24 Μαρ 2019

Η ιστορία δε θυμάται τους “ρεαλιστές” αλλά τους επαναστάτες – Μερικές σκέψεις για την επανάσταση του 1821

Ρεαλισμός και 1821… Νομιμότητα και 1821… Βία και 1821… “Όλοι μαζί” και 1821… Κάθε φορά που κοντεύει μια τέτοιου μεγέθους εθνική επέτειος, αναγκαστικά ο καθένας κάνει τις σκέψεις του. Έτσι κι εγώ τις δικές μου.
1. Ο «ρεαλισμός» ποτέ δε «γράφει» ιστορία. Ποτέ δεν αλλάζει την κατάσταση. Ο Ρήγας Φεραίος που ονειρεύτηκε την επανάσταση κι ο Παπαφλέσσας που την «εκβίασε», δεν είχαν «ίχνος» ρεαλισμού. Είχαν όμως δίκιο κι απόλυτη εμπιστοσύνη στο λαό. Kι η ιστορία δε «θυμάται» ποτέ τους «ρεαλιστές». Το ίδιοι κι οι λαοί. Αλλά «θυμάται» και τιμά τους «τρελούς». Τους επαναστάτες.
2. Η ιστορία δε γράφεται με «διαπραγματεύσεις» και «διαλόγους». Η ιστορία όλων των λαών του κόσμου και πάνω απ’ όλα των Ελλήνων, αυτό δείχνει. Ο Κολοκοτρώνης δεν πήγε σε «διάλογο» στα Δερβενάκια. Κι ο Διάκος δεν πήγε για «διαπραγματεύσεις» στην Αλαμάνα. Η κατάληψη της Τρίπολης από τον Κολοκοτρώνη δεν ήταν «διαλλακτικότητα» και «εποικοδομητικός διάλογος».
3. Η ιστορία δε γράφεται μέσα στα πλαίσια της όποιας «νομιμότητας» της εκάστοτε εξουσίας. Τότε «νόμος» ήταν ό,τι έλεγε ο Σουλτάνος κι ο Μέτερνιχ. Όλοι οι αγωνιστές του 1821 ήταν λοιπόν τότε… «παράνομοι». Ποτέ η ιστορία δεν προχώρησε μέσα στα πλαίσια της νομιμότητας της παλιάς τάξης, αλλά προχώρησε «σκίζοντας» τους νόμους και τις συμφωνίες των μεγάλων και των ισχυρών και βάζοντας «νέο δίκαιο», σύμφωνο με τα συμφέροντα των ανθρώπων, με τις ανάγκες της κοινωνίας και με τα βήματα της ιστορίας. Κι αυτή η αέναη διαδικασία δε θα σταματήσει ποτέ.
4. Η ιστορία «δε νοιάζεται» για τη διάρκεια της ζωής του κάθε ανθρώπου. Δεκάδες γενιές ανθρώπων έζησαν με τουρκοκρατία και πόνεσαν, επαναστάτησαν και μάτωσαν, χωρίς να δουν τη λευτεριά τους. Όμως αυτοί την έφεραν τη λευτεριά. Χωρίς αυτούς δε θα είχε έρθει ποτέ η «κρίσιμη ώρα» της επανάστασης. Ο αγώνας συχνά είναι μακροχρόνιος. Κι απαιτεί υπομονή κι επιμονή. Κι η αποτελεσματικότητα ενός τέτοιου αγώνα δε φαίνεται πάντα εύκολα. Ο ιστορικός χρόνος είναι πολύ μεγαλύτερος απ’ τη ζωή του καθενός μας.

5. Όλοι οι κατακτητές και καταπιεστές όπου γης, μιλούσαν πάντα «ενάντια στη βία». Κι εννοούσαν ενάντια στη λαϊκή βία. Ενάντια στην επαναστατική βία. Φυσικό ήταν. Και φυσικό είναι και σήμερα αυτοί που φέρνουν τη δυστυχία στο λαό να ζητούν «ηρεμία», «καλό κλίμα» και «μη βία». Αυτοί που καταδικάζουν τα παιδιά του λαού στις πρόσκαιρες καταρτίσεις και τις εφήμερες δεξιότητες και τους στερούν την ομορφιά της γνώσης και της μόρφωσης, είναι φυσικό να φοβούνται την αντίδρασή τους. Αυτοί που είναι υπεύθυνοι για την ανεργία να φτιάχνουν θεωρίες για το ότι η ανεργία είναι «ψυχολογικό φαινόμενο». Αυτοί που φτιάχνουν το κατάμαυρο «νέο σχολείο» είναι φυσικό να το φαντάζονται αυτό το σχολείο σιδερόφρακτο, γεμάτο κάμερες και με εκπαιδευτικούς παιδονόμους.  Τώρα που γιορτάζουμε την επανάσταση του 1821 τι θα λένε οι «παιδαγωγοί της αντιβίας» για τη «βία» των ηρώων του 1821; Η ανατίναξη του Κουγκίου απ’ το Σαμουήλ ήταν «τρομοκρατική πράξη»; Αν όχι, τότε πώς χαρακτηρίζεται με βάση το δικό τους σκεπτικό; Η κατάληψη της Τρίπολης από τον Κολοκοτρώνη ήταν «διαλλακτικότητα» ή κάτι άλλο; Τι άλλο ήταν;
6. Η βία δεν είναι ούτε καλή, ούτε κακή, εξ ορισμού. Είναι άλλες φορές προοδευτική κι άλλες αντιδραστική. Η Γαλλική, η Αμερικάνικη κι η Ρώσικη Επανάσταση, ήταν «προοδευτική βία» μέσα στην ιστορία, γιατί την έσπρωξε προς τα εμπρός. Η βία των ΜΑΤ και της Χρυσής Αυγής σήμερα ή η βία των τανκς στο Πολυτεχνείο, ή η βία των αμερικανόδουλων δικτατορικών καθεστώτων, ήταν και είναι αντιδραστική, γιατί επιχειρεί να επιβάλλει εξουσίες και πολιτικές αντιλαϊκές. Επιχειρεί να καθυστερήσει την ιστορία.
Η βία των λαών που απαιτούν καλύτερη ζωή και δικαιώματα, που ζητούν να καρπώνονται οι ίδιοι τον πλούτο που παράγουν κι όχι κάποια παράσιτα, αυτή η βία είναι νόμιμη και δικαιολογημένη. Η βία των κυβερνήσεων που θέλουν να επιβάλλουν το δίκιο των παράσιτων (πλουτοκράτες, δανειστές, τράπεζες, κλπ) είναι παράνομη και αδικαιολόγητη. Η βία που στηρίζεται στο δίκιο του λαού, είναι και νόμιμη και αναπόφευκτη! Αυτή μάλιστα η βία είναι «ο μοναδικός συγγραφέας της ιστορίας»!
7. Στην επανάσταση του 1821 δεν πήραν μέρος μόνο ορθόδοξοι Χριστιανοί και ΄Έλληνες το «γένος». Πήραν μέρος κι οι λεγόμενοι Φιλέλληνες. Αλλά πήραν μέρος στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και Βλάχοι, Μολδαβοί, Βούλγαροι, Αλβανοί, Σέρβοι, Τσιγγάνοι, Ούγγροι, Πολωνοί και άλλοι. Τι γλώσσα άραγε μιλούσαν οι ναύτες του Μιαούλη; Μήπως ζητούσαν οι Έλληνες επαναστάτες «ταυτότητα» ή «εξέταση αίματος» για να πάρει κανείς μέρος στην επανάσταση και να γίνει «Κλέφτης»;  Ποιος στρατηγός της επανάστασης ήταν επικεφαλής της εξόδου του Μεσολογγίου και τι εθνικότητας ήταν αυτός; Ο Ρήγας Φεραίος ζωγράφιζε το χάρτη της Ελλάδας, ή τη «Χάρτα» των Βαλκανίων; Ο ίδιος ο Ρήγας μιλούσε για «ελεύθερη Ελλάδα» ή μήπως καλούσε Χριστιανούς και Τούρκους κατοίκους όλων των Βαλκανίων σε κοινό αγώνα για το γκρέμισμα της οθωμανικής κυριαρχίας και στη δημιουργία μιας «Βαλκανικής Ομοσπονδίας»;
Η επανάσταση του 1821 δε βοηθά κανένα σοβαρό άνθρωπο να βγάζει «ρατσιστικά» ή «εθνικιστικά» συμπεράσματα. Άλλωστε ο «εθνικισμός» (που συνήθως πάει χέρι χέρι και με την υποτέλεια) όσες φορές έγινε «επίσημη πολιτική» του κράτους, οδήγησε τη χώρα και το λαό σε εθνικές ήττες, καταστροφές, διχασμούς (πόλεμος 1897, Μικρασία, Εμφύλιος, Χούντα, Κύπρος, κλπ). Αντίθετα όσες φορές πήρε το λόγο ο λαός χωρίς να κοιτά «πιστοποιητικά καταγωγής ή αίματος», ο λαός αυτός μεγαλούργησε (1821, Εθνική Αντίσταση 1940-45 κ.λ.π.). «Αντάρτης κλέφτης παλληκάρι πάντα είναι ο ίδιος ο λαός».

8. Καμιά φορά η ζωή δείχνει σα να χάθηκε μια μάχη. Ή και ο πόλεμος. Ακόμα κι όταν αυτό είναι αλήθεια, δε σημαίνει κατ’ ανάγκην «ιστορική ήττα». Ο Σπάρτακος έχασε την τελευταία μάχη και τον πόλεμο. Αλλά είχε ήδη κερδίσει την ιστορία. Ο Διάκος θυσιάστηκε. Αλλά νίκησε ηθικά. Ο Ρήγας πέθανε για τις ιδέες του. Τίποτε όμως δεν τέλειωσε με το θάνατό του. Αντίθετα μ΄ αυτόν «άρχισε» και νίκησε η επανάσταση.
9. Ποτέ οι Έλληνες δεν ήταν «όλοι μαζί». Και τότε στο 1821 υπήρχαν οι «προσκυνημένοι», οι «ρεαλιστές» που δεν ήθελαν την επανάσταση, οι «συμβιβαστικοί» που ήθελαν να τα βρούμε με τους Τούρκους.
Τις φράσεις: «Πού πολεμοφόδια; Πού όπλα; Πού χρήματα πολυάριθμα; Πού στρατός πεπαιδευμένος;» δεν τις είπε Τούρκος, αλλά κάποιος «Έλληνας»… ρεαλιστής για να αρνηθεί την επανάσταση.
Τη φράση «Κάλλιο οι Τούρκοι κι ο ραγιάς υπόδουλος, παρά λεύτερο έθνος με το λαό να ‘χει δικαιώματα» δεν την είπε ούτε Άγγλος, ούτε Ρώσος, αλλά κάποιος «Έλληνας» κοτζαμπάσης, που ήθελε «τάξη και ασφάλεια» απ΄ τον «εχθρό λαό».
Αυτός που είπε στον Παπαφλέσσα «Είσαι απατεώνας, άρπαγας, εξωλέστατος!» δεν ήταν Τούρκος, αλλά «Έλληνας».
Γι’ αυτούς όλους τους «Έλληνες» ο Κολοκοτρώνης έλεγε «Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους». Σ’ αυτούς όλους απάντησε ο Παπαφλέσσας ότι: «Η επανάσταση είτε θέτε είτε όχι θα γίνει! Πάρτε το απόφαση. Αν εσείς γυρεύετε να την εμποδίσετε, εγώ πήρα προσταγή από την Αρχή να ξεσηκώσω το λαό και να την κάνω. Και τότες όποιον βρουν ξαρμάτωτο οι Τούρκοι, ας τον κόψουν…».
Γι’  αυτούς όλους κι εμείς λέμε σήμερα το ίδιο. Για όλους όσους υπηρετούν την πολιτική της Τρόικας, των Μνημονίων, της Ε.Ε., για όσους απολογούνται για λογαριασμό των αστικών κυβερνήσεων.
Για απελευθέρωση του έθνους δεν μπορούν να μιλούν όσοι συμμετέχουν στο μακελειό για την υποδούλωση λαών και πρώτα πρώτα του δικού μας.
Για ελευθερία δεν μπορούν να μιλάνε όσοι υπηρετούν την υποδούλωση στη νέα τάξη της Τρόϊκας, της Ε.Ε., της πλουτοκρατίας.
Καλύτερα να πάνε να κρυφτούν αυτοί, όσο γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου. Γιατί σκεφτόμαστε όλοι:
Tι θα πει σήμερα απελευθέρωση; Από ποιον;
– Συνεχίζουμε λοιπόν να γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου κι όλα τα περήφανα ΟΧΙ του Ελληνικού Λαού. Γιορτάζουμε λέγοντας σήμερα τα δικά μας ΟΧΙ. «Όταν η αδικία γίνεται νόμος, τότε η επανάσταση είναι καθήκον μας».
– Συνεχίζουμε να αντιγράφουμε τα μηνύματα της λαϊκής επανάστασης του 1821. Γράφοντας τις δικές μας παρακαταθήκες για την αυριανή επανάσταση του λαού μας ενάντια σ’ όσους τον καταπιέζουν σήμερα.
– Συνεχίζουμε να πολεμάμε ενάντια στους σύγχρονους καταπιεστές, στους σύγχρονους κατακτητές, αλλά και ενάντια στους διάφορους «φίλους» και τις «ιερές τους συμμαχίες» τους, τύπου Ε.Ε. ή «Ιερής Συμμαχίας» του Μέτερνιχ. Με τους εχθρούς μας δε διαπραγματευόμαστε.
– Συνεχίζουμε να πιστεύουμε ακράδαντα στις δυνάμεις και στα δίκια του λαού μας και να λέμε “Η ΜΟΝΗ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΛΑΟΙ. Τίποτα δεν είναι αδύνατο για το λαό και την ιστορία. Ο λαός πάντα στο τέλος επιβάλλει το δίκιο του.”
Μάνος Δούκας
Αυτό το κείμενο υπήρξε:
– Δημοσίευση στην εφημερίδα “Νέο Εμπρός”, μάλλον το Μάρτη του 2012.
– Ανακοίνωση του ΠΑΜΕ εκπαιδευτικών για την 25η Μαρτίου.
Ανακοίνωση Συλλόγων Εκπαιδευτικών το 2013 και 2014.
Μοιράστηκε σαν προκήρυξη στην Ξάνθη τη μέρα της επετείου το 2014.
– Αργότερα δημοσιεύτηκε στο “aristerastimitilini” το 2016
Κι εγώ το ξαναβρήκα και το… ξαναδιάβασα.

