άρχουσα τάξη για να επιβάλλει την εξουσία της  χωρίς αντίσταση από αυτούς που γίνονταν αντικείμενο εκμετάλλευσης της. Όταν λοιπόν συνδέονται τα ιστορικά γεγονότα, οι πολιτικές αποφάσεις, οι ενέργειες των κυβερνώντων με τη θέληση του Θεού ή την υπηρέτηση εξωλογικών στόχων η πολιτική και η ιστορία παύει να έχει μια έλλογη μορφή, εμφανίζεται σαν ένα χάος ασύνδετων γεγονότων που μοιάζουν φαινομενικά να διαδέχονται τυχαία το ένα το άλλο, που εξυπηρετούν όμως έναν θεϊκό σκοπό τον οποίο απλώς είμαστε ανίκανοι να αναγνωρίσουμε. Κι έτσι σ’ αυτή τη στρεβλή απεικόνιση της πραγματικότητας μπορεί να βρούν εύκολα χώρο για να ανθίσουν προφητείες και τσαρλατανισμοί, εν ονόματι μιας θείας βούλησης  που εκκλησιαστικοί ηγέτες ανακηρύσσονται διερμηνευτές της και η κυρίαρχη τάξη σπεύδει σαν αρωγός της.  Κι αυτός ο εξωλογικός στοχασμός χρησιμοποιείται, με επιτυχία ακόμα, για  να μορφοποιήσει και να δώσει ένα υποτυπώδες ιδεολογικό σχήμα στις σπασμωδικές, σκληρές, άνομες  μορφές συμπεριφοράς της κυρίαρχης τάξης, κρύβοντας πως στόχος της είναι η εξασφάλιση της κυριαρχίας της.

                Και στην καθημερινότητα των υποτελών τάξεων η αγωνία και ο φόβος πάντα παρόντες, είτε στην ανασφάλεια της εργασίας είτε στην αβεβαιότητα της επιβίωσης πέρα από την απελπισία της απώλειας που καμιά ανθρώπινη δράση δεν αποτρέπει,   βρίσκουν καταφύγιο αγκιστρωμένοι στην πίστη για την ύπαρξη θεϊκού σχεδίου όπου και η δική τους ύπαρξη βρίσκει νόημα και σκοπό. Είναι που ο καθένας μας για να δράσει, να αντέξει αντιξοότητες πρέπει να θεωρεί πως η ζωή του και η δράση του μπορεί να είναι  σημαντική ακόμα και ωφέλιμη. Κι επειδή η πίστη σε μια μεταφυσική δικαίωση ποτέ δεν μπορεί να διαψευστεί,  είναι ανακούφιση για πολλούς ανθρώπους η ευχέρεια που δίνει η θρησκεία στον άνθρωπο να σχηματίσει για την κοινωνική ζωή μιαν αντίληψη που να τον βολεύει να νομίζει τη δική του δραστηριότητα μέσα στην κοινωνία χρήσιμη και σπουδαία, ακόμα κι αν νιώθει σε κάθε έκφανση της ζωής του την αδικία και την σκληρότητα ενός κοινωνικού συστήματος που τον συνθλίβει.

                Με αναπαραστάσεις και ομοιώματα στην πολιτικοκοινωνική μας ζωή που η σύνδεσή τους με εξωλογικά στοιχεία, όπως η θρησκεία, τους προσδίδουν κύρος γίνεται προσπάθεια να αποκρυφτεί η οικονομική πραγματικότητα που την καθορίζει, αποκτώντας έτσι η πραγματικότητα του καπιταλισμού αντιϊστορικό χαρακτήρα, δίνοντάς της αναλλοίωτη και εξωχρονική μορφή.

               

Κοινωνικές τάξεις: πως εμφανίστηκαν; υπάρχουν ακόμα;

Η εμφάνιση των τάξεων

Η ιστορία όλων των μέχρι τώρα κοινωνιών, είναι ιστορία ταξικών αγώνων. Ελεύθερος και δούλος, πατρίκιος και πληβείος, βαρόνος και δουλοπάροικος, μάστορας και κάλφας, με μια λέξη καταπιεστής και καταπιεζόμενος, βρίσκονται σε μια ακατάπαυστη αντίθεση μεταξύ τους. Κάνουν αδιάκοπο αγώνα, πότε ανοιχτό, πότε σκεπασμένο, έναν αγώνα που τελειώνει κάθε φορά με το μετασχηματισμό ολόκληρης της κοινωνίας ή με την από κοινού καταστροφή των τάξεων… Ετσι ξεκινά το πρώτο κεφάλαιο, «Αστοί και προλετάριοι», του κλασικού έργου των Κ.Μαρξ – Φρ. Ενγκελς, «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος».

Στη γερμανική έκδοση του έργου στα 1890, ο Ενγκελς, σχετικά με τη φράση «η ιστορία όλων των μέχρι τώρα κοινωνιών», γράφει την εξής υποσημείωση: «`Η ακριβέστερα η γραφτή ιστορία.