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΩ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΙ


Ο Δημήτρης Πλουμπίδης,  γιος του Νίκου Πλουμπίδη, αναφερόμενος στις επικρίσεις για τη συμμετοχή του  στα ψηφοδέλτια του ΣΥΡΙΖΑ για την Ευρωβουλή, είπε πως σ’  αυτές τις εκλογές κρίνεται για τη δική του πορεία, και χαρακτήρισε το όνομα του πατέρα του το οποίο φέρει «κάτι πολύ σημαντικό και τιμητικό». Η Μυρσίνη Λοΐζου, κόρη του Μάνου Λοΐζου,  σ’ ανάρτησή της στα κοινωνικά δίκτυα γράφει ότι βλέπει με  την υποψηφιότητά της για την Ευρωβουλή με το ΣΥΡΙΖΑ  να της δίνεται η ευκαιρία να αποδείξει στον εαυτό της ότι «το όνειρο μπορεί να είναι πιο κοντά από ό,τι έχεις φανταστεί. Ή μια εντελώς άλλη διαδρομή».
          Βέβαια, οι δυο υποψήφιοι ευρωβουλευτές πέρα από τα βαριά ονόματα που φέρουν δεν φαίνεται να έχουν κάτι άλλο κοινό, αφού  ο Δημήτρης Πλουμπίδης έχει χαράξει το δικό του δρόμο ως καθηγητής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ η Μυρσίνη Λοΐζου παραδέχεται πως στην πραγματικότητα είναι ανεπάγγελτη και ότι τα δικαιώματα από το έργο του πατέρα της τη βοήθησαν να ζήσει άνετα τη ζωή της. Δυο περιπτώσεις ανθρώπων στους οποίους μοιάζει να λύθηκε διαφορετικά το πρόβλημα της οικογενειακής κληρονομιάς και της ατομικής ταυτότητας.
           Η κριτική που τους γίνεται  στην ουσία είναι επειδή φαίνεται πως δεν ενσωμάτωσαν το γονικό πρότυπο στο δικό τους σύστημα ζωής με τον τρόπο που πιστεύαμε πως θα δικαίωνε τους γονείς τους. Κι έτσι χανόμαστε σε ερμηνείες συμπεριφορών ψυχαναλυτικού ενδιαφέροντος για το πώς το παιδί επεξεργάζεται οικογενειακές αξίες και κληρονομιές και πώς τις εσωτερικοποιεί.  
         Γιατί και βέβαια η  ιστορία των γονιών επηρεάζει την ταυτότητα των παιδιών, αφού δεν παραβλέπεται η συμβολή της οικογένειας στην υιοθέτηση αξιακού συστήματος, αλλά  αν γενικά  οι οικογενειακές παραδόσεις διαμορφώνουν την ταυτότητα του ατόμου αυτό δεν σημαίνει πως ο τρόπος που τα άτομα ανταποκρίνονται σ’ αυτές δεν ποικίλλει.  Η ταυτότητα των ατόμων αναδύεται, τουλάχιστον εν μέρει, από το να είναι μέλη μιας οικογένειας, που κι αυτή δεν είναι ένα ουδέτερο περιβάλλον, αλλά είναι ένα περίπλοκο μείγμα πολλών αλληλεξαρτώμενων σχέσεων και με το περιβάλλον.
         Κι είναι πραγματικά αντιφατικό που στις κοινωνίες μας, ενώ  τα άτομα θεωρούνται ανεξάρτητα και τις περισσότερες φορές μόνο επιφανειακά συνδεδεμένα με τις οικογένειές τους, την ίδια στιγμή όμως  η πολιτική και οικονομική ζωή ρυθμίζεται εν πολλοίς με βάση την οικογένεια, όπως σε κοινωνίες που ο οίκος ήταν βασική κοινωνική μονάδα και το άτομο που ανήκε σ’ αυτόν θεωρούνταν μονάδα του.  Από τη μια ο  ατομικισμός που χαρακτηρίζει το δυτικό πολιτισμό  θεωρεί αυτό ως μια περίεργη πρακτική που δεν προάγει την ανεξαρτησία, που είναι τόσο κρίσιμη για την ατομικότητα στα δυτικά μάτια, από την άλλη  όμως διατηρεί την υλική σύνδεση των απογόνων με τους γεννήτορες με τη μορφή του κληρονομημένου πλούτου, που ενισχύει την ανισότητα ακόμα περισσότερο στις καπιταλιστικές κοινωνίες.
           Κι αν στις αρχαίες κοινωνίες  το άτομο ήταν ένα υποσύνολο του οίκου,  ο οποίος έπρεπε να ανανεώνεται σε κάθε γενιά για να παραμένει ζωντανός και να εξασφαλίζει στο άτομο την επιβίωση σε οικογενειακή ιδιοκτησία παρέχοντάς του προστασία και υποστήριξη, συγχρόνως όμως στήριζε τον οίκο κι  επωφελούνταν απ’ αυτόν.
            Και αν ο μεσαιωνικός άνθρωπος επεδίωκε την ένταξη στην ομάδα στην οποία ανήκε και ήταν ικανός να καταλάβει τον εαυτό του, την ατομικότητά του, μέσα στην κοινωνική του ομάδα, με την κοινωνική εξατομίκευση που εντείνεται στις συνθήκες της αναπτυγμένης αστικής κοινωνίας διαμορφώνονται αντιλήψεις ενός οξύτερου και εντονότερου ατομισμού.
            Τα καινούργια όμως πρότυπα μοιάζει να μην εξαλείφουν εντελώς τα προηγούμενα και μοιάζει να διατηρούνται πλάι –πλάι. Έτσι ενώ στον καπιταλισμό υπάρχει η άποψη πως η ελεύθερη αγορά βασίζεται στην  επιβράβευση των ικανοτήτων και στην ενθάρρυνση της παραγωγής, την ίδια στιγμή η πρακτική της κληρονομιάς, σαν μια γονική λαχειοφόρος αγορά, ουσιαστικά εξαιρεί τα παιδιά των πλουσίων από τον οικονομικό ανταγωνισμό, που εκθειάζεται ως βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού,  στον οποίο υπόκεινται οι άλλοι. Επομένως πέρα από την θεωρητική ισχύ της άποψης πως η ατομική αξία ενός ατόμου καθορίζεται από τις πράξεις του, στην πραγματικότητα η κοινωνική του αξία τού δίνεται με βάση τη θέση του στην κοινωνία, δηλ. αν έχει χρήματα και δύναμη, που σε πολλές περιπτώσεις οφείλεται στην οικογένεια στην οποία ανήκει.
           Και γι’ αυτό μοιάζει ειρωνικό  που την κληρονομημένη οικονομική και πολιτική ισχύ οι γόνοι επιδιώκουν να την μηδενίσουν προβάλλοντας τη δική τους αυτόνομη προσωπικότητα, τη στιγμή που η ίδια η προσωπική τους στάση και ζωή είναι αποτέλεσμα του οικονομικού και πολιτικού δικτύου που έχουν κληρονομήσει και στο οποίο οφείλουν την ανάδειξή τους. Κλασικά παραδείγματα ο απόγονοι, δια της ευθείας ή τεθλασμένης οδού,  των πολιτικών οικογενειών Παπανδρέου, Μητσοτάκη, Καραμανλή κλπ.
        Και βέβαια δεν είναι μόνο οι κληρονομιές οικογενειακών περιουσιών, αλλά και οι οικογενειακές πολιτισμικές παραδόσεις πηγές απ’ όπου τα άτομα αντλούν στοιχεία για να καθορίσουν την προσωπική και συλλογική τους ταυτότητα, αλλά και την εικόνα τους έξω από το οικογενειακό περιβάλλον.
        Γι’ αυτό αυτές οι αντιφάσεις χαρακτηρίζουν και τον προβληματισμό για τα τέκνα των αγωνιστών που παίρνουν θέση πολιτική. Από τη μια  εκθειάζεται το άτομο και η προσωπική του ιστορία, αλλά από την άλλη ξεχωρίζει και μόνο από το γεγονός πως είναι τέκνο καταξιωμένων ηθικά ανθρώπων, ως κληρονόμος του ονόματος και όχι βέβαια του ήθους και ψυχικού σθένους των γονέων που δεν κληροδοτούνται. Είναι λοιπόν το βαρύ επίθετό των υποψηφίων ευρωβουλευτών  που καθιστά την υποψηφιότητά τους δελεαστική για κόμματα όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, που επιδιώκει να ψαρεύει ψηφοφόρους στα θολά νερά μιας αριστεράς που το ίδιο  έχει κατασυκοφαντήσει.
        Σε μια καπιταλιστική κοινωνία όπου εμπορευματοποιούνται τα πάντα, ακόμα και οι αγώνες εναντίον του καπιταλισμού ιδίως όταν αφορούν άλλες εποχές, μπορεί τα πάντα να χρησιμοποιηθούν προς δόξαν του. Στην προσπάθεια να προσεταιριστεί στη μεταπολίτευση τις ριζοσπαστικοποιημένες μάζες το σύστημα δια του ΠΑΣΟΚ, αφού αφαίμαξε  τις ιδέες της αριστεράς με θράσος, διαστρεβλωμένες,  τις ενσωμάτωσε στην κυρίαρχη ιδεολογία, πράγμα που συνεχίζει και τώρα ο ΣΥΡΙΖΑ. Κι όπως το ΠΑΣΟΚ για του λόγου το αληθές δέχτηκε δεκάδες αγωνιστές της αντίστασης και του εμφυλίου στις τάξεις του,  έτσι και ο ΣΥΡΙΖΑ δέχεται παιδιά κι εγγόνια  αγωνιστών κομμουνιστών για να πείσει για την αριστερωσύνη του.
         Τελικά, αν σ’ αυτές τις επιλογές υπάρχει κάτι το ενδιαφέρον είναι η διαπίστωση  πως το ήθος και η  αγωνιστικότητα των κομμουνιστών, ανεξάρτητα της εκμετάλλευσης που γίνεται, έχουν τόσο εδραιωθεί στη λαϊκή συνείδηση που και η ίδια η κυρίαρχη πολιτική  καταφεύγει σ’ αυτές αναζητώντας ηθικό έρεισμα.


Τρία περιστατικά για το ρόλο των Άγγλων στην επανάσταση του 1821



1.21 Μάρτη 1821Ξεσηκώνεται η Πάτρα.
Το φρούριο της Πάτρας πολιορκείται στενά από τους ενόπλους του λαϊκού ηγέτη Παναγιώτη Καρατζά, τσαγκάρη στο επάγγελμα. Οι πολιορκητές αρχίζουν να ανοίγουν λαγούμι κάτω από το κάστρο για να ανατινάξουν τους εκεί κλεισμένους Τούρκους. Ο Άγγλος πρόξενος προδίνει την ενέργεια στους Τούρκους και ειδοποιεί το Γιουσούφ πασά του Μεσολογγίου να σπεύσει να γλυτώσει τους πολιορκημένους Τούρκους. Πράγματι ο Τούρκος πασάς καταφτάνει ,λύνει την πολιορκία και βάζει φωτιά στην πόλη. Οι επαναστάτες υποχωρούν διατηρώντας τον αποκλεισμό της Πάτρας και παίρνουν  απόφαση επικήρυξης του προδότη Άγγλου. Στις 17/4 δολοφονείται ο Καρατζάς από ανθρώπους του Ζαϊμη.

2. Ο αγγλικός στόλος ενισχύει τον τουρκικό.
Η Αγγλία , πέρα από τα διπλωματικά μέτρα εναντίον της επανάστασης, πήρε και πρακτικά.
Ο αγγλικός στόλος της Μεσογείου διεξήγαγε νηοψίες σε ελληνικά σκάφη όταν ξέσπασε η επανάσταση. Ο Άγγλος πρεσβευτής στην Πόλη δήλωνε κυνικά: "Η χώρα μου θα ενισχύσει τον τούρκικο στόλο κατά των Ελληνών πειρατών του αρχιπελάγους". 
Από την άλλη  παραδέχτηκε πως είναι νόμιμες ενέργειες όλες οι τουρκικές θηριωδίες ενατίον των αμάχων πληθυσμών της Μ. Ασίας.

3. Μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου.
Στην αγγλική βουλή ξεσηκώνονται θυελλώδεις διαμαρτυρίες για το ότι ο Κόδριγκτον χτύπησε τον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο. Στο λόγο του θρόνου ο βασιλιάς της Αγγλίας χαρακτήρίζει τη ναυμαχία"θλιβερό γεγονός". Κι όταν κάτω από την πίεση της αγγλικής κοινής γνώμης ο Κόδριγκτον παρασημοφορείται, ο βασιλιάς γράφει στο περιθώριο του διατάγματος, "του στέλνω ταινία αν και του αξίζει σκοινί."


Ένα ΨΕΜΑ που με ...διάταγμα δημιουργήθηκε το 1838 και που κρατεί 181 ολόκληρα χρόνια...

  






(στη φωτο ''Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επανάστασης.'' έργο του Θεόδωρου Βρυζάκη το 1865)


Πάμε άλλη μια φορά: Ένα ΨΕΜΑ που με ...διάταγμα δημιουργήθηκε το 1838 και που κρατεί 181 ολόκληρα χρόνια...