Στα 1847 η προϊστορία της κοινωνίας, η κοινωνική οργάνωση που είχε προηγηθεί από κάθε γραφτή ιστορία, ήταν σχεδόν άγνωστη. Τότε ο Χαξτχάουζεν ανακάλυψε την κοινή ιδιοκτησία της γης στη Ρωσία. Ο Μάουρερ απέδειξε ότι η κοινή ιδιοκτησία της γης αποτελεί την κοινωνική βάση απ’ όπου προήλθαν ιστορικά όλες οι φυλές. Υστερα ανακάλυψαν σιγά σιγά ότι οι αγροτικές κοινότητες με την κοινή κατοχή της γης, αποτελούσαν την πρωταρχική μορφή της κοινωνίας απ’ τις Ινδίες ως την Ιρλανδία. Τέλος, η εσωτερική οργάνωση αυτής της πρωτόγονης κομμουνιστικής κοινωνίας αποκαλύφθηκε στην τυπική της μορφή με την ανακάλυψη του Μόργκαν, που επιστέγαζε όλο του το έργο, για την αληθινή φύση του γένους και τη θέση του μέσα στη φυλή. Με τη διάλυση αυτών των πρωταρχικών κοινοτήτων, αρχίζει ο χωρισμός της κοινωνίας σε ξεχωριστές και τελικά ανταγωνιζόμενες τάξεις».

Η εμφάνιση των τάξεων είναι φαινόμενο ιστορικό. Δεν υπήρχαν πάντα τάξεις. Ούτε θα υπάρχουν πάντα. 

Η πρώτη μορφή κοινωνικής οργάνωσης που εμφανίζεται στην ιστορία της ανθρωπότητας, η πρωτόγονη κοινοτική, ήταν κοινωνία αταξική. Η κοινωνία δεν ήταν χωρισμένη σε τάξεις. Υπήρχε ένας υποτυπώδης καταμερισμός εργασίας, ο φυσικός, βασικά ανάμεσα στα δυο φύλα. Οι άνθρωποι ζούσαν εξαρτημένοι σε μέγιστο βαθμό από τη φύση. Από αυτήν τρέφονταν, με καρπούς δέντρων, κυνήγι, ψάρεμα, κλπ., από αυτήν κάλυπταν όλες τις στοιχειώδεις ανάγκες της ζωής. Η παραγωγικότητα της εργασίας ήταν τόσο χαμηλή που δε δημιουργούσε υπερπροϊόν. Εφτανε ίσα ίσα για τη συντήρηση και αναπαραγωγή της φυλής. Δεν υπήρχαν διαφορές και αντιθέσεις μεταξύ των ανθρώπων, όλοι είχαν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις. Είχε, λοιπόν, αυτές τις στοιχειώδεις μορφές της ισότιμης συλλογικής οργάνωσης της κοινωνίας, γι’ αυτό ονομάζεται και «πρωτόγονος κομμουνισμός».

Εύλογα, λοιπόν, δημιουργείται το ερώτημα: Αφού δεν ήταν η πρωτόγονη κοινωνία χωρισμένη σε τάξεις, πώς στη συνέχεια χωρίστηκε σε τάξεις; 

Η ανάπτυξη των εργαλείων, δηλαδή των τότε μέσων παραγωγής, η ανακάλυψη και ανάπτυξη της γεωργίας και κτηνοτροφίας, μέσα από την εμπειρία των ίδιων των ανθρώπων, (δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι με την εργασία αναπτύσσεται η εμπειρία των ανθρώπων, σ’ αυτήν οφείλεται και ο εξανθρωπισμός του πιθήκου), δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας. 

Ετσι ανεβαίνει η παραγωγικότητα της εργασίας, αρχίζουν να παρουσιάζονται πλεονάζοντα προϊόντα. Από τη στιγμή που αρχίζουν να παρουσιάζονται πλεονάζοντα προϊόντα, η συγκεκριμένη ομάδα που τα παράγει έχει τη δυνατότητα να τα ανταλλάσσει. 

Ο καταμερισμός της εργασίας και η άνοδος της παραγωγικότητας της εργασίας δημιουργεί και τις προϋποθέσεις εμφάνισης της ατομικής ιδιοκτησίας και της δουλείας, εφόσον από την εργασία δημιουργείται περίσσευμα, που είναι δυνατό να το ιδιοποιηθούν οι κάτοχοί του. 

Αρχίζει, δηλαδή, η αποσύνθεση του πρωτόγονου κοινοτικού συστήματος και η διαίρεση της κοινωνίας σε τάξεις. 

Εμφανίζεται η πρώτη, ιστορικά, ταξική κοινωνία, που είναι η δουλοκτητική. Αυτό γίνεται ανάμεσα στην 4η και 3η περίπου χιλιετηρίδα π.Χ.

Από εδώ και πέρα ο Μαρξ και ο Ενγκελς θεωρούν όλη την ιστορία της κοινωνίας, σαν ιστορία διαφορετικών, αλληλοδιάδοχων τρόπων αφαίρεσης του υπερπροϊόντος από τον άμεσο παραγωγό, ιστορία διαφορετικών μορφών εξαναγκασμού και εκμετάλλευσης του ανθρώπου από άλλο άνθρωπο, που κατέχει τα μέσα παραγωγής, και διαφορετικών μορφών κοινωνικής οργάνωσης στις οποίες υπάρχουν και παλεύουν διαφορετικές τάξεις.

Από αυτή την άποψη, ο Μαρξ και ο Ενγκελς, πρώτοι έδωσαν την επιστημονική ερμηνεία για την εξέλιξη των κοινωνιών, την ιστορική κίνηση της κοινωνίας και των παραγόντων που καθορίζουν αυτή την κίνηση.

Η μεγάλη προσφορά του Μαρξ δεν είναι ότι ανακάλυψε τη διαίρεση της κοινωνίας σε τάξεις, ή το ότι διαφορετικές τάξεις πάλευαν μεταξύ τους. Αυτό είχε γίνει και από άλλους επιστήμονες πριν τον Μαρξ. «Οσο για μένα – γράφει ο Μαρξ – δε μου ανήκει η τιμή ούτε ότι εγώ ανακάλυψα την ύπαρξη των τάξεων στη σύγχρονη κοινωνία, ούτε ότι εγώ ανακάλυψα την πάλη ανάμεσά τους. Πολύ πριν από μένα αστοί ιστορικοί, είχαν περιγράψει την ιστορική εξέλιξη αυτής της πάλης των τάξεων και αστοί οικονομολόγοι την οικονομική ανατομία των τάξεων. Ο,τι καινούριο έκανα εγώ, ήταν για να αποδείξω:

1. ότι η ύπαρξη των τάξεων συνδέεται απλώς με ορισμένες φάσεις ανάπτυξης της παραγωγής,
2. ότι η ταξική πάλη οδηγεί αναγκαστικά στη δικτατορία του προλεταριάτου,
3. ότι η ίδια αυτή η δικτατορία αποτελεί μονάχα το πέρασμα στην κατάργηση όλων των τάξεων και σε μια αταξική κοινωνία». (Κ. Μαρξ-Φ. Ενγκελς, «Διαλεκτά Εργα», τ. 11, σελ. 530).

Η βάση της διαίρεσης της κοινωνίας σε τάξεις πρέπει να αναζητείται πάντα στην υλική παραγωγή και μάλιστα στις σχέσεις παραγωγής, την οικονομική βάση της κοινωνίας, που σε τελευταία ανάλυση το βασικό στοιχείο τους είναι η σχέση των ανθρώπων με τα μέσα της παραγωγής.

Ο Λένιν, στο έργο του «Μεγάλη Πρωτοβουλία», έδωσε τον εξής ορισμό στο ζήτημα, τι είναι τάξεις:

«Τάξεις ονομάζονται μεγάλες ομάδες ανθρώπων που ξεχωρίζουν μεταξύ τους, από τη θέση που έχουν μέσα σε ένα ιστορικά καθορισμένο σύστημα της κοινωνικής παραγωγής, από τη σχέση τους που είναι στο μεγαλύτερο μέρος κατοχυρωμένη και διατυπωμένη με νόμους, προς τα μέσα παραγωγής, από το ρόλο τους στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας και συνεπώς από τους τρόπους που ιδιοποιούνται τη μερίδα του κοινωνικού πλούτου που διαθέτουν και το μέγεθος αυτής της μερίδας. Τάξεις είναι οι ομάδες εκείνες ανθρώπων, που η μια μπορεί να ιδιοποιείται τη δουλιά της άλλης, χάρη στη διαφορά της θέσης που κατέχει μέσα στο καθορισμένο ιστορικά σύστημα της κοινωνικής παραγωγής».

Ανάλογα με τη θέση τους σε κάθε κοινωνικό σύστημα οι τάξεις διαιρούνται σε βασικές και μη βασικές. Βασικές θεωρούμε τις τάξεις, που η ύπαρξή τους προσδιορίζει τον καθορισμένο ιστορικά τρόπο παραγωγής, άρα και τον καθορισμένο ιστορικά κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό. 

Ετσι στη δουλοκτητική κοινωνία βασικές τάξεις ήταν οι δουλοκτήτες και οι δούλοι. 

Στη φεουδαρχική, οι φεουδάρχες και οι δουλοπάροικοι, στον καπιταλισμό είναι οι καπιταλιστές και οι προλετάριοι. 

Πρόκειται, λοιπόν, για τάξεις, που η μια είναι κυρίαρχη, έχει την εξουσία, αυτή η εξουσία πηγάζει από την ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και τον τρόπο που καρπώνεται τον κοινωνικά παραγόμενο πλούτο. Η άλλη βασική τάξη, είναι εκμεταλλευόμενη από την κυρίαρχη τάξη, υποταγμένη στην κυριαρχία της εκμεταλλεύτριας τάξης.