Δεν μας κάνει εντύπωση το γεγονός ότι γιορτάζουμε την έναρξη της επανάστασης του 1821 στις 25η Μαρτίου ενώ ήδη στις 23 Μάρτη του 1821 η Καλαμάτα και άλλα μέρη της Πελοποννήσου είχαν απελευθερωθεί από τους Τούρκους;

Η απάντηση είναι ότι με με ...βασιλικό διάταγμα του 1838, δηλαδή 17 χρόνια αργότερα, ορίσθηκε εθνική γιορτή η μέρα του Ευαγγελισμού για να ντύσουν την επανάσταση με θρησκευτικό μανδύα:

''ΟΘΩΝ ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
«Θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25 Μαρτίου, λαμπρά καθ' εαυτήν εις πάντα Ελληνα διά την εν εαυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος διά την κατ' αυτήν την ημέραν έναρξιν του υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνος του ελληνικού έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέρα ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ».
Εν Αθήναις την 15 Μαρτίου 1838.
ΟΘΩΝ
Ο επί των εκκλησιαστικών κτλ. Γραμματεύς της Επικρατείας
Γ. ΓΛΑΡΑΚΗΣ''Ετσι, πριν από 181 χρόνια, το 1838, και μετά από 17 χρόνια από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821, η κυβέρνηση του «ελέω Θεού» βασιλέα της Ελλάδος Οθωνα Βίτελσμπαχ, όρισε την 25η Μάρτη ως μέρα της Εθνικής μας γιορτής με αυτό το βαυαρικό διάταγμα.

Όμως η επίσημη Εκκλησία δεν ήταν υπέρ της Επανάστασης. Όταν ο Παπαφλέσσας συναντήθηκε με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό για να του πει ότι όλα ήταν έτοιμα για την επανάσταση, ο τελευταίος άρχισε να τον βρίζει ότι είναι απατεώνας. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός μάλιστα είχε πει: «Ας αφήσουμε τα παιδιά του Μωάμεθ να αποτελειώσουν τα παιδιά του Ροβεσπιέρου»!

H επανάσταση του 1821 ήταν σύγκρουση με τον Οθωμανικό Δεσποτισμό και συνδεόταν με την απελευθέρωση. Όλοι οι Έλληνες δεν ήταν υπέρ της επανάστασης. Μάλιστα υπήρχαν Έλληνες που ήταν μέρος του Οθωμανικού Συστήματος εξουσίας.
Ένας από τους κοτζαμπάσηδες, δηλαδή τους έλληνες άρχοντες της εποχής, είπε «κάλλιο οι Τούρκοι κι ο ραγιάς υπόδουλος, παρά λεύτερο έθνος με το λαό να’ χει δικαιώματα»!

Είναι ψέμα ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε πρώτος τη σημαία της επανάστασης του 1821. Τη σημαία στην Πάτρα την ύψωσε ο λαϊκός ηγέτης Παναγιώτης Καρατζάς, τον οποίο δολοφόνησαν οι πρόκριτοι της Πάτρας...


https://www.rizospastis.gr/story.do?id=5011144

Φρ. Ένγκελς: Περί της εξουσίας – Αφιέρωμα στα 148 χρόνια από την Κομμούνα του Παρισιού (Β’ ΜΕΡΟΣ)

Το άρθρο γράφτηκε στα τέλη Δεκέμβρη 1872 – αρχές Γενάρη 1873 και πρωτοδημοσιεύτηκε στην ιταλική συλλογή «Almanacco Repubblicano» για το 1874. Το άρθρο αποτελεί συμβολή του Ένγκελς στην ιδεολογική πάλη ενάντια στο αναρχικό ρεύμα του μπακουνισμού και συνδέεται άμεσα με την πείρα της Κομμούνας.

«Τον τελευταίο καιρό μερικοί σοσιαλιστές άρχισαν μια πραγματική σταυροφορία ενάντια σ’ αυτό που ονομάζουμε αρχή της εξουσίας. Φτάνει να τους πουν ότι τούτη ή εκείνη η πράξη αποτελεί μια πράξη εξουσίας, για να την καταδικάσουν. Γίνεται τόση κατάχρηση αυτού του απλουστευτικού τρόπου, ώστε χρειάζεται να εξετάσουμε το θέμα κάπως πιο διεξοδικά. Εξουσία, με την έννοια που δίνουμε εδώ, θα πει επιβολή μιας ξένης βούλησης πάνω στη δική μας. Η εξουσία προϋποθέτει την υπακοή της άλλης πλευράς. Επειδή, όμως, και οι δυο αυτές εκφράσεις χτυπούν άσχημα στ’ αφτί και η σχέση που εκφράζουν είναι ενοχλητική για την πλευρά που υπακούει, μπαίνει το ερώτημα μήπως υπάρχει κανένα άλλο μέσο για να υπερπηδήσουμε αυτήν τη σχέση, μήπως θα μπορούσαμε – μέσα στις υπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες – να δημιουργήσουμε μια άλλη κοινωνική κατάσταση, όπου αυτή η εξουσία δε θα έχει πια κανένα λόγο ύπαρξης και συνεπώς θα πρέπει να εκλείψει. Εξετάζοντας τις οικονομικές – βιομηχανικές και αγροτικές – σχέσεις, που αποτελούν τη βάση της σημερινής αστικής κοινωνίας, διαπιστώνουμε ότι έχουν την τάση να υποκαθιστούν όλο και πιο πολύ τη μεμονωμένη με τη συνδυασμένη δράση των ατόμων. Στη θέση των μικρών εργαστηρίων, που ανήκαν σε μεμονωμένους παραγωγούς, εμφανίστηκε η σύγχρονη βιομηχανία, με τα μεγάλα εργοστάσια και εργαστήρια, όπου εκατοντάδες εργάτες χειρίζονται πολύπλοκες ατμοκίνητες μηχανές. Οι άμαξες και τα καρότσια των μεγάλων δημόσιων δρόμων εκτοπίζονται από τους σιδηροδρομικούς συρμούς, όπως και οι κωπήλατες βάρκες και τα ιστιοφόρα αντικαταστάθηκαν από τα ατμόπλοια. Ακόμα και στην αγροτική οικονομία αρχίζουν να επικρατούν όλο και πιο πολύ η μηχανή και ο ατμός, που αργά αλλά σταθερά υποκαθιστούν τους μικροϊδιοκτήτες με τους μεγαλοκεφαλαιούχους, που καλλιεργούν μεγάλες εκτάσεις γης με τη βοήθεια μισθωτών εργατών. Τη θέση της αυτοτελούς δραστηριότητας των μεμονωμένων ατόμων την παίρνουν παντού η συνδυασμένη δραστηριότητα, οι λειτουργίες περίπλοκων αλληλοεξαρτήσεων. Αλλά συνδυασμένη δράση σημαίνει οργάνωση. Μπορεί όμως να υπάρξει οργάνωση χωρίς εξουσία;
Ας υποθέσουμε ότι μια κοινωνική επανάσταση εκθρόνισε τους κεφαλαιοκράτες, στων οποίων την εξουσία υποτάσσεται σήμερα η παραγωγή και η κυκλοφορία των υλικών αγαθών. Ας υποθέσουμε ακόμα, δεχόμενοι απόλυτα τη θέση των πολέμιων της εξουσίας, ότι η γη και τα εργαλεία δουλειάς έγιναν συλλογική ιδιοκτησία των εργατών που τα χρησιμοποιούν. Θα πάψει να υπάρχει τότε η εξουσία ή απλώς θα έχει αλλάξει μορφή; Ας το εξετάσουμε.
Ας πάρουμε, για παράδειγμα, ένα κλωστήριο βαμβακιού. Το βαμβάκι πρέπει να περάσει τουλάχιστον από έξι διαδοχικές επεξεργασίες προτού πάρει τη μορφή νήματος. Οι επεξεργασίες αυτές γίνονται, στο μεγαλύτερο μέρος τους, σε διαφορετικές αίθουσες. Πέρα από αυτό, για να λειτουργούν τα μηχανήματα, χρειάζεται μηχανικός που να επιβλέπει την ατμοκίνητη μηχανή, χρειάζονται μηχανοτεχνίτες για τρέχουσες επιδιορθώσεις και πολλοί ανειδίκευτοι εργάτες για μεταφορά των προϊόντων από μια αίθουσα στην άλλη κτλ. Όλοι αυτοί οι εργάτες – άντρες, γυναίκες και παιδιά – είναι υποχρεωμένοι ν’ αρχίζουν και να τελειώνουν τη δουλειά τους σε μια ορισμένη ώρα που την καθορίζει η εξουσία του ατμού, η οποία δεν πολυσκοτίζεται για την αυτονομία του μεμονωμένου ατόμου. Χρειάζεται, λοιπόν, πρώτα να συμφωνήσουν οι εργάτες για τις ώρες εργασίας και, αφού οριστούν αυτές οι ώρες, τότε να είναι υποχρεωτικές για όλους χωρίς εξαίρεση. Ακόμα, σε κάθε τμήμα και σε κάθε στιγμή προκύπτουν μικροζητήματα, που αφορούν τον τρόπο παραγωγής, τη διανομή υλικού κτλ., ζητήματα που πρέπει να λυθούν επιτόπου για να μη σταματήσει αμέσως όλη η παραγωγή. Όπως κι αν επιλυθούν τα ζητήματα αυτά, με απόφαση κάποιου εντεταλμένου που έχει τοποθετηθεί επικεφαλής κάθε τομέα δουλειάς ή, όπου αυτό είναι εφικτό, με απόφαση της πλειοψηφίας, η βούληση των μεμονωμένων ατόμων οφείλει πάντα να υποτάσσεται κι αυτό σημαίνει ότι τα ζητήματα θα λυθούν με την επιβολή. Ο αυτόματος μηχανισμός ενός μεγάλου εργοστασίου αποδεικνύεται πολύ πιο δεσποτικός απ’ ό,τι ήταν άλλοτε οι μικροί κεφαλαιοκράτες στους οποίους δούλευαν οι εργάτες. Τουλάχιστον για τις ώρες εργασίας, μπορούμε να γράψουμε πάνω από την πύλη αυτών των εργοστασίων: Lasciate ogni autonomia, voi che entrate!Αν ο άνθρωπος, με τη βοήθεια της επιστήμης και του εφευρετικού δαιμονίου, υπέταξε τις δυνάμεις της φύσης, τον εκδικούνται κι αυτές υποτάσσοντας και τον ίδιο – στο βαθμό που τις θέτει στην υπηρεσία του – σ’ έναν αληθινό δεσποτισμό, ανεξάρτητο από οποιαδήποτε κοινωνική οργάνωση. Το να θέλουμε να καταργήσουμε την εξουσία στη μεγάλη βιομηχανία είναι σα να θέλουμε να καταργήσουμε την ίδια τη βιομηχανία, σα να θέλουμε να καταστρέψουμε τον ατμοκίνητο αργαλειό και να επανέλθουμε στο ροδάνι.
Ας πάρουμε, σαν άλλο παράδειγμα, ένα σιδηρόδρομο. Κι εδώ επίσης είναι απόλυτα αναγκαία η συνεργασία πολλών ανθρώπων. Αυτή η συνεργασία πρέπει να γίνεται σε απόλυτα καθορισμένες ώρες, γιατί αλλιώς θα γίνουν δυστυχήματα. Κι εδώ πρώτος όρος λειτουργίας είναι μια επικρατούσα βούληση που λύνει κάθε παρεπόμενο ζήτημα, άσχετα αν τη βούληση αυτή την εκφράζει ένας αντιπρόσωπος ή μια επιτροπή, επιφορτισμένη με την εκτέλεση των αποφάσεων της πλειοψηφίας των ενδιαφερόμενων προσώπων. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση, έχουμε να κάνουμε με ένα σαφώς εκφρασμένο θέμα εξουσίας. Επιπρόσθετα: Τι θα συνέβαινε, στο πρώτο κιόλας ξεκίνημα τρένου, αν έπαυε να υπάρχει η εξουσία των σιδηροδρομικών επί των κυρίων επιβατών;
Το εξώφυλλο της ιταλικής επιθεώρησης «Almanacco Repubblicano», του έτους 1872, έκδοση της εφημερίδας «La Plebe». Δημοσίευσε σειρά από κείμενα του Ένγκελς.
Μα η αναγκαιότητα της εξουσίας, και μάλιστα της πιο επιβλητικής εξουσίας, φαίνεται πιο παραστατικά σ’ ένα καράβι που πλέει στην ανοιχτή θάλασσα. Εδώ, σε περίπτωση κινδύνου, η ζωή όλων εξαρτιέται από την άμεση και πλήρη υπακοή όλων στη βούληση ενός και μόνο προσώπου.
Όταν παραθέτω τέτοια επιχειρήματα στους πιο σφοδρούς πολέμιους της εξουσίας, αυτοί μπορούν να δώσουν μόνο την εξής απάντηση: “Ναι, αυτό είναι αλήθεια, αλλά εδώ δεν πρόκειται περί της εξουσίας την οποία παρέχουμε στους αντιπροσώπους μας, αλλά για μια ρητή εντολή!“. Οι κύριοι αυτοί νομίζουν ότι το ζήτημα αλλάζει επειδή του αλλάζουν το όνομα. Έτσι οι εμβριθείς μελετητές κοροϊδεύουν τον κόσμο.
Όπως είδαμε, από τη μια μεριά, μια ορισμένη εξουσία, άσχετα από το πώς παραχωρήθηκε, κι από την άλλη, μια αντίστοιχη υπακοή, άσχετη από οποιαδήποτε κοινωνική οργάνωση, είναι για μας πραγματικά υποχρεωτικά μέσα στις υλικές συνθήκες στις οποίες συντελείται η παραγωγή και κυκλοφορία των εμπορευμάτων.
Είδαμε, παράλληλα, ότι οι υλικοί όροι παραγωγής και κυκλοφορίας, με την ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας και της μεγάλης αγροτικής οικονομίας, γίνονται αναγκαστικά πιο περίπλοκοι κι έχουν την τάση να διευρύνουν όλο και περισσότερο το πεδίο αυτής της εξουσίας. Είναι επομένως παράλογο να θεωρούμε την αρχή της εξουσίας ως μια απόλυτα κακή αρχή και την αρχή της αυτονομίας ως μια απόλυτα καλή αρχή. Η εξουσία και η αυτονομία είναι πράγματα σχετικά και το πεδίο εφαρμογής τους αλλάζει ανάλογα με τις διάφορες φάσεις της κοινωνικής εξέλιξης. Αν οι θιασώτες της αυτονομίας ήθελαν απλώς να πουν ότι η κοινωνική οργάνωση του μέλλοντος θα περιορίσει την εξουσία μέσα στο πλαίσιο που το καθιστούν απαραίτητο οι όροι της παραγωγής, τότε θα μπορούσαμε να συνεννοηθούμε. Αλλά αγνοούν τα γεγονότα που καθιστούν αναγκαία την εξουσία και αντιμάχονται με πάθος την ίδια τη λέξη.
Για ποιο λόγο οι πολέμιοι της εξουσίας δεν περιορίζονται στο να ασκούν την πολεμική τους ενάντια στην πολιτική εξουσία, ενάντια στο κράτος; Όλοι οι σοσιαλιστές συμφωνούν στο ότι το πολιτικό κράτος και μαζί του και η πολιτική εξουσία θα εξαφανιστούν, ως αποτέλεσμα της μελλοντικής κοινωνικής επανάστασης, δηλαδή οι δημόσιες λειτουργίες θα χάσουν τον πολιτικό τους χαρακτήρα και θα μετατραπούν σε απλές διοικητικές λειτουργίες που θα προστατεύουν τα αληθινά κοινωνικά συμφέροντα. Αλλά οι πολέμιοι της εξουσίας απαιτούν να καταργηθεί μονομιάς το αυταρχικό πολιτικό κράτος πριν ακόμα εκλείψουν οι κοινωνικοί όροι που προκάλεσαν τη γέννησή του. Απαιτούν η πρώτη πράξη της κοινωνικής επανάστασης να είναι η κατάργηση της εξουσίας. Είδαν ποτέ τους επανάσταση αυτοί οι κύριοι; Μια επανάσταση είναι ασφαλώς το πιο εξουσιαστικό πράγμα που μπορεί να υπάρξει. Είναι μια πράξη, όπου ένα μέρος του πληθυσμού επιβάλλει τη βούλησή του στο άλλο με τα όπλα, τις λόγχες και τα κανόνια, δηλαδή με τα πιο εξουσιαστικά μέσα. Κι αν η πλευρά που επικράτησε δε θέλει να χάσει τους καρπούς των αγώνων της, οφείλει να εδραιώσει την επικράτησή της με το φόβο που εμπνέουν τα όπλα της στους αντιδραστικούς. Θα κρατούσε ποτέ η Παρισινή Κομμούνα, έστω και μια μέρα, αν δεν είχε χρησιμοποιήσει ενάντια στην αστική τάξη αυτήν την εξουσία του οπλισμένου λαού; Δε θα έπρεπε, αντίθετα, να την μεμφθούμε για το ότι το χρησιμοποίησε πολύ λίγο;
Συνεπώς, ένα από τα δυο: `Η δεν ξέρουν τι λένε οι πολέμιοι της εξουσίας κι έτσι προκαλούν τη σύγχυση, ή ξέρουν, και τότε προδίδουν το προλεταριακό κίνημα. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση, εξυπηρετούν μόνο την Αντίδραση».
Marx – Engels Werke(MEW), τόμος 18, σελ. 305 – 308.
Αναδημοσιεύεται από τη συλλογή των Καρλ Μαρξ – Φρίντριχ Ενγκελς: «Για τον Αναρχισμό. Η πάλη με τον μπακουνισμό την περίοδο της Α’ Διεθνούς». Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 112-117.
Σημειώσεις:
Η λέξη εξουσία αποτελεί απόδοση από τα Γερμανικά (και με τον ίδιο τρόπο από άλλες γλώσσες) της λέξης Autoritaet. Σε παλιότερες μεταφράσεις το κείμενο αυτό έφερε τον τίτλο «Για το Κύρος».
1.  «Εσείς, που μπαίνετε μέσα, παρατήστε κάθε αυτονομία». Ο Ενγκελς παραφράζει εδώ, από τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη, την επιγραφή στην πύλη της Κόλασης: «Εσείς, που μπαίνετε μέσα, παρατήστε κάθε ελπίδα».
Το άρθρο ολοκληρώνει το αφιέρωμα του Ριζοσπάστη στα 148 χρόνια από την Κομμούνα του Παρισιού.
Α΄μέρος