Καταργήθηκαν οι κοινωνικές τάξεις;

Στο προηγούμενο άρθρο, σχετικά με την άποψη του Γάλλου καθηγητή Πολιτικής Ιστορίας και Φιλοσοφίας, που εξέφρασε σε συνέντευξή του στην ισπανική εφημερίδα «El Pais» και αναδημοσίευσε η εφημερίδα «Η Καθημερινή», 12/6/2004, ότι «σήμερα δεν υπάρχουν συνεκτικές κοινωνικές τάξεις: Ζούμε μια κατάσταση εντελώς διαφορετική, αντιμετωπίζουμε μια κοινωνική πραγματικότητα πολύ εξατομικευμένη, δεδομένου ότι αυτό που έχει σημασία στο νέο τρόπο παραγωγής είναι πρωτίστως τα ατομικά προσόντα. Δεν είμαστε πλέον μια ταξική κοινωνία αλλά μια κοινωνία ατόμων», και ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός «ότι άλλαξε η μορφή του ίδιου του καπιταλισμού», αναφερθήκαμε διεξοδικά στο ότι πράγματι άλλαξε η μορφή του καπιταλισμού αλλά σε αντίθετη κατεύθυνση απ’ αυτήν που εκτιμά ο Γάλλος καθηγητής. 

Δηλαδή, ότι από τον ατομικό καπιταλιστή, η κοινωνικοποίηση της παραγωγής και η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου οδήγησαν στο συλλογικό καπιταλιστή. Και πάντως συνεχίζουν να κυριαρχούν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, δηλαδή η καπιταλιστική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. 

Επομένως, συνεχίζει να υπάρχει η τάξη των καπιταλιστών, άρα υπάρχει και η εργατική τάξη. Η άποψη περί «κοινωνίας των ατόμων», λόγω της πρωτεύουσας σημασίας που αποκτούν τα «ατομικά προσόντα» στο «νέο τρόπο παραγωγής», όπως αναφέρει ο Γάλλος καθηγητής, από τη σκοπιά βεβαίως του ιστορικού υλισμού είναι αντιεπιστημονική. 

Πρώτ’ απ’ όλα είναι αυθαίρετο το στοιχείο της «πρωτεύουσας σημασίας» που αποκτούν τα «ατομικά προσόντα». Μπορεί να μεγαλώνει ολοένα και περισσότερο ο καταμερισμός της εργασίας, και αυτή είναι αντικειμενική διαδικασία στα πλαίσια της ολοένα αυξανόμενης κοινωνικοποίησης της παραγωγής, αλλά αυτό δε σημαίνει και «εξατομίκευση». Ισα ίσα το αντίθετο συμβαίνει. Γιατί η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, η πολυκλαδική οργάνωση των τεραστίων διαστάσεων επιχειρηματικών ομίλων, ο ανταγωνισμός οδηγούν στην ολοένα και μεγαλύτερη συνένωση των διαφορετικών κεφαλαίων, που μπορεί να δραστηριοποιούνται σε διαφορετικούς τομείς, κλάδους, πέρα από τη συνένωση των καπιταλιστών ιδιοκτητών μετοχών και μέσω μετοχών του κεφαλαίου.

Πρώτ’ απ’ όλα η καθετοποίηση της παραγωγής οδηγεί στην ολοένα και μεγαλύτερη συνένωση διαφορετικών κλάδων παραγωγής. Ας δούμε, για παράδειγμα, την παραγωγή τροφίμων και ποτών στη μεγάλη της κλίμακα. Οι καπιταλιστικοί όμιλοι ξεκινούν από την ιδιοκτησία ή ενοικίαση μεγάλων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, παράγουν αγροτικά προϊόντα τα οποία στη συνέχεια μέσω της αντίστοιχης βιομηχανίας μεταποίησης ρίχνουν στην αγορά ως τελικό προϊόν.

Αλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της τάσης η πολεμική βιομηχανία, που συνενώνει τη βιομηχανία χάλυβα με τη βιομηχανία νέων τεχνολογιών. `Η η αεροπορική βιομηχανία, που επίσης συνενώνεται με τον κλάδο της πληροφορικής, των αυτοματισμών. Το ίδιο ισχύει και με τις σύγχρονες εργαλειομηχανές, ή τις μηχανές τυπογραφείου κλπ. Τα παραδείγματα μπορεί να είναι πολλά.

Το βασικό όμως ζήτημα στο οποίο επιμελώς παραλείπει να αναφερθεί ο κύριος καθηγητής είναι οι σχέσεις ιδιοκτησίας. Γιατί η σχέση κάθε μέλους της κοινωνίας ως προς τα μέσα παραγωγής είναι το καθοριστικό για το σε ποια κοινωνική τάξη ανήκει και όχι τα ατομικά του προσόντα. Τα οποία μπορεί να είναι και τα πιο ξεχωριστά και ιδιαίτερα, αλλά αυτό ουδόλως επηρεάζει αυτή τη σχέση με την ιδιοκτησία, ακόμη μπορεί να μην επηρεάζει ούτε τη θέση του μέσα στο κοινωνικά οργανωμένο σύστημα παραγωγής. Μήπως σήμερα η πλειοψηφία των πτυχιούχων επιστημόνων δεν προσφέρει μισθωτή εργασία στις καπιταλιστικές επιχειρήσεις;

Επομένως, εδώ πρέπει να προσεγγίσουμε το ζήτημα «κοινωνικές τάξεις» και από πού καθορίζονται, πολύ συγκεκριμένα. 

Τι είναι λοιπόν οι κοινωνικές τάξεις;

Ο Φρ. Ενγκελς έδωσε τον εξής συνοπτικό ορισμό των δύο βασικών τάξεων της καπιταλιστικής κοινωνίας: «Με τη λέξη αστική τάξη εννοούμε την τάξη των σύγχρονων καπιταλιστών, που είναι κάτοχοι των βασικών μέσων παραγωγής και που εκμεταλλεύονται τη μισθωτή εργασία. Με τη λέξη προλεταριάτο εννοούμε την τάξη των σύγχρονων μισθωτών εργατών που, επειδή δεν κατέχουν καθόλου δικά τους μέσα παραγωγής, είναι αναγκασμένοι να πουλούν την εργατική τους δύναμη για να μπορούν να ζήσουν»(Σημείωση του Φρ. Ενγκελς στην αγγλική έκδοση του έργου «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» του 1888).

Δεν αρκεί όμως μόνο το κριτήριο των σχέσεων με τα μέσα παραγωγής, αν και είναι το καθοριστικό. Απαιτείται, για να γίνεται σωστός και ολοκληρωμένος προσδιορισμός των τάξεων και των στρωμάτων, η μελέτη με βάση όλα τα κριτήρια του ορισμού που έδωσε ο Β. Ι. Λένιν για τις τάξεις στο έργο του «Μεγάλη Πρωτοβουλία» («Απαντα», τ. 39, σελ. 15).

Ο Λένιν, στο έργο του «Μεγάλη Πρωτοβουλία», έδωσε τον εξής ορισμό στο ζήτημα, τι είναι τάξεις:

«Τάξεις ονομάζονται μεγάλες ομάδες ανθρώπων που ξεχωρίζουν μεταξύ τους, από τη θέση που έχουν μέσα σε ένα ιστορικά καθορισμένο σύστημα της κοινωνικής παραγωγής, από τη σχέση τους, που είναι στο μεγαλύτερο μέρος κατοχυρωμένη και διατυπωμένη με νόμους, προς τα μέσα παραγωγής, από το ρόλο τους στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας και συνεπώς από τους τρόπους που ιδιοποιούνται τη μερίδα του κοινωνικού πλούτου που διαθέτουν και το μέγεθος αυτής της μερίδας. Τάξεις είναι οι ομάδες εκείνες ανθρώπων, που η μια μπορεί να ιδιοποιείται τη δουλιά της άλλης, χάρη στη διαφορά της θέσης που κατέχει μέσα στο καθορισμένο ιστορικά σύστημα της κοινωνικής παραγωγής».

Ανάλογα με τη θέση τους σε κάθε κοινωνικό σύστημα οι τάξεις διαιρούνται σε βασικές και μη βασικές. Βασικές θεωρούμε τις τάξεις που η ύπαρξή τους προσδιορίζει τον καθορισμένο ιστορικά τρόπο παραγωγής, άρα και τον καθορισμένο ιστορικά κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό. 

Ετσι στη δουλοκτητική κοινωνία βασικές τάξεις ήταν οι δουλοκτήτες και οι δούλοι. 

Στη φεουδαρχική, οι φεουδάρχες και οι δουλοπάροικοι, στον καπιταλισμό είναι οι καπιταλιστές και οι προλετάριοι. 

Πρόκειται, λοιπόν, για τάξεις, που η μια είναι κυρίαρχη, έχει την εξουσία, αυτή η εξουσία πηγάζει από την ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και τον τρόπο που καρπώνεται τον κοινωνικά παραγόμενο πλούτο. 

Η άλλη βασική τάξη είναι εκμεταλλευόμενη από την κυρίαρχη τάξη, υποταγμένη στην κυριαρχία της εκμεταλλεύτριας τάξης.

Με βάση όλα τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι οι τάξεις συνεχίζουν να υπάρχουν, ο καθοριστικός συνεκτικός παράγοντας που τις καθορίζει είναι η σχέση τους με τα μέσα παραγωγής, ποια κοινωνική ομάδα είναι ιδιοκτήτης τους. 

Αρα και η αντιεπιστημονική εκτίμηση του κυρίου καθηγητή περί «εξατομίκευσης» αντικειμενικά εντείνει τη διάσπαση της εργατικής τάξης. 

Ο ίδιος βεβαίως προτείνει να συνενώσουμε τους ανθρώπους σε «κοινότητες με βάση την εμπειρία». Προτείνει δηλαδή μιας άλλης μορφής κοινωνική οργάνωση, η οποία δεν έχει αντικειμενικά οικονομική βάση, με δεδομένες τις κυρίαρχες καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. 

Επομένως, είναι και ανιστόρητη, ως αντικαταστάτρια του καπιταλισμού κοινωνία, ή συνειδητή προσπάθεια προβολής μιας ουτοπίας ως εναλλακτικής στην υπάρχουσα πραγματικότητα διεξόδου προκειμένου να διαιωνίζεται ο καπιταλισμός. Και έχει το σκοπό του ως προς αυτό, αλλά γι’ αυτό στο επόμενο.