Ο καλός, ο διαβολικός και ο διαβολικά καλός

Το “Βενεζουελάνικο” απέκτησε τις απαραίτητες ανατολικοζητηματικού τύπου προεκτάσεις από τη στιγμή που οι πετρελαιοθήρες της (αποδεδειγμένα άγριας) Δύσης αποφάσισαν να βάλουν χέρι στα κοιτάσματα-μαμούθ του συγκεκριμένου νοτιοαμερικάνικου υπογείου μαυροχρυσωρυχείου με φυσικό αποτέλεσμα, όπως σε όλες τις αντίστοιχες καταστάσεις να παραχθεί μια κεντρική γραμμή από τα αστερόεντα σαλόνια της Ουάσιγκτον και τα χακί επιτελεία του Πενταγώνου  η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ παρουσιάζει την εσωτερική χειροπιαστή κατάσταση στη Βενεζουέλα ως ένα φτηνής ποιότητας γουέστερν: Ο διαβολικός μελαχρινός μυστακοφόρος καρεκλοκένταυρος σερίφης Μαδούρο καταδυναστεύει το ινδιάνικο πολυπληθές ασκέρι του τη στιγμή που ο καλός πιστολέρο Γκουαϊδό ωσάν μοντέρνος Λούκι Λουκ, καβαλώντας την αυτοανακηρυχθείσα ως προεδρική ακροδεξιά του Ντόλυ παρουσιάζεται ως πολιτικό κυβερνητικό μάννα εξ ουρανού, υποσχόμενο την ελευθερία ,σταλμένο από τον διαβολικά καλό  Τραμπ, λοχαγό του  ΝΑΤΟϊκού ιππικού και εγγυητή της επιβολής ,της νομιμοποίησης και δη, της διατήρησης της «pax americana» και στη Βενεζουέλα!
Καλοθελητές πομποί για την διοχέτευση της γραμμής στους διεθνείς αγωγούς της πληροφορίας, καθώς και για την πρόσθεση ιντριγκαρίστικης νοστιμιάς σε αυτήν με συκοφαντικά αλατοπίπερα κατά τα πρότυπα της Κανταφικής «αραβομοναρχικής» Λιβύης ή του Ιρακινού άρχοντα των πυρηνικών δαχτυλιδιών ευρέθησαν ουκ ολίγοι, προκαλώντας, βέβαια, στους διαβασμένους  της υπόθεσης το γέλιο: Από την Ευρωενωσιακή Ιερά Συμμαχία που καταγγέλλει συρρίκνωση της δημοκρατίας στη Βενεζουέλα ως τον Κολομβιανό βασιλιά της σκόνης που κατηγορεί το Καράκας για υπόθαλψη κυκλώματος ναρκωτικών και από τους ΝΑΤΟϊκούς σταυροφόρους του θανάτου που χύνουν κροκοδείλια δάκρυα θλίψης και οργής για την ασφυκτική συμπίεση των βενεζουελάνικων ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως τον ψυχανώμαλο βραζιλιάνο φασίστα Μπολσονάρο που ανακαλύπτει στη Βενεζουέλα τη δικτατορική απειλή για την Καραϊβική δηλώνεται με κρυστάλλινη καθαρότητα, πως ο ιμπεριαλισμός, έτι μία φορά, θέτει σε εφαρμογή όλα τα μέσα, προεξαρχούσης της προπαγάνδας προκειμένου να παγιδέψει την παγκόσμια συνείδηση, διαμορφώνοντας το κλίμα για την εφαρμογή μιας «τελικής λύσης» (ενδεχομένως, μιας τριπλής ιμπεριαλιστικής εισβολής από τα οχυρά της Βραζιλίας ,της Κολομβίας και της Καραϊβικής) που θα κορέσει την ανάγκη των αμερικάνικων συμφερόντων για διαιώνιση πάνω στο γόνιμο βενεζουελάνικο υπέδαφος.
Κανείς, ωστόσο, από την άλλη πλευρά, δεν πρέπει να εθελοτυφλήσει και να εξετάσει τη σημερινή Βενεζουέλα ως αμαρτωλή κοινωνικοπολιτική μετενσάρκωση της τεθνεώσας Σοβιετικής Ένωσης, όπως προβάλλουν με επιστημονικό Πορτοσάλτικο ύφος τα γαλαζοπράσινα γκεμπελίζοντα μιντιακά παπαγαλάκια του ΣΚΑΪ ούτε, όμως,  να διακρίνει στο ντουέτο Τσάβες-Μαδούρο τους ισπανόφωνους Ρέμο και Ρωμύλο που, βυζαίνοντας από τη δήθεν σοσιαλιστική λύκαινα κατασκεύασαν τη Μπολιβαριανή Ρώμη μέσα στα ασφυκτικά οικονομικογεωγραφικά όρια ενός imperium-μπανανίας, όπως ερμηνεύουν την κατάσταση, για τους δικούς τους μικροπολιτικούς και ιδεοληπτικούς οπορτουνιστικούς τους λόγους, οι εθνικονομισματοφετιχιστές γκουρού της δραχμολαγνείας οι οποίοι, εκτός των τραγικών άλλων, αξιοποιούν τη Βενεζουέλα ως σημείο πολιτειακής αναφοράς και εξετάζουν με τα εργαλεία της Βελοπούλειας συνομωσιολογίας το θάνατο του Τσάβες ως αποτέλεσμα ξένης, ιογόνου παρέμβασης…
Και αυτό, διότι η βενεζουελάνικη κρατική μηχανή δεν είναι παρά μια λατινοαμερικάνικη γκαρσόνα που ικανοποιεί με σοσιαλδημοκρατική ηδονή τις  ορέξεις των ντόπιων κεφαλαιοκρατών και των ξένων  ρωσοκινέζων κονκισταδόρ και της οποίας οι μόνες κρατικοποιήσεις έγιναν στον πάγκο του καθαρόαιμου αστικού εργαστηρίου χάριν, μάλιστα, της μελλοντικής τους επαναϊδιωτικοποίησης, επιβεβαιώνοντας πως ο «σοσιαλισμός του 21ου αιώνα» δεν είναι παρά ο οπορτουνισμός του 20ου και αποδεικνύοντας πως οι φύλαρχοι του Καράκας έχουν τόση σχέση με τον κομμουνισμό ως ιδεολογία, θεωρία και πράξη όση ο Καρλ Μαρξ με τον Γκάουτσο Μαρξ…
Προς το παρόν, η ντόπια εργατική τάξη, έχοντας διανύσει προ πολλού και ανεπιστρεπτί την φάση προ του 2010 οπότε και απόλαυσε κάποια ελάχιστα ψίχουλα, σαφώς δυσανάλογα με το μέγεθος του πλούτου που παράγει, με τον βραχνά της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης στο λαιμό και με τον ασήκωτο σταυρό των, επιπέδου κολαστηρίου, καθημερινών συνθηκών (μη) διαβίωσης και (μη) ζωής στην πλάτη ανεβαίνει, σχεδόν ανήμπορη,  με περπάτημα αργό και θανατερό τον νοτιοαμερικάνικό του Γολγοθά, προσθέτοντας, καθημερινά, αμέτρητους προλεταρίους στο πάνθεον των εκατοντάδων εκατομμυρίων βασανισμένων θυμάτων του κεφαλαιοκρατικού καθεστώτος…
Η μόνη λύση και η απάντηση στην μεταξύ γκρεμού και ρέματος τωρινή σαπισμένη και βρωμερή κατάσταση βρίσκεται στο αισιόδοξο και ιστορικά αποδεδειγμένα, έγγυρο μήνυμα της αρχαιοελληνικής μυθολογικής σοφίας όπου και καθίσταται σαφές πως εκεί που το Βενεζουελάνικο Κουτί της Πανδώρας ξερνάει πάνω  στα δισέγγονα των πάλαι ποτέ σφαγιασθέντων ινδιάνων τις δέκα πληγές του Φαραώ η ελπίδα για μια πραγματική (επ)ανάσταση του λαού της περιοχής θα βρίσκεται πάντοτε ante portas και το μόνο που θα περιμένει θα είναι την ταξικά προσανατολισμένη λαϊκή βούληση να της ανοίξει…
Ψυχή βαθιά.

198 χρόνια από την Επανάσταση του 1821





Το σπίτι της Φιλικής Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη
Το σπίτι της Φιλικής Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη
Αν κι έχουν περάσει κοντά 200 χρόνια από τότε, η Επανάσταση του 1821 συνεχίζει να αποτυπώνεται ανορθολογικά ως το απλό αποτέλεσμα 400 χρόνων σκλαβιάς. Μια τέτοια παρουσίαση, απομακρυσμένη από την ιστορική - υλιστική ερμηνεία των γεγονότων και την κατανόηση της κοινωνικής - ταξικής διάρθρωσης και της ταξικής πάλης της εποχής, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να εξηγήσει το χρόνο, τις αιτίες ξεσπάσματος και επικράτησης και τις κινητήριες δυνάμεις της Επανάστασης, ενώ συνυπάρχει αρμονικά με δεξιές «μεγάλες ιδέες» για αλύτρωτες πατρίδες έως και «αριστερά» εθνικά όνειρα για όσο το δυνατόν πιο ισχυρό καπιταλισμό.
Στην πραγματικότητα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία από το 1700 είχε ήδη αρχίσει να παραπαίει. Η εδαφική της επέκταση είχε σταματήσει και η ίδια άρχισε να καταγράφει όλο και βαρύτερες απώλειες σε κάθε πολεμική σύγκρουση, τα ευρωπαϊκά κεφάλαια είχαν εισβάλει στο εσωτερικό της, αποκομίζοντας κέρδη και συνεισφέροντας στην ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, η γη από «κτήμα του θεού» είχε αρχίσει ήδη να υποτάσσεται στην εμπορευματική παραγωγή, η θάλασσα είχε γίνει ο χώρος ανάπτυξης του ελληνικού εφοπλιστικού κεφαλαίου και η χειροτεχνία έδινε τη θέση της στη βιοτεχνία. Ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής άρχισε να διεισδύει σε κάθε πλευρά της ύπαρξής της, μεταστρέφοντας το περιεχόμενό της και νέες κοινωνικές δυνάμεις αναζητούσαν τη διέξοδο στην ανατροπή της φεουδαρχικής οθωμανικής κυριαρχίας.

Ξυλογραφία του Α. Τάσσου (1821)
Ξυλογραφία του Α. Τάσσου (1821)
Το 1821, πριν απ' οτιδήποτε άλλο, ήταν μια αστική επανάσταση, κρίκος στην αλυσίδα των αστικών επαναστάσεων που είχαν αρχίσει να εκδηλώνονται από τα τέλη του 15ου αιώνα και συνέχισαν να συνταράσσουν την ευρωπαϊκή ήπειρο.
Η Επανάσταση του 1821 ήταν αστική εθνικοαπελευθερωτική. Κυριάρχησαν τα αιτήματα των αστικών στρωμάτων που αντικειμενικά είχαν συμφέρον από την εθνική απελευθέρωση, σε συνδυασμό με τη δημιουργία αστικού κράτους, με στόχο να διαμορφωθεί εσωτερική εθνική αγορά και να διεκδικηθεί η αναβάθμιση της θέσης της ελληνικής αστικής τάξης στην ευρύτερη περιοχή. Η αστική τάξη υπήρξε η κοινωνική δύναμη στην οποία ανήκε η πρωτοβουλία για την προετοιμασία, την ανάπτυξη και την καθοδήγηση της επανάστασης.
Η παρουσίαση όλης αυτής της συναρπαστικής ιστορίας ξεφεύγει από τα όρια μιας επετειακής αναφοράς στην εφημερίδα. Ορισμένα πράγματα, όμως, μπορούν να ειπωθούν, ως εισαγωγή στο θέμα καθώς η συγκρότηση, εξέλιξη και ανάπτυξη του ελληνικού αστικού κράτους δεν μπορεί να μελετηθούν χωρίς την ιστορική μελέτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από την οποία αποσχίστηκαν κυρίως τα εδάφη του και μάλιστα σταδιακά, στη διάρκεια ενός αιώνα, από την Επανάσταση του 1821 έως τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αντλούμε στοιχεία γι' αυτήν την παρουσίαση από το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918 - 1949 (τόμος Α1).
Η διαμόρφωση των κοινωνικών - ταξικών φορέων της Επανάστασης
Η επέκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε 3 ηπείρους και 5 θάλασσες ευνόησε την ανάπτυξη του εσωτερικού εμπορίου και στη συνέχεια του εξωτερικού. Η οθωμανική εξουσία, για να συντηρήσει τον κρατικό μηχανισμό της και ειδικότερα το στρατό, αξιοποιούσε τη βιοτεχνική και εμπορική ανάπτυξη των πόλεων που κατακτούσε και ενσωμάτωνε, ενώ έδινε συγκεκριμένα προνόμια στη ναυτιλία και στο εμπόριο.

Ξυλογραφία του Α. Τάσσου (1821)
Ξυλογραφία του Α. Τάσσου (1821)
Το 17ο αιώνα άρχισαν να αναπτύσσονται και οι Ελληνες έμποροι, κυρίως στα χερσαία εμπορικά δίκτυα, αφού στο εξωτερικό εμπόριο κυριαρχούσαν ακόμα τα ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη (κυρίως η Μ. Βρετανία, αλλά και η Ολλανδία και η Γαλλία). Ομως, το 18ο αιώνα αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα και τα θαλάσσια δίκτυα, ενώ αυξανόταν και ο ρόλος των Ελλήνων εμπόρων σε αυτά και η ελληνική γλώσσα χρησιμοποιούνταν και από εμπόρους των άλλων εθνοτήτων. Στα τέλη του 18ου αιώνα το εμπορικό κεφάλαιο είχε καταλάβει πλέον ξεχωριστή θέση στην αγορά της Ανατολής, συνδέοντάς την με τη Μεσόγειο και την Ευρώπη.
Η διόγκωση του εμπορίου και της συμμετοχής των Ελλήνων σε αυτό οδήγησε και στην κλιμάκωση του ρόλου των Ελλήνων πλοιοκτητών, που δραστηριοποιούνταν ταυτόχρονα ως μεταφορείς και έμποροι. Ετσι, οι Ελληνες πλοιοκτήτες σταδιακά αναδείχτηκαν στο πιο πρωτοπόρο κομμάτι της ελληνικής αστικής τάξης και διαδραμάτισαν ιδιαίτερο ρόλο στην ανάπτυξη των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων παραγωγής στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας.
Η αναβάθμιση των Ελλήνων πλοιοκτητών ευνοήθηκε στο πέρασμα του χρόνου από πολλούς παράγοντες, ανάμεσα στους οποίους: α) Η αναζήτηση των Ευρωπαίων εμπόρων για μεσάζοντες για την πραγματοποίηση του εξωτερικού εμπορίου με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. β) Μετά τη συνθήκη του Κάρλοβιτς (1699) ο οθωμανικός αποκλεισμός των ξένων πλοίων. γ) Η χρησιμοποίηση των Ελλήνων πλοιοκτητών από τη Μ. Βρετανία, κατά τη διάρκεια του Επταετούς πολέμου (1756 - 1763) και από τη Ρωσία κατά τη διάρκεια των Ρωσο-τουρκικών πολέμων στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. δ) Η αύξηση του εμπορίου των αγροτικών προϊόντων από τα Βαλκάνια στην Ευρώπη που αύξησε όχι μόνο τις μεταφορές, αλλά και τις επενδύσεις στη ναυτιλία. ε) Η Συνθήκη του Κιουτσούκ - Καϊναρτζή, που ενέταξε το εμπόριο και τη ναυτιλία στους τομείς προστασίας της Ρωσίας. στ) Η Συνθήκη του Ιασίου (1792) που έδινε τη δυνατότητα ελεύθερης πλεύσης στη Μαύρη Θάλασσα. ζ) Ο βρετανικός εκτοπισμός των γαλλικών πλοίων από τη Μεσόγειο κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων (1803 - 1815). η) Η αλλαγή πολιτικής του οθωμανικού κράτους (1802) που έδωσε προνόμια στους μη μουσουλμάνους πλοιοκτήτες που θα χρησιμοποιούσαν την ελληνική σημαία. θ) Το αποικιοκρατικό εμπόριο σε Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική.