ERODOTOS WEBLOG

ΝΕΕΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΥΝ ΤΙΣ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ «ΚΑΜΒΡΙΑΣ ΕΚΡΗΞΗΣ»

Η άνοδος των ζώων

Καλλιτεχνική απεικόνιση ζωικών ειδών της Εδιακάριας και της πρώιμης Κάμβριας γεωλογικής περιόδου. Το ζώο με το κωνικό σχήμα στα αριστερά είναι η Κλουντίνα

Αν σταθείς πάνω στους απότομους λευκούς λόφους που περιβάλλουν τα μεγάλα ποτάμια της Σιβηρίας, τα πόδια σου θα πατούν σε ένα σημείο καμπής στην ιστορία της ζωής στον πλανήτη Γη: Το ηλικίας 541 εκατομμυρίων ετών γεωλογικό όριο ανάμεσα στις προκάμβριες και στην Κάμβρια περίοδο. Τα πετρώματα κάτω από αυτή τη διαχωριστική γραμμή (τα παλαιότερα) περιέχουν λιγοστά απολιθώματα, αχνές αποτυπώσεις ζωντανών οργανισμών με μαλακούς ιστούς και ένα συνονθύλευμα από κελύφη άλλων ζώων. Αν όμως κοιτάξει κανείς τα πετρώματα ακριβώς πάνω από το όριο, θα διαπιστώσει ότι αυτά είναι γεμάτα κελύφη. Λίγο ψηλότερα, εμφανίζονται και τα απολιθώματα των αρκετά πιο γνωστών τριλοβιτών. Αυτή η απότομη αλλαγή θεμελιώνει τη λεγόμενη «Κάμβρια έκρηξη», ένα από τα σημαντικότερα ορόσημα της εξέλιξης της ζωής στη Γη, που όμως δεν έχει κατανοηθεί αρκετά.
Επί δεκαετίες οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι τα σύνθετα ζώα - πολυκύτταροι μη φωτοσυνθετικοί οργανισμοί με διαφοροποιημένους ιστούς - εμφανίστηκαν κατά την «Κάμβρια έκρηξη». Είναι αλήθεια ότι πλειάδα νέων μορφών οργανισμών εμφανίστηκαν αυτή τη χρονική περίοδο, συμπεριλαμβανομένων των προγόνων πολλών από τις σημερινές ομάδες του ζωικού βασιλείου. Πρόσφατες ανακαλύψεις όμως στη Σιβηρία, στη Ναμίμπια και αλλού δείχνουν ότι σύνθετα ζώα πρωτοεμφανίστηκαν εκατομμύρια χρόνια πριν από την «Κάμβρια έκρηξη», στην τελική φάση των προκάμβριων περιόδων και συγκεκριμένα στην Εδιακάρια περίοδο. Ανάμεσα στα ευρήματα είναι τα παλιότερα γνωστά ζώα, με εξωτερικό και εσωτερικό σκελετό αποτελούμενο σε μεγάλο βαθμό από ανόργανα άλατα, μια ριζοσπαστική εξελικτική «εφεύρεση», που διατηρείται και σε πολλά σημερινά ζώα.

Θωρακισμένα

Η Κλουντίνα, από τους αρχαιότερους οργανισμούς με εξωσκελετό, είναι γνωστή από τα απολιθώματα που διατηρούν τη σωληνοειδή της πανοπλία (πάνω αριστερά). Αλλο ζώο με πρώιμο σκελετό είναι ο Ναμακάλαθος, που διατηρούνται τα σκληρά του τμήματα σε σχήμα κούπας (πάνω δεξιά). Κλουντίνα και Ναμακάλαθος συχνά συναντώνται μαζί (κάτω αριστερά). Η Ναμαποικία, ένας πρώιμος σπόγγος, ήταν ένας ακόμη σύγχρονος της Κλουντίνα (κάτω δεξιά)