Εργο του Α. Τάσσου για την Επανάσταση του 1821
Εργο του Α. Τάσσου για την Επανάσταση του 1821
Ωστόσο, μετά το 1812, άρχισε η επιδείνωση της θέσης της ελληνικής ναυτιλίας, λόγω πολλών παραγόντων, ανάμεσα στους οποίους η εκτίναξη της εισαγωγής αμερικανικού βαμβακιού από βρετανικά πλοία, η ανάπτυξη του λιμανιού της Τεργέστης, η μεγάλη πτώση της τιμής των σιτηρών μετά το 1815, το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων (1815), η μείωση του εμπορίου στα Βαλκάνια εξαιτίας της δεύτερης σερβικής εξέγερσης (1815 - 1817). Οι Ελληνες πλοιοκτήτες, που είχαν αναπτυχθεί υπό τη διπλή προστασία των ισχυρών ευρωπαϊκών κρατών και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και εκμεταλλευόμενοι τις αντιθέσεις τους, έρχονταν πλέον αντιμέτωποι με την απουσία ενός έθνους - κράτους, που θα μπορούσε να προστατεύσει τα συμφέροντά τους και να διαμορφώσει μια ενιαία εθνική αγορά. Αυτή η αντίφαση επέδρασε στις πολιτικές τους επιλογές πριν και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης.
Παράλληλα, μετά από τους ρωσο-τουρκικούς πολέμους αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός των Ελλήνων που εγκαταστάθηκαν στα βασικά εμπορικά κέντρα της εποχής, από τη Μασσαλία έως την Οδησσό. Σε αυτές τις παροικίες, όπως και στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Θεσσαλονίκη, Αλεξάνδρεια κ.λπ.), πραγματοποιήθηκε και το μεγαλύτερο μέρος της συσσώρευσης κεφαλαίου της ανερχόμενης ελληνικής αστικής τάξης. Ταυτόχρονα, οι παροικίες που δρούσαν στο δυτικό ευρωπαϊκό χώρο ήταν πιο κοντά στην επίδραση των ιδεών της αστικής Γαλλικής Επανάστασης. Η συσσώρευση ενδυνάμωσε την κοινωνική ισχύ της υπόδουλης ελληνικής αστικής τάξης και συνέβαλε στο να αποκτήσει εθνική συνείδηση. Η ελληνική αστική τάξη των παροικιών ήταν πιο ώριμη για να υιοθετήσει ορισμένες από τις φιλελεύθερες ριζοσπαστικές ιδέες της εποχής.
Επιπλέον, η ανακοπή της τάσης εδαφικής επέκτασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 17ο αιώνα οδήγησε σε μια μακρά πορεία εξασθένισης και αποσύνθεσής της, που άλλαξε τη στρατιωτική και διοικητική λειτουργία του οθωμανικού κράτους. Σημαντικό μέρος των Οθωμανών - και όχι μόνο - στράφηκε προς την άμεση συγκέντρωση της καλλιεργούμενης γης και ιδιοποίησης των αγροτικών, κτηνοτροφικών, ακόμα και χειροτεχνικών προϊόντων ή προς την απόκτηση εσόδων από την εμπορευματοποίηση των προϊόντων. Ως αποτέλεσμα ενισχύθηκαν η τάση εμπορευματοποίησης της παραγωγής και οι δυνατότητες εξαγωγής στην εξωτερική αγορά, ενώ παράλληλα αυξήθηκαν και οι φορολογικές απαιτήσεις του οθωμανικού κράτους. Οι παραπάνω αλλαγές συντέλεσαν και στην αλλαγή του ρόλου των Ελλήνων κοτζαμπάσηδων, που, ως κατώτατο τμήμα του οθωμανικού κρατικού μηχανισμού, όλο και περισσότερο αστοποιούνταν.
Σε ορισμένες περιοχές (κυρίως ορεινές) εμφανίστηκε και γνώρισε ακμή η μανιφακτούρα. Στις συγκεκριμένες περιοχές συντελέστηκε η μετάβαση από το σύστημα της οικοτεχνίας σε συνεταιριστικές, «συνεργατικές» μορφές συμμετοχής κεφαλαιούχων και εργαζόμενων τεχνιτών, αλλά δεν παρουσιάστηκαν ακόμα εκτεταμένα στην καθαρή τους μορφή οι σχέσεις μισθωτής εργασίας. Παρ' όλα αυτά, σημειώθηκε μια σχετική διεύρυνση της ταξικής διαφοροποίησης, που οδήγησε σε εκδήλωση της ταξικής πάλης και σε συγκρούσεις. Ενδεικτικό της ανάπτυξης των βιοτεχνιών του μετέπειτα ελλαδικού χώρου είναι το γεγονός ότι στα 1800 απασχολούσαν ένα σύνολο 40.000 - 50.000 ατόμων και κινητοποιούσαν κεφάλαια τουλάχιστον 50.000.000 χρυσών φράγκων, με ένα ετήσιο κέρδος που κυμαινόταν από 12% έως 30%.
Ωστόσο, η ανάπτυξη της βιοτεχνικής - μεταποιητικής δραστηριότητας δεν απέκτησε δυναμική αντίστοιχη του εμπορίου και των θαλάσσιων μεταφορών, όπου τα περιθώρια κέρδους και επομένως συσσώρευσης κεφαλαίου ήταν μεγαλύτερα. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι η όποια δυναμική είχε αποκτήσει η βιοτεχνική δραστηριότητα δεν επαρκούσε για τη μετατροπή της σε αναπτυγμένη βιομηχανική παραγωγή.
Η συγκεκριμένη εξέλιξη σχετιζόταν σε σημαντικό βαθμό με το γεγονός ότι η ανάπτυξη της βιοτεχνικής δραστηριότητας συντελέστηκε σε εστίες αποκομμένες μεταξύ τους, με πρόσθετες δυσκολίες στην επικοινωνία τους με τις μεγαλύτερες παράκτιες πόλεις με σημαντικό ελληνικό πληθυσμό, όπως η Σμύρνη. Αλλοι παράγοντες που επέδρασαν αρνητικά ήταν η αβεβαιότητα της ιδιοκτησίας στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι διοικητικές αυθαιρεσίες του οθωμανικού κράτους, αλλά και η στήριξη του πληθυσμού κυρίως στην αυτοκατανάλωση.
Τελικά, οι μόνες δραστηριότητες που μπόρεσαν να εδραιωθούν και να αναπτυχθούν σε σημαντικό βαθμό ήταν αυτές της κατασκευής κτισμάτων (σπίτια, γεφύρια κ.λπ.), αλλά και κατασκευής πλοίων, ως αποτέλεσμα της ορμητικής ανάπτυξης της ναυτιλίας. Ενας ιδιαίτερος τομέας της βιοτεχνικής παραγωγής της εποχής που επέζησε και διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στον εξοπλισμό των επαναστατών ήταν και τα μπαρουτάδικα της Δημητσάνας.
Το ιδεολογικοπολιτικό οπλοστάσιο της Επανάστασης
Η οικονομική και κοινωνική διαφοροποίηση που επέφερε η ανάπτυξη των καπιταλιστικών οικονομικών σχέσεων είχε ως αποτέλεσμα και την ιδεολογική διαφοροποίηση κάποιων στρωμάτων από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της θεοκρατικής και ανορθολογικής σκέψης, η οποία κυριαρχούσε για αιώνες, ιδιαίτερα στις πολυπληθείς δυνάμεις των χωρικών.
Η αγραμματοσύνη και ο περιορισμένος τρόπος ζωής δεν μπορούσαν να ξεπεράσουν τα πολύ στενά όρια της ατομικής ή συλλογικής εμπειρίας, η οποία μεταβιβαζόταν προφορικά από γενιά σε γενιά, αναπτύσσοντας έναν τρόπο σκέψης σχεδόν ολοκληρωτικά επικαθοριζόμενο από τους οθωμανικούς και εκκλησιαστικούς θεσμούς.
Ομως, με την ανάπτυξη της αστικής τάξης αυξήθηκε ο αριθμός των ανθρώπων λαϊκής καταγωγής που απέκτησαν μία στοιχειώδη πρόσβαση στα νεοϊδρυόμενα - και χρηματοδοτούμενα από τους εμπόρους - σχολεία, ενώ την ίδια στιγμή η ανάπτυξη του εμπορίου και η επαφή με άλλους τόπους δημιουργούσαν εύφορο έδαφος για τη διεύρυνση της αντίληψής τους, του διανοητικού τους ορίζοντα. Στην παραπάνω πορεία συντελούσαν σε σημαντικό βαθμό το πέρασμα από την ασφυκτική - για την ορθολογική κριτική σκέψη - κυριαρχία του προφορικού λόγου στην ενίσχυση του γραπτού και η αντίστοιχη τάση ομογενοποίησης των διαφόρων διαλέκτων ή γλωσσικών ιδιωμάτων των τοπικών κοινωνιών σε μία σχετικά ενιαία ελληνική γλώσσα.
Παράλληλα, εκπρόσωποι και γόνοι των αστικών οικογενειών αναζήτησαν κατά το 18ο αιώνα στην Ευρώπη αυτό που δεν μπορούσαν να βρουν στους τόπους καταγωγής τους: Πανεπιστήμια για να μορφωθούν και τυπογραφεία για να διαδώσουν την πρωτοποριακή - για τα οθωμανικά δεδομένα - σκέψη τους. Εκεί ήρθαν σε επαφή με τις ιδέες του Διαφωτισμού, τις οποίες και προσπάθησαν να εξειδικεύσουν στην ελληνική πραγματικότητα και να τις μετατρέψουν σε υλική δύναμη ανατροπής.
Παράλληλα, ωρίμαζε και η συναντίληψη πλατιών στρωμάτων του πληθυσμού ότι ανήκουν στην ίδια εθνοτική ομάδα. Πολλοί άρχισαν να αναγνωρίζουν τους εαυτούς τους ως Ελληνες. Οι νέοι αστοί διανοητές με τα έργα τους και ο λαός με τα τραγούδια του άρχισαν να εγκωμιάζουν τις ιδέες της ελευθερίας και της απελευθέρωσης του γένους των Ελλήνων. Κινητήρια δύναμη της εθνικής ζύμωσης αποτέλεσαν η εμφάνιση στο ιστορικό προσκήνιο των Ελλήνων αστών καθώς και η λαϊκή αγανάκτηση, που εκφραζόταν κυρίως με τον «κλεφτοπόλεμο» τμημάτων της αγροτιάς, κυρίως κτηνοτρόφων, απέναντι στην οθωμανική διοίκηση. Η Γαλλική Επανάσταση έφερε στο προσκήνιο την ιδέα της «πατρίδας» και του «πατριωτισμού» (patrie-patriote), που ως αίτημα αγκάλιασε τόσο τον παροικιακό όσο και τον υπόδουλο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ελληνισμό.
Προϊόν της παραπάνω πορείας ήταν ο Ελληνικός Διαφωτισμός, ο οποίος είχε αναπτυχθεί σχεδόν σε όλη τη διάρκεια του 18ου αιώνα και επιταχύνθηκε στο τελευταίο τέταρτο, ιδιαίτερα μετά τη Γαλλική Επανάσταση του 1789. Το περιεχόμενο των έργων του Ελληνικού Διαφωτισμού εξυμνούσε την ατομική ελευθερία ως οικουμενική αξία, την αρχή του Νόμου (τη Νομαρχία) και την ισότητα όλων απέναντί του, ως προϋπόθεση μιας ευνομούμενης κοινωνίας, την ανθρώπινη ευτυχία ως επιβεβλημένη επιδίωξη.
Η παραπάνω διαδικασία δεν άργησε να «γεννήσει» και τους πρώτους μεγάλους εκφραστές των πόθων και επιδιώξεων της μελλούμενης κοινωνίας, οι οποίοι, εκτός από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ήρθαν σε ανοιχτή αντιπαράθεση και με το Ορθόδοξο Πατριαρχείο. Παράλληλα με την κατάκτηση οικονομικής δύναμης, η ελληνική αστική τάξη οπλιζόταν και με ιδεολογία και πολιτικό πρόγραμμα.
Η πρώτη ίσως συγκροτημένη προσπάθεια αυτού του είδους έγινε από τον Ρήγα Βελεστινλή (ή Φεραίο). Στα τυπογραφεία της Βιέννης ο Ρήγας εξέδωσε μια σειρά από έργα, με πιο γνωστό το «Θούριο», που αποτελούσε μέρος της «Νέας Πολιτικής Διοίκησης» (1797), όπου προπαγάνδιζε την αναγκαιότητα εξέγερσης και ενοποίησης όλων των βαλκανικών λαών, στο πλαίσιο μιας βαλκανικής κοινοπολιτείας, που θα οικοδομούνταν στα συντρίμμια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Στη συνέχεια ο Αδαμάντιος Κοραής απευθύνθηκε με το έργο του όχι γενικά στους βαλκανικούς λαούς, αλλά πιο συγκεκριμένα στους Ελληνες, συνδέοντας την τύχη τους με τη νίκη του Ναπολέοντα στους Ναπολεόντειους Πολέμους.
Η πιο συστηματική όμως έκφραση των νέων ιδεών ήταν η «Ελληνική Νομαρχία» (1806), άγνωστου συγγραφέα. Το βιβλίο αυτό αποτέλεσε κατά κάποιον τρόπο το βασικό ντοκουμέντο του ελληνικού ιακωβινισμού, της ριζοσπαστικής αστικής σκέψης.
Η παραπάνω κίνηση των ιδεών έδωσε διέξοδο στην καταπίεση των λαϊκών μαζών και τροφοδότησε την επαναστατική δράση.
Η Ελληνική Επανάσταση, σε αντιστοιχία με ανάλογα κινήματα της εποχής, στηρίχθηκε στη σύσταση συνωμοτικών οργανώσεων για την οργάνωση της πάλης. Καταρχάς, ο ίδιος ο Ρήγας Φεραίος ήρθε σε επαφή με το Διευθυντήριο της Γαλλικής Επανάστασης και ίδρυσε μυστική Εταιρεία, που έδρασε στα εμποροβιοτεχνικά κέντρα των Ελλήνων, τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και ευρύτερα στα Βαλκάνια. Για τη δράση του συνελήφθη από την αυστριακή αστυνομία, παραδόθηκε στους Οθωμανούς και εκτελέστηκε το 1798. Τα επόμενα χρόνια συγκροτήθηκαν μια σειρά από οργανώσεις, όπως η Εταιρία των Πέντε, το Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον (Παρίσι, 1809), η Φιλόμουσος Εταιρεία (Αθήνα, 1813) και βεβαίως η Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό, το 1814.
Την πρωτοβουλία για τη συγκρότηση του «Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου» είχε ο φιλόλογος Ζαλύκογλου ή Ζαλύκης, που φαίνεται ότι ήταν μασόνος. Ο πρώτος πυρήνας του «Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου» αποτελούνταν από τον Ζαλύκη, τον Γάλλο διπλωμάτη Σουαζέλ Γκουφιέ, τον Αγγελόπουλο, επιτετραμμένο της Τουρκίας στο Παρίσι, τον Στέφανο Χατζή - Μόσχο, τον Σακελλαρόπουλο, τον Ομ. Σκυλίτση, τον Αμηρά, τον Πρασακάκη και τους Γάλλους Ντε Σεγγιέ και Κλερμόν Τονέρ (ανιψιό του Ταλεϊράνδου).
Το 1814 ιδρύθηκε η Φιλόμουσος Εταιρεία της Βιέννης από τον Καποδίστρια και τον Ιγνάτιο της Ουγγροβλαχιάς, με στόχο την εκπαίδευση και τη μορφωτική ανύψωση των Ελλήνων. Η Φιλόμουσος Εταιρεία της Βιέννης αποτελούσε τη ρωσική απάντηση στη Φιλόμουσο των Αθηνών, που είχε τεθεί υπό την αιγίδα των Αγγλων με πρόεδρο τον λόρδο Γκίλφορντ.
Οι δύο Εταιρείες των Φιλόμουσων αποτελούσαν εκφράσεις της στρατηγικής των ανώτερων ελληνικών αστικών στρωμάτων για μια εκπαιδευτική - πολιτισμική αναβάθμιση του ελληνικού ζητήματος, σε συνδυασμό με την προώθησή του στις αυλές των μεγάλων δυνάμεων της Ιεράς Συμμαχίας.
Είναι χαρακτηριστική η σαφής άρνηση του Καποδίστρια να ηγηθεί της Φιλικής Εταιρείας, καθώς και στη συνέχεια η προσπάθειά του να αποτρέψει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη να ηγηθεί.
Η στάση του Καποδίστρια αντανακλούσε τόσο τη συντηρητική ιδεολογική του τοποθέτηση, ενάντια στις ιδέες της Γαλλικής αστικής Επανάστασης, όσο και την πεποίθησή του ότι κάθε ελληνική πολιτική προσέγγιση με τις αστικές ανατρεπτικές κινήσεις στην Ευρώπη και στην Αμερική θα έβλαπτε την υπόθεση της εθνικής απελευθέρωσης, αφού θα προκαλούσε την εναντίωση του τσάρου.
Φιλική Εταιρεία: Οργάνωση της επαναστατικής πρωτοπορίας
Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας. Ιδρυτές της ήταν ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι της Αρτας, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Γιάννενα και ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο, που επίσης ανήκε σε μασονική στοά. Στον ηγετικό πυρήνα της και στη σύνθεσή της δέσποσαν αρχικά κατώτερα αστικά και μικροαστικά στρώματα Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στη συνέχεια η ισχυρή αστική τάξη των παροικιών της Ρωσίας.
Η Φιλική Εταιρεία προχώρησε στη συγκρότηση επαναστατικών οργανώσεων, προφανώς μη συμφωνώντας με την άποψη (Κοραή κ.ά.) ότι το Γένος πρέπει πρώτα να μορφωθεί και μόνο τότε θα ελευθερωθεί. Συγκέντρωσε χρηματικούς πόρους, προπαγάνδισε την ιδέα της εθνικής απελευθέρωσης, προετοίμασε υλικά και ιδεολογικά τον ένοπλο αγώνα, αντιμετώπισε σ' ένα βαθμό τις αντιδράσεις των προεστών - κοτζαμπάσηδων και μέρους του ανώτερου κλήρου, καθώς και τη μεταρρυθμιστική λογική των αστικών εταιρειών που προαναφέρθηκαν. Προσανατόλισε τα λαϊκά στρώματα ότι θα έπρεπε να στηριχτούν στις δικές τους δυνάμεις, στη δική τους δράση για να προχωρήσει το έργο της εθνικής απελευθέρωσης.
Η Φιλική Εταιρεία προσπάθησε να διασφαλίσει ιδιαίτερα την ενεργή στήριξη των στόχων της από την τσαρική Ρωσία. Στην πραγματικότητα διασφάλισε την ανοχή στη δράση της και στη στρατολόγηση των μελών της στις ρωσικές παροικίες. Ωστόσο, αυτή η επιδίωξή της είχε σημαντική επίδραση στην προγραμματική της επεξεργασία, η οποία απείχε αρκετά από τις ριζοσπαστικές αστικοδημοκρατικές διακηρύξεις του Ρήγα Φεραίου και της «Ελληνικής Νομαρχίας». Η τσαρική Ρωσία ήταν αντικειμενικά εχθρική σε κάθε αστικοδημοκρατικό επαναστατικό κίνημα.
Στα κείμενά της η Φιλική Εταιρεία εστίαζε στην εθνικοαπελευθερωτική διάσταση της προετοιμαζόμενης επανάστασης, ενώ οι αναφορές της στα κοινωνικά προβλήματα ήταν υποτυπώδεις. Οπως προκύπτει από τη μέχρι σήμερα μελέτη των ντοκουμέντων της Εταιρείας, για το πρόβλημα της γης η ηγεσία της δεν είχε επεξεργαστεί κανένα πρόγραμμα.
Η κυριαρχία του γενικού εθνικοαπελευθερωτικού προσανατολισμού της Φιλικής Εταιρείας εκφραζόταν και στην πρώτη προκήρυξη του Υψηλάντη ως γενικού αρχηγού το 1821, όπου διακηρύσσοντας τους σκοπούς της Επανάστασης ξεκινούσε με τη θέση «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος. Ωρα ήλθεν, ω άνδρες Ελληνες».
Γεγονός πάντως είναι ότι η Φιλική Εταιρεία δεν είχε καθαρό αστικοδημοκρατικό πολιτικό πρόγραμμα ούτε ολοκληρωμένο σχέδιο στρατιωτικής οργάνωσης και συγκεκριμένο σχέδιο κρατικής συγκρότησης της Ελλάδας μετά την απελευθέρωση. Το γεγονός αυτό επισημαίνουν στην εποχή τους τόσο ο Ρώσος δεκεμβριστής συνταγματάρχης Πέστελ όσο και ο Αγγλος ιστορικός Φίνλεϊ.
Η Φιλική Εταιρεία δεν υιοθέτησε διακηρύξεις των επαναστατών αρχηγών των κολίγων αυτών των περιοχών, όπως του Βλαδιμηρέσκου της Μολδοβλαχίας, που καλούσαν σε αποτίναξη του φεουδαρχικού ζυγού της περιοχής. Ιδιαίτερα ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας, Αλ. Υψηλάντης, ανώτερος αξιωματικός του ρωσικού στρατού, ήταν εχθρικός σ' αυτές τις απόψεις και τελικά συνέλαβε και εκτέλεσε τον Βλαδιμηρέσκου στη διάρκεια της εξέγερσης στη Μολδοβλαχία, το 1821.
Σαφής ήταν ο προσανατολισμός της στην προβολή της ορθόδοξης χριστιανικής θρησκείας, ως γραμμής διαχωρισμού από τον Οθωμανό κατακτητή, καθώς και ως μηχανισμού πρόσκλησης της ρωσικής επέμβασης στην ελληνική υπόθεση. Η προσδοκία αυτή δεν ήταν αυθαίρετη αφού η τσαρική Ρωσία ήταν ο μεγαλύτερος αντίπαλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με συχνές πολεμικές συγκρούσεις, και εμφανιζόταν ως προστάτης των «ορθόδοξων χριστιανικών πληθυσμών», ιδιαίτερα μετά τη Συνθήκη του Κιουτσούκ - Καϊναρτζή.
Φυσικά, ο προσανατολισμός της Φιλικής Εταιρείας δεν καθορίστηκε μονοδιάστατα από την επιδίωξη της ρωσικής παρέμβασης. Οι ιδρυτές της ήταν οι ίδιοι χριστιανοί ορθόδοξοι και δεν απέκλεισαν τον προσηλυτισμό του λαϊκού κλήρου. Ομως, τα πρώτα χρόνια απέφευγαν σε μεγάλο βαθμό τη μύηση ανώτερων κληρικών, κοτζαμπάσηδων και Φαναριωτών, που εντάσσονταν στον έναν ή στον άλλον βαθμό στους διοικητικούς μηχανισμούς του οθωμανικού κράτους.
Η οργανωτική σύσταση της Φιλικής Εταιρείας αντέγραφε τα ευρωπαϊκά πρότυπα του αστικού εταιριστικού συνωμοτισμού (ελευθεροτέκτονες, καρμπονάροι), στα οποία είχε μυηθεί τουλάχιστον ο Ξάνθος και πιθανόν ο Τσακάλωφ. Ωστόσο, ο όρκος του Φιλικού ήταν θρησκευτικός και απαιτούσε παρουσία ορθόδοξου ιερέα. Αντίστοιχα, το έμβλημα της Φιλικής στα συστατικά και εφοδιαστικά έγγραφα των μελών της, που στη συνέχεια έγινε σημαία της Επανάστασης, είχε στην κορυφή το Σταυρό και κάτω πρηνή την ημισέληνο, προαναγγέλλοντας την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Μετά το 1817, η Φιλική Εταιρεία κατέβαλε προσπάθειες για συντονισμό του αγώνα όλων των υπόδουλων λαών της Βαλκανικής κατά του κοινού εχθρού. Στρατολόγησε Βούλγαρους, Βλαχομπογδάνους, Σέρβους και Αλβανούς. Υιοθέτησε την αρχή της ισότητας των δικαιωμάτων των διαφορετικών λαών, σύμφωνα με το πνεύμα της Γαλλικής αστικής Επανάστασης.
Σύμφωνα με μελέτη του Γ. Φράγκου, αρχικά οι μυήσεις στη Ρωσία και στη Μολδοβλαχία υπερτερούσαν συντριπτικά των μυήσεων στις εμπορικές κοινότητες του Λονδίνου, του Παρισιού, της Μασσαλίας και του Αμστερνταμ. Η κατάσταση άλλαξε όταν στρατολογήθηκαν οι μεγάλοι έμποροι της παροικίας της Οδησσού, της Κωνσταντινούπολης και της Μόσχας. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, επί συνόλου 911 Φιλικών γνωστού επαγγέλματος, 445 ήταν έμποροι, 10 εμποροϋπάλληλοι, 117 επιστήμονες (γιατροί, δικηγόροι, δάσκαλοι, φοιτητές), 78 στρατιωτικοί, 24 πλοιοκτήτες, 85 κληρικοί (μητροπολίτες - επίσκοποι 17), 6 αγρότες, 7 βιοτέχνες κ.λπ.
Ενα στοιχείο που έχει ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι οι πλοιοκτήτες - παρόλο που ανήκαν στα πρωτοπόρα τμήματα της αστικής τάξης και έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην προώθηση ενός κράτους αστικού τύπου - είχαν μικρή συμμετοχή στις επαναστατικές οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένης της Φιλικής Εταιρείας, λόγω των ταλαντεύσεών τους απέναντι στην Επανάσταση.
Παράγοντες διαμόρφωσης επαναστατικής κατάστασης
Την προεπαναστατική περίοδο εμφανίστηκαν οι μεταρρυθμιστικές απόπειρες των σουλτάνων Σελίμ Γ΄ (1789 - 1807) και Μαχμούτ Β΄ (1808 - 1839), που είχαν ως κεντρικό άξονα τη στρατιωτική αναδιοργάνωση με τη δημιουργία τακτικού στρατού (ευρωπαϊκού τύπου) και την αποκατάσταση του κρατικού συγκεντρωτισμού πάνω σε νέα οικονομική βάση. Οι μεταρρυθμίσεις στηρίχτηκαν από την Αγγλία και τη Γαλλία, καθώς και εσωτερικά από τους νέους Οθωμανούς γαιοκτήμονες τσιφλικάδες που ενδιαφέρονταν για το ξεπέρασμα του διοικητικού κατακερματισμού, την απαλλαγή της γαιοκτησίας από τις στρατιωτικές υποχρεώσεις και την εδραίωση της ατομικής κληρονομικής ιδιοκτησίας.
Στηρίχτηκαν ως ένα βαθμό και από Ελληνες Φαναριώτες, γιατί άνοιγαν δρόμο για μείωση της φορολογικής ανισότητας μουσουλμάνων - χριστιανών και για την ένταξη χριστιανών στον τακτικό στρατό, ενώ τροφοδοτούσαν τις φαντασιοπληξίες τους για ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Ωστόσο, η προσπάθεια προώθησης των μεταρρυθμίσεων όξυνε τις αντιθέσεις και αύξησε τη δυσαρέσκεια διαφορετικών κοινωνικών τμημάτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Πατροπαράδοτα τμήματα της οθωμανικής στρατιωτικής οργάνωσης (πεζικό των γενίτσαρων, ιππικό των σπαχήδων) αντιμετώπιζαν τον κίνδυνο της διάλυσης και της απώλειας. Αγροτικοί μουσουλμανικοί πληθυσμοί επιβαρύνθηκαν με αυξημένους φόρους και αισθάνθηκαν την απειλή υποβολής σε τακτική στρατιωτική υπηρεσία.
Ο σουλτάνος Μαχμούτ Β' προχώρησε στην εξόντωση πολλών τοπαρχών (ντερεμπέηδων) και στην πολιορκία του Αλή Πασά στα Γιάννενα, τον οποίο στήριζαν ήδη οι γενίτσαροι.
Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες αυξήθηκαν οι φόροι της Εκκλησίας και οι οικονομικές υποχρεώσεις των Φαναριωτών. Το Πατριαρχείο έβλεπε επίσης ως κίνδυνο την εκσυγχρονιστική πορεία των νέων σουλτάνων προς ένα πιο πολυεθνικό κράτος, που απειλούσε τη φυλογενετική συγκρότηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και επομένως τα προνόμια του Πατριαρχείου.
Η αύξηση των φόρων, των διοδίων, των επιβαρύνσεων για δικαιώματα βοσκής έπληξε τους Ελληνες φτωχούς γεωργούς και κτηνοτρόφους. Παράλληλα, το νέο στρατιωτικό και διοικητικό σύστημα υποβάθμιζε και εκμηδένιζε τα αρματολίκια, με αποτέλεσμα να πληθαίνουν οι κλέφτες που προέρχονταν από ορεινούς κτηνοτροφικούς πληθυσμούς.
Οι κοτζαμπάσηδες, που είχαν ισχυροποιηθεί από την ιδιοποίηση του αγροτικού υπερπροϊόντος των χωρικών, άρχισαν να εποφθαλμιούν τα απέραντα τουρκικά κτήματα.
Η κρίση της εμπορικής ναυτιλίας και η υποχώρηση του εμπορίου συνέβαλαν επίσης, όπως ήδη αναφέρθηκε, στην όξυνση της αντίθεσης με τις συνθήκες της οθωμανικής κυριαρχίας, ενώ αύξησε και τον πληθυσμό των άνεργων ναυτικών στα νησιά.
Στην επιλογή του επαναστατικού δρόμου συνέβαλαν επίσης οι εξελίξεις στην Ευρώπη και στα Βαλκάνια. Η συντριβή του Ναπολέοντα και η επικράτηση της Ιεράς Συμμαχίας και του Μέτερνιχ καθιστούσαν έωλο κάθε σχεδιασμό ειρηνικής επίλυσης του ελληνικού εθνικού ζητήματος από τις Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας).
Στα Βαλκάνια, μετά τη Σερβική Εξέγερση του 1804, οι Σέρβοι απαιτούσαν να αναγνωριστεί επίσημα ο Μίλος Οβρένοβιτς, που είχε εκλεγεί από τη σερβική Εθνοσυνέλευση, και να ρυθμιστεί σε σταθερή βάση η ετήσια απόδοση φόρων στην Τουρκία, ώστε να εδραιώσουν τη σχετική αυτονομία τους.
Διαφορετικές στάσεις απέναντι στην Επανάσταση
Οι προϋπάρχουσες έντονες διαφοροποιήσεις και τα αντικρουόμενα συμφέροντα μέσα στις γραμμές της αστικής τάξης συνεχίστηκαν και με το ξέσπασμα της Επανάστασης και στην εξέλιξή της, ενώ αποτυπώθηκαν με σαφήνεια στις διαφορετικές αντιλήψεις και επιδιώξεις αναφορικά με το χαρακτήρα, τους κοινωνικούς και εδαφικούς στόχους του πρώτου ελληνικού κράτους.
Γενικά, η αδύναμη και σχετικά ολιγάριθμη αστική τάξη επιθυμούσε ένα αστικό συγκεντρωτικό κράτος, με Σύνταγμα και Κοινοβούλιο, με ενιαία εθνική αγορά, που σήμαινε κατάργηση των ορίων μεταξύ των τοπικών αγορών, πάνω στα οποία (όρια) είχαν διαμορφωθεί οικονομικά συμφέροντα.
Καθώς δέσποζε το εφοπλιστικό κεφάλαιο, η αστική πλευρά επιθυμούσε μια ισχυρή κεντρική εξουσία, ικανή να συγκεντρώνει κρατικά έσοδα για να στηρίξει τη διεθνή κίνηση του εμπορικού στόλου. Ταυτόχρονα, το εφοπλιστικό κεφάλαιο επιθυμούσε αποζημιώσεις για τη συμμετοχή στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, με κτήματα που θα προέκυπταν από την εθνικοποίηση των τουρκικών κτημάτων.
Ωστόσο, η μεγάλη διασπορά του ελληνισμού εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και όχι μόνο, δυσκόλευε τη συνοχή και τη συγκρότηση ελληνικής αστικής τάξης, ικανής να διεκδικήσει τη συγκρότηση κράτους σημαντικού μεγέθους επικράτειας. Ταυτόχρονα, η διασπορά τροφοδοτούσε και απόψεις περί ανασυγκρότησης του Βυζαντίου.
Από την πλευρά τους, οι προεστοί και οι αρματολοί επιθυμούσαν τη διατήρηση και ενίσχυση των τοπικών προνομίων και εξουσιών που είχαν προηγουμένως και δεν ήταν πρόθυμοι να ανοίξουν το δρόμο σ' ένα συγκεντρωτικό αστικό κράτος.
Οι μικροί ιδιοκτήτες και οι ακτήμονες αγρότες προσδοκούσαν την απόκτηση πολιτικών δικαιωμάτων και τη βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης με την αποτίναξη του καθεστώτος του ραγιά, περιορισμό των προνομίων των προεστών και του ανώτερου κλήρου και κάποια διανομή της γης, που δεν είχε όμως ακόμα διαμορφωθεί σε ισχυρό και σαφές πολιτικό αίτημα.
Οι προσδοκίες των λαϊκών στρωμάτων δεν ήταν αυθαίρετες. Με την εκδήλωση και την εξέλιξη της Επανάστασης του 1821, καταργήθηκαν ο κεφαλικός φόρος και αρκετές τοπικές φορολογικές επιβαρύνσεις που συνδέονταν με την αγοραπωλησία κρατικών θέσεων, δημεύτηκαν τα κτήματα των Τούρκων και εδραιώθηκε η πλήρης ατομική ιδιοκτησία στα κτήματα που καλλιεργούσαν οι πρώην ραγιάδες.
Τέλος, ο ανώτερος κλήρος και οι Φαναριώτες δεν είχαν εγκαταλείψει, την περίοδο εκδήλωσης της Επανάστασης, την ουτοπική προσδοκία μιας ανασύστασης της πολυεθνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η οποία θα μπορούσε να υπηρετηθεί πιο αποτελεσματικά με το μεταρρυθμιστικό δρόμο μέσα στο οθωμανικό κράτος.
Αυτή η αντιφατική διαπλοκή συμφερόντων μεταξύ διαφορετικών τάξεων και στρωμάτων εξηγεί τη ρευστότητα των κοινωνικών συμμαχιών, τους προσωρινούς συμβιβασμούς και τις εμφύλιες συγκρούσεις.
Ωστόσο, τα αποκλίνοντα συμφέροντα στους κόλπους των επαναστατικών δυνάμεων δεν ήταν δυνατό να καταλήξουν αλλού από το κύριο καθήκον που έθετε η ταξική πάλη της εποχής τους, δηλαδή από τη συγκρότηση ενός αστικού έθνους - κράτους.