Η παρουσία αυτών των «θωρακισμένων» ζώων τόσο παλιά στο παρελθόν - πριν από 550 εκατομμύρια χρόνια - δείχνει ότι οι οικολογικές και περιβαλλοντικές πιέσεις που οδήγησαν στην «Κάμβρια έκρηξη» είχαν αρχίσει να επιδρούν από πολύ πιο πριν. Η κατανόηση των παραγόντων που καθόρισαν την εξέλιξη των πιο πρώιμων σύνθετων ζώων στην Εδιακάρια περίοδο είναι κλειδί για την κατανόηση της εκπληκτικής έκρηξης της διαφοροποίησης των ειδών που ακολούθησε στην Κάμβρια περίοδο.
Τα κάμβρια απολιθώματα αποτελούν αντικείμενο εντατικής μελέτης τα τελευταία 150 χρόνια. Ετσι, υπάρχει καλή εικόνα για το τι, πότε και πού έζησε. Παρόμοια απολιθώματα βρέθηκαν σε πολλές ηπείρους, χρονολογήθηκαν ότι έχουν περίπου την ίδια ηλικία και τα ζώα από τα οποία προέρχονται φάνηκε ότι ακολούθησαν τις ίδιες εξελικτικές αλλαγές περίπου συγχρονισμένα. Μόνο τώρα όμως, μετά τις νέες ανακαλύψεις για την Εδιακάρια, αρχίζουν να αποκαλύπτονται οι ρίζες της «Κάμβριας έκρηξης». Επιπλέον, εν μέρει χάρη στις προόδους σε γεωχημικές τεχνικές, που βάθυναν κατά πολύ την κατανόησή μας για τη μεταβαλλόμενη στο πέρασμα των γεωλογικών περιόδων χημεία των ωκεανών, αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε και γιατί υπήρξε αυτή η απότομη άνθιση της βιολογικής εξέλιξης. Δεκάδες εκατομμύρια χρόνια πριν από την Κάμβρια, όλο και πιο σύνθετα όντα άρχισαν να εμφανίζονται και να εξαπλώνονται στο βυθό των ωκεανών.

Κίνηση

Αν και έχουν βρεθεί βιοδείκτες που σηματοδοτούν την ύπαρξη των πρώτων ζωικών μορφών ήδη πριν από 650 εκατομμύρια χρόνια, δεν συμφωνούν όλοι οι επιστήμονες με τη σχετική ανάλυση. Σχεδόν όλοι όμως συμφωνούν ότι τα ηλικίας 571 εκατομμυρίων ετών ευρήματα στη Νιουφάουντλαντ ανήκουν σε ζώα που έζησαν λίγο μετά την τελευταία περίοδο γιγαντιαίων παγετώνων, οι οποίοι είχαν καλύψει το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη με παχύ στρώμα πάγου. Αυτή η Εδιακάρια πανίδα κυριαρχούνταν από όντα με μαλακούς ιστούς μήκους μέχρι ενός μέτρου, πολλά από τα οποία είχαν μορφή πτερόμορφων φύλλων, με ένα κάθετο προς αυτά στέλεχος, στερεωμένο στον ωκεάνιο βυθό. Τα ζώα αυτά εμφάνιζαν δομή φράκταλ (ίδιο μοτίβο σε οσοδήποτε μικρή ή μεγάλη κλίμακα). Από τη δομή του σώματός τους, που μεγιστοποιεί την επιφάνεια, φαίνεται ότι τρέφονταν απορροφώντας θρεπτικές ουσίες απευθείας από το νερό.
Δέκα εκατομμύρια χρόνια αργότερα, η Εδιακάρια πανίδα διαφοροποιήθηκε, περιλαμβάνοντας και οργανισμούς που μπορούσαν να κινηθούν και ζούσαν σε ρηχά νερά. Μερικά από τα απολιθώματα διατηρούν σημάδια σαν γρατσουνιές, που δείχνουν ότι τα ζώα έτρωγαν φύκη, «βόσκοντας» πάνω σε «χαλιά» από άλγες. Αλλα σέρνονταν πάνω στα φύκη, απορροφώντας θρεπτικά συστατικά από το κάτω μέρος του σώματός τους. Περίπου εκείνη την περίοδο εμφανίζονται και οι πρώτες απλές τρύπες - λαγούμια, ένδειξη ότι τα ζώα άρχισαν να κινούνται και να διαταράσσουν τα ιζήματα του βυθού.

Πιο δυνατοί μαζί

Αλλα δέκα εκατομμύρια χρόνια αργότερα, δηλαδή πριν από 550 εκατομμύρια χρόνια, εμφανίζονται ξαφνικά τα παλαιότερα απολιθώματα που διαθέτουν εξωτερικό και εσωτερικό σκελετό, αποτελούμενο κυρίως από ανθρακικό ασβέστιο. Τα ζώα από τα οποία προέρχονται αυτά τα απολιθώματα ήδη ποικίλλουν σε μέγεθος και μορφή, και εμφανίζονται από τη Σιβηρία έως τη Βραζιλία και τη Ναμίμπια. Η εμφάνιση σκελετού σε τόσο πολλές και άσχετες μεταξύ τους ομάδες ζώων σε όλο τον κόσμο δείχνει ότι δέχονταν μια μεγάλη εξελικτική πίεση, που ωθούσε προς αυτή την κατεύθυνση. Η δημιουργία σκελετού είναι ακριβή λειτουργία από πλευράς ενέργειας, άρα για να ευνοηθεί ένα ζώο από την ύπαρξή του πρέπει το όφελος να ξεπερνάει το κόστος. Τα ζώα παράγουν σκελετό για πολλούς λόγους, αλλά ο βασικότερος είναι η ανάγκη για προστασία από τους θηρευτές. Αν και δεν έχουν βρεθεί απολιθώματα θηρευτών από αυτήν την περίοδο, φαίνεται λογικό η εμφάνιση σκελετών να συνδέεται με την πρώτη εκτεταμένη εμφάνιση ζώων που έτρωγαν άλλα ζώα.
Στην Εδιακάρια περίοδο εμφανίστηκε και μια άλλη καινοτομία: Η κατασκευή υφάλων από τα ζώα, όπως κάνουν σήμερα τα κοράλλια. Μεγαλώνοντας κοντά το ένα στο άλλο, σε ορισμένες περιπτώσεις κολλώντας μεταξύ τους σαν με τσιμέντο, τα άτομα ενός ζωικού είδους γίνονται μηχανικά πιο ανθεκτικά, σηκώνονται ψηλότερα από το βυθό και μακριά από είδη ανταγωνιστές, αυξάνουν την αποδοτικότητά τους στο να βρίσκουν τροφή και προστατεύονται καλύτερα από τους θηρευτές. Τα ζώα Κλουντίνα της Εδιακάριας, που είχαν σωληνοειδή εξωσκελετό μήκους μέχρι 7 εκατοστών, μπορούσαν να τσιμενταριστούν το ένα με το άλλο, σχηματίζοντας υφάλους. Σε ρωγμές των υφάλων αυτών αναπτύσσονταν και τα ζώα Ναμαποίκια, όπως συμβαίνει και σήμερα, που άλλη είναι η πανίδα που ζει στις ανοιχτές επιφάνειες και άλλη εκείνη που ζει στις ρωγμές, στις σπηλιές κ.λπ. Η εμφάνιση των υφάλων υποδεικνύει επίσης σύνθετες οικολογικές πιέσεις. Η «Κάμβρια έκρηξη» και μια «κούρσα εξοπλισμών» ανάμεσα σε θηρευτές και θηράματα είχαν ήδη αρχίσει.