Τότε και τώρα





Νοέμβρης 1999: Κυβέρνηση και δυνάμεις καταστολής πνίγουν στα χημικά τη συγκέντρωση στην Αθήνα ενάντια στην επίσκεψη Κλίντον
Νοέμβρης 1999: Κυβέρνηση και δυνάμεις καταστολής πνίγουν στα χημικά τη συγκέντρωση στην Αθήνα ενάντια στην επίσκεψη Κλίντον
Συμπληρώνονται 20 χρόνια από τους ΝΑΤΟικούς βομβαρδισμούς στην πρώην Γιουγκοσλαβία.
Με αυτό το θέμα, η ΚΟ Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ οργανώνει εκδήλωση την Τετάρτη 27 Μάρτη στη Θεσσαλονίκη, με ομιλητή τον ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα. Απευθύνει κάλεσμα στο λαό και τη νεολαία της περιοχής να συμμετάσχουν μαζικά, για να θυμηθούν οι παλιότεροι και να μάθουν οι νεότεροι από πρώτο χέρι τα γεγονότα, τη δράση, τις εκτιμήσεις και τις θέσεις του ΚΚΕ.
Σήμερα, 20 χρόνια μετά, στη μνήμη του καθένα μπορεί να έρχονται μαύρες εικόνες από τους απανωτούς βομβαρδισμούς, τα αθώα θύματα της ιμπεριαλιστικής επέμβασης, που έγινε για μια ακόμη φορά με το πρόσχημα της αντιμετώπισης μιας εθνοκάθαρσης.
Ταυτόχρονα, όμως, ζωντανεύουν και μνήμες από την έντονη αντιιμπεριαλιστική δράση στη Θεσσαλονίκη, σε όλη την Ελλάδα, με πρωτοπόρους τους κομμουνιστές.
Από τις μαζικές κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη, με επίκεντρο το λιμάνι, που είχε μετατραπεί σε ΝΑΤΟική βάση για την προώθηση στρατιωτικού υλικού στη Βαλκανική. Από τις «νίλες» που έπαθαν οι ΝΑΤΟικοί, όταν κομμουνιστές τους άλλαξαν κρυφά τα σύμβολα που έδειχναν το δρόμο για τα σύνορα και τους κατεύθυναν σαστισμένους στη Λαχαναγορά!
Από το σταμάτημα των τρένων και των στρατιωτικών κομβόι, που καθυστέρησε την ανάπτυξή τους στα πεδία του πολέμου. Από τις μαζικές συγκεντρώσεις στην Αθήνα και σε όλη τη χώρα, με εμβληματική τη συγκέντρωση ενάντια στην επίσκεψη Κλίντον, που η κυβέρνηση έπνιξε στα χημικά, με άγρια καταστολή σε βάρος των χιλιάδων διαδηλωτών.

9 Μάρτη 1999: Μπλόκο σε τρένο που μεταφέρει τανκς και άλλο στρατιωτικό υλικό από τη Θεσσαλονίκη προς τα σύνορα
9 Μάρτη 1999: Μπλόκο σε τρένο που μεταφέρει τανκς και άλλο στρατιωτικό υλικό από τη Θεσσαλονίκη προς τα σύνορα
Είκοσι χρόνια μετά είναι αρκετά για να συγκρίνουμε, να εκτιμήσουμε το τι έλεγε και τότε και τώρα το κάθε κόμμα για τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, στην ευρύτερη περιοχή.
Απ' όλη αυτή τη σύγκριση προκύπτει αβίαστα ένα συμπέρασμα: Και τότε και τώρα, περίπου ίδια είναι η ψεύτικη, απατηλή προπαγάνδα που χρησιμοποιούν το κεφάλαιο και τα κόμματά του.
Ενεργή εμπλοκή με στήριξη όλων των αστικών κομμάτων
Τότε, με επικεφαλής την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, με το σύνθημα «πρώτα η Ελλάδα», που δικαιολογούσε τους βομβαρδισμούς και τη συμμετοχή της χώρας, με το επιχείρημα των «συμβατικών υποχρεώσεων».
Η ΝΔ από κοντά, που έβλεπε ότι ορισμένα ζητήματα θα μπορούσαν να λυθούν «με διπλωματικό τρόπο», και ο Συνασπισμός (πρόγονος του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ) που εξίσωνε τον θύτη με το θύμα και ήθελε όμως να λυθούν τα προβλήματα με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ, να παίξει πιο ενεργό ρόλο η ΕΕ.
Σήμερα με το επιχείρημα της «δίκαιης ανάπτυξης» και της γεωστρατηγικής αναβάθμισης, ξαναμοιράζονται σύνορα (βλέπε εξελίξεις μεταξύ Σερβίας - Κοσόβου), προωθούν τη ΝΑΤΟικής κοπής συμφωνία των Πρεσπών, δήθεν για να λύσουν ένα «άλυτο πρόβλημα», στην ουσία για να πατήσει πιο σταθερά πόδι ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός στην περιοχή, στον ανταγωνισμό του με Ρωσία και Κίνα.

2 Απρίλη 1999: Μεγάλη αντιπολεμική - αντιιμπεριαλιστική συγκέντρωση και συναυλία στην πλατεία Αριστοτέλους
2 Απρίλη 1999: Μεγάλη αντιπολεμική - αντιιμπεριαλιστική συγκέντρωση και συναυλία στην πλατεία Αριστοτέλους
Και τότε και σήμερα, καλούν τον λαό να κάτσει ήσυχα στη γωνιά του ή προσπαθούν ακόμα και να τον στρατεύσουν στα ιδεολογήματά τους με διάφορα επιχειρήματα, όπως τον κίνδυνο του τουρκικού «μπαμπούλα», που πρέπει πριν αυτοί πατήσουν καλά το πόδι, να το πατήσουμε εμείς μέσα στις γειτονικές χώρες.
Τότε μας έλεγαν για μη συμμετοχή ελληνικών στρατευμάτων στην επίθεση, την ώρα που το λιμάνι, οι εθνικές οδοί είχαν γίνει οι βασικές δίοδοι για να περνάνε οι φάλαγγες του θανάτου. Τώρα μετατρέπουν τη χώρα σε απέραντο ΝΑΤΟικό στρατόπεδο, με αναβάθμιση της Σούδας, νέες βάσεις σε Αλεξανδρούπολη και αλλού και με χρησιμοποίηση του λιμανιού της Θεσσαλονίκης.
Και τότε έπαιρναν τα εύσημα από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ για τις διευκολύνσεις τους και τώρα τους βραβεύουν στα διεθνή φόρα, όπως του Βερολίνου, τους συγχαίρουν που έδωσαν ένα καλό παράδειγμα με την επαίσχυντη συμφωνία για να λυθούν και άλλα προβλήματα μεταξύ κρατών (βλέπε Κυπριακό).
Ο λαός πήγε κόντρα, με μπροστάρη το ΚΚΕ
Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά. Υπάρχει κι ένας λαός που μάχεται, που αντιδρά, που δεν σκύβει το κεφάλι, με πρωτοπόρους τους κομμουνιστές.
Και τότε, αυτοί πρώτοι έβαλαν και τα κορμιά τους μπροστά για να σταματήσουν ΝΑΤΟικές φάλαγγες, ξετύλιξαν μια πολύμορφη δράση που ξεκινούσε από τους χώρους δουλειάς, τις σχολές, τα σχολεία και έφτανε μέχρι τις γειτονιές και τα χωριά, ώστε να σημάνει ξεσηκωμός, να σταματήσει η ελληνική εμπλοκή, να επιστρέψουν πίσω όλα τα στρατεύματα της χώρας μας.
Το λιμάνι και όλες οι έξοδοι έβρισκαν μέρα - νύχτα το αποφασισμένο αντιιμπεριαλιστικό κίνημα, με μπροστάρη το ΚΚΕ, να βρίσκεται εκεί για να εμποδίζει τους φονιάδες να περάσουν στη Γιουγκοσλαβία.
Και σήμερα ξετυλίγεται η αντιιμπεριαλιστική δράση ενάντια στα νέα σχέδιά τους για είσοδο και άλλων χωρών των Βαλκανίων στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, για να μην μπαίνουν και άλλες παγίδες αλυτρωτισμού, όπως αυτές που περιλαμβάνει το Σύνταγμα της Βόρειας Μακεδονίας, με τα περί «μακεδονικής» γλώσσας και έθνους.
Και τότε υπήρχαν αντιδράσεις και μέσα στο στράτευμα, με κορυφαία πράξη την άρνηση ναύτη να συμμετάσχει στο πλήρωμα του πλοίου που θα εντασσόταν στον αποκλεισμό που οργάνωσε το ΝΑΤΟ στην Αδριατική. Και σήμερα έχουμε τους αγωνιστές νέους στρατευμένους, που με δημόσιες επιστολές αλλά και με πράξεις καταγγέλλουν τη συμμετοχή των πλοίων τους σε ΝΑΤΟικές ασκήσεις.
Τα ίδια επιχειρήματα με άλλο μανδύα
Τι άλλο αποδείχτηκε όλα αυτά τα χρόνια;
  • Οτι είναι ένα μεγάλο ψέμα πως η συμμετοχή μας στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ εξασφαλίζει σταθερότητα στα Βαλκάνια, στους λαούς της περιοχής. Ισα - ίσα, με την παρουσία του «εκτοξεύτηκαν» θρησκευτικά και άλλα μίση ανάμεσα σε λαούς, διαμελίστηκε η πρώην Γιουγκοσλαβία, έχουμε την πιθανότητα αλλαγής και άλλων συνόρων, συνεχίζεται η τουρκική προκλητικότητα.
  • Οτι οι κυβερνήσεις ντύνουν πάντα με «τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα» τους σκοπούς και τις επιδιώξεις της αστικής τάξης σε κάθε περίοδο. Ετσι προσπαθούσαν να εγκλωβίσουν τον λαό, τότε με τις θεωρίες της διείσδυσης της χώρας μας μέσα στις βαλκανικές χώρες, που δήθεν θα ωφελήσει όλους, σήμερα με την περιβόητη «δίκαιη ανάπτυξη».
  • Οτι η μόνη σταθερή γραμμή πάλης και μέσα στο κίνημα, που μπορεί να εμπνεύσει, να ξεσηκώσει ζωντανές λαϊκές δυνάμεις, είναι η σταθερή θέση που κράτησε το ΚΚΕ όλα αυτά τα χρόνια.
Η αποκάλυψη δηλαδή των πραγματικών υπεύθυνων για τις εξελίξεις στην περιοχή, του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, το ξεμπρόστιασμα των ελληνικών κυβερνήσεων, που προωθούσαν και προωθούν αυτή την πολιτική, μαζί με την οργάνωση της πάλης του λαού, με σαφή αντιιμπεριαλιστικό, αντιμονοπωλιακό προσανατολισμό, χωρίς «ήξεις - αφήξεις».
Ολα αυτά κόντρα και σε αυτούς που τότε έλεγαν «να καταδικάζουμε γενικά και αόριστα τον πόλεμο, να μην αναφέρουμε τίποτα για ΝΑΤΟ και ΕΕ, την ελληνική κυβέρνηση».
Θυμίζουν τα σημερινά κροκοδείλια δάκρυα για τον πόλεμο στη Συρία, τους χιλιάδες πρόσφυγες που στοιβάζονται στις διάφορες δομές, αλλά ούτε κουβέντα για τις ευθύνες του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Η την αποπροσανατολιστική και επικίνδυνη γραμμή της ονοματολογίας, που σκίζεται για την Ελλάδα, αλλά δεν έχει πρόβλημα με το ΝΑΤΟ, τις βάσεις, άρα και με ό,τι αυτά συνεπάγονται.
Κριτήριο ψήφου και ισχυροποίησης του ΚΚΕ
Οτι όλα τα αστικά κόμματα, το ΠΑΣΟΚ, η ΝΔ, ο τότε ΣΥΝ και ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ, όλοι οι συνοδοιπόροι τους, έχουν επιμέρους μόνο διαφορές στην κοινή στάση υπεράσπισης των ιμπεριαλιστικών σχεδίων. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο προωθούν τη συναίνεση και την υποταγή σε αυτά τα σχέδια.
Επίσης, μια σειρά ακροδεξιές ομάδες, η φασιστική Χρυσή Αυγή, που «σκιζόντουσαν» όλη αυτή την περίοδο με αφορμή τη συμφωνία των Πρεσπών, στέκονται κλαρίνο μπροστά στο ΝΑΤΟ και τους σχεδιασμούς του. Τότε ήταν απόντες, χωμένοι στις τρύπες τους.
Και σήμερα, λοιπόν, ο λαός πρέπει να διακρίνει τους πραγματικούς κινδύνους, που κρύβουν η συμμετοχή της χώρας στους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, οι συμμαχίες που επιδιώκει η αστική τάξη της χώρας. Να δει καθαρά τις ευθύνες της κυβέρνησης και των άλλων αστικών κομμάτων, που στηρίζουν αυτήν την πολιτική, να ξεπεράσει αναστολές και φοβίες.
Η στάση τους τότε και τώρα να αποτελέσει κριτήριο ψήφου και αποφασιστικής ενίσχυσης του ΚΚΕ στις εκλογές του Μάη, αλλά και στις βουλευτικές εκλογές, όποτε κι αν γίνουν. Η ισχυροποίηση του ΚΚΕ παντού θα επιστρέψει πολλαπλάσια στον λαό.
Θα δώσει ώθηση στην οργάνωση της αντιιμπεριαλιστικής πάλης και νέα δύναμη στον αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και την ελληνική εμπλοκή, για την αποδέσμευση της χώρας από ΝΑΤΟ και ΕΕ, έως την τελική νίκη: Την ανατροπή της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, που γεννά πολέμους και επεμβάσεις, για την οικοδόμηση σχέσεων πραγματικής φιλίας, αλληλεγγύης και συνεργασίας με όλους τους λαούς της περιοχής!

Του
Νίκου ΧΡΙΣΤΑΝΗ*
* Ο Ν. Χριστάνης είναι μέλος της ΚΕ και του Γραφείου Περιοχής Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ

TOP READ