Γεωχημικές πιέσεις

Τα γεωχημικά δεδομένα που έχουν συλλέξει οι επιστήμονες μέσω της τεχνικής διαφοροποίησης σιδήρου (ο σίδηρος σχηματίζει διαφορετικές ενώσεις ανάλογα με τη συγκέντρωση του διαθέσιμου οξυγόνου), δείχνουν ότι από την Εδιακάρια περίοδο και μέχρι την πρώιμη Κάμβρια υπήρχαν μεγάλες διακυμάνσεις στη συγκέντρωση διαλυμένου οξυγόνου μέσα στο νερό των θαλασσών. Πιο οξυγονωμένο ήταν το επιφανειακό νερό, ενώ βαθύτερα επικρατούσε ανοξία. Το οξυγονωμένο νερό κάλυπτε διαφορετικές περιοχές κάθε χρονική περίοδο καθώς άλλαζε η στάθμη της θάλασσας, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται σε διάφορα σημεία προσωρινές οάσεις οξυγόνου και άρα κατάλληλο περιβάλλον για πιο κινητικές μορφές ζωής, που είχαν αυξημένες ανάγκες οξυγόνου.
Περίοδοι αυξημένης ανοξίας στο βυθό συμπίπτουν χρονικά με μαζικές εξαφανίσεις ειδών, όπως εκείνη της Πέρμιας περιόδου, πριν από 252 εκατομμύρια χρόνια, που σκότωσε πάνω από το 90% όλων των θαλάσσιων ειδών. Αλλά και πολλές μεγάλες διαφοροποιήσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της Εδιακάριας - Κάμβριας, της Ορδοβίκειας 100 εκατ. χρόνια αργότερα και του δεύτερου μισού της Τριασσικής, πριν από 247 εκατομμύρια χρόνια, άρχισαν κατά τη διάρκεια μεγάλων περιόδων μεταβαλλόμενης ανοξίας και στα ρηχά νερά. Οι επιστήμονες υποθέτουν ότι οι διακυμάνσεις στην οξυγόνωση του νερού ίσως ήταν η αιτία για εμφάνιση εξελικτικών καινοτομιών στα ζώα με μαλακούς ιστούς.
Είναι ευκολότερο για τα ζώα να σχηματίσουν σκελετό από ανθρακικό ασβέστιο όταν το θαλασσινό νερό περιέχει περισσότερα από 10 μικρομόλ οξυγόνου ανά λίτρο. Ισως να κατάφεραν να εξελίξουν τους σκελετούς ανθρακικού ασβεστίου όταν τα επίπεδα οξυγόνου ξεπέρασαν αυτό το όριο, επιτρέποντας σε νωρίτερα απομονωμένες οάσεις να επεκταθούν, συνδέοντάς τες μεταξύ τους και πετυχαίνοντας σταθερότητα αυξημένου διαθέσιμου διαλυμένου οξυγόνου σε παγκόσμια κλίμακα. Στην εξίσωση της βιολογικής εξέλιξης εκείνη την περίοδο, οπωσδήποτε πρέπει να ληφθούν υπόψη οι πιέσεις από τους θηρευτές και οι αλληλεπιδράσεις με επιμέρους οικοσυστήματα, οι ανατροφοδοτήσεις μεταξύ διαφορετικών οργανισμών και οι άλλες αλληλεπιδράσεις του γήινου συστήματος (βιόσφαιρα, γεώσφαιρα, υδρόσφαιρα και ατμόσφαιρα).

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»